Waarom is fakenieuws eigenlijk niet gewoon strafbaar?

krant.jpgEen lezer vroeg me:

Sinds de verkiezing van Trump is er veel te doen over fakenieuws en hoe dat geholpen zou hebben bij de verkiezing. Maar waarom wordt er niet opgetreden tegen al dat nepnieuws? Het is toch valsheid in geschrifte, compleet verzonnen ‘nieuws’ uitbrengen alsof het serieus en waar is?

Ik vrees dat dit juridisch wel érg ingewikkeld zou worden. Inderdaad is valsheid in geschrifte strafbaar, maar het gaat dan wel om een specifieke handeling (art. 225 Strafrecht):

Hij die een geschrift dat bestemd is om tot bewijs van enig feit te dienen, valselijk opmaakt of vervalst, met het oogmerk om het als echt en onvervalst te gebruiken of door anderen te doen gebruiken, wordt als schuldig aan valsheid in geschrift gestraft, met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie.

Het moet allereerst dus gaan om een geschrift. Oké, elektronisch telt ook, dus daar is aan voldaan bij zo’n nepsite. Maar dan komt het: het geschrift moet bestemd zijn om tot bewijs van een of ander te dienen. En daar gaat het mis. ‘Bewijs’ betekent hier niet “er wordt iets verteld als waarheid”, het geschrift moet de functie van bewijsstuk hebben. Een diploma, een identiteitskaart, een bioscoopkaartje, dat soort zaken. Een onware mededeling is dus niet strafbaar onder dit artikel.

Meer algemeen loop je al heel snel tegen de vrijheid van meningsuiting aan. Naast gewone verslaggeving is ook de satire en parodie een belangrijk deel van de uitingsvrijheid. En een nepbericht wordt meestal onder die noemer gebracht. Zo hebben wij in Nederland natuurlijk al jaren het geweldige De Speld: nepnieuws maar wel altijd met een duidelijke hint én een grappige ondertoon. Geen twijfel over dat dat legaal is, ook al zijn er regelmatig mensen die de Speld voor waar aannemen. Dat noemen we “er in trappen” maar dat maakt het bericht niet strafbaar.

Alleen is er nooit echt gedacht aan de situatie dat mensen opzettelijk legitiem uitziende berichten gaan maken die echt nep zijn en zonder een spoortje van humor of poging daartoe. Natuurlijk, je had altijd mensen die leugens verkondigde, maar die kwamen niet door het filter van krant of televisie heen. Dat loste zichzelf dus altijd wel op. En een krant die een vals bericht verspreidde, rectificeerde dat (meestal vrijwillig, anders via de rechter) en dan kwam het weer goed. Of het bleek een grap en dan lachten we erom. Deze situatie is dus echt nieuw: echt keihard nepnieuws dat gepresenteerd wordt als volkomen echt, en niet eens een poging om het onder satire te rangschikken.

Ik zou het lastig vinden als officier van justitie hier wat aan te doen. Waar begin je? Wanneer zeg je, dit is geen poging tot humor meer maar echt volksverlakkerij? Hoe vermijd je de schijn van vooringenomenheid, je treedt wel op tegen dat fakenieuws over Mark Rutte maar niet tegen dat over Wilders. Hoe ga je om met de reactie, je snapt de grap niet. Nee, ik zou mijn handen er niet aan willen branden.

Arnoud

34 reacties

  1. Ik denk dat het anders kan worden als het iemands eer of goede naam schaadt. Als ik een artikel schrijf over ene Arnoud E, met een juridisch adviesbureau te Amsterdam gespecialiseerd in ICT en Recht, waarin ik schrijf dat bent veroordeeld voor oplichting door het ten onrechte voeren van de ir. en mr. titel, dan wordt het wellicht anders. Het is dan gewoon een strafbaar feit, vermomd als nepnieuws.

    1. Oh geweldig, die typische Twentse humor, ik lig huilend van het lachen onder tafel. Prachtig hoe jij hier een satirische imitatie van een strenge officier van justitie neerzet. Stel je voor, dan zou Youp van ’t Hek allang afgevoerd zijn wegens groepsbelediging van pareltrutjes, het beschadigen van het merk Buckler en ga zo maar door. Om over Hans Teeuwen en zijn majesteitsschennis maar niet te spreken.

  2. Het gevaar schuilt hem volgens mij in de bepaling van wanneer iets nepnieuws is en de gevolgen die dat heeft. Facebook wil het gaan blokkeren, Google wil er iets aan doen, etc. Een groot deel van de mensen gebruikt die sites als hun belangrijkste nieuwsbron, en als zij even voor mij gaan bepalen wat echt en wat nepnieuws is, dan weet ik niet of ik daar wel zo blij mee ben. Het is namelijk vrij gemakkelijk om nieuws dat hun onwelgevallig is, niet meer te tonen.

