Fotograferen en journalistiek op het station

Niet echt Internetrecht, alhoewel ze wel Internet hebben op stations: hoe zit het met fotograferen op stations. Journalist Brenno de Winter zag een Segway op station Utrecht en wilde hier met een foto verslag van doen, maar dat werd hem verboden door de Spoorwegpolitie. Kan die dat zomaar? Nee, en wel hierom.

Op zich mag de NS natuurlijk huisregels stellen, want de stations zijn hun privé-eigendom. En er zijn ook huisregels over fotograferen op stations:

Voor het maken van professionele opnamen moet wel altijd vooraf toestemming worden gevraagd. Hieronder vallen ook alle opnamen waarbij gebruik wordt gemaakt van statieven, extra licht en figuranten en opnamen die worden gemaakt door studenten als studieopdracht. Bij opnamen voor privé-doeleinden (voor familiealbum of hobby) vanaf voor het publiek toegankelijke gedeelten van het station is geen toestemming van NS nodig. Uitzondering hierop vormt het fotograferen of filmen van NS personeel, balies en wachtruimtes. Dit is zonder uitdrukkelijke toestemming niet toegestaan.

Alleen, journalistiek en vrije nieuwsgaring is een grondrecht (artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens). Je eigendomsrecht inzetten om een journalist te weren zijn werk te doen is een schending van dit grondrecht. Om te bepalen of dit toegestaan is, moet de rechter een belangenafweging plegen. Hoe groot is de nieuwswaarde en het belang om dit te melden, en hoe groot is in dit geval de waarde van het eigendomsrecht van de NS en de persoonlijke levenssfeer van haar medewerkers.

Zeker nu de NS haar stations normaal openstelt voor het publiek, zal die afweging snel in het voordeel van de journalist uit moeten vallen, tenzij er sprake is van bijzondere omstandigheden. Bijvoorbeeld dat een medewerker tegen zijn of haar wil heel prominent in beeld komt terwijl dat niet relevant is voor het verhaal.

Maar wat heeft de Spoorwegpolitie daarmee te maken? Een ruzie tussen een journalist en de eigenaar van een terrein is civielrecht, dus vecht dat samen lekker uit bij de rechter zou je zeggen. Toch zitten er publiekrechtelijke aspecten aan. Het punt is namelijk dat het Algemeen Reglement Vervoer (dat geldt voor spoorwegen en stations) verbiedt om “beroep of bedrijf” uit te oefenen op stations zonder toestemming van de NS. En de NS heeft de Spoorwegpolitie gemachtigd om het toezicht op deze regels uit te oefenen.

Specifiek voor stations is er namelijk artikel 5 van het Algemeen Reglement Vervoer (ingevoerd op grond van de Spoorwegwet):

  1. Het is een ieder, behoudens uit de aard van zijn betrekking, verboden zich in of op een station dan wel in een trein in een zodanige toestand te bevinden of zich zodanig te gedragen, dat orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang wordt of kan worden verstoord.
  2. <li>Als verstoring van orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang worden beschouwd: (...)
    

    f. uitoefenen van beroep of bedrijf;

    <li>Het bepaalde in het eerste en tweede lid is niet van toepassing voor zover de spoorweg daarvoor, met inachtneming van de belangen van reizigers, toestemming heeft gegeven.</li>
    

Natuurlijk is dit bedoeld om allerlei stalletjes en verkopers te kunnen weren, maar journalisme is een beroep, dus naar de letter van dit artikel is het verboden journalistiek te bedrijven op het station zonder toestemming van de NS.

Daarnaast is er ook artikel 7 van datzelfde Reglement:

Een ieder is verplicht de aanwijzingen betreffende de orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang op te volgen, die door of vanwege de spoorweg duidelijk kenbaar zijn gemaakt.

De regel over niet mogen fotograferen op het station betreft de goede bedrijfsgang van de NS. De NS heeft de Spoorwegpolitie gemachtigd om het toezicht op deze regels uit te oefenen. Die doen dat door ambtsbevelen te geven tot verwijdering van het terrein (art. 184 Wetboek van Strafrecht) maar uit twee recente arresten van de Hoge Raad (AU8060 en AZ3309) begreep ik dat dat niet mag. Ambtsbevelen mogen alleen gaan over wettelijke voorschriften, en NS-huisregels zijn geen wet:

Als de onderhavige verwijderingsbevelen namens de NS zijn genomen en dus niet door politieambtenaren als zodanig, dan zijn die bevelen niet gegeven door een ambtenaar als bedoeld in artikel 184 van het Wetboek van Strafrecht.

