Inbeslagname van criminele bitcoins

bitcoin-cc-by-sa-flickr-zach-copleyIn de jacht op crimineel verkregen vermogen heeft het Openbaar Ministerie (OM) er een nieuw wapen bij, meldde het AD onlangs. Men kan bitcoins in beslag nemen als deze door criminele activiteiten verkregen zijn. Er was altijd twijfel of dat wel mocht, maar het OM heeft ondertussen drie gerechtelijke uitspraken verkregen waarin dit werd toegestaan. Daarmee is je criminele geld verstoppen in bitcoins geen optie meer. Maar hee, data was toch “niets”, juridisch gezien?

Ik zeg regelmatig dat data niets is inderdaad. En elke keer zegt er dan iemand dat daar wel wat nuances aan zitten. Oké oké, dat is ook terecht. Helemaal als je het hebt over strafrecht versus civiel recht. Negentig procent van de blogs en discussies hier gaat over civiel recht – tussen burgers onderling. Strafrecht is echt een heel ander beest, Linux versus Windows zeg maar. Soms lijken dingen op elkaar of werken ze ongeveer hetzelfde maar dat is meer toeval dan design.

Eén van die dingen die in het strafrecht echt anders werken is wanneer iets een ‘voorwerp’ is, een item dat gestolen of door misdrijf verkregen kan worden. We weten uit het Runescape-arrest dat dit kan met virtuele goederen in online spellen en dergelijke. Dit zegt alleen niets over de status van dat iets in het civiele of burgerlijke recht. Het is dus niet zo dat virtuele goederen dankzij deze uitspraak in eigendom gehouden kunnen worden, civielrechtelijk. Ga je scheiden, dan hoef je dus niet je World of Warcraft-bezit in de boedelscheiding te betrekken.

Bij de Runescape-uitspraak was het kerncriterium dat de virtuele goederen ‘verplaatsbaar’ waren: slechts één persoon kon ze tegelijk bezitten, kopiëren is niet mogelijk. En ze vertegenwoordigden waarde. Die criteria gaan wat mij betreft net zo hard op voor bitcoins, dus bitcoins zijn te stelen. En in beslag te nemen, want daarbij geldt dezelfde eis – het moet een voorwerp zijn, een ding.

In het strafrecht dus – dit maakt bitcoins nog geen voorwerpen, geen zaken zoals het civiel recht dat noemt. De status van bitcoins in het civiel recht is nog onduidelijk. Het is geen geld in ieder geval. Zaken (fysieke dingen waar je eigenaar van kunt zijn) lijken het ook niet te zijn. Je moet er belasting over betalen maar dat is gebaseerd op de waarde van de bitcoins en niet op het eigendom/bezit daarvan.

Wie die bitcoinbeslagvonnissen heeft, ik hoor graag van je. Het is erg frustrerend dat dergelijke vonnissen niet standaard online komen.

Arnoud

20 reacties

    1. Dat is vergelijkbaar met het hebben van een PC waarop een Bitcoin-wallet is opgeslagen. Zo’n PC is ook een “zaak”, of in ieder geval een “fysiek ding”.

      Het omgekeerde uiterste is als je een “brain wallet” gebruikt: dat is een Bitcoin-wallet die helemaal nergens is opgeslagen, maar bij gebruik wordt gegenereerd op basis van een “passphrase” die je, inderdaad, alleen in je hersenen hebt “opgeslagen” (onthouden dus). Dan heeft de overheid een soort decryptie-bevel nodig om inbeslagname uit te kunnen voeren.

  1. Misschien denk ik te simpel… Maar aangezien het OM onder de overheid valt, kun je dan niet simpelweg als burger (of ICT-jurist…) die gegevens/vonnissen bij het OM opvragen met WOB?

    1. WOB gaat over openbaarheid bestuur, het OM valt daar inderdaad onder, maar bitcoininbeslagnamevonnissen vallen onder de rechterlijke macht en de Wet Openbaarheid Bestuur heeft daar niets te zeggen. Correct me if I’m wrong!

