Ja, een licentie is een contract!

Naar Nederlands recht is een licentie een contract. Helaas voor PJ, maar zo is het toch echt. In Nederland dan; naar Amerikaans recht kun je er over twisten, zeker als de licentie niet voor geld wordt verstrekt.

Deze discussie speelt nogal eens bij open source en Creative Commons, en werd hier zaterdag nog opgerakeld bij mijn blogbericht over het effect van CC. Ik vond het onderwerp te belangrijk om alleen maar in de comments te hebben staan, vandaar dat ik er een nieuwe post aan wijd.

Licentie is een duur Latijns woord voor toestemming (licere) om iets te mogen doen. Als je voorwaarden wilt stellen aan de verstrekking of scope van je licentie (kopiëren mag, maar alleen met broncode er bij bijvoorbeeld), dan kan dat niet eenzijdig. Je kunt immers iemand niet eenzijdig dwingen zich aan bepaalde voorwaarden te houden.

De enige manier om iemand bepaalde voorwaarden op te leggen is middels een overeenkomst. Zo biedt de supermarkt mij elke zaterdag een overeenkomst aan: u krijgt een licentie tot binnentreden, mits u een mandje of winkelwagentje meeneemt. Ik kan die overeenkomst aangaan of niet. In het laatste geval moet ik buiten blijven. Ga ik naar binnen zonder mandje of wagentje, dan kan men mij (proberen te) dwingen er eentje te gebruiken, of de overeenkomst ontbinden wegens wanprestatie en mij buiten zetten. Ik pleeg dan immers lokaalvredebreuk.

Zo ook met software. Je moet als gebruiker natuurlijk akkoord gaan met de voorwaarden waaronder je de licentie geboden wordt. Bijvoorbeeld de prijs betalen, broncode van afgeleide werken publiceren of een bronvermelding doen. Wil je dat niet, dan ben je niet aan de voorwaarden gebonden want dan heb je het aanbod afgewezen.

Natuurlijk verlies je de aangeboden rechten als je de voorwaarden niet wenst te aanvaarden. Je valt dan terug op de wettelijke rechten aangaande software: als rechtmatige verkrijger mag je de software op 1 PC draaien (art. 45j) en een backup maken (art. 45k). Wie dus software legaal downloadt, hoeft geen EULA te aanvaarden om deze te mogen gebruiken.

Update (3 juli 2012): in de octrooicontext wordt een gesloten licentiecontract gebruikt om een beschuldiging van octrooischending te pareren.

Arnoud

20 reacties

  1. Arnoud, interessante conclusie. Waar ik wel benieuwd naar ben is, stel ik download een freeware programma. Dat programma mag alleen gratis worden gebruikt voor priv? doeleinden, voor zakelijk gebruik moet er wel een bepaald bedrag worden betaald. Mag het programma dan wel of niet zonder te betalen voor zakelijke doeleinden worden gebruikt?

  2. Arnout, als je een rechtmatige verkrijger van de software bent, dan mag je het van art. 45j Auteurswet gebruiken. Om daaraan te voldoen, moet je het zonder beperkingen of voorwaarden hebben kunnen downloaden. Als de downloadpagina vermeldt “alleen voor nietcommercieel gebruik”, dan ben je alleen rechtmatige verkrijger als je het met je priv?pet op downloadt.

    Verder heeft veel software tijdens de installatie een scherm met licentievoorwaarden, waarbij je “Ik ben akkoord” moet aanvinken of selecteren voordat de installatie in gang gezet wordt. Met die truc is men om het bovenstaande heen: je recht uit art. 45j kun je niet uitoefenen omdat de software niet wordt geinstalleerd. Dus in die situatie moet je wel akkoord gaan met de gehele licentie.

    Arnoud

  3. Een van de redenen dat deze discussie hoog oplaait is dat in de Amerikaanse rechtszaal het een stuk makkelijker is om je auteursrecht op GPL-software te beschermen dan een bedrijf voor de rechter dagen voor contractbreuk. Hoe zit dat in Nederland?

