Een lezer vroeg me:
Wat als iemand overlijdt met bitcoins en de wettelijk erfgenaam heeft geen toegang tot de bitcoins, maar iemand anders die geen erfgenaam is wel. Kun je die dan opeisen?
Dit lijkt een wat ingewikkelde vraag om te beantwoorden. Volgens mij zijn we er immers juridisch nog niet helemaal uit wat bitcoins nu precies zijn. Geld, fysieke zaken of wat anders?
Gelukkig heeft het recht een soort van oplossing. Naast de fysieke zaken bestaat er ook het concept van de (vermogens-)rechten: overdraagbare aanspraken op “stoffelijk voordeel” (art. 3:6 BW), even kort gezegd. Dat hoeft niet iets fysieks te zijn. En dan zijn we er, want vermogensrechten zijn dingen die geĂ«rfd of bij testament afgestaan kunnen worden. Je hebt dus juridisch gezien als erfgenaam recht op de bitcoins van de overledene.
Praktisch gezien is dit dan weer wel ingewikkeld, want bitcoins zijn niet eenduidig aan een persoon te koppelen. Net zoals contant geld. Als er een zak geld bij een kennis ligt, dan kun je wel erfgenaam zijn van dat geld maar a) hoe bewijs je dat en b) hoe krijg je dan die zak geld als de kennis ontkent die te hebben?
Het enige dat ik kan bedenken, is het regelen op wallet-niveau. Je legt dan bij testament vast wat het nummer van je wallet is, en je regelt dat de executeur-testamentair het wachtwoord daarvan krijgt. De inhoud van de wallet is dan per definitie het voor de erfenis beschikbare setje bitcoins.
Ontvreemdt iemand die wallet, dan kun je met het testament in de hand bewijzen dat dat is gebeurd en dan zijn juridische opeisingsprocedures mogelijk. Alleen kan daarna de wallet ineens leeg blijken, en dan?
Ik vraag me nu af hoe mensen met zakken contant geld dit oplossen. Iemand praktijkervaring? đ
Arnoud
Een zak met geld leg je in een kluis, en die open je na overlijden bij voorkeur in bijzijn van een ander. Moet je wel een kluis zonder code nemen. En een kluis bij de bank geeft ook extra gezeur om de machtiging te regelen. Lijkt mij dat je de gegevens over je bitcoins ook prima in je eigen kluis kan leggen. Overigens staat ons geld gewoon op de bank (spaarrekening). Luxe probleem noemen ze dat
Ik denk dat de meeste mesne geen veilige kluis hebben maar alleen een minikluis of geldkistje wat weinig bescherming biedt bij een inbraak. Meestal is dat gen probleem omdat mensen er alleen papieren in bewaren en vrijwel geen geld. Met je bitcoin gegevens bewaren moet je wel iets meer stilstaan bij beveiliging. En dan moet je ook nog onderscheid maken tussen de beveiliging van toegangsgegevens en de beveiliging van een cold storage.
Met de Bitcoin-software die ik gebruik (Bitcoin Core) kan je niet alleen bitcoins ontvangen en versturen met een Bitcoin-adres, maar je kunt er ook berichten mee digitaal ondertekenen. Je kunt dan, voorafgaande aan je overlijden, een bericht maken als “Ik ben Corné, en dit Bitcoin-adres is van mij.”. Het ondertekende bericht kan je aan nabestaanden geven, of in een testament stoppen.
Een praktisch probleem is daarbij dat het onder Bitcoin-gebruikers good practice is om voor elke ontvangen betaling een nieuw Bitcoin-adres aan te maken; dit om je privacy te verbeteren. De software kan dat makkelijk aan (paar honderd bytes per adres), maar het is een beetje lastig om na iedere nieuwe ontvangst van bitcoins je testament te updaten.
Wanneer doet de situatie van de vraagsteller zich trouwens voor? Het is ook good practice om de toegangs-sleutels voor je bitcoins met niemand anders te delen. Misschien als iemand zich daar niet 100% aan houdt, door bijvoorbeeld een wallet van blockchain.info te gebruiken? Officieel zeggen ze niet bij je bitcoins te kunnen komen, doordat alle crypto in javascript aan de browser-kant wordt gedaan, maar ze kunnen natuurlijk op elk moment de javascript-code aanpassen.
Ik weet dat het Nederlandse Blocktrail een wallet aanbiedt met drie “sloten” er op: 1 van de sleutels is in hun handen, 1 staat op je computer, en 1 bewaar je offline (bijv. op papier). De wallet is zo gemaakt dat 2 van de 3 sleutels voldoende is voor toegang tot je bitcoins. Je hebt dan de volgende use cases:
Bij zo’n constructie kan het natuurlijk zijn dat nabestaanden 1 van de sleutels verkrijgen, en medewerking van Blocktrail willen kunnen afdwingen om toegang tot de bitcoins te verkrijgen.
