3D dinsdag: Het octrooirecht

3d-printed-dewalt-zaag-cc-by.pngWorden 3D-printers de nieuwe Napster? Met die vraag in het achterhoofd bespreek ik elke dinsdag een aspect van het intellectueel eigendomsrecht en waar dat botst met de mogelijkheden van 3D printen. Op basis van deze blogs en jullie feedback daarop wil ik hier uiteindelijk een boek van maken. En natuurlijk publiceer ik dan geen comments van jullie daarin zonder aparte toestemming.

3D printers en hun mogelijkheden zijn een geweldige technologische innovatie. En als we het over intellectueel eigendom bij innovatie hebben, dan komen we meteen bij octrooien uit. Octrooien (ook wel patenten) zijn namelijk bedoeld om namaak van technische uitvindingen tegen te gaan. Met een octrooi kun je iedereen verbieden de uitvinding na te maken, te verhandelen of in gebruik te hebben.

Er zit wel een belangrijke grens aan het octrooirecht: je kunt alleen optreden tegen bedrijfsmatig of zakelijk gebruik of productie van de uitvinding. Een particulier die je uitvinding namaakt, pleegt per definitie geen inbreuk. Omdat in de meeste gevallen er geprint wordt door particulieren, lijkt het octrooirecht minder van belang. Echter, bedrijven die op bestelling 3D printen, plegen wél inbreuk wanneer ze een geoctrooieerd object printen. Ook als dat door een particulier besteld wordt. De vraag is wel hoe een octrooihouder daar achter komt. Hij zou dan de hele dag naast de printer moeten staan en zien wat er wordt geproduceerd.

Een uitvinding moet in een technologisch vakgebied liggen. Abstracte ideeën, spellen, medische behandelwijzen, computerprogramma ’s en werkwijzen voor het zakendoen zijn in principe uitgesloten van octrooi. (Ja, bij software is er nogal wat gedoe over dat principe.) Voor 3D-objecten lijkt me dit niet vaak een hindernis. Een 3D object dat iets doet, en dus niet puur een ornament of kunstwerk is, voldoet al snel aan de eis van een technologische vinding. Een schakeling, een mechanische constructie of een 3D printer als zodanig: allemaal in principe octrooieerbaar.

Wel moet zo’n uitvinding nieuw en inventief zijn. Oftewel, de uitvinding mag nog niet bestaan en mag geen triviale variatie op het bekende zijn. Dat niet bestaan is nog wel te meten – het is het niet-triviaal zijn waar de problemen beginnen. Want zó moeilijk is het niet om iets erdoor te krijgen als zijnde inventief/niet-triviaal.

De nieuwheid en inventiviteit van een uitvinding wordt afgemeten aan de claims. Deze bevatten een definitie in juridische taal van wat er onder de uitvinding wordt verstaan. Alleen deze definitie bepaalt of sprake is van inbreuk. De titel, het abstract, de figuren en de beschrijving: allemaal heel leuk maar juridisch gezien gaat het om die claims. Wie wel eens een nieuwsbericht over octrooien leest: als octrooigemachtigde kan ik je vertellen dat in 99% van de berichten de journalist alleen de titel of abstract gebruikt om aan te geven waar het octrooi over gaat. Fout dus.

patent-fiets.pngEen octrooi is geldig voor 20 jaar vanaf de dag van aanvraag en kan niet worden verlengd. (Ok ok, er is een trucje met één jaar extra middels een prioriteitsaanvraag en bij octrooi op medicijnen kun je een aanvullend beschermingscertificaat verkrijgen.) Een veel gebruikte truc om hier omheen te komen, is een relatief kleine verbetering octrooieren. Dan heb je weer 20 jaar voor je verbetering, en als die maar interessant genoeg is, wil niemand meer je originele uitvinding gebruiken.

Het grote probleem bij octrooien is echter te weten komen op welke octrooien je inbreuk kan plegen, zodat je die kunt omzeilen. Er zijn octrooidatabanken natuurlijk, maar om daarin met succes iets te kunnen zoeken moet je wel specialist zijn. (Ik ben specialist en vind het nog steeds lastig.) En zo’n vrijgaveonderzoek is cruciaal, want volgens de octrooiwet kun je ook een octrooi schenden als je geen idee had dat het octrooi bestond. Je hoeft niet het originele product of het octrooi bekeken te hebben (zoals bij auteursrecht wel een vereiste is). Iemand die zich 10 jaar in de kelder terugtrekt en een pracht van een klapschaats maakt, pleegt inbreuk op de octrooien die daarop rusten.