Als ik die arresten doortrek naar deze situatie, lijkt het mij dat de agenten ook geen ambtsbevelen mogen geven tot het wissen van foto’s wanneer iemand zonder toestemming fotografeert.

En zelfs al mogen ze dat wel, dan zou zo’n ambtsbevel het grondrecht van vrije nieuwsgaring schenden, en de overheid mag dat al helemaal niet snel doen.

De NvJ waarschuwt voor de laatste maal:

Journalisten worden steeds vaker met beperkingen geconfronteerd bij de uitoefening van hun vak. Zij hebben het recht om foto’s te maken in openbare en semi-openbare ruimtes (stadions/stations etc.). De NVJ heeft aan zowel politie als NS duidelijk gemaakt dat dergelijke restricties in strijd zijn met de vrijheid van nieuwsgaring.

(En voor wie denkt aan antiterrorisme-regels: station Utrecht is geen verboden plaats. Er staat zes jaar cel op het fotograferen van gebouwen die belangrijk zijn voor de staatsveiligheid.)

Arnoud

14 reacties

  1. Zover ik het originele artikel heb gelezen, is er niet gevraagd om welke reden de foto werd gemaakt en van welk onderwerp. Om hun huisregel te kunnen handhaven, moet er dus eerst gevraagd worden naar de reden van fotograferen. Ik neem namelijk niet aan dat Brenno de Winter als een stereotype reporter met een regenjas en een gleufhoed met daarin een kaartje ‘pers’ rondloopt. Brenno had iemand kunnen fotograferen die toevalligerwijs in de buurt van de Segway stond en had daarmee het huisregelement niet overschreden.

    Maar buiten de juridische vraag is er ook een maatschappelijke vraag die niet zo eenvoudig te meten valt. Willen we dit? Willen we dit soort machtsmisbruik? Wil Vera (de NS mederkster die Brenno op de vingers tikte) dat we haar continue op de vingers gaan tikken als zij op de linkerkant van de roltrap stil blijft staan? Of als we haar gaan aanspreken op haar te luide walkman / etenswaar in het OV? Of als we haar attenderen dat roken alleen toegestaan is bij de rookpaal? En ik wil al helemaal niet weten wat Vera te verkondigen heeft als er een boete voor 3 kilometer te hard rijden op haar mat valt. Ook Vera (en de twee boys van NS vice) willen met rust gelaten worden als zij dingen doen die eigenlijk niet mogen, maar eigenlijk niemand kwaad doen. Waarom leggen ze dan wel hun regels zo rigide op aan anderen?

    Net zo goed als oversteken bij rood licht op een verlate kruising niemand kwaad doet, doet het maken van een foto (met deze intentie) niemand kwaad. En nee, Vera kan niet schermen met het feit dat de foto misschien wel voor iets negatiefs zou worden gebruikt, want Vera kan namelijk ook iets negatiefs doen en haar verbieden we ook niet.

  2. Soortgelijke vraag heb ik mij ooit een gesteld over het filmen van een film in de bioscoop. Volgens de thuiskopiewetgeving zou dat prima mogen. Maar in de regels van de Pathe staat dat dat niet mag. En als ik mij niet houd aan de regels van de Pathe mogen ze mij de toegang ontzeggen. De vraag is natuurlijk of ik civielrechtelijk aansprakelijk gesteld kan worden als ik toch film terwijl zij dit niet merken. Er moet dan natuurlijk wel schade zijn en distributie van het door mij geschoten materiaal is niet toegestaan dus hoe kan er dan schade zijn.

  3. Op grond van eigendomsrecht mag je in principe dingen verbieden die normaal zijn toegestaan. Bij mij thuis wordt niet gerookt, punt. De nudistenclub hier om de hoek mag eisen dat ik niet verder ga dan de garderobe zonder me uit te kleden. Wil iemand zich daar niet aan houden, dan mogen ze niet naar binnen. Ook al mogen ze bij jou roken en bij de biljartclub hun broek aanhouden. Je kunt alleen ‘over’ dat soort regels heen als je een grondrecht of vergelijkbaar hoger belang kunt aanvoeren. Zoals bij Brenno dus de persvrijheid. Journalisme kun je niet in je reglement verbieden, zeg maar.

