3D dinsdag: Driedimensionaal printen versus intellectueel eigendom

3d-printen.pngWorden 3D-printers de nieuwe Napster? Met die vraag opende Ars Technica vorige week haar bericht over een auteursrechtclaim op een CAD-bestand waarmee een driedimensionaal model geprint kon worden. Met driedimensionaal printen kan iedereen (bijna) alles maken dat hij zoekt, van reserveonderdelen tot zelfverzonnen objecten tot dat dure merkproduct. De Flickrstream van CreativeTools.se laat nu al enkele fantastische mogelijkheden zien. In Nederland biedt FabLab de mogelijkheid zo ongeveer alles te printen dat je wilt.

Bij 3D printen worden objecten gereproduceerd vanuit bronmateriaal dat in heel kleine hoeveelheden en laagje voor laagje wordt gedoseerd. Vaak wordt daarbij met gesmolten polymeer gewerkt, maar ook kan materiaal in poedervorm worden gebruikt dat wordt verhard nadat het laagje is gedeponeerd. Dit alles onder controle van een instructiebestand (CAD-bestand) dat de 3D printer vertelt hoe elk laagje eruit ziet en welk materiaal moet worden gebruikt. 3D printen kan met polymeren maar ook met metalen. Daarmee is zo ongeveer alles te maken.

Het gebruik van 3D printen botst al snel met intellectuele eigendomsrechten, zoals ook al in het geweldige whitepaper van Public Knowledge te lezen is. Een object kan beschermd zijn door auteursrechten, merken, modelrechten of octrooien (patenten). Het namaken is dan niet toegestaan. Soms is er een uitzondering voor namaken in de privésfeer of voor onderzoeksdoeleinden, maar die uitzondering is vaak beperkter dan je zou denken.

Het intellectueel eigendom (IE) is namelijk gebaseerd op de gedachte dat alleen de maker/uitvinder/ontwerper van een object dit mag reproduceren. Dit vanuit de aanname dat deze met dat controlerecht zijn investering moet kunnen terugverdienen. Afrekenen per kopie is een natuurlijk model in de 3D wereld: als iets populair is, verkoopt het goed en dan verdien je veel, en als iets tegenvalt dan verkoopt het niet en dan heeft de maker pech. Dat model stond voor muziek en films al flink onder druk door internetdistributie, maar de druk door 3D printen wordt alleen maar groter.

Ik verwacht dat wanneer 3D printen meer in de mainstream terecht komt, er grote druk zal komen vanuit rechthebbenden om te voorkomen dat 3D printen van beschermde objecten mogelijk wordt. Dat kan grote impact hebben: sites die 3D modellen aanbieden zullen net als Mininova of Pirate Bay als piraten worden aangemerkt, maar ook de verkoop van 3D printers als zodanig kan aan banden worden gelegd als het idee postvat dat deze vooral voor namaak worden gebruikt.

Daarom ga ik de komende weken elke dinsdag (“3D dinsdag”) een blog schrijven over een aspect van het intellectueel eigendomsrecht en waar dat botst met de mogelijkheden van 3D printen. Ik zal per IE-recht bespreken wanneer iets daaronder valt, wat er dan wel en niet mag met dat object en wat dat betekent voor het proces van 3D printen.

Wie nu al specifieke vragen of suggesties heeft die ik mee moet nemen, dan hoor ik dat graag! (Oh ja, en een mooier plaatje voor deze serie zou ook leuk zijn. Het is héél moeilijk een Creative Commons foto te vinden die op 150×150 pixels het concept 3D printen laat zien.)

Arnoud<br/> Foto: Tony Buser, CC-BY 2.0

77 reacties

  1. Niet te verwarren met de o zo populaire 3d-tuesday challenge van Paper Craft Planet 😀

    Heb welleens zo’n printer in actie gezien. Actie als in “na 2 uur had hij een poppetje van 5cm hoog geprint”. Stond er toen niet bij stil dat het met betere technologi?n weleens auteursrechten zou kunnen gaan schenden.

    Voor gemakkelijk te printen dingen is het het waarschijnlijk niet waard om ze te printen, omdat ze goedkoop in de winkel liggen. Voor moeilijk te printen dingen is het wellicht wel waard, maar heb je wel zo’n CAD-design nodig. De auteur moet die aanbieden voor de winkelprijs minus transport, materiaal en personeelskosten. Dan alleen nog zorgen dat mensen die CAD-designs niet overal op internet kunnen zetten, en wellicht ervoor zorgen dat je met elk gedownload CAD-design maar drie maal mag printen. En een versie waarbij je maar ??n keer printen op eigen risico voor als je printer vast loopt.

    Goedkoop en gebruiksvriendelijk genoeg maken en genoeg mensen kiezen voor de legale weg.

  2. Het word pas echt leuk als het reprap project een succes wordt: verkoop verbieden heeft geen zin meer, die dingen maken dan gewoon zichzelf na, en voor je het weet zit je met een teveel van die dingen. De mogelijkheden zijn bijna onbeperkt, en je kunt je best wel enge scenario’s indenken. Wat dit betekend voor auteursrechten… die worden totaal irrelevant. Wat we nu meemaken is de doodsstrijd van een achterhaald systeem.

  3. Tja, laten ze blij zijn dat er nog geen replicators a la Star Trek uitgevonden zijn, waarbij er meer dan alleen kunststoffen geproduceerd kunnen worden, dan is het helemaal gedaan met winkelverkoop van niet al te grote objecten.

    Ik The Diamond Age van Neal Stephenson staat ook een aardig concept van iets dergelijks, met nano technologie. Daar moest alleen betaald worden voor de materiestroom die nodig was om de materialen te produceren.

