Mag je andermans stamboom overnemen?

stamboom-genealogie.pngEen lezer vroeg me:

De afgelopen tien jaar heb ik veel werk gemaakt van het uitzoeken van onze familiestamboom. Ik heb ondertussen bergen informatie verzameld, waaronder ingescande oude archiefstukken, familiefoto’s en andere bronnen. Deze heb ik verwerkt in de stamboom en voorzien van uitgebreide teksten, foto’s en schema’s uitgegeven als boekje (in eigen beheer). Nu kwam ik erachter dat een ander veel van deze informatie op internet aan het zetten is. Hij beweert dat de Auteurswet niet van toepassing is omdat ik mijn werk gebaseerd heb op openbare en voor ieder toegankelijke archieven. Klopt dat?

Op feiten rust geen auteursrecht (van wie is informatie, inderdaad). Feiten zoals iemands naam, geboorte- en sterfdatum mag je dus zo overtypen uit andermans stamboom, ook als die in boekvorm is uitgegeven. Een door een ander geschreven levensverhaal is echter meer dan een serie feiten, daar komt creativiteit aan te pas dus daar zit auteursrecht op. Zo’n verhaal mag je dus niet overnemen zonder toestemming van de auteur. Wel mag je de feiten eruit overnemen en daarmee je eigen verhaal schrijven.

Update (4 maart 2014) de rechtbank Zeeland vonnist dat een stamboom inderdaad niet auteursrechtelijk beschermd is:

… een stamboom betreft immers een opsomming van gegevens die vaststaan en waarin dus geen creatieve keuzes kunnen worden gemaakt, omdat anders de stamboom incorrect of onvolledig is. Verder valt niet in te zien dat het verbinden van de gegevens en het trekken van conclusies uit de voorhanden zijnde gegevens enige creatieve arbeid vereist. De keuze of rangschikking van stamboomgegevens vormt geen intellectuele schepping.

Voor foto’s ligt het iets lastiger. Foto’s zijn vrijwel altijd creatief, en dus vrijwel altijd beschermd door auteursrecht. Tenzij, en dat is hier natuurlijk relevant, de fotograaf al 70 jaar of langer geleden overleden is. Helaas is dat wel een lastig uitzoekwerkje, want bij veel van zulke oude foto’s is niet snel duidelijk wie de fotograaf is.

Bij ingescande archiefstukken zie ik niet welke rechten er te claimen zouden zijn. Een scan van een document maken levert je op zichzelf geen rechten op. Die scan mag een ander dus zo overnemen zonder dat je daar wat aan kunt doen. Het document zelf zou auteursrechtelijk beschermd kunnen zijn, maar dat betwijfel ik bij dit soort archiefstukken. Die zijn immers alleen bedoeld om feiten vast te leggen (geboorteakte, trouwboekje, opgehangen personen in september 1672) en daar zal dus weinig creativiteit aan te pas zijn gekomen. Ook dergelijke stukken mogen dus zomaar worden overgenomen.

Ik denk dan ook dat de vraagsteller hier weinig kan doen tegen de overgenomen bronnen en informatie. Het is natuurlijk wel netjes om even te vragen of er samengewerkt kan worden, bijvoorbeeld door één plek te nemen waar je de scans neerzet zodat beiden ze kunnen gebruiken.

Arnoud

23 reacties

  1. Is een stamboom met zoveel informatie en extra toevoegingen niet te beschouwen als databank en aldus mogelijk wel voor bescherming in aanmerking kan komen ogv de databankenwet?

    Struikelblok bij het antwoord op deze vraag zal wel zijn of het gaat om een substantiele investering, en als ik je weblog artikel over de databankenwet lees lijkt dat zo bij de eerste gedachte niet onwaarschijnlijk. http://www.iusmentis.com/databanken/nl/spin-offs/#Hetbegripsubstantieelinhetdatabankenrecht

  2. Goeie vraag. Ik denk dat het wel een databank kan zijn, maar dan moet de informatie wel gestructureerd en individueel toegankelijk zijn. De rechtsboven getoonde stamboom is dat niet, dat is alleen een plaatje van een boom met relaties. Per definitie is dat geen stamboom. Een databank met familiegegevens valt er wel onder.

