Zijn cijferpuzzels auteursrechtelijk beschermd?

binaire-puzzel.pngEen lezer stuurde me een forumbericht met een vraag over puzzels. De plaatser daar schrijft:

Ben “uitvinder” van de cijferpuzzel Binero. In 2006 heb ik het concept laten registreren door de Belgische federale overheid. Sinds 2008 wordt het onder mijn naam ondermeer gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift EOS. Thans wordt het op grote schaal en schaamteloos gebruikt door Denksport (Keesing) die weigert mijn auteursrechten te respecteren.

De vraag is natuurlijk: heeft deze uitvinder een auteursrecht en kan hij daarmee het publiceren van puzzels voorkomen?

Ik moest even zoeken, maar de term “Binero” verwijst naar cijferpuzzels die beter bekend zijn als binaire puzzels: in een grotendeels leeg raster moeten enen en nullen worden ingevuld zodanig dat elke rij uniek is en bestaat uit evenveel nullen als enen. Daarbij mogen steeds maximaal 2 nullen of enen naast elkaar staan.

Op het niveau waarop ik het hierboven uitleg, kan geen auteursrecht uitgeoefend worden. Iedereen mag de principes van zo’n puzzel uitleggen in eigen woorden en puzzels maken die volgens deze principes opgelost worden. De naam Binero kan als merk gedeponeerd worden, zodat concurrenten een andere naam moeten gebruiken.

Een concrete zelfgemaakte puzzel kan wel degelijk beschermd zijn door auteursrechten. Er gaat immers de nodige creativiteit zitten in het opzetten van zo’n raster: waar vul je alvast de nullen en enen in, en hoe moeilijk wil je het de puzzelaar maken? Dergelijke creativiteit levert auteursrechtelijke bescherming op voor de puzzel.

Binaire puzzels zijn echter ook prima met software te maken. Hoewel zulke software ook beschermd is, zijn de puzzels die uit die software komen dat niet. Die puzzels zijn immers zonder menselijke creativiteit gemaakt. Héél misschien ligt dat anders als je een heel creatief algoritme bedenkt om deze puzzels te maken, maar dan moet die creativiteit wel blijken uit de puzzel. En dat lijkt me bij deze puzzels lastig denkbaar.

De vraagsteller heeft volgens mij dus auteursrechtelijk geen punt om op te staan als Denksport alleen het concept van de binaire puzzel gebruikt en zelf de puzzels genereert.

En oh ja, die registratie. Ik vermoed dat dat net zoiets is als bij ons een registratie bij de Belastingdienst of een i-Depot. Mensen denken vaak dat dat rechten geeft, maar dat is dus niet zo. Zo’n registratie legt alleen vast wat er bestond op die datum, maar schept zelf geen auteurs- of andere rechten.

Arnoud

21 reacties

  1. Vraag 1: Als ik in een binero alle nullen door enen vervang en vice versa, heb ik een andere puzzel die nog steeds werkt. Hetzelfde geldt voor sudoku: alle 1en worden 2en, 2???3, …, 9???1. Dus een totaal andere, maar precies dezelfde puzzel 🙂 . Schend ik auteursrechten als ik zo’n cijfersubstitutiesudoku publiceer?

    Vraag 2: Als ik de oplossing van een bestaande (handgemaakte) sudoku neem en daarin vakjes leeg ga maken, en wel andere vakjes dan in de oorspronkelijke puzzel, maak ik een nieuwe puzzel. Geldt het auteursrecht alleen op de gepubliceerde puzzel, of ook op de oplossing en alle daaruit voortkomende puzzels?

  2. @M V: Met zo’n substitutie is er denk ik nog steeds sprake van “verveelvoudiging”, wat de wet noemt “verveelvoudiging in gewijzigde vorm”. Als jij Harry en Hermione andere namen geeft en ze naar Fijnstein laat gaan, schend je nog steeds de rechten van J.K. Rowling. (Je past zelf al de giecheltoets toe zie ik.)