  4. Het lasersinteren van metaalpoeders wordt ook al commercieel aangeboden, metalen onderdelen 3D laten printen is ook mogelijk. Afhankelijk van de gewenste vorm kan het qua tijd en prijs concurreren met traditionele verspanende methoden (frezen).

    @Lepelaar, waarom zouden we DRM ook in CAD/CAM pakketten moeten stoppen? Wie is er trouwens aansprakelijk als de DRM “bescherming” een legitiem ontwerp van iemand anders sloopt?

  5. Offtopic maar misschien wel interessant: 3D printing neemt een erg hoge vlucht, zoals Arnoud al schreef is het tegenwoordig al mogelijk om verschillende metalen te printen en ook verschillende kleuren kunststof door elkaar heen zijn al mogelijk. Om het nog spannender te maken, er is inmiddels ook al een 3D print-technologie die levende cellen kan printen. Zo worden er al op kleine schaal bloedvaten en huid geprint om pati?nten te helpen (wie heeft de CAD licentie van de aorta in bezit? ;-))

    Echter is 3D printing “slechts” een tussenstap in wat ons te wachten staat! Als het moment daar is dat men op nanoschaal materialen kan manipuleren is met nanobots letterlijk alles reproduceerbaar, in elke vorm, kleur en materiaal. Je geeft simpelweg de opdracht aan de nanobots dat zij een bepaald object moeten vormen en en binnen korte tijd staat dat voorwerp ook daadwerkelijk voor je.

    Ik voorzie dat er bedrijven zullen zijn die zich gaan richten op 3D CAD modellen en deze digitaal (met DRM?) gaan verkopen. Een soort iTunes voor 3D printers. Net als met muziek kan je immers ook zelf gaan ontwerpen, maar is het handiger om kant-en-klare tekeningen te downloaden en te gebruiken. Nu maar hopen dat de prijzen acceptabel blijven…..

  6. Laten we dan nog een leuke toevoeging erbij stoppen! 🙂 Stel, ik ga naar een bedrijf met MRI-scanner en laat daar een 3D model van mijn skelet inlezen. Vervolgens laat ik er een miniatuur 3D model van “afdrukken” voor op mijn bureau. Nou gaat het mij even niet om auteursrechten maar portret-rechten! Heb ik portret-rechten op de afbeelding van mijn eigen skelet? 🙂

  7. @Lepelaar, 14: als je het goed met je fotograaf MRI-scanner afspreekt krijg jij de auteursrechten op je foto scan. In het stadium “dan ga ik wel naar een ander” is er voor de klant nog aardig wat onderhandelingsruimte.

  8. Zit er wel creativiteit in het maken van een MRI-scan? Dat is toch een kwestie van “niet bewegen” en dan technisch zo perfect mogelijk de scanner langs het lichaam maken? Welke creativiteit kan de operator inbrengen? Schaduwwerking? Een creatief weggelaten stukje?

    Portretrecht heb je ook op onbeschermde foto’s. Je moet wel herkenbaar zijn. Je gezicht hoeft niet in beeld te zijn, maar mensen moeten je wel kunnen herkennen aan bv. je lichaamshouding of -bouw. Charlie Chaplin herken je aan zijn O-benen en hoedje, bijvoorbeeld. Hoe doe ik dat bij een skelet?

  9. Ik zie risico’s in het gebruik van DRM modules in CAM pakketten. Het eerste probleem is dat CAM pakketten niet altijd even stabiel zijn en ook de nodige bugs bevatten… er moet dus gecontroleerd worden of de resulterende producten van het 3D print proces wel aan de verwachte specificaties voldoen voordat ze in een auto, vliegtuig of beademingsapparaat gemonteerd worden.

    Het is normaal dat er een “proefserie” gemaakt wordt die zwaar getest wordt, maar als de productierun door een andere versie van de software of software met een “nieuwe” DRM module gemaakt wordt, kunnen er kleine verschillen in het uiteindelijke object sluipen die in een test niet makkelijk te vinden zijn. Dergelijke foutjes kunnen leiden tot voortijdig falen van een component met alle aansprakelijkheidsvragen mbt vervolgschade (en wie moet opdraaien voor kosten van recall…)

  10. @Arnoud, er zijn tegenwoordig gezichts-constructie technieken waarmee men op basis van een schedel een gezicht kan vormen. Is wel zeer specialistisch werk, maar het kan. Daarnaast kan de bot-structuur enigszins afwijkend zijn van de gemiddelde structuur doordat botten zijn gebroken, of misvormd zijn. Of dat er zelf botten ontbreken! (Zo mis ik b.v. een bot, maar ik denkt niet dat bij een miniatuur-schedel een ontbrekend gehoorsbeentje zal opvallen. 🙂 ) Daarnaast kan een MRI scan naast het skelet ook organen zichtbaar maken. Een skelet fotograferen kan al met een rontgenfoto maar voor een 3D beeld is de straling een beetje te gevaarlijk. Sowieso is herkenbaarheid altijd wel een discussiepunt. Want hoe zit het dan bij eeneiige tweelingen? Of sowieso al die vele look-alikes die er rondlopen? En met een beetje make-up en/of chirurgie is het vrij eenvoudig om je uiterlijk aan te passen zodat je meer op iemand anders gaat lijken. Maar je hebt het over lichaamsbouw… De basis van je lichaamsbouw is toch je skelet? Het skelet van Charlie Chaplin zal ook o-benen hebben. Hoed en snor erbij en poef! Charlie!

