De rechtsgeldigheid van software-EULA’s

Zijn EULA’s rechtsgeldig? Die vraag is altijd goed voor een flink debat wanneer er weer eens een EULA met rare bepalingen opduikt. “De rechtsgeldigheid van een EULA wordt door sommigen betwijfeld”, zo meldt bijvoorbeeld Wikipedia. Maar er is geen duidelijk “ja” of “nee” te geven op zo’n algemene uitspraak.

De term “EULA” staat voor “End-User License Agreement” en wordt gebruikt om softwarelicenties aan te duiden die een bedrijf aan een consument (eindgebruiker) geeft. Een licentie is een contract. Om dus te kijken of een EULA “rechtsgeldig” is, moet je deze langs de regels van het contractenrecht leggen. Daarbij zijn vier stappen te onderscheiden:

  1. Totstandkoming van een overeenkomst
  2. Terhandstelling van de EULA-voorwaarden
  3. Vernietigbaarheid van de EULA-voorwaarden
  4. Strijd met hoger recht

Totstandkoming van een overeenkomst<br/> De eerste vraag bij elke overeenkomst is of er eigenlijk wel een overeenkomst is. Daarvoor is nodig dat de ene partij een aanbod doet dat de ander aanvaardt. Bij een EULA is het aanbod een gebruiksrecht voor de software. Wie software rechtmatig verkrijgt (koopt in de winkel of downloadt bij de fabrikant of een geautoriseerde verspreider), heeft echter strikt gesproken geen EULA nodig.

Praktisch punt is wel dat vrijwel alle software tijdens de installatieprocedure je verplicht de EULA te aanvaarden. Doe je dat niet, dan kan de installatie niet worden voltooid. Dat is op zich een geldige constructie. De leverancier is niet verplicht om je de keuze te geven tussen een EULA of het beperkte wettelijke gebruiksrecht.

Natuurlijk ben je vrij om de EULA vervolgens niet te aanvaarden. Je mag dan de software niet gebruiken, en dat is natuurlijk wel zuur als je voor de software betaald hebt. De winkel zal de software niet terugnemen, omdat de doos geopend is. En bij een betaalde download is het al helemaal praktisch onmogelijk om de software te retourneren. Daar wringt iets: de leverancier kan toch niet zomaar voorwaarden opleggen en het tegelijkertijd onmogelijk maken om die af te wijzen? Dat klopt, en om te kijken hoe dat uitpakt voor EULA’s, moeten we naar het recht van de algemene voorwaarden.

Terhandstelling van de EULA-voorwaarden<br/> De voorwaarden uit de EULA zijn voor elke klant hetzelfde. Daarmee zijn ze juridisch aan te merken als algemene voorwaarden. De belangrijkste eis is dan dat ze voor of bij het sluiten van de overeenkomst ter hand gesteld zijn, en ook nog eens op de juiste manier.

Dat roept dus de vraag op wanneer de overeenkomst gesloten is. Bij een aankoop is goed te verdedigen dat je de overeenkomst sluit wanneer je het geld betaalt en de software verkrijgt (in een doos of als een download). In dat geval zijn de EULA-voorwaarden niet van toepassing, omdat ze pas na het sluiten van de overeenkomst worden getoond.

Sommige sites verplichten kopers dan ook om akkoord te gaan met de EULA voordat ze de software mogen downloaden. Bij verkoop van software in dozen kan de EULA dan in een heel klein lettertype worden afgedrukt op de achterkant van de doos. Dat mag, zolang het maar voor een redelijk mens leesbaar is. In die situaties is de EULA gewoon van toepassing.

Een EULA die pas na een betaalde download wordt getoond, of die pas te lezen is na het openen van de dichtgesealde doos, is dus niet tijdig ter hand gesteld. Tenzij je er vanuit gaat dat de EULA en de koopovereenkomst twee gescheiden overeenkomsten zijn.

Maar er is nog een tweede eis: de EULA moet op de juiste manier ter hand gesteld zijn. De hoofdregel is dat je een stuk papier moet krijgen waar de EULA op staat. Wanneer de EULA alleen op het beeldscherm in te zien is, is sprake van een overeenkomst langs elektronische weg. De wet zegt dan dat de EULA op een zodanige wijze moet worden getoond dat deze door de gebruiker kunnen worden opgeslagen en voor hem toegankelijk zijn ten behoeve van latere kennisneming. Met een PDF of Word-bestand in de zipfile is aan die eis voldaan.

Tekst in een venstertje voldoet in beginsel niet aan deze eis. Het kunnen opslaan en later inzien is een belangrijke eis bij elektronische overeenkomsten. Er is echter vaak geen manier om achteraf nog eens de EULA na te lezen (probeer het voor de grap eens te vinden bij uw gekochte software). Natuurlijk zou je zelf de tekst kunnen proberen op te slaan, bijvoorbeeld door de tekst via kopiëren en plakken in een Word-bestand te stoppen. Maar zo veel moeite doen is niet de bedoeling van dit wetsartikel. In sommige gevallen is het trouwens onmogelijk om tekst te kopiëren uit het EULA-venster.

Vernietigbaarheid van de EULA-voorwaarden<br/> Omdat EULA’s algemene voorwaarden zijn, mogen ze niet onredelijk bezwarend zijn. Bij consumenten als eindgebruikers geldt er bovendien een zwarte en grijze lijst met ‘verboden’ bepalingen. Een EULA-bepaling die daarmee in strijd is, kan dus worden vernietigd. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de uitsluiting van aansprakelijkheid of een beding dat een Californische arbiter de enige is die mag beslissen over een geschil.

EULA’s zijn vaak erg streng: de software mag maar op één PC worden geïnstalleerd, en niet worden gekopieerd laat staan verspreid. Maar “streng” is nog niet hetzelfde als “onredelijk bezwarend”. Je zult als gebruiker moeten bewijzen dat de leverancier deze eis redelijkerwijs niet mag opleggen, of dat hij in een concrete situatie niet werkbaar voor jou is. De zwarte en grijze lijst draaien voor een aantal situaties die bewijslast om.

