Afgeleide werken bij Openstreetmap (2)

openstreetmap-logo.pngBij de discussie van vorige week over het vrijelandkaartenproject Openstreetmap vroeg een oplettende lezer in de comments:

Er zijn mensen (zoals ik) die er niet van overtuigd zijn dat het genereren van tiles een creatief werk is en je er dus ook geen CC-licentie op kan plakken. Heeft iemand daar wel eens serieus naar gekeken?

De auteurswet noemt expliciet “aardrijkskundige kaarten” als auteursrechtelijk beschermde werken (art. 10 lid 1 sub 7 Auteurswet). Je zou dus zeggen dat die kaart van OpenStreetmap gewoon beschermd is, ook als ze die voor het gemak aanleveren als “tiles”, blokjes van 256×256 pixels.

Alleen, de makers van de auteurswet dachten daarbij volgens mij meer aan cartografen die met de hand een kaart tekenden (hoi pap!). En dat is natuurlijk niet hoe OpenStreetmap werkt: men gebruikt een database met punten en verbindingslijnen gebaseerd op GPS-coördinaten die mensen aanleveren. Die kunnen voorzien zijn van tags met bijvoorbeeld de naam van een weg of de aanduiding ‘waterway=river’ om aan te geven dat iets een rivier is.

Het proces om van die getagde punten en lijnen een kaart te maken heet renderen. Dat kan op verschillende manieren, afhankelijk van je eigen smaak: wil je rode wegen en steden geel, of liever het water in een lichtere tint blauw? Geen probleem, verander de instellingen en render opnieuw.

Dat proces is op zichzelf volledig geautomatiseerd en dus niet creatief. De uitvoer kan echter wel creatief zijn – wanneer de invoer dat ook is. Een OpenStreetmap kaart, of een individuele tile daaruit, kan dus beschermd zijn maar het hoeft niet.

De hamvraag is dus: is een verzameling getagde punten en lijnen auteursrechtelijk beschermd?

Het probleem daarbij is dat de OSM-mensen streven naar een zo accuraat mogelijke kaart. Accuratesse is de doodsvijand van creativiteit en daarmee ook van auteursrecht. Wie zomaar drie rode strepen trekt, heeft een beschermd werk, maar wie een hele middag zorgvuldig noteert hoe het fietspad achter zijn huis loopt, heeft dat niet.

Een twee jaar oud voorbeeld uit de rechtspraak:

Voor zover een kaart het resultaat is van de selecties en keuzes die een persoonlijke visie van de maker weergeven is sprake van een werk met een eigen, oorspronkelijk karakter dat het stempel van de maker draagt en is het als zodanig auteursrechtelijk beschermd. De bescherming van de kaart is derhalve beperkt tot de eigen niet voor de hand liggende vormgeving van de betrokken kaart.

De kaart in kwestie was een zeekaart, waarbij de grenzen op zee zo te lezen naar eigen inzicht van de maker werden getrokken. En dat was een belangrijke reden om de kaart beschermd te achten.

De keuze van die indeling houdt deels verband met de functionaliteit van het systeem dat bij de informatiedienst hoort, en is deels gebaseerd op de persoonlijke keuze van de heer Svensson, die ondermeer is ingegeven door het streven naar gebruiksvriendelijkheid van de informatiedienst.

De vraag is dus: hoe worden in het OpenStreetmap project de punten en lijnen getrokken, en welke mate van eigen persoonlijke keuzes van de OpenStreetmappers?

Arnoud

29 reacties

  1. Ik ben zelf mapper op OpenStreetmap en kan wel enige toelichting geven over mijn eigen methode.

    Met een GPS logger wordt een bepaald traject gelopen of gereden. Dit levert een GPX track op – eigenlijk niets meer dan een lijst met coordinaten waar je langs bent gekomen. Dit is een hoop werk, maar creatief kan je het niet noemen.

    Thuis aangekomen open ik het GPX bestand in een speciaal voor cartografie gemaakt tekenprogramma. Ik download de al reeds bestaande kaart en ga nu handmatig een nieuwe weg tekenen. Dit doe ik op basis van de GPX track. Het lijkt een beetje op overtrekken.

    Toch lijkt me dit een creatief proces, want elke lijn die ik trek en elk punt dat ik plaats is een bewuste keuze. Je gebruikt niet rechtstreek de coordinaten van de GPX track, maar je bepaald zelf hoe je de weg tekent. Je kunt een weg misschien op honderd verschillende manieren tekenen en geen van deze manieren is een exact representatie van de daadwerkelijke situatie.