    En hoe creatief is het? Ongeveer net zo creatief als een pasfoto, denk ik. Daar is moeilijk auteursrecht aan toe te kennen, maar pasfoto’s vallen nog wel onder het portretrecht! Toch? 🙂

    Wat weer wel creatief kan zijn is de afdruk van het skelet. Want je poseert misschien wel als een stijve hark, met de juiste CGI software kun je het skelet vervolgens in willekeurige poses afbeelden in 3D. Klein stoeltje bij afdrukken, met bureau, PC, monitor, muis, snoeren en het skelet zittend achter het bureau en je hebt al een creatieve afdruk. En die afdruk valt dan weer onder het auteursrecht!

    Overigens is er al een model die haar portret naar 3D heeft laten vertalen en die nu door duizenden hobbyisten gebruikt kan worden om haar in de meest rare standjes af te beelden. Het gaat om Reby Sky (redelijk SFW) die o.a. voor Playboy heeft geposeerd en vooral erg populair is als cheerleader bij het American Football en zo. Het resultaat is dus dat er nu duizenden hobby-CGI-amateurs allerlei afbeeldingen van haar kunnen maken die kunnen varieren van Reby als heldhaftige cheerleader, mooie princes of een ranzige [BEEP]. Gelukkig is de gelijkenis nog niet al te groot, mede omdat de CGI software nog niet goed genoeg is om echt levensecht over te komen maar hoe lang kan dat nog duren? Ikzelf heb in ieder geval al voor nog geen $30 het recht gekocht om haar CGI portret te gebruiken in mijn plaatjes. En da’s best leuk, zelfs al hou ik het zelf nog redelijk beschaafd…

  11. @Richardvd(#1):

    Ik ben eigenlijk wel benieuwd na hoeveel jaar de ontwerpen rechtenvrij zijn zoals bij muziek ook het geval is.
    Auteursrecht op 3d modellen werkt in dit opzichte niet anders dan auteursrecht op muziek, dus (min of meer) na 70 jaar vanaf de dood van de maker.

    Naast het auteursrecht is er het modellenrecht. De duur van een modelrecht is maximaal 25 jaar.

    Mocht er een octrooi in het spel zijn, dan is de termijn 20 jaar.

    Hmmm, bij een muziekopname is er naast het auteursrecht van de componist natuurlijk ook het naburige recht van de uitvoerende artiest (op het moment tot min of meer 50 jaar na publicatie).

  12. Als die 3D-printers een beetje goed worden, dan is dat inderdaad een ontwikkeling die de economie (opnieuw) op zijn kop zet.

    Volgens mij zijn we getuige van een splitsing tussen de ‘echte’ wereld, waarin informatie zich snel en onbeheersbaar verspreidt tussen mensen, en waarin mensen steeds beter in staat zijn om die informatie zonder hulp van anderen toe te passen. Aan de andere kant is er een ‘fantasie-wereld’, waarin informatie-stromen ingedamd kunnen worden om bepaalde doelstellingen te bereiken (bijv. het belonen van de oorspronkelijke auteur).

    Deze werelden zijn met elkaar in conflict. Aan de ene kant zorgen technologische ontwikkelingen voor steeds vrijere verspreiding van informatie en steeds onafhankelijkere burgers, en aan de andere kant slagen de belanghebbenden van IP-wetgeving er soms in om de regels strenger te maken. Soms slagen ze er zelfs in om terrein te winnen dat vanouds het territorium was van ‘vrij gebruik’. Een voorbeeld van dat laatste was die koolzaad-boer die zijn zelf-gekweekte ras moest vernietigen omdat er via de wind gepatenteerde genen van een Zwitsers genetica-concern in terecht waren gekomen.

    Ik denk dat deze ‘fantasie-wereld’ van het ‘intellectuele eigendom’ een achterhoedegevecht aan het houden is, en vroeg of laat zal moeten verliezen. Het is niet duidelijk hoe we na die overgang dingen gaan regelen zoals het belonen van auteurs, maar wat ik zelf een interessantere vraag vind is of deze overgang gepaard gaat met buigen of met breken.

    Vergelijk het met de democratisering van Europa: in sommige landen probeerde de overheid het oude systeem koste wat kost in stand te houden. Naarmate de situatie minder houdbaar werd, werd er steeds strenger opgetreden. Dit ging zo door tot de spanning zo groot werd dat het grote publiek het niet meer pikte, en zo werd de Franse revolutie een feit. In andere landen, bijv. Nederland en in Scandinavi?, accepteerden koningshuizen een vermindering van hun invloed, en zo werd een vreedzame overgang mogelijk, waarbij oude systeem in naam behouden bleef, terwijl het nieuwe systeem de macht over nam.

    Als jullie kijken naar de ontwikkelingen in Nederland, gaat het oude systeem buigen of gaat het breken? Of heb ik het nou helemaal mis, en zijn digitale technieken zoals bijv. het internet en 3D-printen helemaal niet zo revolutionair als bijv. de boekdrukkunst?

  13. en vroeg of laat zal moeten verliezen

    Ik denk dat je dat te optimistisch ziet. Als je encryptie op hardware-niveau hebt (DRM en de hele meuk) dan wordt ’t prima mogelijk voor een OS (of een monitor..) om te weigeren om interlectueel beschermde werkjes af te drukken. Hoef je alleen maar door een bedrijf als intel een chip voor te laten ontwikkelen met ingebakken DRM (default uit) die je na verloop van tijd, als de verspreiding groot genoeg is met een patch aanzet. Als je dat ook nog eens zodanig doet dat je niet meer terug kunt (‘blowing a fuse’, maar dan in silicium), dan heb je effectief 90% van de markt te pakken.