Soms worden producten voorzien van aanduidingen als “Patent pending” of “US 1,234,567”. Die geven aan dat er een octrooiaanvraag loopt of dat de producent meent dat zijn patent met nummer 1.234.567 geschonden wordt als je dat product namaakt. Formeel verandert dat niets – zonder die aanduidingen pleeg je óók inbreuk – maar het kan de schadeclaims fors verhogen als je een product met zo’n aanduiding erop namaakt.

Alles bij elkaar kun je bij 3D printen van objecten in theorie zeker tegen octrooien aanlopen, maar ik verwacht dat dat in de praktijk niet snel gaat gebeuren. Particulieren plegen per definitie geen inbreuk, en 3D-printbedrijven doen zó veel verschillende producten dat geen octrooihouder daar effectief toezicht op kan houden. Misschien dat dit probleem aanleiding kan geven voor notice/takedown-achtige wetgeving: een octrooihouder kan dan zijn product en octrooi aanmelden waarna een 3D-printbedrijf hier geen prints meer van mag maken zonder aparte toestemming.

solid-edge-design-3d.pngWaarschijnlijker lijkt me echter dat de CAD-bestanden op de korrel genomen worden. Een CAD bestand vertelt de printer hoe het object opgebouwd moet worden. Op zichzelf is een CAD bestand geen uitvinding maar slechts een blauwdruk, en blauwdrukken vallen niet onder octrooien want het zijn geen concrete dingen.

Er is echter een uitzondering in de octrooiwet: ook het namaken of produceren van “middelen betreffende een wezenlijk bestanddeel” van een uitvinding valt onder het octrooirecht, wanneer die gebruikt gaan worden om vervolgens de uitvinding zelf na te maken. Dit wordt ook wel indirecte inbreuk genoemd. Daarbij is vereist dat de namaker “gezien de omstandigheden duidelijk is, dat die middelen voor die toepassing geschikt en bestemd zijn”. Dit vanwege handige jongens die een geoctrooieerd apparaat namaken en als bouwpakket op de markt brengen.

Niet elk onderdeeltje van een geoctrooieerde uitvinding valt onder de definitie van “wezenlijk bestanddeel”. Het enkele feit dat een item gebruikt kan worden om de uitvinding na te maken, is niet genoeg. Maar waar de grens ligt, is een heel lastige vraag, zoals in het Senseopads-arrest bleek. Specifiek uitgezonderd zijn “algemeen in de handel verkrijgbare produkten”. Daarmee is dus uitgesloten dat een octrooihouder de leverancier van grondstoffen voor 3D-printen (of de printers zelf) aanpakt met als argument dat die zo’n wezenlijk bestanddeel betreffen.

Of een CAD-bestand met louter instructies voor het produceren van de uitvinding hieronder valt, is een open vraag. Tot dusverre zijn er alleen rechtszaken geweest over fysieke onderdelen die al of niet middelen voor inbreuk opleverden. Maar het ligt voor de hand dat als particulieren thuis uitvindingen printen en handelaren alleen printers en grondstoffen verkopen, de aanbieders van CAD-bestanden wegens middellijke inbreuk worden aangesproken. En de positie van CAD-bestandsaanbieders zal ook bij de andere IE-rechten essentieel blijken.

Arnoud<br/> Foto: 3D geprinte Dewalt-motorzaag door Creative Tools en Solid Edge designtool door Siemens PLM Software, beiden CC-BY 2.0. Het octrooi is US 4,502,705 uit 1985 voor een inventieve tandemfiets.

11 reacties

  1. Aardige is natuurlijk dat open CAD databanken (thingiverse bijv) misschien nog wel zijn aan te pakken, maar als een onderdeel eenmaal populair genoeg is en wel gedefinieerd in een CAD bestand, dan zijn er tegenwoordig voldoende mogelijkheden (Piratebay en consorten) om die bestanden te distribueren. Ik vraag me sterk af of het zinnig is om er uiteindelijk hard achteraan te zitten — het is een beter idee om je business model aan te passen als dat erop stoelt om dure reserveonderdelen te verkopen. Mijn indruk is dat voor producenten het in voorraad houden en verkopen van reserveonderdelen vaak eerder een kostenpost is dan een winstfactor, hoe duur die onderdelen ook zijn.