    Vanuit een oplossing een nieuwe puzzel maken lijkt me geen inbreuk. De invulling van de getallen in de vakjes is niet creatief. Het creatieve zit hem in welke vakjes je open laat of juist ingevuld. Dat bepaalt de moeilijkheid en de uitdaging bij de puzzel. Tenzij iemand een bijzonder patroon in de oplossing inbouwt, maar dat is onwaarschijnlijk.

  3. Ik ben het eens dat er op het principe van deze puzzels geen auteursrecht zit.

    Ik betwijfel of er wel auteursrecht zit of kan zitten op een concrete puzzel. Zo’n puzzel wordt toch in hoge mate bepaald door de puzzelregels (er moet precies ??n oplossing zijn). Natuurlijk is er variatie mogelijk, maar om daar nu een persoonlijk stempel van de maker in te zien…

    In dit verband ook interessant: Auteursrecht op schaakproblemen.

    Correctie: Op met de hand gemaakte sudoku???s zit auteursrecht.

    Hoe verhoudt zich die toevoeging tot het Endstra-arrest (“Het gaat hierbij evenwel om een kenmerk dat uit het voortbrengsel zelf is te kennen.”)?

    Computerondersteuning zal m.i. zeker niet afdoen aan het auteursrechtelijke karakter van een sudoku of binero. Is de puzzel gegenereerd zonder menselijke inbreng wordt het lastiger, want dan is er maar moeilijk een “maker” aan te wijzen (de programmeur?).

    Of is deze overweging uit het Endstra-arrest achterhaald door Infopaq?

  4. Iedere legale positie van de Rubik’s cube is trouwens net zo goed een puzzel. Als ik ??n van de 43 triljoen legale posities afbeeld, kan ik daar dan auteursrecht op claimen? Lijkt me niet.

    Ik zie geen relevant verschil met sudoku’s of binero’s.

  5. Dat kan wel degelijk wanneer jouw afbeelding een creatieve inbreng heeft. Je hebt dan echter alleen auteursrecht op je afbeelding, niet op de positie van de kubus als zodanig. (En even heel extreem jouw stelling doortrekken: met een computer kan ik elke combinatie van alfabetische tekens genereren, daarmee genereer ik uiteindelijk ook elk boek of artikel dat ooit geschreven is. Dus boeken kunnen niet beschermd zijn?)

    Die redenering kan niet werken. Ik zeg: al die toeristen die op dezelfde plek in de Keukenhof naar de bollen draaien en een foto maken, hebben een auteursrecht op hun foto’s. Geen van hen kan daarmee enig recht uitoefenen jegens een ander, omdat elke foto nieuw en oorspronkelijk is. Pas als iemand een bestaande foto bekijkt en dan zelf exact die opstelling, hoek, schaduwwerking etc gaat imiteren kan er mogelijk inbreuk zijn.

    Mijn lezing van Infopaq en Endstra is dat het auteursrecht af te leiden moet zijn uit het werk. Bij een foto moet je bv. de hoek, schaduwwerking, inkadering etcetera kunnen aanwijzen als creatief element. Een toevallig kunstzinnige foto uit een beveiligingscamera is m.i. daarmee nooit beschermd.

  6. Ik doel natuurlijk niet op eventuele creatieve aspecten van de manier van afbeelden.

    En even heel extreem jouw stelling doortrekken: met een computer kan ik elke combinatie van alfabetische tekens genereren, daarmee genereer ik uiteindelijk ook elk boek of artikel dat ooit geschreven is. Dus boeken kunnen niet beschermd zijn?

    Ik geloof niet dat je hier een stelling doortrekt die ik heb geformuleerd.

    Een willekeurige legale positie van de Rubik’s cube is niet beschermd. Een willekeurige reeks letters en leestekens die bij elkaar 100 pagina’s van een boek beslaan is evenmin beschermd. Een willekeurige sudoku of binero is naar mijn mening ook niet beschermd.

    Een “echt” boek is beschermd omdat het geen willekeurige selectie van letters en leestekens bevat, maar omdat de letters en leestekens zijn geselecteerd op een manier die de persoonlijke visie van de maker tot uitdrukking brengt.

