Ik was voorlopig nog niet van plan dood te gaan, maar je weet nooit. Dus is het verstandig om via een codicil of testament te regelen wat er met je spullen gebeurt na je overlijden. Wat veel mensen daarbij vergeten, is te regelen wat er met je auteursrechten gebeurt. Ook auteursrechten zijn namelijk deel van je ‘vermogen’, en je erfgenamen verkrijgen ook al je auteursrechten. Het is dan nog zeventig jaar geldig.
De erfgenamen mogen dan beslissen wat er verder met je werk gebeurt. Al gegeven licenties kunnen ze niet zomaar intrekken of opheffen, maar ze kunnen bijvoorbeeld wel het geven van nieuwe licenties stopzetten en het origineel van internet halen. Voor mensen die hun werk onder bijvoorbeeld Creative Commons-licenties publiceren, is dat niet altijd wenselijk. Is daar wat aan te doen?
Je kunt bij testament iemand aanwijzen als erfgenaam van je auteursrechten. Een codicil is niet genoeg: daarmee kun je alleen bepaalde roerende zaken zoals sieraden en meubels nalaten. Een auteursrecht is een vermogensrecht en geen ‘zaak’. De persoon die je aanwijst, moet dan iemand zijn in wie jij vertrouwen hebt dat hij of zij het auteursrecht zal uitoefenen zoals jij dat wilt.
Je kunt iemand aanwijzen als erfgenaam onder een voorwaarde, bijvoorbeeld de voorwaarde dat hij of zij het werk onder een bepaalde Creative Commons-licentie zal blijven aanbieden op internet. Daarmee heb je dus meer controle over wat er zal gebeuren met je auteursrecht. Wil de erfgenaam echter die voorwaarde niet op zich nemen, dan vervalt die aanwijzing en vallen de auteursrechten via de gewone regels toe aan je “wettelijke erfgenamen”.
Afdwingen dat de erfgenaam die voorwaarde naleeft, is natuurlijk wat lastig als je ondertussen dood bent. Daarom zou je bij deze constructie een executeur aan moeten wijzen, die bevoegd is om de naleving te controleren en desnoods via de rechter af te dwingen. Die executeur mag iedereen zijn, het hoeft niet één van de erfgenamen te zijn. Hij of zij moet er wel zin in hebben natuurlijk.
Een andere optie is om het auteursrecht via een legaat aan iemand toe te wijzen. Een legaat is een soort van schenking die pas plaatsvindt als de schenker overlijdt. Die schenking mag ook onder zo’n voorwaarde. De ontvanger, de legataris is geen erfgenaam maar kan alleen aanspraak maken op het geschonken deel van de boedel. De legataris heeft bijvoorbeeld niets te maken met eventuele schulden in de boedel.
Een nadeel van een legaat is wel dat de legataris niet automatisch het auteursrecht krijgt. Hij krijgt slechts een vorderingsrecht op de erfgenamen, en kan daarmee van de erfgenamen eisen dat zij het auteursrecht aan hem afstaan. Maar als er meer schulden in de boedel zitten dan bezittingen, dan krijgt de legataris niets. De schulden moeten eerst worden betaald, en als het daarvoor nodig is dat auteursrecht te verkopen, dan gaat dat boven het recht van de legataris.
Arnoud
Een andere mogelijkheid die ik nog zie is om (via het testament) van (een deel van) je werken de auteursrechten te laten vervallen bij overlijden, waardoor de werken in het publieke domein terecht komen. Daarmee heb je mijns inziens de grootste zekerheid dat je werken vrij verspreid kunnen (blijven) worden.
Het lijkt me ook mogelijk het auteursrecht periodiek te verkopen/over te dragen aan een derde onder de opschortende voorwaarde van het eigen overlijden. Het is wel van belang je je dit ter dege bewust te zijn, zodat je het auteursrecht niet tussentijds vervreemdt aan een andere partij.
Dat is een goede, waar ik als veelschrijver eens even goed over na moet denken.
Ter aanvulling: in een codicil kun je de persoon aanwijzen aan wie na je dood de morele rechten van art. 25 Aw toekomen (art. 4:97 sub c BW).
Ik heb de Creative Commons-licentie niet heel goed bestudeerd, maar in het stuk (van jezelf) waarnaar je linkt lees ik dat de CC-licentie de verkrijger het recht geeft om het werk ongewijzigd door te geven. Komt dat er niet op neer dat deze licentie effectief niet kan worden ingetrokken?
Ik neem aan dat Arnoud met voorwaarde doelt op de “testamentaire last” als bedoeld in art. 4:130 BW. Bij het niet uitvoeren van de last komt de erfstelling of het legaat te vervallen. Die vervallenverklaring kan worden uitgesproken door de rechter op verzoek van “elke onmiddellijk bij de vervallenverklaring belanghebbende” (art. 4:131 lid 2 BW). Dat zijn dus niet de personen die voordeel hebben bij uitvoering van de last (bijv. iemand die op grond van de last een licentie wil krijgen).
Een erfstelling of legaat kan ook onder een ontbindende voorwaarde worden gedaan. Het niet naleven ontbindt de erfstelling of het legaat. Het wel of niet vervullen van die voorwaarde kan niet worden afgedwongen. Bij vervulling vervalt de erfstelling of het legaat en gaat het over op de volgende (maar de voorwaarde gaat niet mee, bij een last gaat de last wel mee op de volgende persoon).
Met een erfstelling kun je volgens mij alleen je hele nalatenschap of een aandeel (een zoveelste deel) daarin nalaten (art. 4:115 BW). Je kunt dus niet iemand als erfgenaam van alleen je auteursrechten of alleen het auteursrecht op een bepaald werk aanwijzen.
Dus wil je auteursrechten speciaal behandelen, dan kan dat m.i. alleen bij legaat.
Ik vraag me af of je het auteursrecht op een werk, bij testament of nog bij leven, kunt laten vervallen. De wettelijke periode laat zich denk ik niet inkorten. Kun je van het auteursrecht op een werk afstand doen op een andere manier dan door overdracht op een nieuwe rechthebbende? (Aan de wereld verkondigen dat een ieder die het hoort het werk vrij mag gebruiken komt in de buurt, maar komt neer op een licentie.)
Dit is lastige materie, ik zie vast iets over het hoofd.
@Jeroen: dat lijkt mij inderdaad mogelijk. Als je tussen de overdracht onder opschortende voorwaarde en je dood nog een keer overdraagt, is die tweede overdracht volgens mij niet geldig (art. 3:88 BW). Interessant.