    De Handyman in zijn huidige vorm zal wel verdwijnen — maar dat doet ie nu ook al. Het bijhouden van een gigantische databank cad bestanden en hoge kwaliteit printers is misschien wel weer een manier om de onderdelenhandels te revitaliseren.

  2. @ Jasper Jansen

    Die Handyman zou ook kansen kunnen pakken… We hebben niets op voorraad maar maken het binnen een uur voor U zodat U verder kunt. Ze kunnen dan werken met oficiele cadtekeningen van de fabrikant die ze via een licentiesysteem beschikbaar stelt… Ik roep maar wat hoor…

    Ook zouden fabrikanten cadtekeningen beschikbaar kunnen stellen aan particulieren om het zelf te maken.

    Probleem blijft echter, hoe voorkom je dat mensen die tekeningen gratis “delen” met de rest van de wereld, en veel belangrijker, hoe voorkom je dat chinese “zakenlieden” die tekeningen gaan misbruiken?

  3. Aan de andere kant: moet een octrooiaanvraag niet juist voorzien zijn van de benodigde informatie om de uitvinding te reproduceren?

    Met het idee dat je alleen bescherming geniet omdat je de uitvinding publiek hebt gemaakt. In tegenstelling tot een bedrijfsgeheim: geen bescherming maar wel geheim.

    Dus zo’n CAD bestand zou gemakkelijk uit het octrooi moeten kunnen worden gedestileerd. Een CAD bestand is dan niet veel anders dan een digitale weergave van het oorspronkelijke octrooi.

    Zijn de octrooien zelf eigenlijk publiek? Mag je die vrij verspreiden? In ongewijzigde vorm of mag je ook ‘format-shiften’ tussen papier/digitaal. Of bijvoorbeeld naar een CAD bestand?

  4. Een andere reden waarom octrooihouders er voorlopig nog geen overlast van zullen krijgen is omdat de kosten van 3D printen nog aan de hoge kant is. Daarnaast is het resultaat soms nog verre van perfect en vooral sterk afhankelijk van de software die je hebt gebruikt om een 3D model mee te genereren. En het maken van een goed 3D model is ook erg tijdrovend en lang niet zo eenvoudig. Natuurlijk zijn er veel tools die hierbij aanbieden en al 3D modellen in bepaalde vormen aanbieden. Pakketten als Poser en DAZ Studio zijn zeer populair onder amateurs omdat er zoveel kant-en-klare modellen voor beschikbaar zijn. En deze producten zijn ook zeer populair onder professionele illustratoren en je ziet afbeeldingen gemaakt met deze software al heel vaak op diverse SF tijdschriften verschijnen. Toch zijn deze software-pakketten meer geschikt voor het maken van plaatjes en minder voor het genereren van echte 3D voorwerpen, ook al werken ze met 3D modellen. Voor het maken van 3D objecten heb je al gauw wat betere software nodig en die is een behoorlijke factor duurder dan de pakketten die ik net noemde. Het is dus redelijk aannemelijk dat mensen die 3D voorwerpen ontwerpen dit op een professioneel niveau doen en daarnaast ook als hobby 3D objecten genereren. Het is deze groep semi-professionals die ook snel met octrooien te maken kunnen krijgen en dus objecten maken waar een octrooi op zit. Het zal nog enige tijd duren voordat ook amateurs thuis met betaalbare software aan de slag kunnen maar op dit moment is de prijs nog een dure factor. Op dit moment zou het wel een lucratieve markt kunnen worden voor 3D professionals om reserve-onderdelen te genereren op verzoek van klanten. Zeker als het om reserve-onderdelen gaat van apparaten die regelmatig problemen kennen en waarvoor reserve-onderdelen moeilijk te verkrijgen zijn. Als professional neem je dan een goede 3D scanner en scan je eenmalig het voorwerp in, doet een paar aanpassingen in de 3D software en vervolgens druk je een kleine hoeveelheid af als voorraad en bied je deze goedkoop aan. (Eventueel in combinatie met het uitvoeren van een reparatie.) Ik denk dat in dit markt-segment uiteindelijk de grootste octrooi-schendingen naar voren kunnen komen. Al is het maar een 3D print-bedrijf die Ministeck stukjes in afwijkende kleuren aanbiedt. (Is het octrooi op Ministeck eigenlijk al verlopen?)