Strijd met hoger recht<br/> In contracten mag je veel met elkaar afspreken. Op sommige plekken heeft de wetgever een grens getrokken: dit zijn de wetsbepalingen van dwingend recht. Hiervan mag je niet in je EULA afwijken. Zo heeft de verkrijger van een stuk software het recht om daarvan een backup te maken, ongeacht wat in de overeenkomst staat. Maar zulke bepalingen zijn wel de uitzondering.

Naast zo’n keihard, specifiek verbod zijn er ook nog meer algemene normen waaraan je een EULA zou kunnen toetsen. Zo mogen contractsbepalingen niet in strijd zijn met de redelijkheid en billijkheid, en zou je zelfs kunnen betogen dat een bepaalde bepaling uit een EULA in strijd is met een grondrecht zoals privacy of vrije meningsuiting. Sommige EULA’s verbieden bijvoorbeeld het publiceren van resultaten van benchmarks van de software zonder toestemming van de maker.

Aantonen dat sprake is van een inbreuk op een grondrecht zal niet meevallen. Een EULA mag best beperkingen stellen aan grondrechten, zolang die beperkingen maar niet verder gaan dan noodzakelijk is voor het doel. Die benchmarkbepaling zou bijvoorbeeld best gerechtvaardigd kunnen zijn bij een testversie die bij een select publiek verspreid wordt.

Samenvattend: EULA’s zijn in beginsel een rechtsgeldige manier om gebruikers van software bepaalde voorwaarden op te leggen. Wel moet de gebruiker ze tijdig hebben kunnen inzien, en bij elektronische teksten ze ook hebben kunnen opslaan. Bepalingen uit een EULA zijn te vernietigen als ze onredelijk bezwarend zijn, of als de gebruiker kan aantonen dat ze botsen met een hoger recht. Maar dat zal eerder de uitzondering dan de regel zijn.

Arnoud <br/> De foto van de CD uit de envelop is gemaakt door Wellington Grey en is beschikbaar onder de Creative Commons 3.0 BY-SA licentie.

53 reacties

  1. (semi-off-topic) Dit verhaal is precies waarom ik kies voor BSD-like licenties, en niet voor bijvoorbeeld GPL.

    (semi-quote) ” I don’t like software licenses that only lawyers can interpret ” (http://9fans.net/archive/2003/06/282)

    Owja, “zolang het maar voor een redelijk mens leesbaar is.” en hoe zit het dan met onredelijke mensen? Ik weet het niet 100% zeker, maar volgens mij klopt dit niet:-)

  2. Leesbaar voor een “gemiddeld” mens is misschien beter ;). Dat is zo te zien ook wat de rechter schreef.

    Ik blijf moeite houden met “klik = aanvaarding” als die klik de producent nooit bereikt. En aanvaarding van de EULA door koop in een winkel zie ik ook niet.

    Nu is het niet zo moeilijk om die klik via internet de producent wel te laten bereiken. Ik stel voor om een minuut voor die klik een mailtje te sturen naar de producent met “de volgende klik mag niet worden uitgelegd als een aanvaarding”. Dan kun je rustig klikken zonder de EULA te aanvaarden en het programma gebruiken voor zover het auteursrecht je dat toelaat.

  3. Als klik=aanvaarding, betekent dat dan ook dat ik de software kan draaien zonder de EULA te aanvaarden als ik mijn eigen installer schrijf? Daartoe hoef ik alleen maar het formaat te kennen waarin de bestanden ingepakt op de CD staan. Zeker bij “standaard” installers zoals MSI en InstallShield moet het niet al te moeilijk zijn zo’n soort generieke EULA-omzeilende installer te bouwen.

    Mij lijkt het dat hier iets niet helemaal klopt.

  4. Als je de software aan de praat kunt krijgen zonder op “ik aanvaard” te klikken of zonder zelfs maar de EULA in beeld te krijgen, dan kun je toch moeilijk spreken van een verklaring die aanvaarding van het EULA-aanbod inhoudt. Geen overeenkomst dus.

  5. Als ik de tram binnenstap en tegen de conducteur roep “ik weiger uw aanbod tot vervoerd worden te aanvaarden”, ontsnap ik dan aan de vervoersovereenkomst? Ik zou toch zeggen van niet. Wat doe je anders in die tram? Lokaalvredebreuk plegen? Lijkt mij niet redelijk.

    Bij software heb je de ‘escape’ dat je bepaalde wettelijke gebruiksrechten krijgt, zoals ik eerder verdedigde. Dus ik ben het met bona fides eens in #4.

    Ik ben nog wel benieuwd waarom het niet bereiken van de klik niet voor rekening van de softwareleverancier (3:37 lid 3)zou moeten komen? Uit de manier waarop een EULA wordt aangeboden, met name uit de standaardtekst “Ik ga akkoord met de gebruiksvoorwaarden”, lijkt mij dat hij het zelf toch wel zag als overeenkomst. Dat hij dan vervolgens de vingers in de oren stopt om de aanvaarding niet te horen, lijkt me dan zijn eigen schuld.

    Veel software neemt trouwens aan het einde van de installatie contact op met de leverancier om zichzelf te registreren. Als leverancier zou ik daaruit een mededeling (mede) inhoudende aanvaarding afleiden. De gebruiker had nooit aan die stap kunnen komen zonder op “Ik ga akkoord” te klikken.

  6. In het geval dat de gebruiker de EULA zelf niet wil afsluiten, kun je zeggen dat de gebruiker met afwijzende wil en gekruiste vingers die op “ik aanvaard” klikt met die verklaring juist wil uitdrukken dat hij niet aanvaardt. Als je dan aanneemt dat het feit dat die verklaring de producent niet bereikt voor rekening komt van de producent, dan zijn we het eens dat er geen EULA wordt aanvaard. En als je dat niet aanneemt is er natuurlijk ook geen aanvaarding. (In het kort: de tweede volzin van 3:37 kan alleen ten nadele van de producent werken, zoals uit die zin zelf al blijkt.)

    De vraag is dan wat geldt als de gebruiker wel wil aanvaarden, maar de klik de producent niet bereikt. Ik zou zelf zeggen: voor zover het voordelig is voor de gebruiker kan hij naar de EULA wijzen, voor zover het onvoordelig is kan hij ontkennen aanvaard te hebben. (In lijn met 3:37 lid 2, 2e zin. Komt ook erg in de buurt van de gevolgen van het zien van de EULA als eenzijdige rechtshouding inhoudende voorwaardelijke toestemming.)