    Een ander punt is dat er bij het tekenen van de kaart soms wordt afgeweken van de daadwerkelijke situatie. Je probeert de daadwerkelijke situatie zo accuraat mogelijk te beschrijven, maar tegelijkertijd streef je naar een zo duidelijk mogelijke kaart. Als dit botst moet je keuzes maken. Is een bepaald detail belangrijk genoeg is om opgenomen te worden?

  2. Kijk, dat zijn nou nog eens nuttige reacties. Die hele zaak kende ik niet. De gemeente Amsterdam kon volgens dit arrest geen producent zijn, want “niet [kan] worden staande gehouden dat het college in dit geval kan worden aangemerkt als producent van de databank waarvan de adressenlijst deel uitmaakt. Hierbij wordt in aanmerking genomen dat, zoals door het college zelf uiteengezet, deze databank mede met het oog op het vergemakkelijken van de aan het college opgedragen publieke taak is samengesteld.”

    Maar zo te lezen valt de lijst met adressen in de gemeente Amsterdam waar bodemonderzoek heeft plaatsgevonden wel onder de definitie van databank. Vind je dat een bijzondere uitkomst?

  3. 1.Bij OSM is er niet ??n maker, maar velen. Er is ook geen rechtspersoon die als maker kan functioneren, omdat bijna niemand lid is van de OSM foundation. Als er geen echte maker is kan er ook geen auteursrecht gelden ???

    1. Ons doel is niet het maken van een creatief kaartbeeld, maar het zo correct mogelijk weergeven van de werkelijkheid zonder creatieve inbreng. De kaart (en tiles) zijn slechts een demo van de onderliggende inhoud.

    Zo gezien is er geen enkele auteursrechtelijke bescherming mogelijk op de OSM data, maar slechts op het creatief proces en resultaat van de rendering.

    Wat zie ik verkeerd ? Of anders: Wat ontbreekt er aan de beschouwing van Arnoud ??

  4. Het is op zich best mogelijk dat meerdere mensen als maker gelden. Het probleem dat ik zie, is welke creatieve arbeid deze mensen verrichten. Die moet (zoals Niels Leenheer aangeeft) zitten in het duidelijk en accuraat invullen van de kaart gebaseerd op de GPS-gegevens. Ik twijfel heel erg of dat creatief is. Bij “klassieke” kaarten zit die creativiteit in het tekenen van mooie bosjes, het plaatsen van namen op een handige plek en de mooie “here be dragons” in de linkeronderhoek.

    Het zou dus zomaar kunnen dat er geen auteursrecht op de databank zit maar wel op iemands kaart die gebaseerd is op de OSM databank.

  5. @niels: Uiteindelijk gaat het er om dat je in je werkzaamheden keuzes maakt die zo duidelijk mogelijk maken hoe een weg loopt. Hoe een weg loopt is een feitelijke situatie. Als je foto’s kunt maken waarbij -geen- creativiteit is toegepast lijkt me dat ook snel gelden voor het maken van kaarten.

    Je vraagt: Is een bepaald detail belangrijk genoeg om opgenomen te worden? Je suggereert hier mijn inziens dat hier een creatief proces gaande is dat tot een beslissing leidt. Is dat echt zo? Ik neem aan dat je samen regels maakt die bepalen of dergelijke elementen worden opgenomen en dat je die gewoon toetst. Is dat creatief?

  6. Wat heeft je pa een coole website zeg! Ben zelf al een tijdje geinteresseerd in kaarten en er stond een hoop leuke info tussen. Ook ben ik een china reis voor mezelf aan het voorbereiden en zelfs daar stond info over :).

  7. Gert Gremmen:

    Ons doel is niet het maken van een creatief kaartbeeld, maar het zo correct mogelijk weergeven van de werkelijkheid zonder creatieve inbreng.

    Het probleem is alleen dat het ‘model’ van OSM niet met de werkelijkheid overeenkomt.

    Neem het simpele voorbeeld van een normale weg. Deze weg heeft over zijn loop een variabele breedte. Met andere woorden, de weg is niet overal even breed. Om een weg goed te kunnen beschrijven heb je dus eigenlijk de coordinaten nodig van de linkerstoeprand en de rechterstoeprand. Pas dan heb je een accurate beschrijving van de breedte van de weg.

    OSM gebruikt een enkele lijn voor een weg. De werkelijkheid is dus veel rijker dan dat je kunt beschijven binnen OSM. Hoe je het uiteindelijk beschrijft is de persoonlijk inbreng van de cartograaf. Hij wordt natuurlijk gestuurd door regels, maar regels kun je op verschillende manieren toepassen.