  3. Hoezo. Dit is toch gewoon een onrechtmatige daad? Aanpakken en voorbeeld stellen. De OvJ kan toch ondervinden en zeggen; “Hier is evident geen sprake van een grap, humor of iets dergelijks. Dit is slechts bedoeld om mensen te misleiden. En daarmee is dit een onrechtmatige daad.”. Klaar.

    Maar ja. Van (financiële) schade kun je niet snel spreken. Dus blijft ‘slechts’ het verplichten van rectificatie, en/of verbieden van herhaling, over.

  4. Ik maak me echt vele malen meer druk over partijen die zometeen “fake nieuws aan banden willen leggen”. Dat zou op voorhand strafbaar gesteld moeten worden. Partijen als Google, Twitter en Facebook zouden NIET ons nieuws mogen filteren. Wij zijn té afhankelijk van hun diensten en zij doen niet actief aan nieuws schrijven waardoor ze kunnen bepalen wat wel en niet te coveren.

    Alleen is er nooit echt gedacht aan de situatie dat mensen opzettelijk legitiem uitziende berichten gaan maken die echt nep zijn en zonder een spoortje van humor of poging daartoe.

    Is volgens mij meermaals aan bod gekomen sinds “The War of the Worlds” uitzending in 1938 … Maar kan me vergissen.

    1. Het probleem is dat Google, Twitter en Facebook ons nieuws nu al filteren. Stel dat je een bericht op Breitbart op een site van een derde liket omdat het toevallig een goed artikel is (vergezocht voor een nuchtere hollander, maar doe even alsof) dan krijg je bij allemaal voortaan breitbart en aanverwante alr-rechts (lees white supremacist) berichten en sites als suggestie. Doordat de mensen die in deze hoek zitten doorgaans publicaties als WSJ NYT e.d. niet lezen en Fox news, occidentaldissent e.d wel krijg je dus geen suggesties meer voor echt nieuws en alleen nog maar rasistische proaganda. Met als gevolg dat mensen in een hoekje zitten en er geen kritische noot doorkomt.

      Het zou slimmer zijn van een facebook dat als je een bericht liket over een onderwerp op zo’n site je berichten van gevarieerde media over hetzelfde onderwerp krijgt voorgeschoteld en je zelf kan kiezen welke je wil lezen. Dat is een betere oplossing dan censuur te plegen. Of dat nu de huidige censuur is die je in een hoekje stopt of de nieuwe censuur die fake nieuws pleegt te filteren.

      1. Het zou slimmer zijn van een facebook dat als je een bericht liket over een onderwerp op zo’n site je berichten van gevarieerde media over hetzelfde onderwerp krijgt voorgeschoteld en je zelf kan kiezen welke je wil lezen. Dat is een betere oplossing dan censuur te plegen. Of dat nu de huidige censuur is die je in een hoekje stopt of de nieuwe censuur die fake nieuws pleegt te filteren

        De rest van de media heeft dat nieuws niet dus je krijgt dan juist zelfversterking van nep nieuws berichten. Bovendien worden nepnieuwsberichten vaak gemaakt om geliked te worden. Het is vaak geschreven naar de behoefte van een grote mensen die het ‘echte’ nieuws niet leuk vinden. Je moet dat dus niet stimuleren dat dergelijk nepnieuws geliked wordt.

      2. Of gewoon helemaal geen extra berichten voorschotelen maar gewoon een knopje met “Wilt u in de toekomst meer berichten van deze bron zien?” of “Wilt u in de toekomst meer berichten over dit onderwerp zien?” o.i.d.

    2. Google probeert goede/relevante zoekresultaten te tonen. Wat goed en relevant is bepalen zij middels algoritmes al jaren. En ze filteren al jaren de bagger er uit. Gaat met nep nieuws wel weer een uitdaging worden die ze ook wel weer oplossen en waar ook wel weer misbruik, fix, misbruik, fix etc eindeloze cyclus uit zal komen.

      1. Dat proberen ze, ja, maar ze falen daarbij grandioos. Het resultaat blijkt te zijn dat mensen in een soort ‘bubble’ terecht komen waar ze alleen dingen zien die hun eigen wereldbeeld bevestigen, en verschillende mensen dus een heel verschillend beeld van de wereld krijgen door hun google-zoekbril.

  5. Waar zit het probleem eigenlijk? Willen we als samenleving het mensen verbieden om dat mensen binnen hun nieuwsbubble willen blijven leven, ook als zit daar wat nepnieuws tussen? Of is het probleem dat die mensen nepnieuws niet van echt nieuws (of satire of advertenties of politieke boodschappen) kunnen onderscheiden?