    Via art. 6:232 BW kun je je wel ergens aan binden zonder daarop gerichte wilsverklaring. Maar de bepaling vooronderstelt toch “een overeenkomst”.

  7. Nou ja, de gekruiste vingers bereiken de producent natuurlijk nog veel minder dan de klik. En zoals gezegd, als de producent een registratieprocedure koppelt aan het “Ik aanvaard”-knopje, bereikt de klik hem natuurlijk wel. Ondanks gekruiste vingers en wat dies meer zij.

    Het al of niet aanvaarden is natuurlijk wel een alles-of-niets keuze. Je kunt niet de gebruiksrechten aanvaarden maar de exoneratie ontkennen.

  8. Ik had het in mijn vorige bericht over een klik die niet over het internet gaat. Daar had jij het ook over in het bericht waarop ik reageerde. (Overigens bedoelde ik 3:37 lid 3 te schrijven, niet lid 2, maar dat is wel duidelijk denk ik.)

    De gekruiste vingers bereiken de producent zeker niet “minder” dan de klik. Maar zie mijn vorige bericht en de formulering van 3:37 lid 3, 2e zin (“nadeel”).

    Gebruiksrechten aanvaarden hoeft niet, die heb je al zoals je zelf al hebt aangegeven. Of bedoel je iets anders?

    Ook al had je die gebruiksrechten op basis van de auteurswet niet gehad, het is m.i. gewoon mogelijk om ondanks een ontvangen aanbod welbewust inbreuk te maken op het auteursrecht zonder daardoor dat aanbod te aanvaarden.

    Voorbeeld: Frans Bauer schrijft in alle kranten: “namens de rechthebbenden bied ik u hierbij aan om tegen betaling van ??? 25 euro per mp3 mijn liedjes op het internet te uploaden.” Na dit aanbod gelezen te hebben kun je nog uitstekend die mp3s uploaden zonder aan die overeenkomst gebonden te zijn. Weliswaar ben je dan strafbaar, maar het kost je naar alle waarschijnlijkheid een stuk minder aan schadevergoeding in een latere civiele procedure.

  9. Ah sorry, ik zie nu pas je laatste alinea van bericht #5 over de registratie aan het eind van de installatie. Inderdaad, dat is te zien als een verklaring inhoudende aanvaarding en die bereikt de producent wel, en wel zonder de gekruiste vingers. Zie ook bericht #2. Maar is art. 6:227c BW dan eigenlijk niet van toepassing?

  10. Er zijn twee mogelijke conflictsituaties. De eerste is dat de gebruiker claimt een overeenkomst te hebben en de producent dit ontkent. In dat geval kan de gebruiker mijn betoog van 3:37 lid 3 voeren: het is de schuld van de producent dat die klik niet aangekomen is, dus moet hij het nadeel dragen dat hij niet wist van de aanvaarding en de daar voor hem uit voortvloeiende verbintenissen. Ik geloof dat we het daarover eens zijn.

    De andere, lastiger situatie is als de producent aanspraak maakt op nakoming van de EULA en de gebruiker ontkent een overeenkomst te hebben. De producent heeft dan een probleem, want hij heeft geen bewijs van een klik ontvangen. Ik neem aan dat jij daarop doelt met in #6, eerste alinea.

    Met ‘gebruiksrechten’ doelde ik op het deel van de EULA dat je bepaalde rechten geeft (die verder gaan dan de wettelijke gebruiksrechten). Je kunt concreet niet voor de rechten tot verveelvoudiging uit de EULA claimen dat je aanvaard hebt, en tegelijkertijd de exoneratie van tafel proberen te vegen door te stellen dat je diezelfde EULA niet aanvaard hebt. Vandaar alles of niets.

    Bauer kan dat aanbod niet doen omdat hij BUMA, Stemra, SENA en aanverwanten exclusief dit recht heeft gegeven. Wil je een overeenkomst om werk van Bauer te verspreiden, dan moet je naar de BUMA (internet) of Stemra (CD’s).

    En ik heb nog niet eerder verdedigd gezien dat het afsluiten van EULAs een dienst van de informatiemaatschappij is (“elke dienst die, doorgaans tegen vergoeding, langs elektronische weg, op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van diensten verricht wordt”). Is het verstrekken van een licentie een dienst? Ik kan dit bij geen enkele toelichting van artikel 50 EG-Verdrag terugvinden.

  11. Het is in ieder geval lastig, deze materie. Ik vraag me bijna af of de Romeinen wel rekening hebben gehouden met de ontwikkeling van computers. Het is moeilijk om alles goed in het systeem in te passen. Een webserver kan tot de webmaster gerichte verklaringen ontvangen, maar kan de PC van de eindgebruiker dat voor de producent van de te installeren software? Of is dat een situatie waarin art. 3:37 lid 3 moet worden doorbroken? (En is het dan ook mogelijk om een overeenkomst te sluiten door het openen van de verpakking?)

    Volgens de wetsgeschiedenis: “Het gebruik kan ook andere gedragingen dan stilzwijgen als aanvaarding doen gelden. Zo kan soms een handslag de betekenis hebben van een tot de aanbieder gerichte verklaring van aanvaarding; zo ook zal een niet tot de aanbieder gerichte handeling als het in de tram stappen dadelijk en zonder dat de daarin besloten wilsuiting de vervoerder reeds heeft bereikt, een vervoersovereenkomst tot stand doen komen.” Dus bij het in de tram stappen zet de gewoonte art. 3:37 lid 3 blijkbaar aan de kant. (Maar je kunt ook zeggen dat in die context jij de verklaring bent, en de tram de brievenbus van de vervoerder, zodat de verklaring de vervoerder bereikt op het moment van instappen. Een webserver is de brievenbus van de aanbieder, je eigen PC is dat niet.)

    Of het verstrekken van een licentie een dienst is, is een goede vraag. Misschien niet “op afstand verricht”.

    Bauer’s advertentie in de kranten was “namens de rechthebbenden”, dus het was een advertentie van Buma/Stemra met een foto van Frans erbij.