    De substanti?le investering moet gericht zijn op het bouwen van die databank. Vaak zit de investering eerder in het verkrijgen van de gegevens, omdat je oude bestanden, kaartenbakken en dergelijke moet napluizen om erachter te komen dat Cornelis en Wilhelmina in 1867 getrouwd zijn. Maar het intikken van dat feit in je database is triviaal. Ik denk dan ook niet dat je snel een beschermde databank hebt.

  3. Hij beweert dat de Auteurswet niet van toepassing is omdat ik mijn werk gebaseerd heb op openbare en voor ieder toegankelijke archieven. Klopt dat?

    Maar die zin op zich klopt toch niet? Het enkele feit dat iets openbaar en voor ieder toegankelijk is, is auteursrechtelijk niet relevant. Wikipedia is ook vrij toegankelijk, toch zijn de artikelen auteursrechtelijk beschermd.

  4. @Wimmel: Daar heb je gelijk in, al heeft de vragensteller zelf natuurlijk niet het auteursrecht op zijn bronnen.

    Waar het vooral om gaat is of de vragensteller auteursrecht kan hebben op de specifieke collectie van feiten die hij heeft aangelegd. Daarvoor moet die collectie blijk geven van creatieve keuzes bij het samenstellen ervan. Bij een stamboom zal daar normaal gesproken geen sprake van zijn, want het doel ervan is nu juist om welbepaalde feiten (nl. de stamboom van de familie) zo goed mogelijk te reconstrueren. (Maar nu herhaal ik eigenlijk wat Arnoud al schreef.)

    Overigens lijkt hetzelfde mij te gelden voor de foto’s: daar zit dan misschien wel (afhankelijk van het sterfjaar van de fotograaf) auteursrecht op, maar niet het auteursrecht van de vragensteller. Een willekeurige derde heeft dus net zo veel of zo weinig recht om die foto’s te publiceren als de vragensteller (tenzij de vragensteller toestemming heeft gevraagd en gekregen van de maker(s)).

    @Vorkbaard: het werk van Van Gogh is inmiddels auteursrechtvrij ;-). Op zich wel grappig dat dat voor de waarde van zijn schilderijen niets uitmaakt. Uploaden lukt nog niet goed.

  5. De rechtsboven getoonde stamboom is dat niet, dat is alleen een plaatje van een boom met relaties. Per definitie is dat geen stamboom. Een databank met familiegegevens valt er wel onder.

    Je weet toch niet hoe dat plaatje gegenereerd is?

    Ik heb – voor een klant – ook wel eens een stamboom gemaakt (in ieder geval de programmatuur die dat mogelijk maakte). Deze werkte met DATABASE: een personen tabel, waarin informatie stond als naam, geb. plaats, geb. datum & datum van overlijden, en een relatie tabel waarin werd bijgehouden wat voor soort relatie het betrof (ouder-kind, huwelijk, etc) en een begin- en einddatum.

    Het feit dat dit vervolgens als stamboom weergeven wordt maakt het niet minder een database, en daarmee onder het databankrecht vallende?

  6. @Freeaqingme: Een databank is per definitie iets dat doorzoekbaar is en waarvan de informatie-items individueel toegankelijk zijn. De mysqldump van die database is dus (mogelijk) beschermd, maar een uitvoer in de vorm van een plaatje valt daar niet onder. Zie art. 1.1(a) Databankenwet.

    Als dat plaatje gegenereerd is uit die databank, dan zou je kunnen zeggen dat dit een reproductie is die valt onder “hergebruiken van het geheel of een in kwalitatief of kwantitatief opzicht substantieel deel van de inhoud van de databank”. Maar wat ik eigenlijk bedoelde, is dat als je gewoon met de hand lijntjes trekt (of met Powerpoint een organogram maakt voor je familie), dan is dat geen databank want dat werk is niet doorzoekbaar.

  7. Er is her en der al veel gepubliceerd over stambomen en auteursrecht, maar wat me aan het bovenstaande bericht intrigeert is de opmerking als zou een stamboom simpelweg een verzameling feiten zijn. Bekend met het genealogisch onderzoek, als archiefmedewerker, denk ik daar toch anders over.