    Voor de 0.1% slimme jongens die in staat zijn om hardware te maken die zoiets tegengaat begin je een vervolgingsbeleid.

  14. Natuurlijk zijn er auteursrechtelijke aspecten aan 3D-printers en zal onder meer het auteursrecht op 3D-modellen in relatie tot CAD-bestanden wat meer aandacht krijgen, maar veel impact zal dit toch allemaal niet hebben. Niemand is ge?nteresseerd in een Rolex van piepschuim.

    Namaak bestaat nu al. Voor commercieel interessante namaak lijken 3D-printers mij in het algemeen verre van geschikt (er zal vast een uitzondering te verzinnen zijn). Met digitale kopi?en van tekst, muziek en film is dit heel anders, omdat die qua kwaliteit volstrekt gelijkwaardig zijn aan het origineel.

  15. @gronk, jouw aanname is dat DRM zo diep ingebakken gaar worden dat het effectief onvermijdelijk is. Zo ver zijn we nog niet (mede dankzij Open Source operating systemen) en ik verwacht dat “open 3D systemen” (reprap et al.) zullen voorkomen dat DRM te diep in de 3D reproductie markt zijn intrede zal doen.

    Een punt dat ik aan mijn klanten (de klanten van het bedrijf waarvoor ik werk) benadruk: Als je investeert in DRM voor jouw produkt, dan investeer je in functionaliteit waarvan je gebruikers graag hadden gezien dat het er niet in zat.

  16. @Arnoud je bent er weer snel bij, morgen (HNWb) en overmorgen (Marketingfacts) had ik ook al stukken over 3D printen staan. Juist met de stelling dat het intellectueel recht hierdoor volkomen onhoudbaar wordt. Ik bedoel, een copycat aanklagen die nike schoenen namaakt lukt nog. Maar wil je elke burger gaan aanklagen? De sites aanklagen? Joh, dan is er weer een Emule die het geheel vrij aanbiedt zonder enige structuur. Volkomen kansloos natuurlijk.

    De oplossing is te gaan denken in de volgende stappen. Als je schoenen ontwerpt, dan maak je die voortaan op maat. Op die manier zit je niet meer met IC, maar gewoon met betere producten die je enkel nog digitaal levert. Maar omdat jij niet exact dezelfde voeten hebt als mij heb jij niets aan mijn digitale schoenontwerp.

    Dat het hele principe van IC op zijn kop gaat is mij al heel lang duidelijk. Vergeet niet dat China er ook niet in gelooft (en voor iedereen die nu roept: wacht maar tot ze zelf IC opbouwen, die heeft geen verstand van cultuur) en het dus wereldwijd zal afschaffen als ze echt de grootmacht zijn. Net zoals wij Nederlanders de multinational en handel hebben uitgevonden en aan de wereld gegeven hebben, zoals Amerika de Democratie heeft verspreid, zo zal China de open innovatie verspreiden. Dan is deze discussie daarna volkomen overbodig. Het duurt alleen nog 5 tot 10 jaar.

  17. Maar hoe zit het dan met normale printers, daarmee kan je toch ook beschermd materiaal uitprinten? Ik vind de discussie boeiend, maar wel vreemd. Je moet het cad object eerst zelf maken vervolgens kan je het pas printen en dat kan maar zeer beperkte schaal.( 3d scanners bestaan, maar zijn nog wel erg duur.) En ik denk serieus niet dat je iemand kan aanklagen die het leuk vind om voor zichzelf dingen na te maken (smurfen beeldjes, robots uit sci-fi series).

  18. @Piet: Piepschuim? Misschien moet je je eerst even inlezen in wat er kan met 3D-printers: diverse plastics en metalen kunnen worden geprint.

    Verder is dit natuurlijk een ontwikkeling die over 10 jaar pas echt impact zal hebben. Op dat moment moet de wet ervoor klaar zijn.

    Vergelijk digitale muziek: in 1995 kon je met veel moeite een WAV-bestand over je 14k4 modem transporteren, een paar jaar later gingen complete digitale albums in MP3 in enkele seconden over de lijn. Als 3D printen net zo’n traject ingaat, dan hebben we de problemen voordat we het weten.

  19. Een van mijn favoriete SF schrijvers, Charles Stross, heeft in zijn verhalen een wereld geschetst waar nano-machines werkelijkheid zijn. Zie het als de ultieme versie van die 3D printers: wat je bedenkt, kun je maken (aangenomen dat je de pure elementen hebt, kernbommen zijn nog steeds lastig te doen bij gebrek aan plutonium).

    In die wereld wordt het design tijdelijk een waardevol item, en vooral als het een nieuw, uniek of specifiek toegepast design is, met een tail van populaire brands (wat dan meer marketing is dan iets anders). Voor de bulk is het meer een soort databank-waarde: de waarde van het design makkelijk kunnen verkrijgen, niet van het design zelf.

    Met die blik lijkt de kleding industrie nu een voorbeeld al, waar haute cultuur vooral de waarde lijkt te krijgen uit dat het anders is dan het vorige, speciale ontwerpen erg bijzonder en waardevol zijn, en waar maatpakken nog steeds als waardevoller gezien worden dan lijnwerk. Voor de rest is inderdaad merk-uitstraling of gewoon functioneel.

    Een interessante manier om te kijken naar de toegevoegde waarde buiten de productie stappen zelf. Wetgeving zou iets kunnen beschermen hier, ik denk zelf dat sneller/toegepaster/slimmer designen van producten die je zelf kunt reproduceren het echt gaat worden, en vooral productie technieken gebruiken waar niet met die home-made technieken mee te concurreren valt (ik denk aan o.a. Lego met hun zeer hoge precisie spuitgieten).

