Wettelijk voorgeschreven normen moeten openbaar zijn

nen-normen-bestellen.pngNou, dat is snel! Mijn eerste voorspelling voor 2009 komt nu al uit. En het is een mooie uitspraak ook nog eens. Een wettelijk voorgeschreven norm (standaard) dient publiekelijk bekendgemaakt te zijn, en mag vervolgens vrijelijk worden gekopieerd. Dat vonniste de rechtbank Den Haag op 31 december.

In deze zaak geen harde ICT, maar nog veel hardere stenen en cement: het ging namelijk over normen in de bouw. De Woningwet en het Bouwbesluit schrijven technische eisen voor aan gebouwen. Een deel van deze eisen staat niet in Wet of Besluit zelf, maar is alleen te vinden in NEN-normen, opgesteld door het NNI. Om daar een kopie van te krijgen, moet betaald worden (gemiddeld zo’n 60 euro per norm). Bouwadviesbureau Knooble (onderdeel van Centraal Bureau Bouwtoezicht) stapte in 2006 naar de rechter met de eis dat wettelijk voorgeschreven normen publiek beschikbaar moeten zijn. En nu, na een dikke anderhalf jaar wachten, heeft Knooble daarin gelijk gekregen.

De rechtbank wijst het argument van de Staat en de NNI af dat het zou gaan om zelfregulering (omdat ze in overleg met de branche geformuleerd zijn). De NEN-normen zijn rechtsnormen, ze leggen juridische plichten op aan bouwbedrijven. De verwijzing naar bepaalde normen in een wet of daarop gebaseerd overheidsbesluit maakt van die normen een publiekrechtelijk, algemeen geldend document. Opmerkelijk was dat dit al bij de parlementaire behandeling in 1986 al erkend werd.

Omdat die norm vervolgens niet op de juiste manier bekendgemaakt is, worden ze onverbindend (juridisch ongeldig) verklaard. Wetten kunnen pas geldig zijn nadat ze netjes gepubliceerd zijn in het Staatsblad of de Staatscourant, zie art. 3 en 4 van de Bekendmakingswet. En het mooie is: de publicaties daar tellen als ‘wetten, besluiten en verordeningen’ in de zin van artikel 11 Auteurswet. Iedereen mag het Staatsblad en de Staatscourant kopiëren en verspreiden zoveel hij wil.

De rechter verklaart echter de NEN-normen niet meteen publiek domein. Dat kan pas gebeuren na bekendmaking volgens de wettelijke procedures, omdat dan pas vaststaat wat nu precies de wettelijke norm is geworden. Ook krijg je dan een lastige complicatie dat de Staat iets publiek domein maakt waar een private partij (NNI) auteursrechten op heeft. Artikel 11 Auteurswet schrijft immers voor dat er op wetten, en dus ook op daarop gebaseerde normen, in het geheel geen auteursrecht rust. De rechter zegt hierover dat de Staat en de NNI dit dan maar samen op moeten lossen.

Een goede zaak, dit vonnis. Het deed me denken aan het Amerikaanse Veeck-arrest, waarin de ‘building codes’ van gemeenten als wet en daarmee als publiek domein werden aangemerkt. Je moet als burger tenslotte kunnen inzien welke wetten er gelden, en daar hoor je in principe niet voor te hoeven betalen (behalve misschien kopieerkosten als je het op papier wilt).

Ik heb nog geen idee of de Staat in hoger beroep gaat, maar stel dat dit bindende jurisprudentie blijkt: waar in de ICT zou dit interessante situaties opleveren?

Update: (25 februari) goed artikel van Dirkzwager advocaat M.R.J. Baneke over de handhavingsproblemen naar aanleiding van dit vonnis.

Arnoud

20 reacties

  1. Ik heb het vonnis zelf niet gelezen, maar alleen de beslissing. Daar staat dat de bepalingen van het Bouwbesluit en de bijbehorende regeling niet verbindend worden verklaard, voor zover daarin verwezen wordt naar NEN-normen.

    Het NNI zelf stelt in een nieuwsbericht op hun site van 5 januari dat de normen in ieder geval niet gratis worden:

    De eis van Knooble aan NEN om normen gratis ter beschikking te stellen, is door de rechter afgewezen. De normen waar in het Bouwbesluit naar verwezen wordt, blijven een goede en veilige manier om aan de wet te voldoen.
    Iedere partij leest het vonnis blijkbaar op de eigen manier. Ik zou denken dat, als er vanuit wet- en regelgeving naar normen wordt verwezen, de betreffende normen nu gratis beschikbaar zullen moeten worden gemaakt. Maar misschien wordt publicatie in Staatsblad/Staatscourant als openbaarmaking gezien, en wil NNI de normen verder wel blijven verkopen? (met het argument dat mensen altijd de betreffende editie van het Staatsblad/Staatscourant kunnen opzoeken?)