    De informatie in het archiefdocument mag dan soms feitelijk zijn (maar zeker niet zonder meer openbaar – een bezoeker aan de studiezaal geeft door ondertekening van zijn bezoekerskaart in de meeste gevallen aan, dat hij bekend is met onder meer zaken als de Wbp), maar vooral bij oudere documenten is deze informatie niet zomaar leesbaar. Ze zijn geschreven in een ouder Nederlands, Frans of zelfs Latijn, je moet de teksten ontcijferen (transscriberen) en bij langere teksten soms interpreteren wat er nu precies wordt bedoeld, bijvoorbeeld door het oude taalgebruik. Relaties tussen persoonsvermeldingen in de bronnen – tussen ouders en kinderen en zo – zijn daarnaast niet hard gelegd in de administratie. Die bestaat immers uit losse vermeldingen en je moet daar zelf de relatie in zoeken met vermeldingen in andere bronnen, als je die gevonden krijgt. Soms zijn er bijvoorbeeld meerdere kandidaten voor het vaderschap van een kind, bijvoorbeeld omdat je z’n exacte leeftijd niet weet en veel namen vaker voorkwamen. Onderzoek doen in andere bronnen is dan noodzakelijk, teksten vergelijken en zo meer. Als niet-creatief stamboomonderzoeker kom je dan niet ver.

    Om kort te gaan: achter de feiten in de gepubliceerde resultaten in een genealogie zit dus al een proces van lezen, ontcijferen en interpreteren. Achter de relaties in een stamboom zit nog veel meer eigen onderzoek. Al met al is een gepubliceerde stamboom daarmee wel degelijk het resultaat van een creatief proces, zelfs zonder al te veel verhaal daaromheen.

  8. Op het moment dat een archiefmedewerker of wie dan ook creatief gaat worden bij het maken van een stamboom, dan verliest deze een groot deel van zijn waarde. Doet iemand, op basis van rationele argumenten een keuze om een stamboom op een bepaalde manier in te vullen, dan is dat geen creativiteit in de zin van de auteurswet, omdat elke andere onderzoeker op basis van dezelfde rationele argumenten waarschijnlijk dezelfde keuzes zou maken — het is dus misschien wel lastig werk, maar draagt niet het persoonlijk stempel van de maker, en dat is nou precies de eis die de auteurswet stelt aan origineel, creatief werk.

  9. @Jeroen: Ik ben zeker geen juridisch deskundige, dus dank voor deze uitleg van het begrip ‘creativiteit’ door de auteurswet.

    Op basis van dezelfde gegevens komen verschillende stamboomonderzoekers echter vaak tot verschillende keuzes, simpelweg omdat de pure bronnen niet altijd uitsluitsel geven, niet alle bronnen door iedereen bekeken (kunnen) worden, het gewicht of de betrouwbaarheid per bron, per persoon verschilt of kan verschillen, en er uiteindelijk toch een voor die onderzoeker meest logische afweging gemaakt zal moeten worden. In verreweg alle gevallen worden allerlei gegevens ook na eigen interpretatie aan elkaar gekoppeld, waardoor vrijwel geen enkele stamboom een kale feitenboom is, maar verhaal in zich draagt. Dan daarbij zijn veel onderzoekers erg creatief in hoe zij hun onderzoek doen, bedenken welke bronnen ze kunnen raadplegen en hoe ze verschillende zaken langs elkaar kunnen leggen.

    Ik wil maar zeggen: stamboomonderzoek is niet zomaar een lastig te maken, doch rationele serie van stappen zetten, waarbij iedereen uiteindelijk bij hetzelfde uitkomt. Het is selecteren, transcriberen, inpreteren, wegen, afwegen, richting bepalen en keuzes maken.

  10. Gezien het feit dat een stamboom (kwartierstaat etc.) bestaat uit aan elkaar gezette individuele gegevens, en dat voor dat aan elkaar zetten interpretaties nodig zijn, zeker als het om gegevens van voor 1811 gaat, lijkt mij dat de samensteller van een stamboom het intellectueel eigendom van die stamboom bezit.

  11. Arnoud,

    Interessante discussie, die twee vragen bij me oproept. En waarvan de antwoorden wellicht helderheid geven in de discussie die hier nu wordt gevoerd.

    Veel stambomen worden inderdaad als database opgebouwd – er zijn verschillende standaard-pakketten en pakketjes die een genealoog bij het verzamelen van zijn “feiten” ondersteunen. De juridische bescherming zit hem dan vervolgens blijkbaar in de presentatie: als je hem als database online zet (denk aan http://www.genealogieonline.nl) geldt de databankenwet. Begrijp ik dat goed?

