De gebruikersinterface (user interface) van een computerprogramma valt als zodanig niet onder het auteursrecht op dat programma. Dat oordeelde het Europese Hof van Justitie gisteren (zaak C-393/09, via). Een interface is pas beschermd als het ontwerp zelf creatief en origineel is. Maar functioneel bepaalde interface-aspecten kunnen nooit onder het auteursrecht vallen.
Aanleiding voor deze uitspraak was een zaak van de Tsjechische BSA tegen het ministerie van Cultuur. De BSA wilde als ik het goed begrijp een vergunning om collectief beheer op software te gaan voere, zeg maar zoals Buma/Stemra voor muziek bij ons. Het ministerie weigerde dat (omdat “verplicht collectief beheer ondenkbaar was en vrijwillig collectief beheer geen zin had”) en liet zich daarbij ontvallen dat
het auteursrecht enkel de doel- en de broncode van een computerprogramma beschermt, maar geenszins het op het computerscherm zichtbaar resultaat van dit programma.
Dat was in het hoger beroep reden voor de Tsjechische rechter om eens aan het Europese Hof te vragen hoe dat nu zit. Is de interface automatisch deel van het programma en dus in alle omstandigheden net zo hard beschermd als het programma? Dat klinkt als een gekke vraag, maar het kan betekenen dat als je een interface imiteert, of een screenshot vertoont, je het auteursrecht op het origineel schendt (citaatrecht even daargelaten).
Het Hof redeneert als volgt. Het auteursrecht op software beschermt die software in al zijn verschijningsvormen. Zowel de broncode als de objectcode zijn dus beschermd, en de versie op de harde schijf is net zo hard beschermd als de versie in het werkgeheugen. Tot zover niets verrassends, maar het Hof concludeert hieruit dat het dus moet gaan om een verschijningsvorm waardoor de computer zijn taken kan uitvoeren. En daaraan voldoet een user interface niet. Die is “louter een element van het programma dat de gebruikers de mogelijkheid biedt om dit programma optimaal te gebruiken.”
Anders gezegd: wie een screenshot ziet van een programma, kan daarmee niet werken en kan het auteursrecht op die software dus niet schenden. Het screenshot is geen kopie van de software.
Een user interface is daarmee pas auteursrechtelijk beschermd als de interface zelf creatief is. De mooi gedesignde icoontjes of knoppen zijn dus beschermd, net als het kunstzinnig ontworpen arrangement van dropdowns en selectievakjes. De maker van een webshop-interface kan bijvoorbeeld bezwaar maken tegen een concurrent die de plaatjes van zijn knoppen (bv. dat winkelwagentje of telefoontje) overneemt.
Maar elementen uit de UI die “louter worden gekenmerkt door hun technische functie” zijn niet beschermd. Daarmee zou immers die functie kunnen worden gemonopoliseerd, en dat mag niet met een auteursrecht. De Amerikanen noemen dit de idea/expression divide: als er te veel overlap is tussen het idee en de implementatie dan is de implementatie niet beschermd. Die webshop-bouwer kan geen bezwaar maken tegen concurrenten die ook icoontjes met winkelwagentjes hanteren, of zelfs tegen concurrenten die hun icoontjes op dezelfde plek zetten als in zijn shop. Ook al lijken de shops daarmee op elkaar, dit valt niet onder het auteursrecht.
Eerder had de advocaat-generaal daarover opgemerkt dat
Het is moeilijk om vast te stellen of een grafische gebruikersinterface oorspronkelijk is, aangezien de meerderheid van de samenstellende elementen ervan een functioneel doel dient, namelijk het gebruik van het computerprogramma vereenvoudigen.Zo is een uitklapmenu niet beschermd, omdat dat “gewoon” een menu-item is met daarin een aantal functioneel bepaalde kreten (de menu-opties). Dat soort dingen moet iedereen kunnen gebruiken. Heel misschien zou het mooie plaatje dat betekent “klap mij uit” als kunstwerkje beschermd kunnen zijn.
