Is een citaat met thumbnail ook een citaat?

Met enige regelmaat krijg ik mails van mensen die dachten een stukje uit de krant te mogen citeren, maar dan met een (verkleind) plaatje erbij. Vervolgens meldt zich in de mail de fotograaf of diens advocaat: graag even afrekenen voor de schade want een foto overnemen zonder toestemming, dat is diefstal hè. Hoe zit het nu, mag je bij een citaat uit een nieuwsbericht ook een begeleidende foto (verkleind) overnemen?

Je mag op grond van citaatrecht een deel uit andermans werk overnemen als dat nodig is voor een aankondiging, bespreking, kritiek of vergelijkbare handeling daarvan. Op internet kun je op die grond bijvoorbeeld één of twee regels uit een nieuwsbericht gebruiken als inleiding voor je blog (wat ik zelf regelmatig doe) of als onderbouwing in een discussie. Er is geen harde regel à la “je mag 50 woorden citeren” of “alleen de eerste twee zinnen”. Het gaat erom hoe veel er objectief gezien nódig is.

Citaatrecht geldt ook voor afbeeldingen. Het simpelste voorbeeld is als je een foto wilt bekritiseren, die moet je dan wel laten zien anders snapt niemand je punt. En als het moet, dan mag het. Dat zagen we bijvoorbeeld in de rechtszaak tegen Ikhouvanbreda, waar het overnemen van kleine foto’s legaal geacht werd bij wijze van citaat.

Echter, gebruik van afbeeldingen heeft vaak meer de functie van versiering dan van inhoudelijke bijdrage, en voor een versiering moet je gewoon betalen. En de grens tussen die twee is lastig te trekken als je overname niet strikt gesproken over de foto gaat maar over het artikel waar de foto bij staat. Het Gerechtshof trok in 2011 een grens in het arrest over Maroc.nl:

De functie van de foto bij het artikel is functioneel van aard en vergroot de zeggingskracht van het artikel en verbeeldt op doeltreffende wijze het schrijnende karakter van het aangesneden onderwerp (kinderlokken op internet).

Het moet dus gaan om een functioneel relevante foto, die iets toevoegt aan de tekst. Daarnaast moeten de foto’s ook ondergeschikt zijn aan de tekst. Dat betekent in de praktijk dus dat het om een kleine thumbnail moet gaan en niet een beeldvullende afbeelding.

Moet je ook apart de naam van de fotograaf erbij vermelden? De tekst van artikel 15a Auteurswet (het citaatrecht) suggereert van wel, omdat je “de bron, waaronder de naam van de maker” moet vermelden. Maar er staat ook bij “voor zover redelijkerwijs mogelijk” en dat impliceert dat je niet de hele bronsite hoeft af te lopen op zoek naar de naam van de fotograaf als die niet meteen onder de foto staat. Dat blijkt ook uit die uitspraak van Ikhoudvanbreda:

[Voor het niet hoeven noemen van de naam] acht de kantonrechter redengevend dat gelet op de context van een nieuwsoverzicht waarbinnen de foto’s van [eisende partij] als beeldcitaten zijn opgenomen, de geautomatiseerde wijze waarop het nieuwsoverzicht wordt gevoed, en het doel en de strekking van het nieuwsoverzicht om de lezer via de hyperlink door te sturen naar de oorspronkelijke nieuwsbron met het volledige nieuwsbericht en de bijbehorende foto, alwaar de naam van [eisende partij] als de maker van de foto zou staan vermeld, de lezer op een vrij eenvoudige en vanzelfsprekende wijze bekend zou raken met de naam van [eisende partij] als de maker van de foto.

In de praktijk zie ik veel fotografen die een zwaar punt maken van ontbrekende naamsvermelding. Ik zou dan ook altijd adviseren de naam erbij te zetten, meestal is dat een kleine moeite en het maakt nog duidelijker dat je je op citaatrecht beroept.