  12. Ik heb een vraag n.a.v. het verhaal over algemene voorwaarden. Is software een “goed” in de zin van het Burgelijk Wetboek waarop de bepalingen over algemene voorwaarden van toepassing zijn?

  13. Of software een zaak is (een voor menselijke beheersing vatbaar object), is een hele lastige vraag. Zie bijvoorbeeld de analyse van Kleve en De Mulder en het recente stuk uit Recht in een virtuele wereld van Lagemaat e.a.

    Maar voor algemene voorwaarden is die vraag niet relevant. Algemene voorwaarden zijn deel van een overeenkomst. Niet per se een koopovereenkomst of iets anders waarbij een zaak centraal staat. We kunnen bijvoorbeeld overeenkomen dat jij je zult onthouden van een bepaalde handeling in ruil voor een zekere afkoopsom. Daar komt geen goed of zaak aan te pas, maar het is wel een overeenkomst.

    Als je een softwarelicentie als overeenkomst ziet, dan kun je de voorwaarden van de licentie toetsen aan de regels over algemene voorwaarden.

  14. Nu je toch bezig bent met dat licentie==contract-verhaal… je legde me e.e.a. uit door te wijzen naar een winkelcentrum. Als daar een bordje staat met voorwaarden, dien je je aan die voorwaarden te houden op het moment dat je het winkelcentrum inloopt. Maar wat als er twee bordjes met voorwaarden hangen, dien je je dan aan allebei te houden?

  15. @Peter: Een cdrom met software is in ieder geval een zaak.

    Software die je downloadt van internet vind ik geen zaak, en ook geen goed. Kleve en De Mulder vinden van wel, maar die staan daarin redelijk alleen (en de HR heeft anders beslist). Het auteursrecht op software is wel een goed (in de zin van het BW, voor het Sr kan het anders zijn).

    Of je in een bepaling als art. 6:236 sub j voor “zaken” ook “gedownloade software” mag lezen is een leuke vraag. Ik denk dat je de bepaling wel analoog mag toepassen.

  16. Ik bedacht me intussen dat de uitspraak waar ik aan dacht juist strafrechtelijk was en daarmee de civielrechtelijke vraag nog niet beantwoordt. Maar ok, HR 3 december 1996, NJ 1997, 574: “Immers, van een “goed” als bedoeld in de hiervoren genoemde wettelijke bepalingen moet als een wezenlijke eigenschap worden beschouwd dat degene die de feitelijke macht daarover heeft deze noodzakelijkerwijze verliest indien een ander zich de feitelijke macht erover verschaft. Computergegevens ontberen deze eigenschap.”

    Maar “goed” is in het strafrecht niet hetzelfde als “goed” in het BW en ook niet hetzelfde als “zaak”. In het oude BW waren de definities van goed en zaak precies omgedraaid, dus het ligt voor de hand om in het strafrecht bij “goed” vooral aan “zaak” (voor menselijk beheersbaar stoffelijk object) te denken. Een goed in het BW is een zaak of een vermogensrecht.

    Hoe dan ook, de geciteerde overweging van de HR lijkt mij ook in het BW opgaan.

    In Snijders, Goederenrecht, nr. 28, vind ik: “Voortbrengselen van de menselijke geest zoals uitvindingen, composities en computerprogramma’s zijn naar heersende rechtsopvatting geen zaken. Aangezien het ook geen vermogensrechten zijn, vallen deze voortbrengselen buiten de actieradius van de goederen. De materi?le ‘dragers’ van die voortbrengselen zoals prototpen, geluidsbanden en diskettes zijn natuurlijk wel zaken en dus ook vatbaar voor goederenrechtelijke rechten die als zodanig bescherming krijgen. Rechten op voortbrengselen van de menselijke geest zoals het octrooirecht, het auteursrecht en het daaraan naburige recht zijn weliswaar geen goederenrechtelijke rechten, maar wel absolute vermogensrechten van andere aard die in die hoedanigheid bescherming krijgen.” Die laatste zin moet je denk ik zo lezen, dat een auteursrecht op een werk geen recht is op een goed, maar zelf wel een goed is (zie art. 3:1 BW).

    De voetnoot bij rechtsopvatting verwijst naar H. Franken in Recht en computer, Kluwer 2004, p. 43-44 en naar NJ 1997, 574 en “vgl.” HR 6 februari 1998, NJ 1999, 479, m.nt. HJS. In dit laatste uitspraak spreekt de HR van “rechthebbende op een computerprogramma”. De annotator vraagt zich af of hier wordt bedoeld dat software een goed is. Hij concludeert dat het een slip of the pen is, en dat rechthebbende op het auteursrecht op de software werd bedoeld. Hij noemt daarbij NJ 1997, 574 van de strafkamer “die ook civielrechtelijk de spijker op de kop slaat”.

  17. Kleve becommentarieert in zijn proefschrift NJ 1997, 574. Op dat commentaar heb ik hier mijn mening al eens gegeven. Hij lijkt het arrest opzettelijk verkeerd te lezen.

    Kleve schrijft volgens mij steeds “software” of “computergegevens” en gebruikt die termen dan afwisselend in de betekenis van “drager met daarop gegevens” of “de gegevens zelf”, afhankelijk van wat hem goed uitkomt. Om dit te verhullen houdt hij in zijn proefschrift een lang betoog om het begrip “gegevens als zodanig” te diskwalificeren. Zijn belangrijkste argument lijkt te zijn dat juristen geen verstand hebben van techniek. Ik ben bang dat dit argument voor hem van nut is gebleken.

  18. Ik geloof dat je nu Kleve’s punt miskent. Dat is namelijk nu juist dat je niet in het algemeen van “software” of “gegevens” kunt spreken maar dat je moet kijken naar het geval. Wordt een diskette met software weggenomen, dan kun je prima spreken van “diefstal van software”. De eigenaar van de diskette met de software is de macht over de software kwijt. Dat dat toevallig gebeurt doordat de software op slechts 1 drager stond die nu weg is, is in de visie van Kleve bijzaak. Wordt software gekopieerd via een netwerk, dan is geen sprake van diefstal want er wordt niet weggenomen.

