Zijn foto’s van schilderijen auteursrechtelijk beschermd?

Wikipedia zegt wat anders dan ik, zo meldde een lezer mij. Nou ja zeg. En het gaat nog over auteursrecht ook. Heel stellig staat er namelijk op de pagina over het Van Dale/Romme arrest:

Een fotografische reproductie van bijvoorbeeld De Nachtwacht kan nooit auteursrechtelijk beschermd zijn, aangezien het geen persoonlijk stempel van de maker draagt.

Let op dat nooit (mijn cursivering).

Mijn iets langere tekst over originaliteit bij foto’s:

De vereiste originaliteit kan hier liggen in bijvoorbeeld de invalshoek, de compositie van het gefotografeerde, de belichting enzovoorts. In de praktijk blijkt dat de rechter al snel aanneemt dat er sprake is van een originele foto. Alleen puur mechanisch tot stand gekomen foto’s, zoals uit pasfotohokjes en beveiligingscamera’s, zijn niet beschermd.

Het is niet automatisch zo dat een foto van een schilderij beschermd is, enkel en alleen omdat het een foto is. Maar het is ook niet automatisch zo dat een foto van een schilderij nooit beschermd is. Zoals altijd: het hangt er vanaf.

Ik pak er maar even een paar bronnen bij: het standaardwerk Auteursrecht van Spoor/Verkade/Visser, 2005), dat op pagina 107 schrijft:

Dat daarmee iedere foto een werk zou zijn, gaat echter te ver (…) Twijfels kunnen dan ook rijzen over het werkkarakter van foto’s met een – als foto – sterk ’technisch’ karakter, zoals productfoto’s voor advertenties en catalogi. Hetzelfde geldt voor foto’s van schilderijen etc. die in musea e.d. te koop zijn of in tentoonstellingscatalogi worden fgedrukt (foto’s van driedimensionale voorwerpen zullen eerder een werkkarakter hebben).

Iets toegankelijker is Beelddatabanken Stilstaand beeld in beweging? (ITeR reeks nr. 54, Babette Aalbers):

Toch wordt er verschillend gedacht over de vraag of individuele foto’s met een sterk technisch karakter, zoals foto’s van schilderijen die in musea hangen of in tentoonstellingscatalogi worden afgedrukt, voldoende oorspronkelijk karakter hebben.

Beide bovengenoemde citaten verwijzen naar een vonnis uit 1990 (Rb. Maastricht 29 nov. 1990 (Bankstel in showroom), Informatierecht/AMI 1992, p. 32 m.nt. J. Spoor) waarin ’technisch perfecte’ foto’s van een bankstel niet creatief genoeg geacht werden. Dat lijkt me logisch: iets zo exact mogelijk reproduceren sluit uit dat je eigen creativiteit toepast.

De grote vraag bij een foto van een schilderij is dus of de fotograaf creativiteit heeft gebruikt bij die foto. Ging het alleen om een exacte reproductie, een ’technisch perfecte’ foto die het schilderij zo getrouw mogelijk weergeeft, dan zal de foto niet beschermd zijn. Een schilderij op de scanner leggen, levert dus geen auteursrecht op de scan op.

Niet elke foto van een schilderij is bedoeld om ’technisch perfect’ te zijn. Foto’s en schilderijen zijn verschillende mediums, en een mooi uitziend schilderij kan een bleke foto opleveren. Of wat te denken van een foto van een groot schilderij. Daar zul je als fotograaf toch creatief uit de hoek moeten komen om een mooie foto bij te maken. Je zou dan een representatief, herkenbaar deel kunnen nemen. Niet de hele Nachtwacht, maar alleen kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh. En dat is dan een creatieve keuze, zodat de foto auteursrechtelijk beschermd wordt. Ook kan er met de foto digitaal geknutseld zijn, en dat “oppoetsen” kan best creatief zijn.