    Als iemand de informatie uit de databank presenteert in een genealogisch schema dan lijkt me auteursrecht te kunnen gelden voor het plaatje zelf (je hebt heel “creatief” gekozen voor ronde of rechte hoeken voor de vakken ed.), maar niet op de gepresenteerde feiten. Ook kan een rapport worden gegenereerd en met de hand aangepast, waarin in een soort lopende zinnen de informatie wordt gepresenteerd. Een genealoog moet daarbij (net als in de grafische vorm overigens) onvermijdelijk kiezen of hij alleen mannelijke nakomelingen van een stamvader opneemt, of alle voorouders van een persoon (een kwartierstaat) en of hij in zijn presentatie ook de woonadressen opneemt ed.. Kunnen deze keuzes niet als auteursrechtelijk beschermd worden beschouwd?

    In een zin: het in eigen beheer uitgegeven boekje is auteursrechtelijk beschermd, maar feiten waaruit het is opgebouwd niet.

  12. Ik heb het gevoel dat mensen verschillende betekenissen hebben voor het woord “stamboom”. Voor mij is dat iets als het plaatje rechtsboven. Ik zie daar met de beste wil van de wereld geen creativiteit in. Ik kan me voorstellen dat je soms moet interpreteren – is deze Piether de Pieter die met Marie getrouwd is in 1811 – maar dat is niet het soort creativiteit waar de Auteurswet op doelt. De creativiteit moet in het werk herkenbaar zijn. Wijs maar aan in die stamboom waar je creatief bezig was.

    De uitdrukking “het intellectueel eigendom bezitten” is juridisch te algemeen en dus niet praktisch bruikbaar. IE is een vakgebied en geen recht dat je kunt bezitten. Welk recht uit de IE bezit men en waarom bezit men dat?

  13. @ Arnoud Engelfried, Op de blog van Gerrit Veldman zeg je het volgende: ‘jurisprudentie is duidelijk'(…) ‘Volgens het Endstra-arrest mag je alleen kijken naar het werk zelf. Het stempel van de maker moet in het werk zelf zitten. Woordkeus of presentatie zijn bewijs van creativiteit. Het achterliggend onderzoekswerk is dat niet.’

    Begrijp ik het goed als dit, gezamenlijk met bovenstaande reactie, samengevat betekent dat onderzoek dus wel degelijk over genomen en online gepubliceerd zou mogen worden, maar de presentatie van de stamboom waarbinnen de creativiteit herkenbaar is niet, o.v. dat het stamboomonderzoek niet onder het databankrecht valt? Advies aan jouw lezer lijkt mij dan duidelijk.

    NB: ook op het archiefforum staat inmiddels een link naar deze blog: http://forum.archieven.org/index.php?topic=23736.0, wie weet komen hier nog reacties op.

  14. Het plaatje rechtsboven is niet meer dan een schema. In mijn optiek is een stamboom vooral de beredeneerde tekstuele weergave van de resultaten van (vaak langdurig en bij voorkeur diepgravend) onderzoek in archieven en andere bronnen/verzamelingen naar de (historische) samenstelling van een familie. Bij voorkeur aangevuld met verhalende teksten of samenvattingen van teksten in bronnen. Publicatie van zo een stamboom, of het nu in een boek, een tijdschrift, of op internet is, valt dan dus onder het auteursrecht (je zou m.i. zelfs kunnen redeneren dat het samenstel van gegevens en de onderlinge ordening op zich niet ook al een soort databank is).

    Indien publicatie plaatsvindt in de vorm van een digitaal gegevensbestand (database), dan valt het onder het databankenrecht.

  15. @Sabine: onderzoek als zodanig is geen creatief werk. Het resultaat dat je vastlegt in bv. een artikel of verhaal is dat wel, omdat je bij het neerleggen van dat verhaal creativiteit gebruikt. Als iemand dus een oude kaart met iemands geboortegegevens vindt, dan kan hij geen rechten op die kaart of de informatie daarop claimen.

  16. @Arnoud: Ik denk dat we het inderdaad over verschillende stambomen hebben. Gezien de vraag aan jou gesteld wordt met ‘stamboom’ door deze vraagsteller veel en veel meer bedoeld dan het plaatje van die letterlijke boom rechtsboven (kwestie van navragen bij deze persoon). Dat plaatje is waarschijnlijk hetgeen door de vraagsteller een ‘schema’ wordt genoemd. Voor mij is het niet meer dan een leuke, grafische weergave van een aantal familierelaties, voorzien van wat basisinformatie. Die laatste is nogal handig uit de bronnen te halen, de relaties daartussen niet zomaar. Afhankelijk van de onderzoeksperiode is een dergelijk plaatje na een middag of twee onderzoek door een gemiddelde scholier te maken.