    Het is juist het zoeken naar 1 juridische kwalificatie van software die tot juridische problemen leidt. Een analogie zou kunnen zijn dat ik geen zuurstof kan stelen maar wel een duikersfles met zuurstof daarin. Waarom zou je zoeken naar een definitie van ‘zuurstof’ als je gewoon kunt kijken naar of er iets weggenomen is waar de eigenaar macht over kan uitoefenen?

    En als ik “als zodanig” lees, krijg ik altijd meteen weer hoofdpijn bij de herinnering aan het softwareoctrooidebat uit 2005.

  19. @Branko: dubbel gelicenseerd (BSD, GPL) is niet helemaal hetzelfde als twee bordjes bij de supermarkt. Het laatste komt neer op ??n licentie met daarin twee licentievoorwaarden waar je allebei aan moet voldoen. Het eerste zou je kunnen zien als ??n licentie met daarin de keuze aan welke je wilt voldoen. Dubbel gelicenseerd werkt alternatief, twee bordjes cumulatief.

    (Ik houd het bij de supermarkt persoonlijk liever op voorwaardelijke toestemming om inbreuk te maken op het huisrecht ;))

    @Arnoud: Ik geef toe dat in het spraakgebruik, en ook in het juridisch spraakgebruik, een woord als “software” de ene keer wordt gebruikt voor de abstracte gegevens en de andere keer voor de gegevensdrager met daarop die gegevens. Maar die twee nader gespecificeerde begrippen moet je m.i. niet meer met elkaar verwarren. Het auteursrechtelijk beschermde liedje (“abstracte gegevens”) is niet te verwarren met de geheugenkaart waarop het als mp3 is opgeslagen (“gegevensdrager”).

    De dubbelzinnige betekenis van “gegevens” speelde in NJ 1997, 574 duidelijk een rol. De HR zegt eigenlijk dat de uitspraak van het Hof niet klopt als je gegevens leest als “abstracte gegevens”, maar dat de uitspraak wel klopt als je gegevens leest als “gegevensdrager”. Vervolgens spreekt Kleve van “diskette met computergegevens” (abstracte computergegevens) en van “door deze computergegevens niet terug te geven”. Bij dat laatste vereenzelvigt hij de computergegevens met diskette. In twee zinnen gaat hij over van de ene betekenis van “computergegevens” op de andere betekenis en probeert zo zijn punt te maken. Althans, ik kan het niet goed anders zien.

    Hij gaat vervolgens niet in op rov. 6.5 waarin de HR zegt dat die gegevens inderdaad op een diskette stonden, en dat die diskette niet is teruggegeven, en dat het Hof het zo wel bedoeld zal hebben.

    Kleve, p. 109: “Hoe moeilijk het is voor juristen, althans voor veel van de juristen die zich hierover in publicaties hebben uitgesproken, de abstracte benadering los te laten, blijkt wel uit de breed gedragen opvatting(!) dat niet de gegevens stoffelijk zijn, maar slechts de ???drager??? waarop of waarin zij zijn vastgelegd.” Is hier een technicus die zich niet kan vinden in het onderscheid tussen “abstracte gegevens” en de drager waarop die zijn vastgelegd? Of het onderscheid tussen het auteursrechtelijk beschermde verhaal en het stoffelijke boekexemplaar waarin dat verhaal is opgeschreven? Dat onderscheid is voor mij heel helder en ook heel bruikbaar. Kleve ontkent het onderscheid.

    Dat je bij het gebruik van het woord “software” naar de context moet kijken ben ik dus zeker met je eens. Maar dat is Kleve’s punt zoals ik het lees niet. Het gaat hem er m.i. niet om dat de eigenaar van de diskette de macht is kwijtgeraakt over de (abstracte) gegevens (zoals jij schrijft), want Kleve schrijft nog (p. 167): “Dat de werkgever de mogelijkheid heeft opnieuw ???een complete back-up van de automatisering??? te maken, doet niet af aan het feit dat de werkgever ten aanzien van de door de verdachte meegenomen computergegevens de feitelijke macht heeft verloren.”

    Dit laatste bewering van Kleve klopt natuurlijk, als je computergegevens maar opvat in de betekenis van gegevensdrager. Maar de gegevensdrager is per definitie natuurlijk al een zaak die gestolen kan worden.

    Op p. 168 lees ik dan: “Zouden wij de redenering van de Hoge Raad volgen, dan biedt dat wonderlijke perspectieven. De boekverkoper die een aantal boeken uit de boekwinkel mee naar huis neemt, en deze op vordering van de eigenaar niet teruggeeft, maakt zich niet schuldig aan verduistering, want de eigenaar heeft zelf nog een boek.” Ik ben benieuwd of je het met Kleve eens bent, dat dit uit de redenering van de HR volgt 😉

  20. Ik kan me prima vinden in het onderscreid tussen abstracte gegevens en op een gegevensdrager vastgelegde gegevens… Er is nog een vaagheid als transiente kopie, maar laten we die voorlopig negeren. (Maak ik inbreuk op het auteursrecht als ik bij het maken van een netwerkdump van een klant bij een ISP, een kopie van een gestreamde mp3 maak? Kan een ISP netwerk verkeer aftappen zonder juridish risico te lopen?)

    Vanuit mijn standpunt als ingenieur heeft het zin om COTS software als produkt te beschouwen voor consumentenbescherming (produktaansprakelijkheid). Software in embedded systemen kan als onderdeel van het systeem gezien worden. Voor maatwerksoftware ligt het wat anders.

  21. Wat ik me dan nog afvraag, welk misdrijf pleeg ik eigenlijk als ik in de duikwinkel een drukfles leeg laat lopen? Ik neem de fles niet weg, hij is nog net zo puntgaaf als eerst, alleen de gecomprimeerde zuurstof is weg. Is dat strafbaar?

  22. @bona fides: dat arrest moet ik nog eens nalezen, maar wat Kleve wel heel goed doet, is de vaak complex geformuleerde juridische problematiek tot haar kern uitkleden. En trouwens, je bent toch de macht kwijt over de gegevens op de gestolen diskette? Je hebt ergens nog wat gegevens, die wellicht identiek zijn, maar de kopie op de diskette ben je kwijt. Of het nu een zaak is of niet. Je kunt niet meer controleren wat daarmee gebeurt.