Dit principe (multi-signature wallet) heeft bijvoorbeeld ook copay, en meteen iets generieker, je hebt N van M sleutels nodig om een transactie te doen, waarbij je beide getallen zelf kunt kiezen. Dus je kunt familieleden elk een eigen sleutel geven, die ze alleen gecombineerd kunnen gebruiken. Dat werkt dan nog als je eigen sleutels allemaal ontoegankelijk zijn.
Waarom maakt dat verschil? “Geld” is volgens mij niet wat iets is, maar hoe je het gebruikt. In principe kunnen een heleboel dingen als geld gebruikt worden, maar sommige dingen zijn daar beter voor geschikt dan andere dingen. Het is een beetje vergelijkbaar met dat een heleboel dingen als hamer gebruikt kunnen worden, maar dat sommige dingen daar beter voor geschikt zijn dan andere dingen.
Geld (bankbiljetten en saldi) is vordering op een bank. Munten (vooral de ouderwetse, van voordat het gereguleerd was) hebben waarde omdat metaal schaars is. Bitcoins hebben ook waarde omdat ze schaars zijn (lastig te maken/vinden). Bitcoins zijn geen vordering (er is geen uitgevende instantie), maar vertegenwoordigen zelf waarde. Zou juridisch toch een goed moeten zijn, vind ik, maar van recht weet ik (nog) minder dan van geld.
Dit lijkt mij ook een interessante kwestie bij een faillissement van een bedrijf. De curator wil dan natuurlijk toegang tot de wallet om zo de bitcoins te verkopen. Wallets hebben volgens wel een transactie-log dus als een wallet opeens leeg blijkt te zijn dan kun je snel nagaan wanneer het geld is weggehaald. Is dat na overlijden of faillissement dan kun je iemand dus aansprakelijk stellen voor het verdwenen “geld”. Toch?
Maar wat als diegene je claim betwist. Hoe bewijs je bijvoorbeeld dat de wallet die iemand anoniem heeft gebruikt onderdeel uitmaakt van diens erfenis? Omdat die persoon de betrefende wallet id heeft genoemd in zijn testament? Dat lijkt me onvoldoedne bewijs van eigendom.
Het enige consistente bewijs van eigendom van een wallet lijkt de toegangcode te zijn. Effectief kun je stellen dat een toegangcode een bewijs is van eigendom. Het delen van een toegangscode met anderen is dus heel link omdat je effectief je eigendom gewoon afstaat en er geen enkele grond lijkt om het terug te claimen als de persoon of personen met de toegangcode de inhoud van de wallet pakken.
Als je niet alleen beweert in je testament dat bepaalde bitcoins van jou zijn, maar die bewering ook digitaal ondertekent met de toegangs-sleutel van dat adres, dan is het wel bewijs. Ik kan wel zeggen dat adres 1FeexV6bAHb8ybZjqQMjJrcCrHGW9sb6uF van mij is, maar zonder handtekening is dat een vrij loze bewering(*).
Het delen van de toegangscode is inderdaad erg link, en dat maakt het regelen van een testament ook erg lastig. Wat je eigenlijk wilt is dat
Bitcoin bevat een scriting-taal waarmee je aardig complexe toegangs-constructies kunt maken, maar overlijdens-status is helaas geen input die je in die scripts kunt gebruiken. De Bitcoin-software heeft nou eenmaal geen universele onpartijdige manier om de waarheid daarvan te bepalen. Hooguit zou je zelf een autoriteit kunnen aanwijzen die dit mag bepalen, bijv. 1 of 2 notarissen. Het toegangs-script zou dan het volgende kunnen evalueren:
mijnHandtekening OR (notaris1Handtekening AND notaris2Handtekening AND nabestaandeHandtekening)Ik denk alleen wel dat je aardig tech-savvy notarissen zult moeten vinden voor dit systeem. Of je regelt het zo dat de notaris een document overhandigt aan nabestaande, waar dan toevallig de toegangscode in staat. Nabestaande kan dan (na uitzoeken hoe Bitcoin werkt) zichzelf toegang geven tot de bitcoins.
(*) Nee, helaas is dat adres niet van mij. Geen idee van wie het dan wel is.
Daarmee bevestig je toch alleen maar dat de toegangsleutel het enige consistente bewijs van eigendom van een wallet lijkt te zijn.
Als dus iemand een toegangslseutel van een wallet bemachtigt is deze effectief gewoon eigenaar. Om bitcoins te erven moet je dus zowel de wallet erven als de toegangssleutel. Als iemand anders die sleutel heeft kun je geen aanspraak maken op je erfenis. En je kunt ook het afgeven van de sleutel niet afdwingen lijkt me. Een executeur-testamentair bijvoorbeeld die een sleutel lang ziet komen in een erfkwestie kan de bitcoins zo bemachtigen en de erfgenaam kan daar moeilijk wat aan doen zolang hij de sleutel zelf niet heeft.