    De selectie van een legale positie van de Rubik’s cube kan m.i. niet worden gezien als de uitdrukking van een persoonlijke visie.

    Voor de selectie van een sudoku of binero uit de verzameling van alle legale sudoku’s of binero’s geldt m.i. hetzelfde.

    Voor een collectie van sudoku’s of binero’s kan het anders zijn. Als de collectie bijvoorbeeld zo is gekozen dat alle puzzels een min of meer gelijke moeilijkheidsgraad (voor mensen) hebben, kan ik me voorstellen dat de collectie auteursrechtelijke bescherming geniet.

    Een toevallig kunstzinnige foto uit een beveiligingscamera is m.i. daarmee nooit beschermd.

    Ik ben het eens dat de persoon die de camera heeft ge?nstalleerd geen auteursrecht heeft op de toevallige beelden, maar er kan natuurlijk wel auteursrecht zijn van de gefilmde zich creatief gedragende subjecten, en misschien ook van de persoon die uit de duizenden gefilmde beelden net dat ene bijzondere beeld selecteert.

  7. Mee eens dat een willekeurige rubikskubuspositie of sudoku niet beschermd is – niet beschermd kan zijn. Het gaat mij juist om de opzettelijk en met creatieve inbreng gekozen positie of puzzel. D?e kan best beschermd zijn. Een toevallige reeks letters is niet beschermd; een opzettelijk gekozen reeds letters is dat wel. Ook als een willekeurigetekengenerator diezelfde reeks kan voortbrengen (of misschien dat al wel gedaan heeft.)

    Wie creatief nadenkt over welke getallen te tonen en welke weg te laten in een sudoku, en dat afbeeldt in een typische sudoku-tekening, heeft daarmee een beschermde tekening. Anderen mogen zijn puzzel dan niet natekenen of overnemen.

    Natuurlijk mag een ander w?l zelf een puzzel maken die toevallig lijkt op die creatieve puzzel. Je hebt dan een bewijsprobleem als de eerste puzzelmaker een rechtszaak begint. Volgens het HR Barbie-Cindy-arrest wordt dan de bewijslast omgedraaid. Je moet dan je computerprogramma demonstreren en laten zien dat je daarmee volautomatisch puzzels genereert.

    Wie mijn handgemaakte, creatief opgezette sudoku overneemt en erbij zet “overgenomen van Arnoud want er zit toch geen auteursrecht op” loopt grote kans de rechtszaak te verliezen.

  8. Wie mijn handgemaakte, creatief opgezette sudoku overneemt en erbij zet ???overgenomen van Arnoud want er zit toch geen auteursrecht op??? loopt grote kans de rechtszaak te verliezen.

    En hoe denk je dan over de persoon die mijn handgedraaide, creatief opgezette Rubik’s cube positie overneemt (op een recht-toe-recht-aan manier afgebeeld) en erbij zet “overgenomen van Piet want er zit toch geen auteursrecht op”?

    Waarom zit op een door mij zorgvuldig geselecteerde positie geen auteursrecht volgens jou? Of kan daar wel auteursrecht op zitten?

    Mijn antwoord: zo’n positie is niet te onderscheiden van een willekeurig gekozen positie. Hetzelfde geldt m.i. voor jouw sudoku. De creatieve keuzes die je hebt gemaakt zijn er niet aan af te zien. Op een enkel woord handgeselecteerd op basis van creatieve instincten uit een lijst van alle woorden van de Nederlandse taal zit geen auteursrecht. Selecteer je een hele serie woorden zodanig dat er een creatief plan achter zit of lijkt te zitten, dan is het anders.

  9. En hoe denk je dan over de persoon die mijn handgedraaide, creatief opgezette Rubik???s cube positie overneemt (op een recht-toe-recht-aan manier afgebeeld) en erbij zet ???overgenomen van Piet want er zit toch geen auteursrecht op????

    Ik denk dat jij dan wel een claim hebt. Jouw kunstwerk (de aldus opzettelijk en creatief gepositioneerde rubikskubus) wordt verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt. Een toiletpot ophangen is kunst onder de juiste omstandigheden. Dus waarom een rubikskubus niet?