  4. Arnoud schrijft: “Natuurlijk verlies je de aangeboden rechten als je de voorwaarden niet wenst te aanvaarden. Je valt dan terug op de wettelijke rechten aangaande software: als rechtmatige verkrijger mag je de software op 1 PC draaien (art. 45j) en een backup maken (art. 45k). Wie dus software legaal downloadt, hoeft geen EULA te aanvaarden om deze te mogen gebruiken.”

    Dus als ik Microsoft Windows in de winkel (“legaal”) zou kopen, mag ik de software dan toch gebruiken zonder de EULA te aanvaarden?

  5. Het probleem in de VS is iets subtieler: als een bedrijf een (licentie)contract schendt, kun je alleen schadevergoeding voor de contractbreuk vorderen. Maar zolang hij alleen de toegestane handelingen verricht, pleegt hij geen inbreuk op het auteursrecht. Dus stel ik kopieer GPL software zonder broncode mee te leveren, dan pleeg ik contractbreuk maar geen inbreuk op het auteursrecht. Ik mocht kopi?ren, dat staat in de GPL. Ik heb nagelaten de broncode mee te leveren, dat was fout en daarvoor moet ik een schadevergoeding betalen.

    Als je iets doet dat buiten de licentie valt, dan pleeg je inbreuk op auteursrecht met het bijbehorende grof geschut aan rechtsmaatregelen: winstafdracht, stoppen met producten verkopen en hoge schadevergoedingen inclusief ‘punitive damages’ als het opzettelijk bleek.

    Het idee van de “GPL is geen contract” theorie is dat je bij elke GPL schending dat grof geschut mag inzetten omdat die licentie uitsluitend over auteursrecht zou gaan.

    In Nederland gaat dat niet op, omdat de GPL bij ons gewoon als contract gezien wordt. Je bent er mee akkoord, of niet. Zo ja, dan mag je kopi?ren, aanpassen en verspreiden, en moet je bij verspreiding de broncode beschikbaar maken inclusief eventuele wijzigingen. Zo nee, dan mag je alleen je wettelijk gebruiksrecht uitoefenen en 1 backup van de software maken.

    Als de licentienemer wanprestatie pleegt, door bijvoorbeeld geen broncode mee te leveren, dan kan de licentiegever via de rechter afdwingen dat dat alsnog moet. Hij kan ook wegens wanprestatie de licentie opzeggen, en dan moet de licentienemer natuurlijk stoppen met de verspreiding.

    Wat de licentiegever niet kan, is de volledige proceskosten vergoed krijgen. Dat zou hij wel kunnen als iemand ‘gewoon’ zijn auteursrecht schond.

    Arnoud

  6. Arnoud, dank voor je verhelderende antwoord.

    Je schrijft: “Het probleem in de VS is iets subtieler: als een bedrijf een (licentie)contract schendt, kun je alleen schadevergoeding voor de contractbreuk vorderen. Maar zolang hij alleen de toegestane handelingen verricht, pleegt hij geen inbreuk op het auteursrecht. Dus stel ik kopieer GPL software zonder broncode mee te leveren, dan pleeg ik contractbreuk maar geen inbreuk op het auteursrecht. [..]”

    Als ik de klacht van http://www.softwarefreedom.org/news/2007/dec/07/busybox/verizon.pdf lees, zie ik dat BusyBox in Amerika op inbreuk van hun auteursrecht Verizon aanklagen, op basis van de GPL en het feit dat Verizon de broncode van Busybox nagelaten heeft te leveren:

    “[…] Verizon has distributed to the public copies of the Firmware in the Infringing Product, and none of these distributions included source code to BusyBox or offers to provide such source code. […] Defendant???s distribution of its Infringing Product and Firmware without approval or authorization by Plaintiffs infringes Plaintiffs??? exclusive copyrights in BusyBox […].”

    Dus het lijkt alsof de advocaten van BusyBox een andere opvatting hebben.

  7. Arnout, een prikkelende kop, alleen jammer dat je de argumenten niet meelevert om je stelling te ondersteunen.

    Je zegt bovendien: “De enige manier om iemand bepaalde voorwaarden op te leggen is middels een overeenkomst.” Ik zeg dat er nog een manier is, namelijk door het aannemen van een wet. Je maakt (als IE-jurist!) dezelfde fout die zoveel leken over het auteursrecht maken; je denkt dat het voorwaarden schept, terwijl het in werkelijkheid een muur optrekt. Een licentie is als een deur in die muur. Je hoeft het niet met die deur eens te zijn (er is dus geen overeenkomst!), maar iedereen die de sleutel heeft mag door die deur. Een contract daarentegen is iets waar beide partijen het over eens zijn; dat is een muur die beide partijen hebben gebouwd.