    Overigens zijn er al heel mooie idee?n over design libraries voor het goede, bijv iemand die bezig is met open designs voor een hele boerderij.

  20. Met het risico hier nu mijn blog te pluggen, plug ik mijn artikel dat ik van het weekend hierover schreef (en net live is gegaan) even: http://www.hnwb.nl/echt-nieuw-werken-andere-business/

    Volgens mij is er geen houden meer aan namelijk. Ik denk dat de impact sneller dan in 10 jaar gaat komen. Over een jaar of 5 hebben we de eerste machines die de ‘geeks met geld over’ zoals Arnoud en ik in huis hebben. Dan gaat het heel hard verwacht ik.

    De voordelen zie ik trouwens ook. Wist je dat de 16 grootste vrachtschepen in de wereld meer vervuilen dan de hele luchtvaart bij elkaar? Problem solved 🙂

  21. Toch ben ik wel benieuwd hoe goed de 3D printers uiteindelijk zullen worden. Momenteel kunnen er wel diverse materialen gebruikt worden, maar is het resultaat meestal eenkleurig. Er zijn nog geen kleuren-3D printers, voor zover ik weet! 🙂 Toch zou een dergelijke kleuren-3D printer een enorm effect kunnen hebben op de markt van miniatuurtjes. Denk hierbij aan de modelbouw, waarbij nu iedereen gewoon zijn eigen bouwplaat kan uitprinten. Denk ook aan de markt voor souvenirs en de plastic speelgoed-poppetjes. Denk verder aan memorabilia van bekende artiesten of schaalmodellen van populaire auto’s. Laat je auto 3D inscannen om er een 1:10 schaalmodel van te krijgen! Kortom, de 3D print techniek zal enorme gevolgen kunnen hebben omdat bits en bytes nu een fysieke vorm kunnen overbrengen die eenvoudig te reproduceren is! Het enige wat de techniek nog blokkeert zijn de enorm hoge kosten van deze printers en de grondstoffen voor het afdrukken zelf. Maar goed, matrix-printers en laserprinters waren vroeger ook extreem duur totdat de techniek gewoon gemeengoed werd.

  22. @Mike, in veel spellen zitten al 3d modellen van objecten. Hoe zou jij het vinden om poppetjes van je Warcraft clan te hebben? Mag je die modelletjes zomaar uitprinten (2d of 3d). Denk ook aan Second Life modellen, enz. (3D gaming heet niet voor niets zo.)

  23. @Arnoud: Wat idee?n voor onderwerpen: * Mag je een product repareren door een onderdeel na te maken? Verandert dat als het buiten garantie valt? (Een vriend heeft een 3D print laten maken van een bevestigingsklem in zijn flipperkast bijv.) * Verandert dat als de originele fabrikant niet meer bestaat? Is er een concept van “abandonware”? * Stel er is een patent op het design dat je wil gebruiken en je print het voor eigen gebruik uit, valt het dan niet onder de uitzonderingen van patentbescherming? Hoe wordt dat anders als je het uitbesteed bij een professionele 3D printer? * Wat zijn de aansprakelijkheden van die 3D printer / CNC / printplaat / … producten die een design geupload krijgen en dat dan voor je maken? Hoe verandert dat als ze die als een database ook beschikbaar stellen en zelfs de hele betaling/productie/winst-deling regelen? * Waar ligt de grens van beschermbaarheid van het design? Ik denk aan het spanningsveld tussen interoperabiliteit en design kopi?ren zoals dat ook bij die Lego-blokken naar voren kwam.

  24. @Bas, er is al een open-source 3D printer die komt met zijn eigen 3D model zodat de printer zichzelf grotendeels kan reproduceren. Met nog een beetje electronica erbij kun je zo deze printer gebruiken om nieuwe printers mee te maken. Maar net als normale printers zal het uiteindelijk niet de printer zijn die het duurste onderdeel vormt. De “inkt” zal het grootste dilemma worden. Want waar normale printers maar enkele milligrammen inkt nodig hebben, heb je voor een 3D beeldje van 100 gram dus minimaal 100 gram “inkt” nodig! Meer, indien de inkt ook nog moet opdrogen of uitharden omdat er dan een oplos-vloeistof bij moet die moet verdampen. Een kleuren-3D printer zou daarnaast minimaal 4 kleuren “inkt” nodig hebben om zo alle kleuren te kunnen mengen. De toner voor een laser-printer kost al tussen de EUR 60 en EUR 150 en dat is nog een redelijk kleine hoeveelheid. Wat zou de prijs kunnen worden van “3D inkt”? Een goedkope manier lijkt te werken met vloeibare kunsthars, die je door middel van licht kunt uitharden. De printer bestaat dan uit een projector die een 2D vorm projecteert op een dun laagje hars, dat vervolgens in die vorm uithardt en waarna je het volgende laagje erbovenop kunt printen. Een traag proces, maar volgens mij wel een der goedkoopste mogelijkheden. Er zijn nu al honderden 3D geeks met hun eigen 3D printer, waarbij velen hem zelf hebben gebouwd. En er zijn al diverse, goedkope 3D printers op de markt. Daarnaast zijn er diverse bedrijven die 3D printing services aanbieden, waarbij ShapeWays een van de eersten waren die dit soort diensten voor een betaalbare prijs aanboden. Wat mooi is, is dat Shapeways een prijslijst heeft voor de diverse materialen waarmee je kunt printen. Dat geeft een mooi inzicht wat 3D inktprijzen ongeveer zullen kosten. (Prijzen per kubieke centimeter.)