    Let wel: dit geeft g??n rechten tegen mensen die toevallig die positie ook draaien. Het auteursrecht geeft alleen rechten die jouw kunstwerk imiteren.

    Mijn antwoord: zo???n positie is niet te onderscheiden van een willekeurig gekozen positie. Hetzelfde geldt m.i. voor jouw sudoku. De creatieve keuzes die je hebt gemaakt zijn er niet aan af te zien.

    Dat is inderdaad het centrale punt. De creativiteit moet uit het werk af te leiden zijn. Kan de auteur dat niet, dan kan hij geen rechten claimen. Maar kan hij w?l aantonen dat zijn werk creativiteit bevat ?n dat de gewraakte puzzel een kopie van zijn werk is, dan is sprake van auteursrechtschending. Ik zie het daarom meer als een bewijsprobleem dan als een fundamentele onmogelijkheid.

    Op een enkel woord handgeselecteerd op basis van creatieve instincten uit een lijst van alle woorden van de Nederlandse taal zit geen auteursrecht. Selecteer je een hele serie woorden zodanig dat er een creatief plan achter zit of lijkt te zitten, dan is het anders.

    Elke serie woorden uit de woordenlijst der Nederlandse taal is ook geautomatiseerd te maken. Geef mij een bestand met alle woorden en ik maak een script dat elke sublijst uit dat bestand genereert. Alle combinaties van 2 woorden, alle combinaties van 3 woorden, etc. – en in elke volgorde ook nog(*). Duurt een jaar om te maken en kost wat opslag, maar die sublijsten krijg je. Is daarmee jouw creatieve zelfgemaakte lijst met je 20 mooiste woorden niet meer beschermd? Dat lijkt me toch niet?

    Als je zegt: een lijst kan per definitie niet creatief zijn, de creativiteit moet blijken uit de toelichting erbij, goed dan geef ik me gewonnen. Maar ik krijg de indruk dat een lijst die op zich verdedigbaar creatief is, toch echt als beschermd wordt geacht in de literatuur. Ook zonder inleiding met uitleg waarom.

    (*) Meelezende Perl-hackers die een oneliner kunnen produceren om dit te doen winnen 1 gratis exemplaar van De wet op internet, editie 2010.

  10. Ik denk dat jij dan wel een claim hebt. Jouw kunstwerk (de aldus opzettelijk en creatief gepositioneerde rubikskubus)

    Dus je bent van mening dat op de door mij gedraaide positie auteursrecht zit? Mijn creatieve input laat zich dus aflezen uit de positie zelf?

    Wat als Endstra op die achterbank terwijl hij zat te vertellen gedachtenloos een kubus door elkaar had gedraaid? Daar zit dan (als ik je goed begrijp) ook auteursrecht op? Dat hij niet bewust creatief aan het draaien was doet er in ieder geval niet toe, het gaat alleen om het resultaat. Als mijn positie creatief is, dan zijn positie zeer waarschijlijk toch ook. Ik zou in ieder geval niet weten hoe je aan zo’n positie m??r kunt zien dan dat iemand vrolijk heeft zitten draaien.

    Ik zie het daarom meer als een bewijsprobleem dan als een fundamentele onmogelijkheid.

    Ik denk dat er in het algemeen soms sprake zal zijn van een fundamentele onmogelijkheid, soms van een bewijsprobleem. Een serie ogenschijnlijk willekeurig gekozen letters en leestekens kan bij nader inzien (en na een toelichting van de maker) toch creatieve aspecten bevatten. Maar auteursrecht op een positie van de Rubik’s cube lijkt mij fundamenteel onmogelijk.

    Bij sudoku’s is het misschien mogelijk om aan te tonen dat verreweg de meeste “legale” sudoku’s compleet oninteressant zijn als puzzel, zodat voor het selecteren van “betekenisvolle” sudoku’s creativiteit nodig is die ook valt af te lezen uit de sudoku zelf. Ik weet niet of dit zo is, maar ik betwijfel het. Vooralsnog beschouw ik het maar als een bewijsprobleem, maar ik betwijfel de fundamentele mogelijkheid van het leveren van dit bewijs.