    Uiteindelijk is het tekenen van een kaart een proces waarbij de cartograaf keuzes maakt en niet een mechanisch proces wat altijd hetzelfde resultaat oplevert.

    Kijk alleen maar situaties die zowel voorkomen in OSM, Google Maps en Live Maps… Het verschil tussen deze kaarten is niet alleen het resultaat van het gebruik van een andere renderer. De gegevens achter deze kaarten is ook wel degelijk verschillend, terwijl de werkelijke situatie in alle gevallen exact hetzelfde is.

  8. Niels:

    Je beschrijft het proces heel accuraat, maar de creatieve inbreng die je daarmee creeert is een onvolkomenheid van OSM, dus “creatief ondanks” . We beschrijven het doel van OSM niet als: “OSM een creatieve wereldkaart min of meer op basis van de werkelijkheid”, maar als een zo nauwkeurig mogelijke cartografische weergave van de werkelijkheid. In dat woord “cartografisch” liggen regels besloten die voor elke cartograaf bij benadering hetzelfde zijn, regels die gebaseerd zijn op de noodzaak tot een arbitraire hoeveelheid datareductie, en niet op creativiteit. Gestuurde keuzes zijn geen creatief proces, maar verschillen onderling alleen doordat de regels verschillend worden geinterpreteerd. Het auteursrecht definieert creativiteit met het doel een creatieve prestatie te beschermen, niet een min of meer perfect kopieerproces.

    en niet een mechanisch proces wat altijd hetzelfde resultaat oplevert. Het feit dat een reeks fotokopieen ook verschilt in detailsm levert nog geen creatief resultaat op. De verschillen ontstaan door een gebrekkig kopieerproces, exact wat OSM gebruikers doen, en niet door een actief doel om creatieve variatie te maken.

  9. @Gert:

    De cartograaf werkt onder het motto “Ons doel is niet het maken van een creatief kaartbeeld, maar het zo correct mogelijk weergeven van de werkelijkheid zonder creatieve inbreng.” Hij maakt een kaart van de Zuidpolder. Hij zwoegt en maakt keuzes zodat het een duidelijk kaartje op A4 formaat wordt.

    De journaliste schrijft onder het motto “Ons doel is niet het maken van creatief proza, maar het zo correct mogelijk weergeven van het nieuws zonder creatieve inbreng.” Zij maakt een verslag van de gemeenteraadsvergadering gisteravond waarin het nieuwe bestemmingsplan voor de Zuidpolder wordt vastgesteld. Zij zwoegt en maakt keuzes zodat het een duidelijk verhaaltje op A4 formaat wordt.

    Waarom zou het werk van de journaliste auteursrechtelijke bescherming genieten en dat van de cartograaf niet? En wat als ik het kaartje van de cartograaf als illustratie bij het artikel van de journaliste plak?

  10. @Bram, je zegt niet iets raars.

    @Peter, ik kan me goed voorstellen dat op sommige nieuwsberichten inderdaad geen auteursrecht rust. Overigens zal de selectie van feiten in een nieuwsbericht minder door de werkelijkheid beperkt worden dan lijnen op een kaart. Van een journalist wordt verwacht dat die zijn eigen inzicht gebruikt in het trekken van grenzen op een zeekaart.

    Overigens, werken worden niet beschermd door het auteursrecht, maar stukgemaakt. Het auteursrecht beschermt belangen.

  11. @Bram, het verschil met google maps is dat google maps niet altijd het zo correct mogelijk weergeven van de werkelijkheid nastreeft. Zie Copyright Easter Eggs op de Openstreetmap wiki.

    Het eerste voorbeeld, Moat Lane in London is een heel mooi voorbeeld omdat je mbv street view kunt zien dat die Moat Lane niet bestaat. Dus is die verzonnen door iemand, en dat is een creatief proces….

    Dus op z’n minst delen van google maps zijn auteursrechtelijk beschermd, maar je weet nooit welke delen, andere verzinsels kunnen subtieler zijn…

  12. De eerste bovengenoemde rechterlijke uitspraak maakt duidelijk dat de verschillende op openstreetmap data gebaseerde kaarten gewoon beschermd zijn. Bij het maken van deze kaarten wordt namelijk een selektie uit de aanwezige data gemaakt en worden er keuzes gemaakt welke daarvan meer of minder nadruk in het kaartbeeld krijgen.

