Tiradeweek: Nee, je kunt het sociaal contract niet opzeggen

Zo, dat lucht op, zo’n tiradeweek. Even net wat feller kunnen zijn en ongenuanceerd wat roepen (“maar Arnoud, jij bent toch altijd ongenuanceerd”, jaja ik weet het). Grappig dat dat zo gewaardeerd wordt, blijke de comments en mails afgelopen week. Dank iedereen. Mag ik vandaag een klein uitstapje maken naar het algemene recht, meer in het bijzonder het sociaal contract en hoe je daar onderuit kunt.

Het sociaal contract is een rechtsfilosofische constructie die probeert te verklaren waarom het recht op ons van toepassing is. Hij komt neer op de aanname dat wij ooit allemaal een contract met de staat hebben gesloten dat zij onze belangen behartigen en over ons beslissen in ruil voor bescherming en rechtszekerheid. Er zijn diverse varianten, die voornamelijk onderscheid maken naar hoe veel zeggenschap de staat heeft gekregen.

Klinkt mooi toch? En dan is het ergens prima te billijken dat je je aan de wet moet houden. Dat heb je immers samen zo afgesproken en afspraak is afspraak. (Side pet peeve: mensen die “we spreken het volgende af” zeggen terwijl ze “ik verplicht u tot het volgende” bedoelen.) Tot het moment dat je érg ontevreden bent over de staat of het recht, want bij wanprestatie mag je je contract opzeggen toch?

Nee, je kunt het sociaal contract niet opzeggen. Je hebt geen contract met de staat en er is geen mogelijkheid om buiten de wet te gaan staan zonder daar gedoe mee te krijgen. Ik weet dat het een populaire internettheorie is maar zo werkt het dus niet. Het verhaal rond het sociaal contract is een rechtsfilosofische rechtvaardiging van waarom je onder de wet valt. En het is een mooi verhaal, maar uiteindelijk niet relevant: je valt onder de wet omdat je hier woont, punt. Dat je die wet nooit aanvaard of zelfs maar besproken hebt gekregen, is jammer maar uiteindelijk niet van belang.

Toch proberen genoeg mensen het, met de meest vergezochte argumenten – tot en met je naam niet meer in hoofdletters schrijven want je bent een mens en geen serie hoofdletters, als ik het even goed samenvat. Goed, leuke discussie voor bij de borreltafel maar er zijn dus serieus mensen die claimen écht zichzelf Soeverein Mens verklaard te hebben. En dat is het moment dat ik afhaak. Dat ís gewoon niet zo binnen het juridisch systeem. Er zijn gewoon een aantal vaste aannames, axioma’s zo je wilt, of hardcoded values als je meer IT-er bent, en daar heb je het mee te doen. Eentje daarvan is “je doet mee”.

Aanverwante ergernis: juristen en filosofen die “het recht” presenteren als een prachtig geheel dat keurig in elkaar hangt, rechtvaardig en algemeen bruikbaar is en daarom zeer geschikt voor Nederland. Nope. Net als software is het recht een moeras van ooit leuke ideetjes, hier en daar opgedane patches, workarounds voor bugs die niet voor horen te komen en een berg legacy code die teruggaat tot de Babyloniërs. Niemand weet compleet hoe het werkt, er zitten dingen in die niemand gebruikt die er toch niet uit mogen en de systeembeheerders doen ook maar wat. Als ik mijn algehele ergernisniveau te ver voel dalen, dan lees ik weer een stukje in De wet als kunstwerk (prachtig boek in zijn soort, overigens, daar niet van).

Dus ja. Het recht is een puinhoop, en dat gaat niet snel beter worden. Het wordt alleen maar erger: patch bovenop patch, incompatibiliteiten zonder oplossing en een DWIM-compiler die het maar moet uitzoeken. Maar eruit stappen gaat je ook niet lukken. Het enige dat je kunt doen is doormodderen. En dat is in feite wat juristerij inhoudt.

Sorry voor de deprimerende tirade vandaag, maar ik moest het even kwijt.

Arnoud

32 reacties

  1. En als je nou in een totalitaire dictatuur leeft (zeg bijvoorbeeld: Noord-Korea), is er dan ook een “sociaal contract”? Of geldt dit concept alleen in de gevallen waarin burgers via democratische weg de mogelijkheid hebben de spelregels te veranderen?

    1. In Noord-Korea is de filosofie achter het recht en de staat iets anders. Zij zeggen dat de Grote Leider geboren is om te leiden, en per definitie te allen tijde rechtvaardig en verstandig is. Er is dan ook geen reden om iets anders te willen dan hetgeen de Grote Leider bepaalt, en wie anders denkt, is geestesziek of contrarevolutionair. Vanuit die filosofie is veranderen van de spelregels dus niet aan de orde.