    Normen zijn niet verplichtend. Eens te meer omdat ze niet in de Staatcourant gepubliceerd worden.

    Dit strookt ook niet met jouw argument dat normen waarnaar verwezen wordt publiekrechtelijk, algemeen geldend documenten zijn.

    In de praktijk verandert er vooralsnog niets. Normalisatie blijft een doeltreffende vorm van zelfregulering, niet alleen in de bouwsector maar in alle bedrijfstakken.

    Deze laatste zin lijkt me ook niet helemaal kloppend. Natuurlijk blijft normalisatie een doeltreffend instrument, en zal het proces van opstellen van normen niet veranderen. Maar het beheer/de publicatie van bepaalde normen waarschijnlijk wel.

  2. @Roel: de rechter wil de Staat niet verplichten om de NNI normen in het Staatsblad/-Courant te publiceren. Het zou immers kunnen dat de Staat nu besluit om niet langer naar die normen te verwijzen in de wet en regelgeving.

    Het NNI mag ook na zo’n publicatie de normen blijven verkopen. Er zijn nu ook bedrijven die verzamelingen wetten verkopen. Maar het moet niet al te moeilijk zijn om het betreffende Staatsblad te vinden en de tekst daaruit op internet te zetten.

  3. Zeker interessant voor ICT: namelijk voor het landelijk EPD en breder de hele zorg-ICT:

    Een belangrijke norm is de NEN 7510 Informatiebeveiliging in de zorg.

    In de Memorie van Toelichting van de EPD-wet staat onder het kopje “Goed Beheerd Zorgsysteem (GZB)”: “Het zorginformatiesysteem dat voor het EPD gebruikt wordt, dient veilig en betrouwbaar te zijn. Deze eisen worden bij of krachtens algemene maatregel van bestuur, bedoeld in het derde lid van artikel 13i, verder uitgewerkt. Samengevat, staan deze eisen al bekend onder de term Goed Beheerd Zorgsysteem (GZB). De belangrijkste elementen van het GBZ worden hier kort aangeduid. Voor de beveiliging van het EPD is speciaal de norm NEN-7510 ontwikkeld.”

    Ik weet dat in de AMvB waarover gesproken wordt, de NEN 7510 en de uitwerkingen daarvan in de NEN 7511 en de NEN 7512 expliciet genoemd worden.

    Marcel

  4. In de ICT wereld zijn inderdaad ook normen te vinden die “wettelijk” zijn voorgeschreven. Denk bijvoorbeeld aan de Webrichtlijnen die (voor de overheid) zijn verplicht in het “Besluit Kwaliteit Rijksoverheidswebsites” of aan de norm NEN-ISO/IEC 27002:2007 nl die onder het comply or explain regime valt. In beide gevallen is echter het uitgangspunt dat dergelijke specificaties gratis beschikbaar zijn als open standaard of als vrije specificatie. Dit uitgangspunt vloeit voort uit de motie Vendrik en het actieplan NOiV. Desondanks zien we dat NEN wel de NEN-ISO/IEC 27002:2007 verkoopt op hun website.

    Het zou natuurlijk interessant zijn om uit te zoeken of er voor burgers wettelijke ICT normen zijn voorgeschreven op een zelfde wijze als bij het bouwbesluit.

  5. Heel interessante uitspraak. Ongetwijfeld zal de Staat nu hoger beroep aantekenen. Het bericht op de site van NEN is trouwens nogal misleidend.

    Aan de ene kant vind ik het nogal wiedes dat die normen in het Staatsblad moeten worden gepubliceerd om het besluit in werking te doen treden, maar aan de andere kant vraag ik me af of het niet veel vaker voorkomt dat je bepaalde externe bronnen moet raadplegen om de precieze inhoud van een wettelijke regel te achterhalen (maar ik heb nu geen goed voorbeeld).

  6. “Interessante situaties in de ICT??? hebben we dan wettelijk voorgeschreven normen in de ICT?”

    Voor de overheid wel, zie bijvoorbeeld de Regeling geordende en toegankelijke staat archiefbescheiden. In deze regeling worden bijvoorbeeld bestandsformaten gebaseerd op XML-schema (=ODF)verplicht voorgeschreven.

  7. Wat heeft deze uitspraak voor gevolgen voor “nu”, bijvoorbeeld voor de bouwprojecten achter mijn wijk? Zijn we momenteel bouwbesluitloos (en kan de bouw bij wijze van spreken krotten opleveren), of is dat pas als de Staat besluit geen hoger beroep in te stellen?