    Vergelijk de volgende totaal verschillende kaarten, beide met data uit dezelfde database:

    http://maximumsnelheid.openstreetmap.nl/?zoom=12&lat=52.07471&lon=5.06287&layers=BT

    http://?pnvkarte.de/?lat=52.0705&lon=5.0848&zoom=12

    Of die database ook beschermd is, daar durf ik echter geen uitspraken over te doen.

  13. De keus wat er op een OSM kaart getoond wordt is inderdaad menselijk. Een mens stelt de regels op die geautomatiseerd worden uitgevoerd. Er zijn eindeloos veel varianten te maken op dezelfde data. Maar of dat uitstijgt boven het inkleuren van een kleurplaat ????
    Als we het voorbeeld uit het artikel hierboven ernaast leggen kunnen WIJ wel vinden dat dat een creatief product is (en ook de maker), maar heb ik twijfels bij de waarde van dit oordeel “in court”. En de database is dan dus al helemaal geen creatief product. Of er moeten nog aspecten zijn die ik hier over het hoofd zie. @ Bram, dit geldt inderdaad ook voor Google en Live maps. Echter, zolang niemand dat heeft (durven) aanvechten, volstaat het statement van Google dat de data beschermd is.

    @ Wimmel, Het easter egg is inderdaad creatief beschermd, maar dan ook de rest ?? Volstaat het verven van een kaars op de nachtwacht om auteursrecht te verwerven op het gehele combinatie werk ??

    @ Peter, Ik weet niet zeker of een journalistiek product dat op een dergelijke manier wordt geschreven wel aanspraak kan maken op auteursrecht. Gemakshalve is de laatste 100 jaar alles wat geschreven wordt auteursrechtelijk beschermd (ja toch?), maar als de journalist expliciet vermeld dat zijn stuk een zo natuurgetrouw mogelijke weergaaf is van de vergadering, dan weet ik niet of dat auteursrecht wel kan stand houden. Verder geld natuurlijk dat een geschreven weergaaf altijd heel anders is dan een gesproken vergadering. (spreektaal versus schrijftaal) en er dus meer aan de hand is dan weglaten en keuzes.

  14. Het proces is op dezelfde manier geautomatiseerd als de meeste websites tegenwoordig geautomatiseerd zijn. Er is een database, met geodata voor openstreetmap en met tekst voor de meeste websites. Vervolgens is er een engine en een stylesheet die daar de kaart/webpagina van maakt. Er zijn weinig websites meer, waar de webdesigner per pagina met pixels zit te schuiven. Toch zullen er niet veel mensen aan twijfelen dat dat een creatief werk is.

    Voor de standaard openstreetmap kaart (de achtergrond bij de maximumsnelheidskaart hierboven) is er een “echte” kartograaf in Engeland, Steve Chilton, die een hoop tijd kwijt is aan het maken van een stylesheet. Daarbij worden zorgvuldige keuzes gemaakt m.b.t. kleurstelling en wat er allemaal op de kaart wordt afgebeeld, om een “rustig kaartbeeld” te krijgen. Voor andere kaarten zijn weer andere mensen verantwoordelijk voor de stylesheets.

  15. Merci Martijn. Ik dacht even dat er per tile nog handmatig dingen werden gedaan. Ik denk dat het vrij duidelijk is dat de ontwerper van die stylesheet een auteursrechtelijk werk heeft gemaakt. De landkaart is daarmee dan een afgeleid werk van die stylesheet. Maar nog steeds is er weinig tot niets creatiefs te herkennen in wat de coordinatenverzamelaars doen.

  16. Als je een traditionele topografische kaart koopt, dan heb je alleen het eindproduct. Dat is auteursrechterlijk beschermd. De landmeters van de topografische dienst doen helemaal niets creatiefs. De kartografen van de topografische dienst doen wel wat creatiefs. De drukker van de kaart doet vervolgens weer niets creatiefs.

    Bij OpenStreetMap (OSM) is er zowel een eindproduct (kaart) als een tussenproduct (database) beschikbaar voor de “klant”. De coordinatenverzamelaars zijn niets anders dan de landmeters van OSM. Deze maken echter alleen het tussenproduct. De maker van de stylesheet is net zo creatief bezig als de kartograaf. The sysadmin van de tileserver is weer net zo oncreatief als de drukker van de papieren kaart.