  25. @Bas, op basis van de prijslijst die ik vond vind ik de prijzen nog wel meevallen. Desondanks, een 3D printer gebruiken om plastic beestjes te printen voor mijn neefje van 5 is voorlopig nog vele malen duurder dan deze gewoon kopen in een grote verpakking bij de speelgoedwinkel. Je eigen lego-blokjes maken kan ook al, zeker omdat volgens mij deze blokjes nu vrij van rechten zijn, maar ook die zelf printen is veel te duur op dit moment. De 3D printers zullen voor een lange tijd niet op kunnen tegen het massa-werk dat de gemiddelde fabriek kan opleveren. Net als normale printers, eigenlijk. Als je drukwerk wilt hebben voor 20 klanten dan kun je dat zelf nog printen op je kleuren-laser. Maar als je foldertjes wilt hebben om aan 10.000 bezoekers op de AutoRAI uit te delen, dan is het nog steeds eenvoudiger om bij de drukker langs te gaan…

  26. @Wim, voor massageproduceerde producten zal dat zeker nog wel even zo blijven. Maar voor unieke producten zie ik wel een markt. Net dat ene legosteentje dat ik nodig heb voor mijn unieke treinset, of die schakelaar voor mijn lamp die precies past in mijn bureau.

    @Wouter, hele goeie suggesties, dank je wel! Neem ik graag mee. Mijn idee is om eerst per IE-recht te bespreken hoe het werkt en wat de impact voor 3D kan zijn. Daarna wil ik vragen als de jouwe gaan behandelen, ??n blog per vraag.

  27. @Wim, Arnoud: ik betwijfel dat ten zeerste, of het ook voor massaproductie duurder blijft. Ik denk dat de prijzen van deze grondstoffen namelijk krankzinnig snel dalen vanwege de motivatie voor de chemische industrie dat te doen. Je mist verder de factor arbeid, dus… Nee, het wordt veel goedkoper, ook voor standaard producten.

    Bij drukwerk zie je dat ook, in de meeste gevallen is printer goedkoper of net zo duur geworden. Het gaat bij sommige zaken om de kwaliteit en de grote (ik denk dat b.v. de omvang van je 3D printers limieten zal hebben). Die kleurenfolders voor de autorai zijn vooral kwalitatief ver boven wat een normale printer hoeft te kunnen. En de mankracht is een issue, maar we hebben het hier niet over bedrijven, maar over individu?n, daar tellen andere economische facetten.

  28. Hey Arnoud, vergeet niet dat je naast 3D printen eigenlijk ook aandacht moet geven aan 3D scannen! De markt heeft nu al veel verschillende soorten 3D handscanners. Ze zullen niet zo nauwkeurig zijn als normale 3D scanners, maar je kunt er al vrij goed grote voorwerpen mee inscannen. En ook b.v. gezichten van familie, vrienden, kennissen en wie dan nog meer. Okay, op dit moment kosten deze scanners nog een boven-modaal jaar-inkomen maar ook hier zal de techniek snel goedkoper worden. En dan rijst de vraag in hoeverre je voorwerpen dus kunt inscannen zonder copyrights te schenden. Als ik b.v. mijn auto inscan als 3D model en daarna publiceer op het Internet dan is dat eigenlijk niet veel anders dan een normale foto van mijn auto, toch? Maar dat 3D model kan door anderen gebruikt worden om mijn auto als schaalmodel weer na te bouwen! En met andere voorwerpen kan het nog complexer worden want ik kan een barbie-pop inscannen en dit delen op het Internet zodat ze elders deze pop zo uit kunnen printen! En dan natuurlijk het portretrecht. Reby Sky is nu een model die zich professioneel heeft laten scannen tot 3D model maar straks kan jan en alleman eenvoudig ingescand worden, waarna de Scannergraaf (fotograaf voor 3D? Hoe noem je zo iemand?) dat model voor allerlei doeleinden kan gebruiken! Word je opeens een figurant in een 3D CGI animatie-film. 🙂

  29. @MathFox Ja lijkt me idd leuk. Maar je komt dan op een aantal andere vragen uit. Dat soort dingen zitten veelal in resource bestanden die je eerst moet ontleden. Je loopt dan eerst tegen de vraag of je daadwerkelijk die dingen wel mag reverse engineren. Je hebt wel een punt, omdat de mannetjes vaak los naast het spel verkocht worden. Overigens is een hele goede vraag: hoe ga je wetgeving gaat handhaven. Want hoe ga je bijvoorbeeld controleren of er iets geprint wordt wat niet mag?

  30. @Bas, de 3D inkt is iets dat door de olie-industrie geproduceerd moet worden omdat de belangrijkste basis hiervoor koolwaterstoffen zijn. (Plastic.) En hoewel deze grondstoffen op dit moment nog betaalbaar zijn moet je niet vergeten dat de olieprijs momenteel best hoog is. Nu ook steeds meer ontwikkelingslanden meer gebruik gaan maken van fossiele brandstoffen zullen de prijzen voor deze grondstoffen nog niet snel dalen. Daarnaast vergeet je de snelheid van het productie-proces. Een 3D printer heeft tijd nodig per afdruk. Het kan een tijdje duren voor een afdruk klaar is. Bij massa-productie kan men een 3D printer gebruiken om een speciale mal te maken, en die mal vervolgens gebruiken om razendsnel duizenden kopieen te produceren. Daar kun je niet tegenop.