    Als het laatste het probleem is, dan lijkt me dat dit beter oplosbaar is met een keurmerk dat toetst of de bron ‘journalistiek’ is. Dus financieel onafhankelijk, feitencheck, hoor en wederhoor, full disclosure van belangen van de schrijver en uitgever, bronvermelding, etc. Wellicht een goede vraag om aan een jorunalistenvereniging te stellen of zo’n keurmerk al bestaat. Ideaal zou zijn om de verschillende kenmerken, a la de verschillende opties van een creative commons licentie logo te tonen. Dit blog zou bijvoorbeeld denk ik wel aan feitenchecks en bronvermelding doen, maar zou ik (gezien het beroep van de schrijver) niet financieel onafhankelijk zijn.

    Dan zou een beetje publieke druk genoeg moeten zijn om Facebook et alli alleen berichten van geaccrediteerde bronnen te tonen. Of is dit laatste een beetje naïef van me?

    1. Het gaat niet zomaar om een beetje nepnieuws. Het gaat er om dat sites als breitbart en infowars er om bekend staan dat ze het grootste deel verzinnen, compleet met feiten en cijfers en overgoten met een onpasselijk “white supremacy”-sausje. En het zijn niet zomaar een paar mensen die daar in trappen: het zijn er veel. Omdat ze zich presenteren als legitieme nieuwsbron in een bewuste poging om hun propaganda aan zoveel mogelijk mensen te slijten. Een extra complicerende factor is hier uiteraard dat de verkiezing van Trump voor een groot deel gevoed schijnt te zijn geweest door dit soort nepnieuws. Dat geeft velen het gevoel dat dergelijke sites aan de poten van onze democratie zagen; helemaal nu voormalig breitbartbaas Steve Bannon een hoge positie krijgt in Trumps kabinet.

  6. Alleen is er nooit echt gedacht aan de situatie dat mensen opzettelijk legitiem uitziende berichten gaan maken die echt nep zijn en zonder een spoortje van humor of poging daartoe.

    Dat kan toch niet waar zijn? Misleiding en bedrog zijn toch zo oud als de weg naar Rome? Het lijkt mij waarschijnlijker dat men de afweging gemaakt heeft: als we nep-nieuws gaan verbieden, dan moet de rechter gaan beoordelen wat wel/niet waar is. Dat is vaak lastig; het gevaar dat zo’n verbod misbruikt wordt om censuur af te dwingen is groter dan het gevaar dat mensen zich laten misleiden door nep-nieuws. Mensen kunnen ook zelf kritisch denken; laat mensen zelf maar beoordelen wat echt is en wat nep is. Een vergelijkbare afweging geldt voor de vrije meningsuiting: er zijn heel gevaarlijke meningen, maar we willen niet dat de rechter bepaalt welke meningen wel/niet toelaatbaar zijn. Dat moet de maatschappij als geheel (en dus ieder voor zich) doen bij het aanhoren van een mening; dus moet elke mening geuit kunnen worden.

    De vraag blijft natuurlijk: werkt het wel? Kunnen mensen, bij het aanhoren van nieuws of een mening, beoordelen of het nieuws echt is, en of de mening hout snijdt? Misschien niet; ik denk dat dat is waar we nu (met dat nep-nieuws op Facebook en zo) tegenaan lopen. Alleen: wat is het alternatief? Dat een bepaalde autoriteit (een rechter, een overheid) bepaalt wat wel/niet echt is / mag?

    Er zijn wel landen waar nep-nieuws verboden is. Dat zijn meestal (altijd?) dictaturen; je begrijpt hoe het begrip “nep-nieuws” daar wordt ingevuld. Voor zover ik weet is men nu bijv. in Turkije ook bezig “nep-nieuws” te bestrijden.

    Ik zie meer heil in het wel behouden van vrijheid, ook de vrijheid om nep-nieuws te verspreiden, maar dan gecombineerd met media-structuren die het mensen erg makkelijk maakt om de kwaliteit van nieuws te bepalen, en om nep-nieuws makkelijk weg te filteren. Ik zie niets in een centrale redactie (bijv. door een overheid of door Facebook), maar decentrale redactie heeft wel toegevoegde waarde. In wezen terug naar het model van de kranten: elke krant heeft een redactie die de kwaliteit handhaaft; iedereen mag zijn eigen krant oprichten, en iedereen bepaalt welke krant(en) hij/zij leest.

      1. Het lijkt mij evident welk doel Breitbart had met de leugen campagne over de democraten. Bannon staat al in de startblokken om het witte huis in te rennen. En de financiele (en andere) belangen van deze groep uitschot hebben straks het oor van de president. Indirect, maar wel schadelijker dan ooit.