            1. Waarmee elke wet dus begint met een leugen danwel grove belediging aan alle rationele mensen in Nederland. Eigenlijk had daar moeten staan, “Dankzij de het politiek gekonkel en de grote bek van mijn voorouders, die ook voor politieke moord niet te beroerd waren” (Johan van Oldenbarnevelt).

  2. Ik vermoed dat de laatste mensen die het sociaal contract succesvol opgezegd hebben aan de andere kant van de Atlantische Oceaan momenteel verheerlijkt worden als de “Founding Fathers”. Tenminste, als ik zo jouw stuk over het sociaal contract lees, lijkt het me dat emigreren de enige serieuze mogelijkheid is om dat te doen. Misschien moesten we toch maar naar Mars, dan kan iedereen die zijn sociaal contract op wil zeggen daar een vrijstaatje beginnen.

    1. Recent hebben mensen in Linië, Syrië en Egypte het sociaal contract opgezged. Niet dat wat er voor in de plaats is gekomen zoveel beter is, maar het lijkt mij duidelijk dat men massaal niet meer volgens de wet leeft.

      Er is nog een mogelijkheid om onder het sociaal contract uit te komen, masale burgerlijke ongehoorzaamheid. Werkt dat? Vraag maar aan Rosa Parks, Martin Luther King, Lech Wa??sa en Mahatma Ghandi. Maar in Nederland zie ik het niet zo snel gebeuren, de gemiddelde Nederlander roept wel maar doet niet.

  3. Je kan het sociaal contract wel degelijk opzeggen. Namelijk door te verhuizen over de grens van de staat (maar daarmee krijg je een nieuw contract met een andere staat) of door het ontketenen van een revolutie (en daarmee zelf het contract bepalen).

  4. En vergeet niet dat de kernel moeilijk aan te passen is want er is geen Linus maar een 2/3 meerderheid nodig En elke rechter heeft zijn eigen compiler settings dus de wet komt er elke keer net even anders uit

    1. Er is een stakeholdergroep van 150 man (Tweede Kamer) en daarnaast nog een klankbordgroep van 75 man (Eerste Kamer) die allemaal over elk ontwerp en elke change request een mening geven. De samenstelling van de stuurgroep (ministerraad) wisselt elke paar jaar en alle specificaties mogen dan worden gewijzigd zonder nadere motivatie of meerwerktoeslag.

    1. Hoe willen ze dat verantwoorden? Er is geen verplichting een identificatiebewijs bij je te hebben, er is een verplichting je identificatiebewijs te tonen als een bevoegd ambtenaar daar uithoofde van zijn functie naar vraagt. Ze hadden bij mij inplaats van een identificatie een muilpeer gekregen als ze me niet los laten, wat een randdebielen.

  5. Is het sociaal contract in Nederland niet gewoon een grote Vereniging van Eigenaren (VvE) ? Een VvE kun je ook niet uit stappen; je moet je huis verkopen. Dus wil je van het sociaal contract af, dan zeg je jouw nationaliteit (‘vereniding lidmaatschap’) op en ga je lekker in een ander land wonen of een eigen land oprichten. Maar ja, dan heb je gelijk geen recht op bescherming en rechtszekerheid, en zal het het recht van de sterkste worden…

  6. “Het sociaal contract is een rechtsfilosofische constructie die probeert te verklaren waarom het recht op ons van toepassing is. “. Dat is erg kort door de bocht. Het is de grondslag van de liberale ideologie. Zie verder De fictie van het sociaal contract . Gelukkig (of helaas) zijn er zelfs geen “hardcoded values”. Er zijn biologische drijfveren die ten grondslag liggen aan op zich veranderbare waarden. Het “gij zult niet doden” is bijvoorbeeld behoorlijk relatief.

      1. Los komen is gedoomed te mislukken als er mensen zijn die meer aan de eigen denken in plaats aan de inwoners van een land. Om los te komen moet de wil er zijn om te veranderen zowel in de wetten als in denkwijze.

        Misschien een leuk project in je fictieve land zijn alle pollitieke omgekomen de bevolking heeft besloten om geheel opnieuw te beginnen , maak nieuwe wetten en stelsel om bevolking te ondersteunen.

  7. Volgens mij is het punt van “ik wil het sociaal contract opzeggen” vooral een reductio ad absurdum. Het feit dat het sociaal contract niet opzegbaar is betekent dat de toepasbaarheid van wetgeving op mensen helemaal geen sociaal contract is — het gedraagt zich niet als een contract, dus “sociaal contract” is een slecht model voor de toepasbaarheid van wetgeving — en dat de sociaal contract rechtfilosofie dus bagger is. “ik wil het sociaal contract opzeggen” betekent zoiets als “als je me niet gaat laten opzeggen, stop dan met het gebruik van het woord ‘contract’, oplichter”. Precies op dezelfde manier als jouw pet peeve over “we spreken het volgende af”.

