Mag je docenten opnemen (en al dan niet op Youtube zetten?)

youtube-logo.pngEen lezer vroeg me:

Op onze hogeschool krijgen wij met enige regelmaat klachten van docenten over dat hun (hoor)college’s worden opgenomen. Meestal gaat het dan om mensen die een college opnemen voor studie (later terugluisteren), maar soms komen opnames ook op Youtube terecht. Mag een docent dit verbieden of hiertegen optreden?

Het opnemen van een college of les lijkt me niet snel verboden. De strafwet verbiedt het heimelijk opnemen van gesprekken (art. 139b Strafrecht), maar dat gaat volgens mij veel meer om privégesprekken dan om openbare hoorcolleges of lessen. Bovendien, heimelijk opnemen van gesprekken waar je deelnemer aan bent, valt sowieso buiten het strafrecht. En de luisteraar bij een college is toch een deelnemer, zou ik zeggen.

Een situatie die ik zelf wel eens meegemaakt heb, is dat iemand een opname-apparaatje neerlegt bij mijn lessenaar en dan weer weggaat “want ik heb nóg een college”. Die zou ik dan niet echt deelnemer willen noemen, maar als ik dat apparaatje dan laat liggen en laat opnemen dan mag je veronderstellen dat ik er stilzwijgend mee instem dat ik word opgenomen.

Wat je vervolgens doet met die opname kan wél verboden (onrechtmatig of strafbaar) zijn. Ga je het thuis nog eens naluisteren bij de studie, dan zie ik het juridische probleem niet. Dat zijn in feite audio-aantekeningen dan. Zelfs delen met je studiegenoten zou ik nog net legaal vinden, mits die het ook maar voor studie inzetten. Er geld voor vragen voelt ergens verkeerd, hoewel het zelden zo is dat iets legaal is als je het gratis doet maar illegaal als je er geld voor vraagt.

Zet je de opname op internet, dan loop je al snel tegen het portretrecht van de docent aan. Zeker wanneer je hem of haar gaat afkraken of te kijk zet voor anderen. Hoewel een college normaal openbaar is, trek je het zo een heel andere context in en dan kan de docent op grond van zijn portretrecht daartegen optreden. Ook de school of universiteit kan daar dan wat tegen doen: als goed werkgever moeten ze waken over de privacy van hun werknemers, als die door werkgerelateerd handelen in gevaar komt.

Een school kan in haar reglementen natuurlijk een clausule opnemen over het al dan niet mogen opnemen van colleges. Ik zou daar wel wat moeite mee hebben, omdat het vergaren van informatie een grondrecht is (deel van de vrijheid van meningsuiting) en een opleidingsinstituut die vrijheid niet zomaar even aan banden mag leggen. Als het wordt gekoppeld aan specifieke vervelende toepassingen van de opname (bv. publiceren op Youtube) dan lijkt het me wel legaal, maar gewoon categorisch “Zonder toestemming docent mag geen opname van het college worden gemaakt” zou ik niet legaal vinden.

Eerlijk gezegd weet ik niet goed wat het bezwaar kan zijn tegen opnemen van een college om dit later af te luisteren bij het studeren. Jullie wel?

Arnoud

40 reacties

  1. Sterker nog, het opnemen van hoorcolleges is tegenwoordig de norm geworden. Universiteiten zijn en masse in de boot van de videocolleges gestapt, die na authenticatie als student, online en onbeperkt teruggekeken kunnen worden.

    1. Als hoorcolleges kennelijk commercieel (want login) uitgebaat kunnen worden, is het onredelijk dat studenten zelfstandig een opname van het college op YT of een andere videosharing website slingeren.

  2. Ik kan me zo wel voorstellen dat een universiteit het niet leuk vindt dat ‘haar’ lesstof wordt opgenomen en op Youtube wordt geplempt. Het is voor de universiteit niet zeker dat de docent (voor en na einde dienstverband) gebruik zal maken van zijn portretrecht om dit te bestrijden. Dus is het slimmer als de universiteit dit dus verbiedt in het reglement, zoals je aanhaalt.