  7. Nepnieuws wordt nu pas echt een probleem omdat het eindelijk een effectief distributiemiddel heeft gevonden. De distributie van gedrukte media is duur en ook televisie biedt maar een beperkt aantal kanalen. Maar nu steeds meer mensen hun nieuws puur van internet halen, vervallen die obstakels. Je hebt daar zoveel nieuwsbronnen dat mensen overvoerd raken en zich gaan beperken tot die bronnen die hen aanspreken. Verder zijn search resultaten heel goed manipuleerbaar als je echt wilt. Het wordt dus steeds moeilijker feit van fictie te onderscheiden, iets waar dergelijke nepnieuws sites handig op inspelen. Als je een leugen maar vaak genoeg herhaalt gaan mensen het vanzelf geloven. En tja, een oplossing? Ik zou daar ook niet graag mijn handen aan branden. De Washington Post kwam al met een lijst van zo’n 300 nepnieuws sites waar heel erg veel op af te dingen was. En artikelen van kritische partijen als nepnieuws afdoen is natuurlijk ook heel makkelijk.

  8. Ongerelateerd aan internet, maar toch wel een beetje gerelateerd aan het onderwerp: als iemand een email schrijft met daarin bewust incorrecte informatie, met als intentie dat bijvoorbeeld een hulpverleningsinstantie daarop actie onderneemt zodat een andere partij schade ondervind, is dat ook valsheid in geschrifte of valt zoiets onder iets anders?

  9. Het probleem is geen fake news. Het probleem is onwelgevallige denkbeelden in onafhankelijke media die niet door het establishment gestuurd kunnen worden. En waar Turkije gewoon alle journalisten die iets ongewenst schrijven laat opruimen, heeft Amerika zoiets als The First Amendment.

    Een alternatief zou zijn dat Google/Twitter/Facebook alle ongewenste meningen censureert. En daar werken ze ook hard aan: Link1 Link2. Maar zolang dat nog niet rond is, en individuele berichten weerleggen niet lukt, is de beste manier om meningen te onderdrukken het in diskrediet brengen van onafhankelijke media.

    En dát is waarom het niet juridisch wordt aangepakt. In een rechtzaak zou het “fake news” uitgediept worden, en het helemaal niet zo fake blijken.

  10. Het is de taak van de lezer om dit te ontmaskeren. Propaganda is van alle tijden; ook het NOS-journaal brengt in zekere zin ‘nepnieuws’. De berichten zijn wel echt, maar de verzwegen premisse is, dat het journaal de belangrijkste punten van de dag in 20 minuten op de buis brengt. Dit is echt niet altijd het geval; er worden ook bewust zaken verzwegen.

  11. Ineens is fakenieuws door de frauderende campagneleiders van Hillary Clinton in de wereld gestrooid en word door de overige media gewillig en gretig overgenomen als vaststaand feit. Doet me denken aan de weapons of mass destruction. Een door de elite gefabriceerde ‘feit’ om een illegale maar lucratieve (voor de elite) oorlog te ontketenen. Waarheid is dat de elite zich rot is geschrokken nadat Trump is verkozen tot president. Ondanks dat Hillary : msnbc, cnn, nyt en washington post tot haar beschikking had. Hoeveel aandacht hadden de ‘onafhankelijke media’ nu voor Bernie Sanders, de echte democraat met een visie en goed verhaal nu eigenlijk? Die had gehakt gemaakt van Trumpie, zelfs een dolfijn eigenlijk. Zo erg is Hillary gehaat. Gehaat? Hillary? De grote media weet van niks. Maar ja, zelfs de democraten zijn totaal corrupt. Dit fakenieuws bericht word de de huidige mediakolossen in de wereld gebracht om echte onafhankelijke (internet)media straks de mond te snoeren. Vergeet niet dat de grote nieuwszenders miljarden sponsorgeld krijgen maar dat geen één jonge Amerikaan hun meer gelooft of er naar kijkt. Er is fake nieuws en ook gebiased (gekocht) nieuws, maar laten wij dat zelf mogen bepalen. en niet de elite.

    1. Dat zijn nogal beweringen, ik neem aan dat je die kan onderbouwen? Nu heb je slechts een paragraaf met niet onderbouwde beschuldigingen geschreven. Dit is juist hetgeen mij stoort aan veel ‘nieuws’ sites. Wanneer je opinie en feitelijke berichtgeving niet uit elkaar kan houden door ontbreken van verifieerbare bronvermeldingen en/of duidelijke kenmerking als opiniestuk heb je niets aan zo’n site.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.