Volgens mij is er nog wel een verschil tussen bezit (possession; “fysiek” eigendom) en eigendom (property; “juridisch” eigendom). Als ik bitcoins aan jou uitleen, waarbij ik ze naar een Bitcoin-adres van jou stuurt en jij belooft ze te zullen terugsturen, dan zijn ze nog steeds mijn eigendom, maar (tijdelijk) jouw bezit. Zo verkrijgt ook een dief wel het bezit, maar niet het eigendom.
De toegangssleutels regelen het “bezit” van bitcoins, maar dat hoeft dus niet 1 op 1 te mappen op het “eigendom”. Ik zou wel zeggen dat, in de afwezigheid van bijzondere eigendoms-claims, by default, bewijs van bezit ook bewijs van eigendom is.
Het is wel zo dat het een beetje in de geest van Bitcoin is om niet te veel afhankelijk te zijn van juridische constructies (en dus van de overheid); daarom verzinnen Bitcoin-gebruikers liever technische constructies die het bezit automatisch leggen bij de personen die volgens hun het eigendom hebben. In jouw voorbeeld van de executeur-testamentair die het bezit kan verwerven van bitcoins als ‘ie de toegangssleutels ontvangt kan dat met het door mij beschreven script: daar kan de executeur-testamentair alleen bezit verwerven als ‘ie ook de sleutels van de tweede executeur-testamentair en een nabestaande weet te verkrijgen. Aannemende dat ze niet zomaar zullen samenspannen, is dat een onwaarschijnlijk scenario.
Overigens nog een kleine opmerking over terminologie: je schrijft “zowel de wallet [..] als de toegangssleutel”, maar normaal gesproken wordt onder een Bitcoin-wallet niets anders verstaan dan een verzameling toegangs-sleutels; jouw zinsnede is dan dus dubbelop.
Volgen mij is wat jij beschrijft het eigendom overdragen in ruil voor een vordering. Net zoals bij een lening.
Tja, bij een persoon lijkt mij de kans aanwezig dat bij overlijden ook de toegangscode verloren gaat en de bitcoins niet meer gebruikt kunnen worden. Maar in de situatie die ik schets heeft de erfgenaam/curator toegang tot de wallet en ziet dan dus dat er geld uit de wallet is verdwenen na het overlijden/faillissement. Dat betekent dus dat eenieder die over een toegangscode beschikt dus de bitcoins heeft kunnen “verduisteren”. Als ik in mijn eigen wallets kijk dan zie ik daar redelijk vage omschrijvingen staan, maar de transactie bevat wel een herkenbare identificatie van de ontvanger. Dan is het alleen nog achterhalen wie deze ontvanger is geweest en bij een faillissement is dat mogelijk via de boekhouding zo na te gaan. Bij overlijden is dat iets lastiger. Want personen houden niet altijd een administratie bij. Bedrijven moeten dat wel, personen niet.
Wat ik niet snap aan jouw scenario is: als iemand de bitcoins zou “verduisteren”, waarom zou je dan de gegevens van die persoon kunnen terugvinden in de boekhouding?
In Bitcoin-software kan je over het algemeen zelf meta-data toevoegen aan transacties, bijvoorbeeld “deze transactie was voor het kopen van een pizza”, of “dit Bitcoin-adres is van Wim”. Dit is wel helemaal optioneel, deze gegevens worden normaal gesproken met niemand gedeeld, en je kunt natuurlijk ook onjuiste / onzin-gegevens invullen. Het is dus alleen nuttig voor je persoonlijke boekhouding.
Zonder die zelf-toegevoegde meta-data ziet een transactie er uit zoals in dit voorbeeld: je kunt wel zien van welke adressen de bitcoins vandaan komen en naar welke adressen ze toe gaan, maar je kunt niet zomaar zien van wie die adressen zijn. Het is wel zo dat je het verdere gebruik van die bitcoins kunt volgen, en als ze ergens op een exchange worden gestort, dan kan je natuurlijk bij die exchange gaan vragen met wiens account dat is gedaan: exchanges zijn vaak verplicht identiteits-informatie te verzamelen, en hebben sowieso gegevens van welke bankrekening iemand gebruikt.
Op dat punt is trouwens niet 100% zeker dat je ook de “dader” te pakken hebt: het kan ook zijn dat de bitcoins een paar keer zijn verhandeld tussen verschillende partijen, voordat ze op de exchange zijn beland. Je zult dus, in geval van een misdaad, wat speurwerk moeten verrichten om achter de waarheid te komen. Dat levert een interessante balans op: opsporen van misdadigers is niet compleet onmogelijk, maar het in de gaten houden van iedereen wordt wel erg lastig.