  3. Volgens mij is de oplossing om als opleidingsinstituut zelf een opname te maken en aan studenten aan te bieden in een formaat dat acceptabel is voor de privacy (voorbeeldje van de Universiteit Utrecht: het beeld geeft de slides/het whiteboard weer en het geluid is van de docent, dus de docent zelf is niet in beeld). Constructief oplossen in plaats van regeltjes maken over het wel of niet opnemen van een college lijkt me namelijk veel effectiever.

    1. Dit is ook precies wat ik dacht.

      De colleges zijn toch gewoon het product van de universiteit en bedoeld voor betalende klanten. Is het niet volledig vergelijkbaar met een bioscoopfilm of in elk geval met een theater voorstelling?

      1. Een hoorcollege opvatten als een auteursrechtelijk beschermd werk (net als het script van een toneelstuk) en het college zelf opvatten als een door naburige rechten beschermde uitvoering van dat werk zijn mogelijk nog extra mogelijkheden tot het verbieden van opnames.

        1. Maar er bestaan, los van de uitzonderingen voor privégebruik, auteursrechtuitzonderingen voor onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.

          En dan nog, wat is de feitelijke schade bij inbreuk? Welke inkomsten loopt een universiteit mis als een college wederrechtelijk zou worden gepubliceerd?

          1. En dan nog, wat is de feitelijke schade bij inbreuk?

            Reputatieschade bijvoorbeeld. Het is onvermijdelijk dat publicaties door studenten op bijvoorbeeld youtube vooral zullen gaan over zaken die fout gaan of waarbij de docent een misser maakt en dergelijke. Het is dus voor de hand liggend dat de onderwijsinstelling alleen publicaties toe wil staan die ze zelf hebben goedgekeurd (of zelf hebben gemaakt) die het meest recht doen aan het gegeven onderwijs en niet aan onfortuinlijke incidenten die ongetwijfeld ook wel eens op zullen treden.

            1. Mogelijk (alhoewel écht reputatieschadende zaken al snel onder misstanden te vatten zullen zijn, en daarover mag veel vrijer worden gepubliceerd), maar dan valt auteursrecht als middel in ieder geval af.

          2. Minder inschrijvingen omdat je colleges met dezelfde kwaliteit dus ook gratis kan zien. Misschien maakt de LOI wel een speciale studie waarbij je colleges van een top-universiteit kan volgen via YouTube en bij de LOI een papiertje haalt.

            1. Mogelijk, maar universiteiten hebben nog steeds alleenrecht op het toekennen van zekere graden. Concurrentie zou tussen universiteiten onderling zijn. Die kunnen zich steeds op de onderwijs-en-wetenschappelijk-onderzoeksuitzondering beroepen. Bovendien zullen de colleges slechts aanvullend gebruikt worden (de graaduitreikende universiteit zelf zal toch ook onderwijs verzorgen) en blijft de vaststelling van de hoogte van gederfde inkomsten door auteursrechtinbreuk, de schadevergoedingsbasis, problematisch.

  4. Volgens mij ligt het probleem meer in de afzeik-of memes-sfeer. Onder het motto van “kijk eens wat voor een faal-docent” wij hebben het materiaal via Twitter, Facebook, YouTube, Tumblr, etc. aanbieden. Vaak zijn dit soort filmpjes bewerkt. Dat maakt het erg lastig voor Docenten.

  5. Ik twijfel of Arnoud gelijk heeft dat colleges openbaar zijn. In mijn tijd waren de regelementen (volgens mij was dat zelfs de wet) zo dat formeel gesproken alleen met een collegekaart van de betreffende universiteit of een andere NL universiteit toegang tot de colleges werd verkregen. Ik heb echter NOOIT een controle meegemaakt.

    Hoewel het potentiele publiek dus zeer groot was, waren de colleges de-facto wel, maar officieel niet openbaar.