    Overigens, bedrijven die grote mailings afdrukken op hun eigen printer hebben daar vaak overlast van. Want terwijl de printer bezig is om 500 folders van 8 pagina’s dubbelzijdig af te drukken kan geen enkele andere medewerker die printer gebruiken. En als die printer 20 pagina’s per minuut afdrukt dan moet je toch nog 200 minuten wachten tot alles klaar is. En natuurlijk tussendoor het papier aanvullen want uiteindelijk poept die printer 4000 pagina’s uit en heeft de tray meestal tussen de 1000 en 2000 pagina’s klaar. Dat is veel tijd die een medewerker dus eigenlijk moet wachten, hoewel er ander werk bij gedaan kan worden… En dan nog 500 foldertjes in enveloppen doen, van een adres voorzien en opsturen. Geen dagelijks werk voor veel kleine bedrijven. Een drukker kan dat veel beter en mooier ge-automatiseerd en zo de kosten flink drukken…

  31. Net als die printer die in @3 wordt genoemd, die iedereen vrij mag kopi?ren en zichzelf kan kopi?ren, hoeft er maar ??n autonerd (of een groepje) uit liefde voor autos en/of haat tegen General Motors een auto te designen en die vrij aan te bieden en je bent er.

    Hoewel ik me afvraag of je met je printertje thuis echt veel goedkoper zal zijn dan het geautomatiseerde proces in fabrieken, het bulktransport van materi?len, de lagelonen in verweggistan. Tenzij je printer de auto in ??n stuk kan printen, zul je zelf ook nog flink wat manuren erin moeten steken, terwijl je download van een film vaak wel in ??n stuk aankomt.

  32. @Lepelaar, voor bulkproducten zullen traditionele productiemethoden voorlopig goedkoper blijven. (Er zijn uitzonderingen voor voorwerpen met een specifieke vorm die met andere methoden niet te maken zijn.) Wanneer we praten over kleine series (~10 producten) dan wordt 3D printen opeens interessant omdat je zonder mal complexe vormen kunt produceren.

  33. Plastics hoeven niet perse uit olie te komen; allerlei gewassen zijn ook prima bronnen van lange ketens koolwaterstoffen die je voor plastics nodig hebt. In de wat verdere toekomst zou je dus apparatuur moeten kunnen verwachten die ook de nodige chemische trucjes aanboord hebben om uit aanwezig (afval) materiaal het nodige te maken, net zoals levende wezens dat kunnen. Lastig blijft dan alleen het vinden van de zeldzame elementen die soms nodig zijn… Mogelijk dat je het ding zou kunnen voeren met elektronica afval. Misschien kun je zelfs wel een heel legertje van die dingen dan laten knagen aan een oude afvalstortplaats, waar ze dan zelf opzoeken wat ze nodig hebben.

    Nu al een nuttige toepassing is het maken van moeilijk te verkrijgen reserve-onderdelen, hiervoor al genoemd. Maar als de kosten van dit soort technologie?n dalen kan lokaal produceren goedkoper worden dan massaproductie, omdat je minder transportkosten hebt. Alleen “IP” kan dan nog roet in het eten gooien, net zoals nu al de “Beschermde Oorsprongsaanduidingen” van de EU leidden tot onzinnige energieverspilling en dierenmishandeling omdat onnodig kalveren door half Europa worden versleept om er Parma-ham van te maken, die daarna weer teruggetransporteerd wordt. (Om die redenen vermijdt ik dus producten die zo’n label hebben: voor mij is het anti-reclame.)

  34. [blockquote]Plastics hoeven niet perse uit olie te komen; allerlei gewassen zijn ook prima bronnen van lange ketens koolwaterstoffen die je voor plastics nodig hebt.[/blockquote]Klopt wel, maar voor veel plastics is het duurder om dit te maken op basis van plantaardige olie, simpelweg omdat de productie van bio-olie nog niet efficient genoeg is. Voor het produceren van 100 liter bio-olie schijnt 100 liter ruwe olie nodig te zijn… Maar goed, heb je wel mooi, heldere olie… Reden? Onder andere alle landbouw-voertuigen, transportvoertuigen en oliepersen die bij deze productie nodig zijn. In de toekomst zal dit wel efficienter worden en natuurlijk zijn diverse plastic-soorten ook nog te recyclen, dus de afhankelijkheid van aardolie zl afnemen. Het zal alleen niet snel verdwijnen…

    Voor 3D printers zijn in het algemeen geen zeldzame elementen nodig. Misschien voor de electronica in de printer, omdat het rekenen met 3D modellen veel rekenkracht vereist, maar voor de inkt-grondstoffen zijn eenvoudige materialen al voldoende. Sowieso zijn er diverse technieken die gebruikt kunnen worden om 3D modellen te maken! Je zou zelfs een speciale frees-machine kunnen gebruiken om een 3D vorm uit een blok materiaal te snijden, maar dan hou je veel afval over. Met kunsthars dat je in een bepaalde vorm laat uitharden onder invloed van licht schijnt ook goed te werken. Of gewoon een speciaal poeder in laagjes aanbrengen op een bodemlaag.