  8. Bastiaan, zie Sun vs. Microsoft (1999):

    “A copyright owner who grants a non- exclusive license to use his copyrighted material waives his right to sue the licensee for copyright infringement.”

    Het cruciale stuk is paragraaf 14:

    “As such, any rights Defendant may have had under the License to redistribute BusyBox were automatically terminated the instant that Defendant made non-compliant distribution of the Infringing Product or Firmware. Since that time, Defendant has had no right to distribute BusyBox, or a modified version of BusyBox, under any circumstances or conditions.”

    Men stelt dus dat de GPL automatisch ontbonden werd door de wanprestatie van Verizon. Verizon heeft dus de code verspreid terwijl de licentie vervallen was, en dat is inbreuk op het auteursrecht.

    Arnoud

  9. Branko, sorry maar ik snap de analogie met de muur niet. Het auteursrecht trekt een muur op, dat is waar, en een licentie kun je zien als een deur, een opening door die muur. Maar daar houdt de analogie op: je moet het wel eens zijn met de voorwaarden waaronder je de sleutel krijgt. Hoe kom je anders aan die sleutel?

    Als je de supermarkt binnengaat, ga je een contract aan met die supermarkt. Die geven je een licentie tot betreden van hun eigendom, onder de voorwaarde dat je een mandje meeneemt. Ben jij het niet eens met die voorwaarde, dan is dat prima maar dan mag je niet naar binnen. Dat is toch precies hetzelfde als een auteursrechtlicentie?

    Misschien dan iets zuiverder: een licentietekst is een aanbod, en als jij je akkoord verklaart met de voorwaarden, dan ontstaat een licentieovereenkomst tussen jou en de auteursrechthebbende. Je hoeft niet akkoord te gaan, maar zolang je niet akkoord gaat, heb je geen licentie om de software (het werk) te gebruiken.

    Arnoud

  10. Arnoud (sorry dat ik je naam verkeerd spelde), die sleutel vind je soms. Je kwam zelf met een voorbeeld: een website met legale downloadsoftware. Die website weet niet wie jij bent; de aanbieder van die software weet alleen de voorwaarden waaronder hij/zij geneigd zou zijn het werk te verspreiden. Als downloader kun jij geen aanvullende, wederzijdse voorwaarden stellen.

    Vergelijk het met de huisregels van een winkelcentrum; die vormen ook geen contract. Als je ze breekt, kun je hooguit het winkelcentrum worden uitgezet, maar een schadevergoeding voor contractbreuk, of het openbreken van “het contract” zit er niet in. (IANAL. Misschien gelden er uitzonderingen voor winkelcentra?)

    Een stuk concreter trouwens: veel GPL-software die voor MS Windows wordt geleverd, wordt met een installer geleverd. Voor het maken van die installer wordt standaardsoftware gebruikt, en omdat Windows EULA-land is, dwingen de resulterende installers je vaak akkoord te gaan met de EULA. De GPL wordt zonder EULA geleverd, dus wat die makers van Windows-binaries dan vaak doen is je dwingen akkoord te gaan met de GPL, ondanks dat de GPL specifiek zegt dat je niet met de GPL akkoord hoeft te zijn.

    Mijns inziens verbiedt de GPL distributie van software onder die licentie als er aanvullende voorwaarden worden gesteld (wat uitzonderingen daargelaten); is het eisen dat een gebruiker zich eens verklaart met de GPL zo’n aanvullende voorwaarde; en schenden de makers/verspreiders van Windows-binaries met GPL-licenties dus de GPL. Ik heb dit altijd nog eens aan de FSF willen vragen, maar misschien wil jij dit doen? Heb je meteen weer een nieuw stukje. 🙂

    Ik heb trouwens zo gauw geen voorbeelden van dergelijke software: de GIMP werd met zo’n EULA verspreid, maar nadat ik — ik meen — Jernej Simon?i? erop gewezen heb dat dit mogelijk een inbreuk op de GPL was, hebben ze die akkoord-knop gewijzigd, en krijg je tijdens de installatie de GPL alleen maar ter kennisgeving getoond.