  6. Hoe zit het eigenlijk met het filmen van een stembureau? Je mag het stemgeheim (van anderen én van jezelf) natuurlijk niet schenden. Maar een stemlokaal is openbare ruimte; betekent dat dat je daar, net als op straat, in beginsel alles en iedereen mag filmen en fotograferen?

    1. In principe ja. Maar die informatievrijheid is niet absoluut en mag worden begrensd om bv. de rechten van anderen (privacy) te beschermen of de nationale veiligheid of volksgezondheid te handhaven. Dat is dus de grond waarop men denkt fotograferen bij de nucleaire top in Den Haag vandaga te kunnen verbieden. En ik zou zeggen dat dit ook op kan gaan voor het stemhokje. Beschermen van jouw recht op stemgeheim is in het hokje even belangrijker dan mijn recht om te filmen hoe jij stemt.

      1. Ja, wel het stemhokje (en het stemgeheim zou daarbinnen gewaarborgd moeten zijn door een juiste opstelling van die dingen cf. Kieswet/Kiesbesluit) maar niet het stemlokaal. Zolang er van stemgeheimschending, hinderen van kiezers, of ordeverstoring geen sprake is, is er dus geen titel fotograferen en filmen generiek te verbieden?

        1. Ik zou menen van niet. Tenzij je zegt, het enkele filmen in het lokaal wekt al de indruk dat het stemgeheim onder druk komt te staan. De Kieswetzegt niets specifiek hierover, behalve (J 16 sub 4) dat “de tafel voor het stembureau is zo geplaatst dat de kiezers de verrichtingen van het stembureau kunnen gadeslaan”. Kennelijk is het dus de bedoeling dat het publiek mag komen kijken hoe het stembureau werkt, en waarom zou het publiek dan geen camera mogen meenemen?

    2. Van de website van de kiesraad: Mag een kiezer een foto van zijn ingevulde stembiljet maken?

      De Kieswet bevat geen grondslag om mobiele telefoons te verbieden in het stemlokaal. Het gebruik van een camera in het stemlokaal mag er echter niet toe leiden dat het stemgeheim van andere kiezers niet (meer) is gewaarborgd. Van belang is verder dat een stemming rustig en ordelijk verloopt en dat kiezers niet worden belemmerd of gehinderd in het uitbrengen van hun (geheime) stem. Uiteraard mogen kiezers niet tegen hun zin gefotografeerd (of gefilmd) worden.

      Bij de instructie als stembureaulid werd verteld dat een “selfie” inderdaad toegestaan was. Ik had vooraf eigenlijk gedacht dat dat niet het geval mag zijn. Blijkbaar mogen kiezers hun eigen stemgeheim schenden (hoewel de kanttekening op zijn plaats is dat een kiezer één maal om een vervangend stembiljet mag vragen als hij of zij zich vergist heeft).

      Overigens is een stembureau inderdaad een openbare plaats en zijn kiezers nadrukkelijk welkom om dat proces gade te slaan, mits ze de stembusgang niet verstoren en zich onthouden van het uiten van hun publieke voorkeur.

      1. Dat is me allemaal bekend. De Kiesraad, de minister, individuele stembureauvoorzitters vonden allemaal wel iets. Maar de feitelijke grondslag van diverse beweringen ontbreekt. Zo betwijfel ik in het hier geciteerde bericht de juistheid van het woordje ‘andere’ en de gehele laatste zin.

        Het stemgeheim moet worden gewaarborgd, en in de wet staat nergens dat dat alleen over andermans stem gaat. Fotograferen in de openbare ruimte mag, en in de wet staat nergens dat het anders is als het om kiezers gaat.

  7. Een school kan in haar reglementen natuurlijk een clausule opnemen over het al dan niet mogen opnemen van colleges. Ik zou daar wel wat moeite mee hebben, omdat het vergaren van informatie een grondrecht is (deel van de vrijheid van meningsuiting) en een opleidingsinstituut die vrijheid niet zomaar even aan banden mag leggen.