    (…) Is daarmee jouw creatieve zelfgemaakte lijst met je 20 mooiste woorden niet meer beschermd? Dat lijkt me toch niet?

    Lijkt mij ook niet. De keuze van een betekenisvolle lijst op basis van mijn persoonlijke voorkeuren is creatief.

    Overigens kun je je wel afvragen of mijn lijst nog wel een oorspronkelijk werk is als de lijst al voorkomt op jouw harde schijf (die laten we zeggen via het internet toegankelijk is). Ik denk eerlijk gezegd niet dat dit uitmaakt.

    Maar waar was je het nu niet mee eens? Ik had het over de selectie van ??n enkel woord uit een lijst van alle Nederlandse woorden. Een selectie met de hand op basis van creatieve instincten, maar dat is niet af te lezen uit dat ene woord. Dus op dat ene woord zit geen auteursrecht. (Ok, een ander probleem is dat het woord al bestaat en dus niet oorspronkelijk is want anders kwam het niet op de lijst voor… even niet aan gedacht. Maar hetzelfde zou dus het geval kunnen zijn met de lijst van 20 woorden die voorkomt in jouw metalijst van alle lijstjes van 20 woorden. Je zou ook alle sudoku’s 1x kunnen genereren en dan zeggen dat om die reden er geen “nieuwe” sudoku’s meer kunnen worden gemaakt. Ik denk dat dit argument van tafel moet worden afgewezen.)

  11. Dus je bent van mening dat op de door mij gedraaide positie auteursrecht zit? Mijn creatieve input laat zich dus aflezen uit de positie zelf?

    Als de creatieve input zich laat aflezen uit de positie, dan ja. Wel is vereist dat de eiser bewijst dat er is overgenomen van de creatief gekozen positie en niet toevallig dezelfde positie is ingenomen. Het is dus een bewijskwestie.

    Het maakt inderdaad niet uit of het werk elders ook al bestaat. Auteursrecht gaat niet over originaliteit in absolute zin. Twee mensen kunnen hetzelfde werk maken en daar elk een auteursrecht op hebben. Waar het om gaat, is of iemand overneemt uit mijn werk. Niet of zijn werk lijkt op het mijne. Als het werk lijkt, kan (Barbie/Cindy-arrest) een bewijsvermoeden worden geformuleerd dat er is overgenomen, maar het vermoeden kan worden weerlegd.

  12. Als de creatieve input zich laat aflezen uit de positie, dan ja.

    Maar dat lijkt me in het geval van ??n ge?soleerde positie van de Rubik’s cube in ieder geval fundamenteel onmogelijk.

    In het geval van ??n enkele sudoku of binero durf ik niet met 100% zekerheid uit te sluiten dat er iets creatiefs uit is af te lezen, maar ik acht dat onwaarschijnlijk.

    Het maakt inderdaad niet uit of het werk elders ook al bestaat. Auteursrecht gaat niet over originaliteit in absolute zin. Twee mensen kunnen hetzelfde werk maken en daar elk een auteursrecht op hebben.

    Ah, de HR zegt in Endstra inderdaad dat oorspronkelijk neerkomt op “niet ontleend”. Ik had even iets anders in mijn hoofd.

  13. Het format van Sudoku, 9 blokken met elk 9 blokjes, cijfers moeten verschillen etc. Zeg maar het speelbord en de spelregels. Is dat niet auteursrechtelijk beschermd? Software kan weliswaar dergelijke puzzels produceren zonder verdere creatieve input. Doch het bedenken van het format zelf is wel een creatieve daad? Maar mijn werkelijke vraag (zo kwam ik hier verzeild); de term sudoku slaat op een bepaald type puzzel. Stel dat je de bedenker bent van die puzzel en je had die puzzel op het moment van introduceren ook daadwerkelijk Sudoku genoemd. Had je deze naam dan als merk kunnen registeren? Of valt de naam van een compleet nieuw product onder soortnaam? Schaakspel is een soortnaam Scrabble, maggi zijn merken die soortnaam geworden zijn. Beide producten waren waarschijnlijk niet nieuw.