    Of de database van OSM beschermd is als creatief werk, is inderdaad zeer discutabel, maar dat is dan ook ??n van de redenen dat men op zoek is naar een andere licentie. Echter het artikel stelt dat daardoor ook de kaart niet meer beschermd zou zijn. Dat is in mijn ogen echter even onzinnig als beweren dat topografische kaarten auteursrechtenvrij zijn, omdat de landmeters niets creatiefs hebben gedaan.

  17. >Dat is in mijn ogen echter even onzinnig als beweren dat topografische kaarten auteursrechtenvrij >zijn, omdat de landmeters niets creatiefs hebben gedaan.

    Als je de redenering van de rechter hierboven volgt……

  18. Dat is in mijn ogen echter even onzinnig als beweren dat topografische kaarten auteursrechtenvrij zijn, omdat de landmeters niets creatiefs hebben gedaan.

    Daar heb je gelijk in. Ik post deze berichten trouwens al denkend, dus kijk niet gek op als ik gaandeweg de discussie ergens anders uitkom dan in post 1.

    Frappante tussenconclusie is nu dat de kaarten gemaakt uit de OSM-database een afgeleid werk lijken te zijn van de stylesheet en daarmee onderworpen aan de licentie van de maker daarvan.

  19. In Nederland hebben we ook een echte kartograaf, “Ik zei de gek”.

    Kaarten en tegels/tiles zijn het gevolg van menselijke inbreng en keuzes; en dus zonder meer creatief werk te noemen. Dat staat voor mij als een paal boven water.

    Wat Niels schrijft: “Het probleem is alleen dat het ???model??? van OSM niet met de werkelijkheid overeenkomt.” is een onjuiste stelling. Een model is namelijk ALTIJD een ABSTRACTE weergave van de werkelijkheid, of het nu een bonkje klei is, een wiskundige formule of een in detail bewerkt schaalmodel.

    Ik ben in afwachting van deel 3! de focus voor de juridische strubbeling dient wat mij betreft inderdaad te liggen op het niveau van de digitale, niet gevisualiseerde gegevens.

    Arnoud, dank je wel voor het op gang brengen van deze uitermate interessante discussie!

  20. Nog een interessante;

    Stel je ziet van een gerenderde tile dat de weg optisch net niet “mooi” ligt en de gevel van een geabstraheerde (In de kartografie noemt men dit gegeneraliseerde) gebouwcontour n?t raakt. Dan kan je als openstreetmap data invoerder wel degelijk beslissingen nemen die van invloed zijn op de weergave. En ben je dus eigenlijk ook met creatief werk bezig.

    Hier een link naar handelingen die iedereen die openstreetmap data invoert bewust of onbewust uitvoert:

    Generalisatie en kaartinterpretatie

  21. Interessant dat de discussie zich focusseert op de noodzaak van een creatieve inbreng. De auteurswet en ik denk dat die hier steeds aan ten grondslag ligt, spreekt uitdrukkelijk ook over wetenschappelijke werken. Dat zijn met name interpretaties van de werkelijkheid zoals het maken van een kaart is (blijkt uit verschillende reacties in deze serie).

    Je zou ook de conclusie kunnen trekken dat auteursrechtelijke bescherming van OSM erg moeilijk is. De vraag is dan: is dat zo erg? Als de OSM foundation dat recht niet op kan eisen, wie zou dat dan wel kunnen. Daarmee is het uiteindelijke doel, een vrij beschikbare wereldkaart ook bereikt. Lijkt dus wat de uitkomst ook is: OSM is vrij beschikbaar of onder licentie of bij gebrek eraan.

    Hugo

  22. Klopt, maar de uitleg van de Hoge Raad en andere rechtbanken is altijd geweest dat er creativiteit en eigen inbreng in het werk moet zitten. Ook wetenschappers moeten dus creatief zijn om auteursrecht te kunnen claimen op hun werk. (Creatief met de uitwerking en niet met de data uiteraard.)

  23. Vandaag nog een interessant arrest van het Hof van de Nederlandse Antillen over o.a. auteursrecht op kaarten:

    De maker van een wegenkaart kan alleen dan aanspraak maken op auteursrechtelijke bescherming indien sprake is van een zekere mate van originaliteit en creativiteit,waarop met een ander product wordt voortgeborduurd, dan wel indien een ander product, of ??n of meer delen daarvan, rechtstreeks van die wegenkaart zijn gekopieerd. Uit de aard van de zaak volgt dat de topografische gegevens en al hetgeen daarmee verband houdt, zoals de aanduiding van plaats- en straatnamen, zich niet lenen voor auteursrechtelijke bescherming. Ook op het formaat van de kaart rust geen auteursrecht.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.