Wel moet die creativiteit uit de foto blijken. Zie bijvoorbeeld dit arrest van het Gerechtshof Leeuwarden, waarin de eiser betoogde dat hij had “aangegeven van welke afstand en uit welke hoek gefotografeerd moest worden”. Dat bleek volgens het Hof echter niet uit de foto’s, en daarom werden die foto’s geen beschermde werken geacht.

De vraag is dus: is er aan de foto van het schilderij iets te zien waaruit de creativiteit, het persoonlijk stempel van de fotograaf te herkennen is?

En die vraag is niet in het algemeen te beantwoorden. Dat kan alleen van geval tot geval.

Wil iemand die het met mij eens is, dit even aanpassen in Wikipedia? 🙂

En wie nog een stempel van de maker wil: als het goed is, zijn ze bij de collega’s van Volledig bericht, pardon Boek 9 nog gewoon verkrijgbaar.

Arnoud

13 reacties

  1. wat als ik een reclamefoto van een winkelketen (beschermd met copyright) gebruik als basis voor een schilderij? Op de als basis gebruikte foto is in hoofdzaak een persoon te zien in een straat/ruimte. Tevens is er een tekst met vermeldng van de naam van de winkelketen.

    In een schilderij heb ik de persoon op een kleurneutrale achtergrond geplaatst en een aantal kleine wijzigingen toegepast (oa gezicht en kleding). Met name door de keuze voor een volstrekt neutrale achtergond en de plaatsing van de persoon op het doek, is het karakter van een publiciteitsfoto volstrekt veranderd, ook al is de pose van de persoon gelijk gebleven.

    Is een dergelijk schilderij vrij verhandelbaar zonder in strijd met de auteurswet rustend op de originele foto te handelen?

  2. Beste Mark, ik geef op deze blog geen juridisch advies over zulke specifieke zaken. Dat kan alleen als iemand beide afbeeldingen naast elkaar legt, en dat gaat iets te ver voor deze blog.

    In het algemeen is het zo dat als je een foto gebruikt als basis voor je eigen werk, je inbreuk pleegt op het auteursrecht op die foto. Het is goed mogelijk dat je door al je creatieve wijzigingen een eigen auteursrecht op jouw schilderij hebt gekregen, maar dat neemt niet weg dat publicatie van het schilderij toestemming van de maker van de foto vereist.

    Een triviaal voorbeeld: stel jij maakt een schilderij met de stripfiguren Suske en Wiske. Geheel eigen omgeving, maar wel de personages nageschilderd. Het is duidelijk dat je dan inbreuk pleegt. Voor een persoon op een foto geldt hetzelfde.

    Arnoud

  3. Ik had laatst een gesprek met iemand die werkt bij een museum en zich bezighoudt met onderhandelen over rechten dat voor het afdrukken van bijv. een reproductie van een Rembrandt in een catalogus altijd een afdracht dient te geschieden aan een instantie voor erfgoedbeheer. Bovendien moet er vooraf om toestemming worden gevraagd. Hij zei dat de auteursrechtentermijn van 70 jaar na de dood in de museumwereld niet geldt.

  4. Ik weet niet waar die persoon dat op baseert, maar het auteursrecht eindigt echt na 70 jaar. Wellicht dat dit een vrijwillige regeling is, gebaseerd op het eigendomsrecht van het pand. Zo van, je mag alleen mijn museum in als je me betaalt voor elke foto die je maakt. Dat is een legale constructie, die ook geldt voor werken waar geen rechten meer op zitten.

    Het kan ook zijn dat museums het gewoon een goed idee vinden om dit te doen, en dus vrijwillig die bedragen afdragen.

    1. Juridisch gezien mag dat vanaf 70 jaar na het overlijden van de schilder, niet 70 jaar na het maken van het werk. Maar het riekt naar plagiaat of vervalsen van andermans werk, en dat is in ieder geval ethisch niet in orde. Juridisch gezien kan het strafbaar zijn andermans handtekening onder een werk te zetten om het daarmee als echt van die schilder door te laten gaan. Maar het is volstrekt legaal om mokken te maken met daarop de handtekeningen van 17e eeuwse meesterschilders, om eens wat te noemen.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.