    Wat me eraan doet denken; contracten kunnen je beperken in de manieren waarop je werken gebruikt, licenties kunnen dat niet (kopieer- en aanverwante handelingen daargelaten). Contracten kunnen voor zover ik weet ook op hun redelijkheid worden getoetst. Geldt dat ook voor licenties, en zo ja, in dezelfde mate? Wat gebeurt er als een rechter een licentie in zijn geheel onredelijk vindt; mag je het werk dan in weerwil van het auteursrecht kopi?ren?

    Dat laatste brengt me dus weer terug op het punt dat het auteursrecht (en licenties) de inversen zijn van wat mensen denken dat ze zijn. Als een licentie niet (meer) geldig is, dan val je volgens mij niet terug op de situatie dat alles mag, maar val je terug op de situatie dat niets meer mag.

  11. Branko, sorry maar ik begrijp je argumentatie echt niet. “Als downloader kun jij geen aanvullende, wederzijdse voorwaarden stellen.” Wat heeft de downloader (de aanbieder?) hiermee te maken? Ik sluit de licentie met de auteursrechthebbende, niet met een distributeur. Natuurlijk kan ik pas akkoord gaan met de licentie als ik deze gelezen heb, maar dat is een heel andere discussie.

    Ons meningsverschil komt denk ik omdat in mijn optiek de huisregels van een winkelcentrum wel een contract zijn. Je moet daar mee akkoord gaan, anders mag je niet naar binnen. Contracten mogen geheel eenzijdig worden opgesteld, zodat de wederpartij alleen maar ja of nee kan zeggen, zonder ruimte voor onderhandelingen. De Albert Heijn doet dat vele malen per dag. Men doet een aanbod, en de bezoeker aanvaardt dat. Aanbod en aanvaarding leveren een overeenkomst (contract) op. Zo simpel is dat juridisch gezien.

    Wil je die voorwaarden niet accepteren, dan doe je dat ook niet. De rechthebbende kan je niet dwingen om je aan voorwaarden te houden als je die niet geaccepteerd hebt. Maar als jij een voorbehouden handeling pleegt, kan hij je wel aanspreken op inbreuk op het auteursrecht.

    Contracten kunnen maar hoeven je niet te beperken. Een contract kan best zeggen “je mag alles met het werk doen wat je wilt”. Veel contracten zijn heel streng, maar dat is een gewoonte en geen verplichting. De enige juridische eis is dat er iemand een aanbod doet dat een ander kan aanvaarden. Jouw druk op de “Submit Comment” knop hieronder is een aanvaarding van mijn aanbod om te reageren op mijn weblog. Je sluit dus daarmee een contract met mij!

    En omdat uitvoeren van software een vorm van verveelvoudigen is (zie dat art. 45j), mag de auteursrechthebbende op software voorwaarden aan het uitvoeren/gebruiken van de software. Zo kan bijvoorbeeld de eis worden opgelegd dat je alleen voor nietcommercieel gebruik het werk uitvoert, terwijl commerci?le partijen het werk wel mogen verkopen of verspreiden. Het werk mag dan op allerlei downloadsites gezet, met advertenties of met downloaden tegen betaling, maar alleen priv? personen mogen het werk gebruiken. Een volstrekt legitieme constructie.

    Als een bepaling uit een contract onredelijk is, kan die bepaling worden doorgehaald. Zolang dat niet de kern van de overeenkomst aantast, blijft de rest overeind. Dan heb je dus nog steeds een geldige licentie, alleen is de inhoud daarvan nu iets anders dan er destijds afgesproken is. Wordt een kernbepaling onredelijk geacht, dan vervalt de hele overeenkomst. Bij de GPL zou de eis om broncode van afgeleide werken beschikbaar te stellen bij distributie als kernbeding gezien kunnen worden. Blijkt die eis dan in strijd met de Nederlandse wet (geen idee waarom, maar je weet nooit), dan vervalt de hele GPL. Blijkt de uitsluiting van aansprakelijkheid iets te ruim, dan wordt deze ingeperkt of doorgehaald maar de rest blijft gewoon geldig.