    Een hoorcollege lijkt me een soort voordracht is zal in die zin een auteurrechterlijk beschemd werk zijn waar de onderwijsinstelling het auteursrecht op heeft. In die zin kan de onderwijsinstelling volgens mij wel degelijk verbieden dat er opnames gemaakt worden. Het vergaren van informatie/kennis is geen goed argument want dat kan je ook niet gebruiken om lesboeken te kopieren die auteursrechterlijk beschermd zijn.

    1. Je vergist je.

      Het is gewoon toegestaan om opnames te maken van auteursrechtelijk beschermde werken. Het enige wat verboden is, is om deze vervolgens te publiceren zonder toestemming van de rechthebbende.

      1. Laatst bij een van de eerste voorstellingen van een kinderfilm geweest. Daar kwam voor de film nadrukkelijk een tekst in beeld dat iedereen die opnames maakten van de film onherroepelijk verwijdered worden uit de bioscoop. Ook werd het publiek opgeroepen “alert” te zijn hierop en bioscoopmedewerkers te waarschuwen bij vermoeden van filmen.

        Dus een bioscoop zou filmen in de zaal niet kunnen verbieden wanneer ik mijn gefilmde copy vd film helemaal niet publiceer? Dat lijkt me toch heel stug.

        O ja: Mijn HTS was GEEN openbareg ruimte (vraag maar aan Pieter Storms, die dacht wel even binnen te komen walzen onder dat mom)

        1. Ik neem aan dat de bioscoop gewoon in de algemene voorwaarden opneemt dat dat niet mag en dat dat niet ‘onredelijk bezwarend’ is voor de bioscoopganger? Bij een college is het wel degelijk nuttig om het nog een keer te bekijken/af te luisteren, dus daar is het wel bezwarend als je niet mag opnemen.

    2. Het is mogelijk dat een docent een auteursrechtelijk beschermde lezing geeft. Maar als dat het argument is van de school, dan zeg ik thuiskopie (art. 16b Auteurswet). Voor eigen oefening, studie of gebruik mag ik kopieën maken van beschermde werken. Ik mag dus een lezing filmen of daar een geluidsopname van maken voor mijn eigen studie later. (Bij studieboeken moet ik me beperken tot een deel, tenzij het boek al jaren uit de handel is.)

      1. Een beroep op het auteursrecht levert een andere grond op om publicatie van dergelijke opnames voor eigen gebruik aan te pakken. Vooral omdat het auteursrecht aan de werkgever (de hogeschool of universiteit) toevalt. Dit geeft de universiteit dan een grond om dergelijke publicaties aan te pakken. Het portretrecht is eerder een middel voor de docent om op te treden tegen publicatie op het internet.

      2. Art 16b Auteurswet lid 6 stelt dat dit artikel niet van toepassing is op het reproduceren zoals bedoeld in art 16c. Dat artikel zegt dat je mag reproduceren op een voorwerp dat bedoeld is om een werk ten gehore te brengen, te vertonen of weer te geven. Lid 2 zegt dat een billijke vergoeding verschuldigd is. Als voor het voorwerp de vergoeding niet door de fabrikant is afgedragen, is dus niet voldaan aan de eis van lid 2. Is er dan inbreuk? Het voorwerp waarop is opgenomen, mag in ieder geval niet zonder toestemming aan derden worden afgegeven (lid 7)

    3. De auteurswet noemt expliciet voordrachten in de context van onderwijs, maar geeft daarbij ook aan dat het gaat om het voorlezen van bestaande, geschreven werken. M.a.w. er is een onderliggend werk, daar rust een auteursrecht op, en het voorlezen of tonen van het werk is dan een auteursrechtelijk relevante handeling.

      De wet geeft geen antwoord op de vraag wat er gebeurt als het onderliggende werk nog niet openbaar was gemaakt, anders dan te zeggen dat een hoorcollege zelf geen openbaarmaking is. Aangezien de voordracht zelf wél een werk is, gelden denk ik bij het publiceren van een hoorcollege op YouTube door iemand anders dan de educatieve instelling dezelfde regels als wanneer jij zonder mijn toestemming een manuscript van mij zou publiceren. (Ik weet alleen niet wat die regels zijn, had geen zin de hele wet te lezen).

      een auteursrechtelijk beschermd werk

      Werken worden belast door het auteursrecht, niet beschermd.