    Heel benieuwd naar je antwoord. Want druk met ontwikkelen van een compleet nieuw spel….

    1. Een concreet ontwerp voor een speelbord kan beschermd zijn. Het bekende ganzenbordbord is gewoon een kunstwerkje. Maar enkel “men neme een blok met 9×9 blokjes” is denk ik niet genoeg. Voor spelregels geldt hetzelfde: hóe je ze opschrijft kan beschermd zijn, maar de functie, de regel als zodanig is veel lastiger te beschermen.

      Een naam voor een nieuw product zoals een puzzel kan zeker als merk worden vastgelegd. De term Sudoku was een creatieve samentrekking in het Japans. Maar als je niet uitkijkt dan wordt je merknaam een soortnaam, hoe moet je deze puzzel anders noemen dan “sudoku”? Een soortnaam mag geen merk zijn, dus dan vervalt je merknaam. Het kan dus slim zijn om zowel een merknaam als een soortnaam te verzinnen: bij de introductie van de Senseo is ook nadrukkelijk de term koffiepad gepusht, zodat het merk Senseo voor die pads niet de soortnaam zou worden.

  14. Hartelijk dank voor het antwoord! Daar heb ik echt wat aan.

    Sudoku is toch meer dan “men neme een blok met 9 x 9 blokjes”? Die 9 x 9 blokjes worden opgedeeld in 3 x 3 blokken van 3 x 3 blokken. In de 9 blokjes van een groep mag elk cijfer maar 1x voorkomen. In elke rij/kolom mag elk cijfer maar 1x voorkomen.

    Dat is niet voldoende denk je voor bescherming middels auteursrecht? Zou het wel beschermd kunnen worden middels een patent?

    Ik vrees dat het voor mijn spel lastig wordt. Het spel-idee bestaat niet zover ik weet. De naam die ik het ga geven zal soortnaam worden voor dat type puzzels. Het zal weinig zin hebben om die naam als merk vast te leggen. Ik twijfel nog tussen een fantasie-naam, of een soortnaam. Soortnaam heeft betrekking op een heel klein onderdeel van het spel.

    De pads voor de Senseo zijn een onderdeel van het geheel. Dan is het iets makkelijker om te zorgen dat de pads geen Senseo-koffie genoemd gaan worden.

    Lastig. Temeer daar ik in de App Store niet mijn bedrijfsnaam kan opvoeren als de ontwikkelaar zodat dat het merk zou kunnen worden. Eenmanszaken staan er verplicht met hun eigen naam.

    1. Correct het is meer dan enkel een blok met blokjes. De vraag is dan of je die opdeling moet zien als een creatief iets, zoals de geschilderde ganzen van ganzenbord, of als een functioneel deel van het spel zoals de vakjes bij schaken. Daar móet je vakjes hebben omdat je anders niet objectief kunt bepalen hoe ver de stukken mogen gaan.

      Omdat het niet gaat om de vórmgeving van de blokjes maar om het idéé ervan denk ik dat er geen auteursrecht op die layout te claimen is.

      Een patent (octrooi) is niet mogelijk op een spel, dat is uitgesloten in de patentwetgeving.

      Als de naam een soortnaam zál worden dan moet je het van je bedrijfsnaam hebben. Iedereen kan kruiswoordpuzzels maken maar die van Denksport zijn toch wel bijzonder elke keer.

      1. Nogmaals dank!

        Blij dat het niet te patenteren is. Ik heb er een, getoetst en wel, maar niet van een spel. Zoiets is een kostbare bereklus.

        Het bedenken van het format, hoe het spel functioneert en volgens welke formule de cijfers (letters, vormpjes) op het speelbord moeten komen. Dat lijkt mij creëren?

        Anyway, het valt niet te patenteren. Dus de enige mogelijke wettelijke bescherming is auteursrecht. En dan vestig ik mijn hoop op Apple. De schijnen spellen en namen die teveel lijken af te keuren voor de app store.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.