    Ik heb nooit gezegd dat je alles mag als de licentie vervalt. Integendeel! Zonder licentie mag je niets, behoudens de wettelijke uitzonderingen.

    Arnoud

  12. Als ik het goed begrijp definieer jij licenties als een deelverzameling van contracten; ik definieer contracten en licenties als twee onafhankelijke loten van eenzelfde (niet nader benoemde) stam. Een verschil geef je zelf al aan: er is een verschil in remedies. Een tweede verschil dat ik aangeef is dat je (de auteur) met een contract iets aan zijn wettelijke rechten toevoegt, terwijl een licentie iets van zijn rechten wegneemt. Een derde verschil is dat je bij “agreements” in de softwaresfeer actief moet instemmen, terwijl dat bij licenties niet het geval is: die gelden of je instemt of niet.

    Duidelijk is dat contracten en licenties verwant zijn; de verschillen benadrukken heeft dus alleen zin waar die verschillen relevant zijn. Ik vermoed dat ik er daarom net iets te fel in ben: EULA’s zijn geen licenties, maar wel contracten, en worden toch nog te vaak als licenties gezien. De jurisprudentie over EULA’s lijkt niet overal even duidelijk te zijn; door contracten licenties te noemen wordt dan de indruk gewekt dat je een programma niet mag gebruiken/kopi?ren als je je niet met de EULA eens hebt verklaard. Dat lijkt me niet altijd een terechte conclusie.

  13. Het Nederlands recht kent een gesloten systeem voor verbintenissen: die bestaan alleen als dat uit de wet blijkt (art. 6:1 BW). Dat betekent dat als jij iemand een plicht op wilt leggen of ergens toestemming voor wilt geven, je een basis in de wet moet hebben om dat te mogen doen. Ook iets toelaten is een verbintenis – voor jou, want jij belooft een recht dat je hebt, niet in te zetten tegen die ander.

    Het auteursrecht regelt alleen wat jij anderen kunt verbieden te doen met jouw software. Er staat niet hoe jij dingen toe kunt staan. Op grond van de auteurswet kun jij dus geen licenties verlenen, dat valt buiten de scope van die wet. Je moet dus elders gaan zoeken voor een grond waarop je zulke verbintenissen aan kunt gaan, en ik kan dan alleen het overeenkomstenrecht vinden.

    Jouw argumentatie klinkt heel erg als de betogen naar Amerikaans recht van Eben Moglen. Amerikaans recht zit hier echt heel anders in elkaar: het sluiten van een overeenkomst is daar een bijzondere gebeurtenis. In Nederland is de overeenkomst zo ongeveer een van de meest fundamentele constructies in het recht. Je sluit dagelijks tientallen overeenkomsten.

    Jouw eerste verschil is begging the question. De auteurswet kent andere remedies voor inbreuk dan het contractenrecht biedt voor wanprestatie. Dat is waar. Maar het was nu juist de vraag welke remedies je hebt bij een schending van je licentie. Mag je dan alleen voor wanprestatie (men houdt zich niet aan de afspraken uit de licentie) naar de rechter, of mag je ook je auteursrecht inzetten omdat hij een voorbehouden handeling pleegt?

    Dat tweede verschil dat je noemt, lijkt me meer een bezwaar tegen de praktijk dan een juridisch argument waarom een licentie geen contract kan zijn. Een licentie kan de licentienemer rechten geven en plichten opleggen. In veel gevallen (dat verklaart de afkeer tegen EULA’s) krijg je maar heel weinig rechten en bovendien heel veel plichten. Ook worden er wel wettelijke rechten in ontnomen. Het is de vraag of dat allemaal kan. Maar daar zijn mechanismen voor: sommige wettelijke rechten zijn dwingend (zoals het recht op de reservekopie), en andere bepalingen in een EULA kun je aanvechten als onredelijk bezwarende algemene voorwaarden. Maar hoe dan ook, dat is een keuze van de licentiegever. Hij kan ook een licentie geven die alles toestaat en je tot niets verplicht. Waarom is dat fundamenteel anders dan weinig toestaan en veel verplichten?