    Nogmaals, ik ben geen jurist, maar ik kan me voorstellen dat het iedereen vrijstaat om de kale gegevens uit zo’n stamboom (ik bedoel hier dus het uiteindelijke onderzoeksresultaat) online te zetten, zoals die gegevens ook in de originele bronnen gevonden zouden kunnen worden gevonden. Maar dat het n?et vrijstaat om alle relaties tussen die losse gegevens over te nemen, de verhalen, de foto’s (een apart verhaal, zoals je al zegt), de extra gegevens waarachter interpretatie schuilgaat enzovoort.

    Genealogisch onderzoek, zoals de vraagsteller het beschrijft, duurt jaren en jaren en kost uren en uren. Het uiteindelijke resultaat bevat meestal duizenden en soms tienduizenden namen van personen, voorzien van allerlei extra gegevens, verhalen en foto’s, afkomstig, bij elkaar gesprokkeld vanuit honderden verschillende bronnen en aan elkaar gelinkt tot een groot ‘familieverhaal’.

    Misschien dat er juridisch geen probleem is, maar gevoelsmatig (heb je niks aan in de rechtspraak natuurlijk) vind ik het vreemd als een ander dat zomaar even over mag tikken en er – daar gaat het hier overigens niet over, begreep ik – misschien zelfs aan mag verdienen.

  17. Inderdaad is genealogisch onderzoek een kwestie van vaak vele jaren en ook veel creativiteit en vindingrijkheid om de juiste relaties te leggen etc.

    In deze is het denk ik vooral van belang om goed te kijken naar over welke soort gegevens het gaat: – Een verhaal over de geschiedenis van een familie of afzonderlijke leden daarvan is zonder meer als een auteursrechtelijk beschermd werk te zien. – Een schematische stamboom voorzien van nadere toelichtingen zou m.i. ook nog als beschermd werk gezien kunnen worden, aangezien juist voor het leggen van al die verbindingen tusssen de afzonderlijke personen zoveel onderzoek nodig is.

    Het overnemen van kale namen en data etc lijkt ook mij zonder veel bezwaar mogelijk, aangezien dat als een vorm van citeren gezien kan worden. Wel is dan bronvermelding op zijn plaats, iets wat in dit soort gevallen ook zonder juridische noodzaak natuurlijk wel zo fatsoenlijk zou zijn….

  18. Het leggen van verbindingen vereist ongetwijfeld creatief nadenken, maar de Hoge Raad eist dat die creativiteit in het werk te herkennen is. Claim je een creatief schaduwspel of lichtinval bij je foto, dan zul je moeten aanwijzen waar de schaduwen vallen en waarom dat creatief is. Idem dito bij een tekst: het schrijven van een nieuwsbericht vereist veel creativiteit (al die feiten in 200 woorden proppen) maar alleen als de zinnen zelf van creativiteit getuigen zit er auteursrecht op dat nieuwsbericht.

    Je moet dus al het voorwerk negeren en alleen kijken naar het werk wat er ligt. Wat zou dat kunnen zijn bij zo’n schematische stamboom?

  19. Als je het zo strikt stelt, dan zou voor heel wat teksten en foto’s ook weinig of geen creativiteit geclaimd kunnen worden… Als zinnen zelf van creativiteit moeten getuigen, dan lijkt het wel alsof alleen literatuur nog auteursrechtelijk beschermd is, of zie ik dat verkeerd? Idem bij foto’s: als je professionele apparatuur/voorbereiding en het toeval van op het juiste moment op de juiste plaats weglaat, hou je ook bijna alleen nog de artistieke fotografie over.

  20. De drempel is laag, maar enige artisticiteit moet er wel degelijk zijn ja. En bij wetenschappelijke papers zul je inderdaad moeite moeten doen om aan te tonen dat er creatieve keuzes in je zinnen zit. (Overigens kan ook de combinatie van de zinnen tot paragrafen weer creatief zijn.)

    Een 100% toevalsfoto zal niet beschermd zijn nee, tenzij je kunt betogen dat jouw foto niet het gevolg is van toeval maar van ervaring en routine. Dat is dan weer wel een soort van creativiteit.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.