  2. Ga je scheiden, dan hoef je dus niet je World of Warcraft-bezit in de boedelscheiding te betrekken.
    Geldt dit ook voor bitcoins? En hoe zit het met je banksaldo? Dat is toch ook alleen maar data op de computer(s) van je bank?

    1. Da’s een goeie vraag. Bitcoins zijn geen geld, dus ze vallen niet om die reden in de boedel. Ze vertegenwoordigen wel waarde en je moet er aangifte over doen, want alles van waarde wordt belast. Maar of je het dan juridisch een vermogensrecht kunt noemen, hmm. Dat moet ik eens nazoeken.

      1. Eén van die dingen die in het strafrecht echt anders werken is wanneer iets een ‘voorwerp’ is, een item dat gestolen of door misdrijf verkregen kan worden.

        Volgens mij denk je hier aan het verschil tussen het begrip goed en zaak. Ik zie even niet in waarom het begrip goed in strafrechtelijke zin een andere betekenis zou hebben. In BW3 worden goederen gedefinieerd als zaken + vermogensrechten. Rechten zijn vermogensrechten wanneer deze als doel hebben om de verkrijger er van een stoffelijk voordeel te geven. Dat doen Bitcoins.

        1. Nee, ik denk aan het Runescape-arrest waarin de Hoge Raad expliciet zegt dat goederen in het strafrecht niet 1-op-1 zaken in het civiel recht zijn:

          Het begrip enig goed komt daarbij een autonome strafrechtelijke betekenis toe. Ook een niet-stoffelijk object kan daaronder worden begrepen, mits het gaat om een object dat naar zijn aard geschikt is om aan de feitelijke heerschappij van een ander te worden onttrokken.

          Het begrip is autonoom oftewel het zegt niets over hoe het buiten het strafrecht zit met het object in kwestie. Wat ik dus hiermee wil zeggen is dat het feit dat men Bitcoins ‘goederen’ noemt die gestolen kunnen worden, niet automatisch bewijst dat Bitcoins ook zaken of vermogensrechten zijn zoals het BW dat bedoelt.

  3. Ga je scheiden, dan hoef je dus niet je World of Warcraft-bezit in de boedelscheiding te betrekken.

    Ok, dus als je gaat scheiden en je wil je vermogen niet delen met je partner dan zou je een gedeelte van je euro’s kunnen omzetten in Bitcoins?

  4. slechts één persoon kon ze tegelijk bezitten, kopiëren is niet mogelijk. En ze vertegenwoordigden waarde. Die criteria gaan wat mij betreft net zo hard op voor bitcoins

    De werkelijke situatie is interessanter bij Bitcoin. Een Bitcoin-wallet is eigenlijk een “sleutelbos” die je toegang geeft tot je bitcoins. Die sleutels zijn gewoon data, dus die zijn gewoon te kopiëren, en je zou een kopie aan een ander kunnen geven. Dat is vergelijkbaar met het kopiëren en weggeven van je fietssleutels: de eerste die de sleutels gebruikt kan met de fiets wegrijden, waarna de ander het nakijken heeft. Het verschil met een fiets is dat een fiets, het “eigenlijke” bezit, zich op een fysieke plek bevindt. De bitcoins zelf bevinden zich nergens, of eigenlijk overal: ze bestaan in de vorm van consensus in het Bitcoin-netwerk dat er een bepaalde hoeveelheid bitcoins is die met die sleutels gebruikt mag worden.

    Het is nog interessanter als je bitcoins vastlegt met speciale Bitcoin-scripts. Je kunt bijvoorbeeld in een script vastleggen dat er meerdere sleutels (van verschillende personen) nodig zijn voor toegang tot de bitcoins, enigszins vergelijkbaar met je fiets op slot zetten met meerdere sloten. Wie is dan de “eigenaar”? Of je kunt vastleggen dat er 3 sleutels zijn, en dat 2 van de 3 voldoende zijn om de bitcoins te gebruiken. Je kunt een soort tijds-slot op de bitcoins zetten, en er zijn nog wel wat meer mogelijkheden.

    1. Degene die de beschikking over de fiets heeft kan de bezitter of de houder zijn – een fietsendief bijvoorbeeld – maar is daarmee nog niet de eigenaar. Als ik aangifte van diefstal doe en ik kan een aankopbon met framenummer laten zien, dan is dat overtuigend bewijs dat ik de eigenaar ben.