    De Pathe kan jou er uit gooien, en wellicht zelfs de toegang ontzeggen voor de toekomst. Of ze schade kunnen claimen, durf ik niet te zeggen, want die hebben ze inderdaad niet of nauwelijks.

    Arnoud

  4. Het meest interessante is natuurlijk dat we hier weer zo’n periode hebben waarbij wet- en regelgeving nog verder gaan achterlopen op brede maatschappelijke ontwikkelingen. Volgende keer pakt die reporter z’n mobiel met 5 MP camera (voorzien van redelijke lens), maakt een foto die vervolgens automagisch geupload wordt naar Flickr, en de beveiligingsmensen hebben het nakijken. Waarschijnlijk duurt het 5 jaar voordat ze doorhebben dat mobiel gemaakte foto’s op de achtergrond al verstuurd kunnen zijn.

  5. “En de NS heeft de Spoorwegpolitie gemachtigd om het toezicht op deze regels uit te oefenen. ” Staat hierboven in het commentaar.

    Dat hoeft NS niet eens. Het ARV is als een Algemene Maatregel van Bestuur gewoon dwingend recht, het hoort gewoon bij onze nederlandse wetgeving. Het toezicht op de naleving van onze wetten en regels hebben we in handen gelegd van onze politie, waaronder ook het Korps Landelijke Politie Diensten valt waar de spoorwegpolitie gewoon deel van uitmaakt. I.c. is de Spoorwegpolitie gewoon bevoegd toe te zien op naleving van het ARV en op te treden tegen overtredingen daarvan.

  6. Ben,

    Dat dacht ik eerst ook. Alleen in dat tweede arrest (LJN AZ3309) komt de HR toch echt tot een andere conclusie:

    Het (opzettelijk) niet opvolgen van de in art. 7 ARV bedoelde aanwijzing die door de tot de dienst Spoorwegpolitie behorende opsporingsambtenaar is gegeven, kan dan ook niet worden aangemerkt als het niet voldoen aan een bevel “krachtens art. 7, lid 2 van het Algemeen Reglement Vervoer” of “krachtens een wettelijk voorschrift”, gedaan door een “ambtenaar met de uitoefening van enig toezicht belast” in de zin van art. 184, eerste lid, Sr, in welke betekenis deze begrippen in de tenlastelegging klaarblijkelijk zijn gebezigd. Met zodanig toezicht zijn bij of krachtens de Spoorwegwet 1875 ook niet NS Reizigers B.V. en NS Stations B.V. belast, zodat reeds daarom van een door deze rechtsgeldig verleend (onder)mandaat tot het geven van bedoeld bevel geen sprake kan zijn.

    Oftewel, als de politie uit eigen beweging art. 7 ARV gaat naleven, is het prima. Doen ze het op verzoek van de NS, dan treden ze niet op als opsporingsambtenaar en mogen ze geen ambtsbevelen geven. Daar zit ergens enige logica in.

    Arnoud

  7. Waarom wordt er niet verder ingegaan op het portretrecht? Als deze man op zijn Segway niet op de foto wil, dan mag dat flauw zijn, immers, met zo’n ding wil je graag aandacht lijkt mij, maar dan mag hij dat zelf weten.

  8. Goede vraag. Portretrecht lijkt niet ingeroepen te zijn, het ging blijkens Brenno’s relaas puur om het verbod op fotograferen als zodanig. Maar bij een portret in de openbare ruimte, zoals hier, krijg je dezelfde belangenafweging: de privacy van de geportretteerde versus de persvrijheid. Brenno had dan waarschijnlijk het gezicht van de man moeten ‘afblokken’, omdat zijn foto ging over de Segway en niet over de persoon. Zie mijn posting over de vrouw op Wasteland uit april.

    Arnoud

  9. Dat zou dus ook betekenen dat als ik met mijn laptop op het station werk voor mijn baas aan het doen ben (website bouwen, artikeltje schrijven voor de krant ) dat ik dan ook in overtreding ben van de huisregels?

    Gaan we gewoon niet een beetje overboord op futiliteiten. Ik ben het eens met een spreker op een andere blog over dit artikel, dat de NS zich primair moet bezig houden met het op tijd laten rijden van de treinen alsmede het veilig houden van de stations (overlast door hangjongeren e.d.). Straks gaan we nog zeggen dat onze ziel wordt gestolen als we vastgelegd worden op de gevoelige plaat.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.