    Bij overeenkomsten hoef je niet expliciet in te stemmen. Ook uit passief gedrag mag je (soms) afleiden dat iemand akkoord is gegaan met je aanbod. Als ik zeg “ik heb iets geheims te vertellen, wie niet wil beloven dat geheim te bewaren moet nu de kamer uit”, dan doe ik een geldig aanbod tot een geheimhoudingsovereenkomst. Wie blijft zitten, is akkoord.

    Een licentie geldt bovendien niet automatisch. Niets of niemand (behalve de wetgever) kan mij plichten opleggen zonder dat ik daarmee akkoord ga. Jij als licentiegever zult moeten bewijzen dat ik de licentie heb aanvaard voordat je me aan de bepalingen daaruit kunt houden. Ik heb misschien een probleem (inbreuk op auteursrecht) als ik niet toegeef de licentie aanvaard te hebben, maar dat is mijn keuze.

    Je kunt verdedigen dat je aan een licentie vastzit als je die had kunnen lezen (hij zat in de gedownloade zipfile) en je vervolgens iets deed wat je niet mocht van het auteursrecht. Prima, maar dat is nog steeds niet automatisch: dan concludeer je dat ik de licentie heb aanvaard omdat ik iets doe wat eigenlijk niet mag.

    Arnoud

  14. Arnoud,

    Oh, je was me net voor met je tweede reactie. Ja, dat mag, alleen (als ik het me goed herinner) kun je eenvoudigweg Office niet installeren zonder de EULA te accepteren.

    Heb je net een overeenkomst gesloten met de winkelier waarbij je honderden euro’s er aan uit geeft om er bij de installatie pas achter te komen dat je nog een tweede overeenkomst moest sluiten. De keuze tussen honderden euro’s weg gooien of een tweede overenkomst sluiten is volgens mij dwang. Ik voer aan dat wie de tweede overeenkomst sluit dit dan niet uitgelegt mag worden als een wilsverklaring. Zie 3:33 tot 3:35 BW

  15. Hallo Arnoud, Al een vrij oud artikel, maar nog steeds relevant en interessant. Bedankt daarvoor. Had nog wel een vraagje. Veel software vereisen dat je een vinkje aanvinkt of een knop met de tekst “I agree” klikt en willen anders niet installeren. Als het je lukt om dit scherm te omzeilen en de software toch te installeren, of het lukt je alvorens de installatieprocedure te starten om te tekst van de knop te veranderen in “I disagree”, of de tekst van de EULA aan te passen, heb je dan toch het recht om de software te gebruiken (art. 45j)? Ik heb immers de software rechtmatig verkregen (gedownload of gekocht in een winkel), en heb slechts het bestand EULA.txt aangepast voordat ik begon met installeren, mijn zelfgekochte EULA.txt bestand.

    Natuurlijk is dit een beetje een rare (en vooral hypothetische) situatie, maar ik vraag me toch af hoe dit juridisch zit.

    Matthijs

  16. Dat is een moeilijke. Enerzijds, je hebt een wettelijk gebruiksrecht dus je hóeft de EULA niet te accepteren. Anderzijds, het was evident de bedoeling dat je de software niet zou gaan gebruiken zonder EULA dus wat je nu doet is het bijdehand doen of je neus bloedt.

    Een sterker argument zou ik vinden dat de EULA te laat is, omdat je in de winkel de overeenkomst hebt gesloten en algemene voorwaarden op dát moment moeten zijn getoond. En dan had je dus al het wettelijk gebruiksrecht, waar de EULA niet zomaar meer doorheen kan fietsen.

  17. Rick, De koper van de licentie heeft een overeenkomst met de voorwaarden zoals die tijdens het sluiten van de overeenkomst golden. De wettelijke regels gelden als er geen andere afspraken gemaakt zijn. (Wanneer er een beroep wordt gedaan op algemene voorwaarden, moet dat voor het sluiten van de koop meegedeeld zijn.)

    Een auteur mag aan iemand anders (later) een licentie verkopen met andere voorwaarden, andere prijs, enz.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.