Ik weet niet of dit arrest heel veel praktisch nut heeft, want hoe vaak komt het nu voor dat de interface los van de software zelf wordt nagemaakt?
De BSA had de zaak zo te lezen ingestoken op het vertonen van screenshots op televisie, dat inbreuk zou zijn. Dat lijkt me onzinnig, dat valt vrijwel altijd onder citaatrecht. En bovendien, welk economisch belang is ermee gediend om dat onder het auteursrecht te rekenen.
Arnoud
“… hoe vaak komt het nu voor dat de interface los van de software zelf wordt nagemaakt?”
Phishers doen dat vrij regelmatig. 😉
Eerder deze week in het nieuws: Maker RSS-reader claimt UI is gekopieerd
Hans is me voor 🙂 phisher doen meestal copy paste alhoewel ze er vaak wel wat bijprakken. Op welk telefoon nummer ontvangt u uw tan codes. Wat is uw pincode Wat is de meisjes naam van uw moeder
ps fijne kerst 😀
Eigenlijk vind ik deze uitspraak zeer opmerkelijk. Vergelijk het maar eens met muziek.
Een muziekstuk wordt samengesteld met verschillende noten en tonen. Een user interface wordt samengesteld met verschillende elementen.
Een user interface, net zoals een muziekstuk is dus een compositie. En composities zijn volgens mij auteursrechtelijk beschermd. Andere muziekstukken mogen niet eens teveel op het origineel lijken, want dan kan het al inbreuk zijn.
Ik begrijp dat het op een gegeven moment dan onmogelijk wordt om een user interface te maken, en zaken zoals common-practices al helemaal niet meer kunnen, maar de het europesche hof vergeet wel iets.
En of de compositie nu wel of niet om een functionele reden is samengesteld doet niets af aan het auteursrecht. Ik kan ook een stuk software schrijven die op basis van een aantal wiskundige formules een muziekstuk genereerd. Dan kan ik nogsteeds auteursrecht claimen op het gegenereerde muziekstuk.
@Mark: Het Hof zegt volgens mij niet meer dan dat je uit auteursrecht op de software niet automatisch mag concluderen dat je ??k auteursrecht op je interface hebt. Je moet apart bewijzen dat de UI zelf een oorspronkelijk creatief werk is.
Ik zou dus eerder de vergelijking willen maken tussen de tekst van een boek en de cover. Die tekst is ongetwijfeld beschermd, maar dat zegt nog niets over de cover. Natuurlijk k?n een cover best beschermd zijn, maar dat beoordeel je los van de vraag of de tekst van het boek beschermd is.
Een ander punt dat het Hof aanstipt is inderdaad de scheiding tussen functie en uitwerking daarvan. Dat vind ik hier wel een terechte want software heeft vaak ook een functie. Muziek is puur kunst, er is geen objectieve reden waarom jouw compositie moet lijken op die van mij. Maar een webshop, tekstverwerker of content management systeem moet nu eenmaal bepaalde dingen op een bepaalde manier presenteren. Daar behoort het auteursrecht niet bij in de weg te zitten.
@Arnoud…
Wat ik probeerde aan te tonen met mijn betoog over compositie is dat het hele auteursrecht eigenlijk heel krom is. Wil ik namelijk een muziekmix maken, waarbij de functie “onstpanning” is, mag ik geen bestaande werken (of fragmenten daarvan) hergebruiken waarvan bewezen is dat ze ontspannend werken. Terwijl ik in een user interface wel zaken mag hergebruiken (inlogscherm bijvoorbeeld).
Wat nu, als ik een afbeelding maak van mijn windows bureaublad en dit verkoop als ‘kunst op doek’. Waarbij de achtergrond, rangschikking van de icoontjes en gadgets toch echt mijn creatieve compositie zijn. Reken maar dat Microsoft mij gaat verzoeken te stoppen (of op zijn minst een deel van de inkomsten gaat eisen).
Begrijp me niet verkeerd, ik begrijp namelijk best wel dat mijn vergelijking niet helemaal eerlijk is. Maar onderscheid maken in aureursrecht klopt mijn inziens ook niet.