    @Peter Roozemaal: een tijdelijke kopie die je ten behoeve van een doorgifteproces maakt en die geen zelfstandige economische betekenis heeft, is geen inbreuk op het auteursrecht. Wel loop je bij aftappen natuurlijk het risico inbreuk op de privacy te maken van de mensen die je aftapt. Maar dat is een andere tak van sport.

    @Merijn: je hebt de drukfles beschadigd, hij is nu onbruikbaar geworden. En dat is een misdrijf: art 350 Strafrecht. Maar de lucht heb je niet gestolen, als je dat bedoelde.

  23. Maar hetzelfde geldt als die gegevens op papier stonden en zijn overgeschreven. Is dat diefstal?

    Je kunt er natuurlijk voor kiezen om dat diefstal te noemen (en in de volksmond is dat het misschien ook wel), maar beter lijkt het mij om het via andere bepalingen te regelen. Je kunt er ook voor kiezen om de inhoud van een papieren adressenboekje los van het fysieke boekje een zaak te noemen, maar het resultaat wringt in mijn ogen.

    Maar als dat is wat Kleve wil, dan zou hij dat ook kunnen opschrijven zonder de woorden van juristen en de Hoge Raad te verdraaien. Geef dan duidelijk aan dat je een alternatief systeem wilt beschrijven. Intellectueel veel eerlijker dan wat hij nu doet.

    Even Kleve volgend, wanneer is overschrijven dan diefstal? Is er een algemeen verbod op het ongevraagd overschrijven van “gegevens”? Moeten die gegevens van een ander stuk papier zijn overgeschreven, of is het bijhouden van de tussentijden bij de 10km schaatsen ook diefstal?

    Of geeft hij gewoon een andere constructie van het auteursrecht? Is het niet eenvoudiger om het gewoon bij het auteursrecht (en de andere limitatief bij wet omschreven IE-rechten) te houden?

  24. Een bedenking: zowel Microsoft als enkele derden leveren hulpprogramma’s waarmee je een “unattended” installatie van Windows kan doen. Aangezien zo’n installatie (behalve het voorbereiden, waarbij de EULA niet getoond wordt–althans niet voor zover ik mij kan herinneren, en het starten ervan) zonder tussenkomst van een menselijke gebruiker gebeurt, is de gebruiker dan gehouden aan de EULA die Microsoft bij z’n besturingssystemen levert?

  25. Dubbel gelicenseerd werkt alternatief, twee bordjes cumulatief.

    Sorry, maar dat laatste snap ik niet. Ik kom op een website om een foto down te loaden, en zie bij die foto twee “bordjes”: het ene heeft als titel “GFDL”, het andere “CC”, maar beide zijn een lijstje met voorwaarden. Er staat niet bij vermeld dat ik me aan slechts een lijstje heb te houden. Waarom werkt dat dan anders dan bij het winkelcentrum? Beide verzamelingen bordjes zijn, als ik het goed begrijp, een overeenkomst die ik aanga op het moment dat ik gebruik maak van de foto danwel het winkelcentrum. Wat is de omstandigheid die de ene overeenkomst een optelsom maakt, en de andere niet?

  26. @bona fides: Kleve zegt niet dat overschrijven van gegevens hetzelfde is als wegnemen van een drager met daarop de gegevens. Hij ageert daar juist tegen. Wegnemen van een drager met gegevens is diefstal van die gegevens. Overschrijven moet je eerder zien als inbreuk op het auteursrecht, geschriftenbescherming of databankenrecht.

    Wat jij doet, is precies waar hij tegen ageert: de software in abstracto als zaak zien, constateren dat dat wringt en dan concluderen dat software nooit een zaak kan zijn. Maar zoals ik Kleve begrijp, is software op een drager prima als zaak te zien. Waarom zou software op een drager net zo zakelijk moeten zijn als software die via een netwerk rondgaat?

    Neem Merijn’s voorbeeld van de zuurstoffles. Als ik de fles met inhoud naar buiten draag (met oogmerk van toe-eigenen) heb ik de fles met lucht gestolen. Als ik die fles in de winkel opendraai en alle lucht ontsnapt, dan verniel ik de zaak maar steel ik die lucht niet. Die ontsnappende lucht is geen zaak. Als ik echter de lucht in een grote ballon laat lopen en met de ballon naar buiten loop (met oogmerk van toe-eigenen), dan heb ik de lucht gestolen. De ballon met inhoud is een zaak. Dat werkt toch prima? Waarom zou deze redenering niet voor software opgaan?

    @Branko Collin: de omstandigheid is dat bij een dual licensed werk expliciet staat dat je als licentienemer/gebruiker mag kiezen welke van de twee licenties je wilt gebruiken. Uitgangspunt is dat je je aan alle voorwaarden hebt te houden die de rechthebbende stelt. Dus niet roken en een mandje gebruiken.

    @JanC: die unattended install software ken ik niet. Op welk moment wordt er dan gevraagd om een EULA te accepteren? Zit dat bij de configuratie van de unattended install? Of komt de vraag dan helemaal niet meer aan de orde?

  27. @Branko: dat zou mijn eerste vermoeden zijn ja. Maar je merkt bij het nader bestuderen dan al snel dat de licenties bedoeld zijn als alternatieven en elkaar ook nog eens tegenspreken. Dan moet de conclusie zijn dat de licenties toch als losstaande alternatieven bedoeld zijn.

    Ik zie wel eens open source waarbij staat “deze software is onder BSD en GPL beschikbaar”. Maar ook proprietary software waarbij men zegt “op deze software is de master license agreement en de floating development license van toepassing”. Je moet dan echt even verder kijken om te weten dat in het eerste geval alternatieven zijn bedoeld en in het tweede geval een aanvulling.

  28. Ik ken twee verschillende redenen waarom een stuk software met meerdere licenties komt: De auteursrechthouder geeft fe gebruiker een keuze (Dual Licensing) Voorbeelden: Qt en Mysql zijn beide zowel onder de GPL als een betaalde closed source licentie beschikbaar. De software is een combinatie van meer componenten met verschillende licenties; de gebruiker moet aan elle licenties voldoen. Voorbeeld: OpenSSL.

  29. @Branco: het gaat om de uitleg van een rechtshandeling, en dan moet je zoals Arnoud zegt kijken naar wat in de gegeven omstandigheden de bedoeling zal zijn geweest.