  8. Het vonnis is niet uitvoerbaar bij voorraad verklaard, dus het treedt pas in werking na afloop van de termijn voor hoger beroep. De laatste dag van die termijn lijkt me 31 maart 2009.

    Daarnaast bindt het vonnis strikt genomen alleen de partijen. Als iemand anders voor de rechter de onverbindendheid van de NEN-normen inroept, zal de rechter naar ik vermoed daar een zelfstandig oordeel over moeten vormen, en zo’n oordeel kan natuurlijk weer anders uitvallen. Maar ik neem wel aan dat de overheid of in hoger beroep gaat, of er echt iets aan doet.

    (Er zijn wel wat jurisprudenti?le regels over onverbindendverklaringen die worden overgenomen door andere rechters. Als bijv. een hoogste bestuursrechter een regeling onverbindend heeft verklaard, moet de civiele rechter dat oordeel in principe overnemen, aldus HR 17 december 2004, LJN AO9556 (OZB/Staat), maar veel meer dan dit soort regels ken ik niet.)

  9. Oh, ik heb de verkeerde uitspraak te pakken. Het moest zijn HR 18 februari 2005, LJN AO4257 (SER/NVV). Het idee van OZB/Staat is dat een oordeel van de hoogste bestuursrechter dat een regeling w?l verbindend is, de partijen in een civiele procedure ook bindt (maar alleen diezelfde partijen).

    Het recente oordeel van de rechtbank Den Haag staat volgens deze bron trouwens haaks op de uitspraak van de Raad van State van 18 april 1995, E 03.94.0469, maar die uitspraak kan ik helaas nergens vinden.

  10. Kunnen we deze uitspraak ook breder voor ICT lezen? Dat eisen -bv in inkoop-aanbestedingen- voor normen of technische formaten alleen gevraagd mogen worden indien deze eisen/normen publiekelijk en gratis beschikbaar zijn ? Dat zou betekenen dat bv Inkopers niet langer meer kunnen verlangen dat software het .DOC-format ondersteund.

  11. Zo breed kun je die uitspraak niet lezen. Dit staat los van regels rond aanbestedingen of contracten. De vraag hier was of zulke normen “kracht van wet” hebben, oftewel of je verplicht bent je aan deze normen te houden. De rechter zegt hier nee, want ze zijn niet op de voorgeschreven manier bekend gemaakt. Als je een wet niet kunt lezen, is hij niet rechtsgeldig.

  12. De overheid heeft geen auteursrechten op NEN normen en ISO standaarden en deze zijn niet altijd vrij beschikbaar. Mag de overheid dan uberhaupt deze normen en standaarden nog wel voorschrijven ?

    (overigens zijn de ISO versies van ODF en OOXML wel gratis te downloaden van de ISO site, voor de discussie daarheen verplaatst)

  13. op open-standaarden.nl (een website van de Rijksoverheid) wordt via de “pas toe of leg uit” regel het gebruiken van standaarden min of meer verplicht gesteld. Daarbij wordt vervolgens verwezen naar NEN en die vragen vervolgens een forse prijs voor het inzien van norm (inclusief een beperking in het gebruik van de betaalde PDF). Vreemd toch?

  14. Ik kwam dit stukje tegen op de site van Knooble over een bestuursrechtelijke uitspraak van de rechtbank ‘s-Hertogenbosch. Deze rechtbank acht het Bouwbesluit, voor zover het verwijst naar de NEN-normen, w?l verbindend.

    edit: en nog een stukje over een soortgelijke uitspraak van de rechtbank Groningen.

  15. In het Amerikaanse auteursrecht bestaat er zoiets als het “merger doctrine”: het auteursrecht reguleert de specifieke expressie, en niet de onderliggende idee?n, die ten principale vrij zijn. Als, om wat voor reden dan ook de idee?n niet van de expressie zijn te scheiden (“merged”, samengevoegd zijn), dus essentieel voor het idee, dan is het auteursrecht niet van toepassing. Zoiets geld bijvoorbeeld als je in een bepaald communicatie-protocol verplicht bent een onder het auteursrecht vallend deuntje op te geven om toegang te krijgen tot een dienst.

    Hetzelfde kan ook beredeneerd worden voor externe standaarden. Als het niet mogelijk is aan de wet te voldoen door je te houden aan een standaard die wel dezelfde idee?n bevat als NEN 7510, maar die anders uitdrukt, dan is de uitdrukking onderdeel van het “idee” van de wet, en komt deze (volgens Amerikaanse jurisprudentie; ik weet zo snel niet hoe dat in NL gaat) niet meer in aanmerking voor auteursrecht. Dus als de rechter de wet verbindend verklaart, vervalt daarmee automatisch het auteursrecht op NEN 7510, en heeft het NNI dus een probleem.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.