Het notenschrift is de interface van de compositie. De compositie zelf is dat niet, die is auteursrechtelijk belast.
@Mark:
Wel een goede poging, maar “ontspanning” zal niet als een technische functie worden gezien.
Zodra er wel technische functionaliteit komt kijken bij een bepaalde combinatie van bekende elementen, kom je op het terrein van het octrooirecht. Een uitklapmenu zou wel eens octrooieerbaar kunnen zijn.
Voor zover Microsoft auteursrecht heeft op het achtergrondplaatje en die icoontjes, en jij je niet kunt beroepen op het citaatrecht of een andere beperking van het auteursrecht, kan Microsoft dat inderdaad.
Wat Microsoft niet kan, is zeggen dat zij het auteursrecht hebben op de Windows-programmatuur, en dat de Windows user interface onder dat auteursrecht valt. En voor zover Microsoft (los van die programmatuur) auteursrecht heeft op de Windows user interface, valt een screenshot weer niet onder dat auteursrecht.
@Arnoud:
Het arrest doet het volgens mij in twee stappen: het screenshot is geen kopie van de GUI, en de GUI is geen kopie van de software.Als ik me niet vergis ging het om de vertoning op televisie van de user interface van een programma dat verkiezingsuitslagen toonde.
@Arnoud: “De BSA had de zaak zo te lezen ingestoken op het vertonen van screenshots op televisie, dat inbreuk zou zijn. Dat lijkt me onzinnig, dat valt vrijwel altijd onder citaatrecht. En bovendien, welk economisch belang is ermee gediend om dat onder het auteursrecht te rekenen?”
Belang = blaffen. Beetje dreigen en processen voeren. In internet-termen: de BSA is deels een “patent-trol”. (zie de zaak SCO, die beweerde de patenten op Linux te hebben). Bereid je maar voor op het nodige vergelijkbare getrol vanuit Attachmate, die het vuile werk voor Microsoft opknapt).
Overigens: waarom w?l automatisch patent op broncode? Ook als daar geen regel eigen creatieve inbreng in zit?
Waarom wel de terechte eis van eigen inbreng bij de look&feel maar niet bij de broncode?
Overigens, waar ligt de grens tussen enerzijds ongewenst kopi?ren van een interface en anderzijds: conventies, waar de gebruiker plezier aan beleeft?
Voorbeeld van conventies waarvan ik blij ben dat iedereen zich er aan houdt (of moet ik zeggen: dat iedereen ze kopieert?)
en zo voorts!
Logisch dat UI er vergelijkbaar uit gaan zien. Net zoals “boeken” er vergelijkbaar zijn gaan uitzien, met tekstregels die lopen van links naar rechts (er is een tijd geweest dat dat nog geen standaard was), met paginanummers, met een inhoudsopgave, met de uitgeversinformatie voorin, met wervende informatie op de achterflap e.d.
@Mark:
De elementen in de user interface zijn niet automatisch beschermd zoals woorden niet automatisch beschermd zijn. Als je een boek schrijft dan mag je ook geen bestaande werken hergebruiken, maar in beginsel wel de woorden die daarin gebruikt worden.
@Piet:
Ik moet hierbij denken aan de geschriftenbescherming.
@Pieter:
Waarom wel de terechte eis van eigen inbreng bij de look&feel maar niet bij de broncode? Ook bij de broncode geldt dat deze een oorspronkelijke, creatieve creatie moet zijn. Alleen zal daar in 99% van de gevallen sprake van zijn, omdat het maken van software eigenlijk altijd creatieve keuzes vergt: doe je hier een for() lus of is een while() logischer, zet je deze routine in een functie of in een object, en ga zo maar door.
Mogelijk dat je in kleine embedded systemen niet aan creativiteit toekomt: er is maar ??n manier om een commando naar de hardware te sturen, en wat je met het antwoord moet doen, staat eigenlijk ook al vast (als de printer 0xB0E zegt, dan is het papier op en moet het lampje “Vervang papier” aan of het signaal “Papier op” naar de applicatie die aan het printen is). Veel creativiteit kun je daarin niet kwijt – althans, geen creativiteit die herkenbaar is in de code, en dat is de eis.