Arnoud

6 reacties

  1. Wat creatieve citaten over citaatrecht: “Kondigt u een nieuw boek aan, dan mag u de cover laten zien en een aansprekende passage overtypen.” https://webwinkelrecht.nl/diensten/juridisch-advies/auteursrecht/citaatrecht/ “Als je een boek bespreekt, mag je de cover laten zien of een klein stukje tekst uit het boek overnemen.” https://www.charlotteslaw.nl/2014/10/auteursrecht-bloggen-en-het-citaatrecht/

    “Zomaar een plaatje van een molen tonen bij een artikel over molens is bijvoorbeeld geen beeldcitaat.” http://www.iusmentis.com/auteursrecht/citeren/beeldcitaat/ “Zomaar een plaatje van een molen tonen bij een artikel over molens is geen beeldcitaat.” https://webwinkelrecht.nl/diensten/juridisch-advies/auteursrecht/citaatrecht/ “Zomaar een plaatje van een molen tonen bij een boek over molens is geen beeldcitaat.” http://www.pumbo.nl/faq/auteur/auteursrecht/113/all

    Vroeger was het zo geregeld dat beeldcitaten een creatieve bewerking moesten ondergaan (bijsnijden, inzoomen, filtertje). Dit is aangepast en dit hoeft niet meer. Op een foto heerst echter auteursrecht. Ik kan mij voorstellen dat een fotograaf het niet prettig vind als je een foto overneemt, bijsnijd, verkleind en een blur-filter toepast: De fotograaf komt dan als auteur onder een lelijke foto te staan. Hoe weegt dit tegen elkaar op? Foto’s mag je citeren, maar niet creatief bewerken?

    Verder een vraag die u reeds in 2007 behandelde: Hoeveel mag geciteerd worden? Soms voor het schrijven van polemiek citeer ik alle zinnen uit een opiniestuk of artikel en voorzie deze van commentaar. Bovenaan een link plaatsen kan wel (en is misschien netter), maar dwingt de lezer om constant tussen twee paginas te switchen.

  2. Klopt de volgende aanname? => Een nieuws-artikel geschreven door X en geplaatst op site Y heeft ook een foto van fotograaf Z erbij. Ik zie het artikel en ik gebruik een deel ervan (stukje tekst met verkleinde foto) op mijn eigen website inclusief de naamsvermelding van X en Y. Ik vermeld Z niet omdat het een afgeleid werk betreft en niet de originele foto van de fotograaf. Ik hoef Z dan ook niet te noemen, omdat ik de auteurs X en Y al heb genoemd.

  3. getriggerd door de opmerking “Kondigt u een nieuw boek aan, dan mag u de cover laten zien …” Voor leerlingen in het voortgezet onderwijs werken steeds meer docenten met digitaal materiaal. Digitaal naast de papieren boeken. Bij het digitale materiaal wilde ik de kaft van het betreffende boek plaatsen zodat leerlingen weten waar de informatie bij hoort. Boeken veranderen elke zoveel jaar van druk dus het is belangrijk dat leerlingen de juiste versie gebruiken. Maar uiteindelijk kreeg ik hier geen toestemming (en leek het me om die reden niet verstandig om de kaft te “citeren” hoewel mijn gevoel zegt dat dat wel zou mogen). Hieronder de mailwisseling:

    Beste Bernard,

    Via klantenservice kreeg ik onderstaand verzoek

    Beste mensen, We gebruiken Pulsar 3e editie voor onze bovenbouw. We zijn op dit moment bezig om de leerlingen anders te instrueren. Ze krijgen voornamelijk informatie via internet waarbij we de -soms onlogische- volgorde van Pulsar omgooien. Online verwijzen we naar de juiste versie, maar we zouden er graag een plaatje van de kaft van de boeken bij plaatsen. Het betreft een openbare website (niet besloten, geen elo, niet in het Noordhoff systeem). Is het mogelijk dat jullie ergens de kaften beschikbaar stellen op scherm resolutie? Bijvoorbeeld in een aparte map (pers?) op de website met duidelijke verwijzing naar de voorwaarden waaronder we de plaatjes mogen gebruiken? Bedankt, Bernard

    Omdat wij het beeld van de omslag bij een externe partij hebben ingekocht, kunnen wij u helaas geen toestemming verlenen voor het gebruik van de omslag op uw website. Vertrouwende u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Met vriendelijke groet,

    1. Voor citaatrecht heb je geen toestemming nodig. En ik lees deze reactie meer als een “wij gaan hier niet over” dan “wij verbieden u dit te doen”. Ze zeggen dat ze het beeld hebben ingekocht, dat betekent dat zij niet de rechten hebben. En dan kunnen zij jou gewoon geen toestemming geven, dat is niet aan hen om te geven. Ik zou dus nog steeds gewoon citaatrecht zien in een kleine (maar duidelijke) kaft tonen als plaatje. Je wilt immers aangeven om welk boek het gaat, hoe beter te doen dan de kaft van het boek?

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.