    1. Ongetwijfeld, mits je een relevant deel citeerd voor een punt dat je wilt maken. Als je een klein deel publiceerd zonder enige toevoegingen is dit geen citaat als ik het citaatrecht goed heb begrepen. (Je mag citeren om een eigen betoog te onderbouwen en alleen zoveel (weinig) als nodig is om dit doel te bereiken)

  8. Op de hogeschool waar ik werkzaam ben, is een aparte omgeving ingericht voor dergelijk hoorcolleges. Deze omgeving is alleen via een inlogscherm toegankelijk. Studenten kunnen dus de colleges terugkijken zonder dat ze voor iedereen openbaar zijn.

  9. En een lezing/presentatie bij een conferentie? Ik vind dat niet ‘gepast’ omdat je 1. Geen toestemming hebt van de spreker en 2. niet kan controleren op welke manier de opnamen worden gebruikt. Wat vinden jullie?

  10. Eerlijk gezegd weet ik niet goed wat het bezwaar kan zijn tegen opnemen van een college om dit later af te luisteren bij het studeren. Jullie wel?

    Een argument lijkt me dat sommige docenten misschien heel gevoelig zijn voor het idee dat opnames van hen openbaar kunnen worden gemaakt, bijvoorbeeld omdat daardoor hun auteurs- of portretrecht kan worden geschonden, en dat die gevoeligheid de kwaliteit van hun onderwijs zou kunnen aantasten.

    Daarom zou ik colleges niet opnemen zonder voorafgaande toestemming van de docent (waarbij die toestemming ook best kan worden gevraagd bij aanvaarding van het docentschap).

    1. Publiceren mag niet, dat is wel duidelijk uit de hele discussie.

      Maar waarom mag opnemen als hulpmiddel bij de studie niet, dat is de vraag. Een irrationele, nergens op gebaseerde angst, dat de opnames illegaal gepubliceerd zouden kunnen worden, lijkt me onvoldoende antwoord. Sinds wanneer is een ongefundeerde angst dat iets zou kunnen gebeuren voldoende om anderen rechten te ontzeggen?

      Een goede reden zou kunnen zijn dat het de lessen verstoort. Een andere goede reden zou kunnen zijn dat de opleidingsinstelling door middel van actieve participatie tijdens lessen de kwaliteit van de opleiding wil verhogen, en of een impliciete monitoring doet van de vooruitgang en studiehouding van de student, waardoor de instelling op een of andere manier aan een zorgplicht verzaakt ten opzichte van studenten die vertrouwen op door anderen gemaakte opnames.

      Maar eigenlijk zijn dit ook geen goede redenen. Er is wat voor te zeggen dat een goede, innoverende, onderwijsinstelling zelf opnames maakt en die aan de studenten te beschikking stelt, uiteraard alleen voor studiedoeleinden.

      Ik zie in een opnameverbod vooral een knee-jerk reactie van een gevestigde orde die vooral bang is voor verandering, voor het verlies van een (vooral vermeende) controle, voor een verlies van een professor-student vertrouwensband

  11. Het opnemen van colleges zonder toestemming van de docent is naar mijn mening wel een inbreuk op de privacy van de docent. Het is echter niet met de wet tegen te gaan vrees ik. Je moet er als docent maar aan wennen dat alles wat je doet gefilmd en verspreid mag worden. Docenten die erg goed zijn in het presenteren moeten dus rekening houden met het feit dat hun dienst heel eenvoudig ontvreemd kan worden. Docenten hebben geen artiestenstatus en hun werk als ‘infotainer’ zijn daarom niet beschermd. Enige oplossing lijkt mij dat docenten zelf het initiatief nemen en hun eigen lessen opnemen en zelf op internet zetten. Ik moet de eerste hogeschool nog zien die dan ineens naar de rechter stapt omdat ze eigenaar zijn van de lesstof. Lesstof is immers algemeen verkrijgbaar, het is net zo goed een product van de school als vand e docent die het op zijn eigen manier uitlegt.