    Tja, de reductie in transportkosten kan de eindprijs van producten omlaag brengen maar bij massa-productie zijn transportkosten niet het duurste deel. Personeelskosten zijn vaak het duurst dus fabrieken zullen zich nog steeds in lage-lonen landen willen vestigen. Zeker met kleine voorwerpen zijn transportkosten best behoorlijk laag. Of je nou een medewerker in Nederland EUR 6 per uur betaalt om locaal 3D objecten af te drukken of een Chinees in China voor EUR 6 per maand… Groot verschil. Als de transportkosten wereldwijd EUR 20 per kilo zijn en ieder object 25 gram weegt, is de keuze snel gemaakt… Dan blijft massa-productie nog steeds goedkoper. En dat geldt ook voor reserve-onderdelen. Het afdrukken van een 3D model kost uren tot dagen de tijd. Stel dat een onderdeel 3 uur nodig heeft per afdruk. Je kunt dan 8 onderdelen per dag maken. Dus maximaal 8 reparaties per dag… Dat schiet niet op, toch? Nee, om het rendabel te maken moet het print-proces fors versneld worden. De tijdfactor is namelijk het meest kostbare. Transport is tegenwoordig gewoon extreem laag als je in bulk gaat versturen…

  35. 3d printen is heel interessant enzo en vast de volgende techniek na internet. Maar ik begrijp het probleem met illegale kopie?n niet zo. Als een bedrijf straks de bestanden verkoopt waarmee je kan printen, dan kunnen die inderdaad vast gekopieerd worden. Als je het product verkoopt; dan moet het bestand gejat worden of het product reverse engineered. Beiden kan nu ook al. Ik neem aan dat ontwerpen van producten nu ook digitaal zijn en dat als een Chinees ze in handen krijgt, hij ze na kan maken. Reverse engineren van een product kan nu ook. Inderdaad zullen 3D scanners daar wel bij helpen. En hoewel het mijn gebrek aan fantasie zal zijn, kan ik me weinig (consumenten)producten voorstellen die geprint zouden kunnen worden en die meer dan een paar euro waard zijn. Niet zo heel veel bestaat uit alleen (gekleurd) plastic. Lego is een voorbeeld, maar daarvan is er al namaak genoeg. Onderdelen misschien, maar als het apparaat goedkoop is, is het niet de moeite waard; als het apparaat duur is, is arbeidsloon van monteur vaak ook duur en de garantie belangrijk. Ik ben benieuwd naar voorbeelden van dingen die nu nog niet, maar met 3d printen wel kunnen worden nagemaakt.

  36. @Arnoud(#25):

    Vergelijk digitale muziek: in 1995 kon je met veel moeite een WAV-bestand over je 14k4 modem transporteren, een paar jaar later gingen complete digitale albums in MP3 in enkele seconden over de lijn. Als 3D printen net zo???n traject ingaat, dan hebben we de problemen voordat we het weten.
    Als we realistisch blijven: heel misschien krijgen we dan dat soort problemen op enkele heel specifieke kleine gebiedjes die nauwelijks impact hebben op de maatschappij. Niet te vergelijken met de kopieerproblematiek op het gebied van de digitale media.

    Ik snap niet goed waarom iedereen zich zo eenvoudig door wat fantasten laat meeslepen. Nike schoenen uitprinten? Kom nou.

    Op industri?le schaal dingen namaken kan natuurlijk al heel lang, en is op sommige gebieden ook echt een probleem. Maar het intellectuele eigendomsrecht is er natuurlijk ook niet voor niets.

  37. @Wim: je tijdsargument is precies het argument waarom ik echt het idee heb dat je het grotere plaatje mist. Wij praten over kosten, tijd is in deze geen kosten. Tijd is kosten als je niets anders kan doen. Tijd is kosten als je iemand inhuurt. Tijd is geen kosten als ik besluit een printer aan te zetten en verder te gaan met mijn dag.

    Transport in bulk is goedkoop, nou ja, afhankelijk wat je kosten noemt. Wist je dat de 16 grootste vrachtschepen in de wereld net zoveel vervuilen als de hele luchtvaart industrie bij elkaar? Het is maar wat je goedkoop noemt. En als je het over tijd hebt, weet je hoe lang dat verschepen duurt? veel, veel langer dan het printen.

    De grondstoffen, daar zal een enorme vlucht in genomen moeten worden. Dit is ook niet van vandaag op morgen, maar in 10 jaar zijn we een heel eind.

    @piet: een gebrek aan visie kan je niet ontzegt worden. Het heeft niets met fantaseren te maken, maar met de wetenschap dat ??n ding zeker is. De toekomst is hoe dan ook een trendbreuk met het verleden.

  38. @Piet: Het kan snel gaan. Natuurlijk laat ik me een beetje meeslepen, en zal het wat langer duren voordat de technologie echt breed toepasbaar word, maar als het zover is zijn de implicaties ook groot. We hebben dan de volle cirkel gemaakt van zelfvoorzienende productie – huisvlijt – serie/bulk-productie – gepersonaliseerde productie – zelfvoorzienende productie (maar nu met hoogstaande technologie). Het zullen geen Nike schoenen zijn die we uitprinten, maar dingen die bijna perfect aan onze persoonlijke anatomie zijn aangepast, en precies die sterkte bieden daar waar ze nodig is…, en waarbij vergeleken een Nike het comfort van een soldatenkistje heeft.

    De uiteindelijke basis voor “kosten” zijn inspanningen die mensen moeten leveren, en “waarde” wordt bepaald door het levensgenot dat mensen aan iets kunnen ontlenen. Daarnaast hebben we de beschikking over beperkte natuurlijke hulpbronnen, die we kunnen inzetten. Verdelen we de laatste enigszins eerlijk, en zorgen we dat de eerste twee (inspanning en levensgenot) samenvallen, dan zijn we al aardig op weg…

    De huidige enorme ongelijkheid in welvaart, waarbij een persoon in China of Afrika een honderdste van een persoon in Noord America of West Europa “verdient” is een transi?nt iets dat op termijn goedschiks of kwaadschiks zal veranderen. Of het dan nog “voordeel” heeft om spullen de halve wereld rond te zeulen betwijfel ik in veel gevallen.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.