Bij een UI zit je eerder aan grenzen die bv. het windowing systeem eist: een Windows-applicatie m?et zo’n balk hebben met menu-items en knoppen, waarvan de knop rechtsboven een kruisje is. Een webwinkel m?et een knopje “Winkelwagen” hebben, en of je daar nu “Uw winkelwagen” of “Mijn winkelwagen” zet is geen creatieve keuze. Het plaatje dat je daar tekent van een winkelwagen is w?l beschermd, maar daar zijn er zo’n 2 miljoen van beschikbaar dus niemand hoeft daar inbreuk op te maken.
Overigens is het “auteursrecht” of “copyright” en niet “patent”.
@Alex: Geschriftenbescherming geldt per definitie niet voor software, zie artikel 10 lid 5 Auteurswet (achtergrond: Spoor/Verkade/Visser pagina 593).
@Arnoud: Ik legde meer de link met de criteria, waarvan eentje hard werken is. Dat gaat ook op voor software.
Dat heeft de UI designer dan ook niet gemaakt. Hij roept het slechts aan.
@Alex: Noch bij auteursrecht noch bij geschriftenbescherming is “hard werken” een criterium. Auteursrecht krijg je als je een creatieve prestatie neerzet, en geschriftenbescherming krijg je zodra je letters op papier zet. Mijn boodschappenlijstje is niet bepaald hard werken maar het is w?l beschermd als geschrift.
Wat is hier nu opmerkelijk aan? Wat mij betreft twee dingen.
Allereerst dat het Hof een user interface een verschijningsvorm van een programma noemt. Dat slaat alleen ergens op als met de term user interface niet alleen wordt bedoeld wat er op het scherm precies te zien is maar ook hoe dat zich gedraagt – bijvoorbeeld, wat er gebeurt als je een menu-element selecteert of ergens op klikt. Want de programmacode beschrijft vooral gedrag. Dat vind ik zeer interessant, want ik vraag me af in hoeverre gedrag door auteursrechten beschermd kan zijn.
Ten tweede dat een user interface geen verschijningsvorm van een programma zou zijn waardoor een computer zijn taken kan uitvoeren. Dat is het nu juist wel! Er zijn genoeg programma’s die zonder user interface helemaal niets doen, en er zijn zeker ook programma’s waarvan het volledige gedrag in de user interface te zien is (bijvoorbeeld sommige computerspelletjes). Is daarvan de user interface dan wel auteursrechtelijk beschermd? Dat lijkt men niet te willen zeggen. Zo te zien gaat het nu weer niet over gedrag.
Hier lijkt sprake van een verwarring tussen een user interface en het grafisch ontwerp van een user interface. Een user interface ziet er niet alleen uit, maar doet ook wat!
@Reinier:
Allereerst dat het Hof een user interface een verschijningsvorm van een programma noemt. Dat lees ik er niet in, en in ieder geval heeft het criterium “verschijningsvorm van een programma” geen juridische betekenis. Het Hof legt uit dat het gaat om de vraag of er sprake is van een “verschijningsvorm waardoor de computer zijn taken kan uitvoeren”. Is aan dat criterium voldaan, dan is het auteursrecht op het computerprogramma van toepassing.
Nee. Gegevens die volledig een user interface beschrijven kun je niet transformeren naar een vorm die een computer in staat stelt zijn taken uit te voeren. Broncode en objectcode zijn daarvoor wel geschikt.
HvJ EU:
39 Zoals gezegd in de tiende en de elfde overweging van de considerans van richtlijn 91/250 zijn de interfaces de onderdelen van een computerprogramma die koppeling en interactie verzekeren tussen alle elementen van de programmatuur en apparatuur in alle door deze te vervullen functies enerzijds en andere programmatuur en apparatuur, alsmede de gebruikers anderzijds.