      Bij Bitcoin lijkt dat me lastiger; de vergelijking met munten lijkt me beter.

      1. Bij een fiets zou je onderscheid kunnen maken tussen: * de houder van de fiets * de eigenaar van de fiets * de houder(s) van de sleutel(s) (dit kunnen kopieën van de zelfde sleutel zijn, of sleutels van verschillende sloten, of een combinatie van deze) * de eigenaar(s) van de sleutel(s) (dit is wel erg theoretisch. Het zou wel erg bizar zijn als de eigenaar van de fiets niet de eigenaar van de sleutel(s) is.)

        Het enige hiervan dat bij Bitcoin niet bestaat is “de houder van de bitcoins”; verder gaat de vergelijking wel op. Overigens is bitcoins stelen zonder de sleutels te hebben praktisch onmogelijk, in tegenstelling tot een fiets. Bitcoins worden alleen gestolen door toegang te verschaffen tot de “sleutels”.

        1. Je kunt je afvragen of je wel kunt spreken van een apart eigendom op de sleutels. Naar verkeersopvatting lijken me de sleutels een deel van de fiets, net als het zadel en de bel. Die zijn ook verwijderbaar maar er is geen reden om die als aparte onderwerpen van eigendom te benoemen. Hoewel die grens niet hard is: is een antidiefstalketting wel of geen deel van de fiets? Je kunt ‘m op een andere fiets gebruiken of eens meenemen om je caravan aan een boom te zetten. Met een zadel kun je weinig anders dan je fiets van zadel voorzien. En wie loopt er met losse zadels?

        2. Het zou wel erg bizar zijn als de eigenaar van de fiets niet de eigenaar van de sleutel(s) is.)

          Voor een fiets wel, elders is het niet zo ongebruikelijk dat de uitgever van een sleutel zich het eigendomsrecht voorbehoudt. Ik heb bijvoorbeeld een toegangspas voor het kantoor van een klant van me, maar ik ben daar alleen de houder van, niet de eigenaar. (Voor de duidelijkheid, dat is een persoonlijke pas, niemand anders mag hem gebruiken. De praktische reden van het eigendomsvoorbehoud is gok ik dat die pas straks weer moet worden ingeleverd.)

  5. Kun je met een beetje creativiteit een bitcoin niet zien als een soort recht aan toonder? In dat geval kun je er immers gewoon beslag op leggen. Of moet een toonderpapier per se een stuk dode boom zijn?

  6. Het OM mag nu blijkbaar bitcoins in beslag nemen. Maar wat als ze het niet kunnen, bijvoorbeeld omdat ze daar een wachtwoord voor nodig hebben dat een verdachte niet af wil geven? Wat mag het OM dan wel/niet doen om dat wachtwoord te verkrijgen?

    1. Dat is net zoiets als geld op een niet te traceren rekening op de Maagdeneilanden waar justitie ook niet bij kan. Dan gaan ze beslag leggen op je huis en andere dingen waren ze wel bij kunnen. Met van die malafide vastgoedtypes zijn er wel vaak jaren slepende zaken over hoeveel geld er nu eigenlijk betaald moet worden.

  7. Wat moet het OM met inbeslaggenomen bitcoins doen in de tijd tussen inbeslagname en een definitief oordeel of ze wel/niet teruggegeven worden aan de verdachte? Moeten/mogen ze worden verkocht voor euro’s? Dit is met name van belang i.v.m. de grote veranderingen in de wisselkoers van Bitcoin. Als de verdachte wordt vrijgesproken en zijn bezittingen terug mag krijgen, dan kan hij, bij grote koersveranderingen, gaan klagen dat het OM zijn bitcoins niet goed heeft beheerd, en dat hij daardoor schade heeft geleden.

    Dit is niet zomaar een theoretisch verhaal. De hoofdverdachte in de zaak van de Silk Road drugs-website beweert niet alleen onschuldig te zijn, hij eist ook zijn bitcoins terug. De Amerikaanse overheid heeft inmiddels al een deel van die bitcoins verkocht.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.