  12. Ik weet dat dit een oudere post is, maar omdat niet alles wat hier gezegd wordt klopt (of nog klopt) wil ik graag een opmerking plaatsen.

    Allereerst, colleges op een hogeschool of universiteit zijn niet openbaar. Ik vermoed dat hetzelfde geldt voor MBO’s. Wie geen student, medewerker of genodigde is kan worden geweerd, hetgeen normaliter ook gebeurt indien de instelling weet dat een aanwezige niet tot een van de eerdergenoemde groepen behoort. In noodgevallen kan een instituut zelfs een ingeschreven student toegang tot de campus weigeren.

    Het beeld dat van onderwijs geschetst wordt is naar mijn idee ook te eenzijdig. In de meeste gevallen gaat het niet om eenrichtingsverkeer (het plaatje ‘docent zendt, studenten luisteren’). Er vinden gesprekken plaats tussen docent(en) en studenten, in opeenvolging (studenten leggen bijvoorbeeld casussen voor die de docent dan bespreekt) of tegelijkertijd (studenten werken bijvoorbeeld in meerdere groepjes aan een opdracht). Mij lijkt – maar ik ben zelf geen jurist – dat het daarom vaak te eenvoudig is te spreken van een ‘gesprek’ waaraan de persoon die de anderen opneemt ‘deelneemt’.

    Ten slotte – maar dat werd hierboven al genoemd – instellingen hebben vaak een uitgebreid reglement waarin staat óf er opgenomen mag worden en, zo ja, door wie en onder welke omstandigheden.

    1. Dan ben ik blij dat ik al afgestudeerd ben, want het is er niet beter op geworden.

      Wij hadden met een groep (jaren 90) een paar memo recorders, waarmee we elk college opnamen. We waren overigens ook zelf aanwezig, maar in plaats van afgeleid door aantekeningen maken, konden we ‘bij de les blijven’.

      Om de beurt typte iemand de colleges uit voor aantekeningen. Die werden gedeeld met de rest van de groep. Er was geen docent/professor die daar moeilijk over deed.

      Men is blijkens de reactie van Frans M. een beetje in de regeldrift doorgeslagen op de universiteiten en HBO’s 🙁

      1. De ‘regeldrift’ die door Elroy genoemd wordt vloeit voort uit een behoefte om studenten en docenten te beschermen voor het delen van (al dan niet bewerkt) materiaal. Soms is wat er besproken wordt ronduit gevoelig – denk bijvoorbeeld aan studenten die stage-ervaringen met elkaar delen. Ik ben bekend met gevallen waarin studenten zich niet langer wilden uiten omdat zij bang waren dat anderen de informatie zouden delen.

        1. Of iets gevoelig is of niet kan per college bepaald worden. Het lijkt mij sterk dat deze gevoeligheid meer dan een uitzondering is. In ieder geval geen reden om voor dit soort zaken opnemen in alle colleges te verbieden.

          Het delen van bewerkt materiaal hebben we al wetgeving voor. Zowel voor wat je mag publiceren op basis van auteursrecht als laster. Ik zie daarin geen reden privé opnamen door iemand die gerechtigd is aanwezig te zijn te verbieden.

          Iets verbieden omdat het mogelijk misbruikt kan worden is waar ik mij zwaar aan stoor. Als er een nuttig legaal gebruik is dan moet je alleen daadwerkelijk misbruik aanpakken. IK erger me zelfs aan de kwalificatie substantieel die je soms gebruikt ziet worden.

          Wat is substantieel? De idiote invulling die ik er dan vaak aan gegeven zie is: veel mensen doen dit. Maar ook als alleen in een niche gebruikersgroep het gebruik iets legaals mogelijk of makkelijker maakt is is het substantieel. Niet substantieel is eigenlijk alleen iets wat theoretisch kan, maar nooit gebeurt.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.