    Peter geeft wel een goed voorbeeld dat ook licentievoorwaarden cumulatief kunnen werken. “Dubbel gelicenseerd werkt alternatief” is in zijn algemeenheid dus wel wat kort door de bocht.

    @Arnoud: je zuurstoffles/ballon is een mooi voorbeeld. Ik zal Kleve eens op die manier proberen te lezen.

  30. Ik heb een stukje in Kleve gelezen. Onder “gegevens” verstaat hij inderdaad de magnetisch geori?nteerde deeltjes op een diskette en de inktdeeltjes op papier. In die betekenis kun je inderdaad afspreken dat gegevens een zaak zijn. Ik moet toegeven dat met deze lezing zijn tekst redelijk consistent is.

    Wel blijkt dat vrijwel iedere bron die hij aanhaalt onder “gegevens” iets anders verstaat dan hij, nl. abstracte gegevens (en soms wellicht de drager, maar dat blijkt dan uit de context). Hij bespreekt die bronnen echter alsof de schrijvers zijn definitie hanteren, en heeft dan uiteraard weinig moeite om ongerijmdheden te vinden. Ik vind dat niet nuttig, eerder een wetenschappelijke doodzonde. Kleve zou zijn proefschrift ook hebben kunnen schrijven zonder zo’n truc. Maar goed.

    Met zijn definitie van gegevens klopt zijn (verdraaide, want duidelijk niets zoals de HR heeft bedoeld) uitleg van NJ 1997, 574 op p. 167. Op p. 168, 1e alinea zou hij dan volgens mij echter niet moeten spreken van “boeken” maar van “inktdeeltjes/patronen in de boeken”.

    Tot zover geeft zijn definitie van “gegevens” iets dat je inderdaad kunt stelen. Alleen kun je dezelfde resultaten bereiken door te zeggen dat de gegevensdrager wordt gestolen. Een voordeel zie ik niet. Kleve voert aan dat de waarde niet in de diskette van een paar dubbeltjes zit, maar in de gegevens, de magnetische patronen. Mwa, ik kan een gevulde zuurstoffles heel goed meer waard vinden dan een lege. Idem voor een beschreven diskette vs. een lege.

    Zonder toestemming kopi?ren van de gegevens diskette 1 naar een eigen diskette 2 lijkt Kleve te kwalificeren als diefstal door het zo te af te spreken dat de gekopieerde magnetismepatronen eigenlijk aan de eigenaar van diskette 1 toebehoren, en nu worden toege?igend door de eigenaar van diskette 2. Het lijkt mij dat met die definitie ook het zonder toestemming overschrijven van een tekst op papier onder diefstal valt (je steelt de gekopieerde inktpatronen).

    Dat je met deze constructie kopi?ren van gegevens onder diefstal kunt schuiven lijkt het “voordeel” te zijn van Kleve’s opzet, maar ik vraag me af of het resultaat wel zo wenselijk is. Kunnen bij hem alle gegevenspatronen gestolen worden? Tegen het overnemen van gegevens bestaan al instrumenten als het bedrijfsgeheim, schriftenbescherming, auteursrecht. Bovendien lijkt de kopieerconstructie mij vrij problematisch.

  31. Het installatieprogramma voor Windows (en verschillende andere software-pakketten) kan zo geconfigureerd worden dat een installatie kan gebeuren zonder voortdurend de aandacht van een persoon nodig te hebben (vandaar “unattended”). Een systeembeheerder die 100 PCs moet installeren wil uiteraard niet voor elke PC afzonderlijk alle stappen in het installatieprogramma manueel uitvoeren (en dus ook niet 100x door de EULA scrollen en dan op “akkoord” klikken).

    Als je zo’n “unattended installation” CD maakt, krijg je dan ook geen EULA te zien (misschien dat de grafische tool van Microsoft om zo’n CD te maken die wel toont, maar bijv. nlite doet dat niet).

    Hetzelfde geldt overigens ook voor veel installatieprogramma’s die een (al dan niet gedocumenteerd) optie voor “silent install” o.i.d. hebben.

  32. @bona fides: bedankt voor het lezen. Diefstal van de drager aanpakken is niet genoeg, want als de dief deze wegneemt met het oogmerk hem de volgende dag leeg terug te geven, is de drager niet gestolen. Bovendien heb je bar weinig schade als je 1 dag later je drager terugkrijgt. Afijn, dezelfde discussie als het oude “diefstal van elektriciteit” toen computervredebreuk nog niet strafbaar was.

    En verder vind ik Kleve’s belangrijkste punt dat veel ICT (IT?)-specifieke wetgeving nodeloos complex of zelfs compleet overbodig is.

  33. @Arnoud: goed punt, maar de vraag is natuurlijk wat je onder “genoeg” verstaat. Kleve heeft daar een duidelijk idee over en vindt er een oplossing voor. Er is inderdaad een parallel met diefstal van elektriciteit te trekken.

    Voor zover Kleve vindt dat specifieke wetgeving vaak overbodig is, ben ik het tot op zekere hoogte wel met hem eens. Maar hij voert effectief nieuwe (zeer vergaande) verboden in door de uitleg van de bestaande wetgeving ver op te rekken. Het lijkt me moeilijk de gevolgen daarvan te overzien.

    Voor wat betreft de rechtsgeldigheid van software-EULA’s is Kleve’s idee van diefstal nu waarschijnlijk wel voldoende aan bod gekomen ;). Grappig is wel dat hij onderaan p. 180 van zijn proefschrift spreekt van de “mistige figuur” van licentieovereenkomsten.

  34. “Tekst in een venstertje voldoet in beginsel niet aan deze eis. Het kunnen opslaan en later inzien is een belangrijke eis bij elektronische overeenkomsten. Er is echter vaak geen manier om achteraf nog eens de EULA na te lezen (probeer het voor de grap eens te vinden bij uw gekochte software). Natuurlijk zou je zelf de tekst kunnen proberen op te slaan, bijvoorbeeld door de tekst via kopi?ren en plakken in een Word-bestand te stoppen. Maar zo veel moeite doen is niet de bedoeling van dit wetsartikel. In sommige gevallen is het trouwens onmogelijk om tekst te kopi?ren uit het EULA-venster.”