40 De grafische gebruikersinterface is met name een interactieve interface, die communicatie mogelijk maakt tussen het computerprogramma en de gebruiker ervan.
41 In die omstandigheden kan het computerprogramma niet worden gereproduceerd op basis van de grafische gebruikersinterface, maar vormt deze interface louter een element van het programma dat de gebruikers de mogelijkheid biedt om dit programma optimaal te gebruiken.
?????? hoe vaak komt het nu voor dat de interface los van de software zelf wordt nagemaakt????
Dit komt regelmatig voor, en het is ook van maatschappelijk belang dat dit is toegestaan.
Ik ken veel mensen met weinig computer-ervaring, en die kunnen vaak alleen met een computer werken als alles er uit ziet zoals ze gewend zijn. Ze hebben weinig algemeen toepasbaar inzicht, maar ze hebben wel bepaalde sequenties uit hun hoofd geleerd waarmee ze bepaalde dingen voor elkaar kunnen krijgen. Zo’n sequentie bevat bijvoorbeeld stappen als “dubbelklik op de blauwe e” voor het opstarten van een webbrowser, en andere herkenningspunten die specifiek voor een bepaalde user interface zijn.
Als user interfaces niet tot in detail mogen worden nagemaakt door anderen, dan zitten deze mensen vast aan ??n enkele aanbieder van software. Dit is funest voor een goede marktwerking.
Je ziet dan ook bij veel ‘alternatieve’ software dat de user interface van het mainstream-product tot in detail wordt nagemaakt. Ik vind de interface van open office bijvoorbeeld behoorlijk goed lijken op die van MS office, tot en met de zelfde sneltoetsen voor veel functies.
Ik zie deze overeenkomsten als iets goeds. Bij dit soort zaken leidt gedwongen creativiteit tot verwarring, en imitatie tot interoperabiliteit. Ik vind dat interfaces (niet alleen user interfaces) uitgesloten moeten worden van bescherming door auteursrechten, merkenrechten en octrooirechten. Interoperabiliteit is belangrijker dan creativiteit en inventiviteit. Bescherming van merken is alleen relevant als mensen bewust voor een bepaald product hebben gekozen.
^Hear, hear! Daar kan ik me volledig bij aansluiten.
Wat Microsoft niet kan, is zeggen dat zij het auteursrecht hebben op de Windows-programmatuur, en dat de Windows user interface onder dat auteursrecht valt.
De vraag die bij rijst is of closed-software wel auteursrechtelijk beschermd kan zijn (de sourcecode is immer niet bekend). Hoe kan door de rechter getoetst worden of er bijvoorbeeld in de gesloten software niet gebruik is gemaakt van code uit open software? (en dat is een re?el gegeven)
Je kunt als ontwikkelaar ook niet achterhalen of de door jou bedachte code toevallig gelijk is aan code in gesloten software. De kans hierop is zelfs erg groot omdat de opbouw van kleine algoritmes vaak op hetzelfde neerkomt. Uiteindelijk heeft bijna alle software dezelfde functionaliteit: Invoer —> bewerking —> uitvoer.
Overigens is nog maar de vraag of de UI van Open Office wel lijkt op Ms Office of dat deze UI in de loop der tijd collectief zo gegroeid is. Mijn eerste spreadsheetsoftware was Lotus123, en eigenlijk is het concept van de UI niet veranderd. De toetsencombinaties (=ook UI) van de eerste “volwassen” tekstverwerker die ik gebruikte, Wordstar, worden ook nog steeds gebruikt in de huidige tekstverwerkers, en dat is maar goed ook.
Wat als het concept van de auto (gemotoriseerd voertuig op 4 wielen) overdreven beschermd zou zijn als dat sommige lobbyisten voor de software willen doorvoeren? Dan had er maar ??n autofabrikant (cq licentiehouder) geweest, en hooguit een paar modellen die godsgruwelijk duur hadden geweest. (=Misschien een wat vergezochte analogie, maar verduidelijkt wel).