  8. Volgens mij kan je het sociaal contract best “opzeggen”. Alleen: de staat biedt je dan geen bescherming meer, en er is dan ook niemand anders die je bescherming biedt (aangenomen dat je geen “sociaal” contract met anderen hebt). Je hebt dan dus ook geen bescherming meer tegen de staat! Het komt er dan op neer dat je jezelf moet verdedigen tegen de staat (en tegen anderen). Veel succes ermee.

    Tot zover is het natuurlijk allemaal een kwestie van machtsuitoefening, en niet van rechtvaardigheid. Ik denk dat er ook in afwezigheid van een “sociaal contract” morele grenzen zijn aan hoe je een ander mag behandelen, ook al is er geen collectief dat die grenzen handhaaft. Dat betekent dus ook dat er morele grenzen zijn aan hoe de staat(*) mensen mag behandelen die hun sociaal contract opzeggen.

    Het concept “sociaal contract” is populair geworden in een tijd dat Amerika nog een “wilde westen” had, waar mensen naartoe konden die hun “sociaal contract” opzeggen en onafhankelijk door het leven willen. Tegenwoordig is elk stukje bewoonbaar land al door een staat geclaimd. Ik vind het redelijk om mensen die hun sociaal contract opzeggen een stukje land te geven waar ze op kunnen leven. Als een groep mensen samen een ander soort sociaal contract willen, dan moeten ze samen een stuk land kunnen krijgen, waarop ze effectief een nieuwe staat kunnen oprichten.

    (*) “De staat” is een abstract begrip, en bestaat eigenlijk niet. Het gaat hier om morele grenzen aan wat mensen mogen: in dit geval politie-agenten, rechters en andere mensen die meewerken aan het handhaven van de regels van de staat.

    1. Ik vind het een sympathiek idee maar wiens stukje land moeten ze dan krijgen? Je zegt zelf al, alles is door een staat geclaimd. En er is maar bar weinig terrein waar niemand anders dan de staat sec een belang bij heeft. Er wonen mensen, er zijn bedrijven gevestigd of het wordt als natuurgebied geëxploiteerd.

      1. Wiens stukje land is nog wel op te lossen: je biedt een oplopend bedrag aan voor het opkopen van land voor dit doel, totdat er verkoper wordt gevonden. Bij voldoende hoge prijs zijn er altijd wel mensen bereid te verkopen.

        Maar er zijn nog wel meer praktische problemen. Stukjes grond hebben nogal verschillende kwaliteit; de “indianen” in de VS hebben bijvoorbeeld de meest waardeloze stukjes woestijn toebedeeld gekregen. Hoe vergelijk je dat? Misschien ook via vrije-markt-mechanismen?

        En wat moet je doen met de door de “contract-opzegger” opgebouwde bezittingen? Je zou kunnen zeggen dat bezittingen en andere rechten (bijv. pensioen) zijn opgebouwd binnen de context van het sociaal contract, en met opzegging dus ook ongeldig worden. Of is bezit iets absoluuts, wat je ook buiten de context van het “sociaal contract” verplicht bent te respecteren? En, wellicht gerelateerd: zou het opkopen van het land gefinancierd moeten worden door de staat of door de contract-opzegger?

        Als je goed hebt gedefinieerd in hoeverre / op welke manier eigendomsrecht een morele basis heeft, dan moet het puzzeltje wel op te lossen zijn. Ik denk alleen dat mensen het zelfs over de meest fundamentele principes niet eens zijn.

  9. Net als software is het recht een moeras van ooit leuke ideetjes, hier en daar opgedane patches, workarounds voor bugs die niet voor horen te komen en een berg legacy code die teruggaat tot de Babyloniërs.

    Prachtige vergelijking!

    Er zwerft trouwens ergens een filmpje rond waarin ene Luca van Dinther (grondlegger van die “Claim je naam”-flauwekul) met een enorm air zijn domme volgelingen zit te onderwijzen, terwijl het zin na zin juridische flauwekul is wat-ie zegt.

    Gevonden: Youtube, vooral vanaf 10:24.

    1. Voor het belastingsstelsel geldt dat ook trouwens, dat patch-op-patch. Ook dat zal altijd zo blijven, daarom ook is bijvoorbeeld een basisinkomen onmogelijk in te voeren, ook als het wel kan: er gaat geheid iemand klagen dat die er 2,5% op achteruit gaat en via politieke lobbying komt daar dan een patch voor, zodat na enige tijd het nieuwe systeem net zo ingewikkeld en onwerkbaar is als het oude.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.