    Dit lijkt de wet inderdaad te zeggen, toch denkt een (kanton-)rechter hier anders over? http://zoeken.rechtspraak.nl/resultpage.aspx?snelzoeken=true&searchtype=ljn&ljn=BB2576&u_ljn=BB2576

  35. @Freeaqingme: hierover had ik in augustus al geblogd – Voor de algemene voorwaarden, zie onze website. M.i. is dat vonnis echt onjuist. Het komt neer op “een website-adres (URL) noemen is gelijkwaardig aan een stuk papier overhandigen, en daarmee is voldaan aan de eis dat er een stuk papier moet worden overhandigd.” En die redenering volg ik niet.

    Ik verwacht dan ook dat dit een eenmalige uitzondering zal blijken te zijn.

  36. Interessant artikel dit. Ik volg de logica, maar ben het er niet helemaal mee eens. Als ik een exemplaar van een auteursrechtelijk beschermd werk koop wordt de “licensed, not sold” doorgaans niet op de faktuur gezet, en als iets niet specifiek anders vermeld wordt, dan is het een koop zoals bedoeld in BW7:1.

    Als ik er dan alsnog achter kom dat ik een overeenkomst moet sluiten die zegt dat het geen koop was, dan is dat pure krankzinnigheid, de koop was immers al eerder gesloten en de faktuur is een bewijs daarvan. Het exemplaar is hoe dan ook van mij. Maar moet ik nu die licentie alsnog accepteren om van mijn eigendom te kunnen genieten? Nee, want het genotsrecht op eigendom is een fundamenteel recht en wordt zelfs in het EVRM beschermd.

    Tot zover weinig discussie denk ik, maar nu komt het: Hoe verschaf ik mij toegang tot mijn eigendom? Softwareproducent aanklagen en de EULA verwijderd krijgen is ??n methode, maar die is niet zo praktisch. Maar volgens mij is het voldoende om de softwareproducent mee te delen dat je de EULA die geen onderdeel is van de verkoopovereenkomst weigert en een technische handeling gaat verrichten om toegang tot je eigendom te krijgen, namelijk het klikken op “accepteer”. Op dat moment is namelijk geen sprake van een overeenkomst, je hebt die schriftelijk geweigerd.

  37. Goed artikel, ik vraag me wel het volgende af…

    Ten eerste: Als mijn broer (of wie dan ook) een software pakket installeert en ook de EULA accepteert. Ben ik dan gebonden aan die EULA. De EULA heb ik nooit gezien noch geaccepteerd?

    Ten tweede: Als ik een EULA accepteer, kan een softwareproducent mij aanklagen als ik me niet houd aan de voorwaarde. Oftewel ben ik ?berhaupt verbonden aan voorwaarde in de EULA als ik deze NIET accepteer. Een voorbeeld: In een EULA staat dat ik product-keys niet met andere partijen mag delen. Als ik de EULA vervolgens niet accepteer en het softwarepakket vernietigd, dan kan de producent mij toch niet aanklagen voor het wel delen van keys met een derde partij??

    Vriendelijke groeten, Rick

  38. Beste Rick, als je broer een EULA accepteert, ben jij daar niet aan gebonden. Dat zou een mooie boel worden anders. Maar zonder de EULA te accepteren heb jij alleen de wettelijke rechten, dus het is niet altijd gezegd dat je daar voordeel aan hebt.

    En als jij iets doet dat tegen de licentie ingaat, dan is dat wanprestatie en dan moet je daar schadevergoeding voor betalen. De producent zal wel moeten aantonen hoe hoog de schade is. In jouw voorbeeld kan dat begroot worden op een geschat aantal mensen dat die key gaat gebruiken in plaats van er zelf eentje te kopen.

  39. Een late reactie, maar vond dit artikel pas toen ik aan het zoeken was naar de rechtsgeldigheid van de EULA die wordt getoond bij de laatste updates van het Wii spelsysteem van Nintendo. Je krijgt daar een EULA te zien (op het scherm van je tv, dus geen makkelijke manier om hiervan een kopie te maken) waarin onder meer wordt aangegeven dat je met het accepteren van de EULA akkoord gaat met het ‘stil updaten’ van de systeemsoftware van de Wii wanneer Nintendo dit wil doen. Is dit dan geldig, mag Nintendo dit doen ? Mijn eerste ingeving is ja, want je ‘hoeft’ niet te updaten, je kunt de update weigeren (alleen kun je dan recentere spellen wel niet meer spelen, deze hebben immers de nieuwere update nodig), dus je hebt een keus. De Wii zal gewoon blijven werken met de huidige versie en oude spellen blijven ook zonder problemen draaien. Bijvoorbaat mijn hartelijke dank voor wat meer inzicht in deze.

  40. Dan lijkt het me inderdaad dat Nintendo hier in haar recht staat. Het is natuurlijk subjectief, maar het is niet ‘onredelijk bezwarend’ voor de gebruiker van de Wii om Nintendo zijn systeem ‘stil/automatisch’ te updaten wanneer dit de werking/veiligheid van het systeem ten goede komt. En zo ziet Nintendo dat natuurlijk wel. Bedankt voor de vlugge antwoorden !

  41. Hoe zit het overigens met de taal waarin de EULA gesteld is? De meeste EULA’s zijn namelijk in het engels. Moet ik dan om een Nederlandse versie vragen? En als die niet beschikbaar is? Mijn engels is goed te noemen, met EULA’s heb ik echter vaak moeite met de exacte betekenis van een zin, terwijl ik de afzonderlijke woorden wel kan vertalen.

  42. Ik kan nergens vinden dat een overeenkomst met een Nederlander in het Nederlands gesteld zou moeten zijn. In de meeste gevallen denk ik dat je gewoon pech hebt: de leverancier is niet verplicht jou de EULA te verlenen, dus als jij afhaakt op de taal dan hoeft hij verder geen moeite voor je te doen.

    Als toegezegd is dat jij een EULA zult krijgen, dan kun je wel aanspraak maken op iets dat jij kunt begrijpen lijkt me zo. Maar dan hebben we het over onderhandelingen tussen twee partijen waarin halverwege ineens een buitenlandstalig stuk op tafel komt, niet over een stuk software op internet met een doorklikvenster.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.