  5. Even een vraagje: als een bedrijf voor gebruik binnen de eigen vestiging dingen 3D-print, hoe is dat geregeld?

    (ik zit te denken aan reserveonderdelen voor apparaten, zoals knoppen, frontplaten, etc. van apparatuur die of niet meer te krijgen is bij het oorspronkelijke bedrijf, of alleen tegen absurde prijzen.)

  6. Nu ik eraan denk… Stel, een architect ontwerpt een nieuw kantoor en stuurt een CAD-bestand naar de toekomstige eigenaar met daarin alle details. De nieuwe eigenaar besluit om vervolgens een schaalmodel van dat kantoor in details uit te printen, inclusief kleine bureaustoelen, vuilnisbakken, computers, mokken en wat nog meer. Dat schaalmodel wordt vervolgens aan bezoekers getoond als zijnde het aankomende kantoor. (Waar dus nog geen steen van is neergelegd.) Dat maakt alles wel een interessante samenraapsel van octrooirecht, auteursrecht en vast nog enkele andere rechten. (Ten minste, octrooirecht indien de architect bijzondere constructies heeft bedacht die als uitvinding gekenmerkt kunnen worden.) Maar goed, octrooirecht dus…

    Is octrooirecht ook van toepassing indien iemand een 3D printer gebruikt voor het maken van schaalmodellen van nieuwe uitvindingen? 🙂 Eigenlijk is dat een kwestie van 3D inscannen en verkleind afdrukken…

  7. Iemand die zich 10 jaar in de kelder terugtrekt en een pracht van een klapschaats maakt, pleegt inbreuk op de octrooien die daarop rusten.

    Ware het niet dat “de klapschaats” uit 1894 stamt, zodat het octrooi inmiddels niet meer geldig is. (Er zijn inmiddels vast en zeker tientallen octrooien toegekend op verdere verbeteringen, maar met een beetje geluk valt de klapschaats uit de kelder daar niet onder.)

    @BertBert:

    Dus zo???n CAD bestand zou gemakkelijk uit het octrooi moeten kunnen worden gedestileerd. Een CAD bestand is dan niet veel anders dan een digitale weergave van het oorspronkelijke octrooi.
    In de praktijk zal dit waarschijnlijk toch tegenvallen. Vergelijk het met octrooien op software (met technisch effect etc.), de aanvragen van Microsoft komen ook niet met de source code van Windows. De vakman moet het kunnen maken, en zal normaal gesproken ook in staat moeten zijn zo’n CAD bestand te produceren, maar dat kan nog wel heel veel (niet-inventief) werk kosten.
    Zijn de octrooien zelf eigenlijk publiek? Mag je die vrij verspreiden? In ongewijzigde vorm of mag je ook ???format-shiften??? tussen papier/digitaal. Of bijvoorbeeld naar een CAD bestand?
    Auteursrechtelijk kan er een probleem zijn, zie de blogpost uit 2008 van Arnoud. Maar juist omdat het CAD bestand vaak niet direct uit het octrooischrift zal zijn te extraheren lijkt het auteursrecht mij een te overkomen probleem. Voor zover gelijkenis met de tekeningen uit het octrooischrift niet valt te voorkomen, zal dit functionele en dus niet auteursrechtelijk beschermde aspecten van de tekening betreffen.

    Een interessante vraag lijkt mij: kan het CAD-bestand onder de bescherming van het octrooi zelf vallen?

    Normaal gesproken zal dit niet het geval zijn, maar juist door de komst van 3D printers kan ik mij voorstellen dat aanvragers in de toekomst ook de CAD-bestanden zullen claimen. Zijn die bestanden octrooieerbaar? Als ze met een general purpose 3D printer kunnen worden uitgeprint zie ik eigenlijk niet in waarom niet (naar analogie met de octrooieerbaarheid van computerprogramma’s die geladen in een general purpose computer van die computer een nieuw en inventief apparaat maken).

    Ah ik zie nu (pas) dat Arnoud in zijn post juist al ingaat op deze vraag. Ik heb dus wat twijfels bij zijn “niet octrooieerbaar want slechts een blauwdruk”-argument.

  8. Volgens mij is een CAD-bestand beschermd door de auteurswet en die heeft een langere houdbaarheids-datum. De vraag is eerder of je een bestaan CAD-bestand mag namaken. Dat is zo’n beetje hetzelfde als de gebruikers-interface van een andere applicatie nabouwen. Aan de andere kant vraag ik mij af hoeveel patenten er worden gegeven op basis van alleen de unieke vorm van een object. Vaak heb je ook wat extra electronica nodig, of bepaalde grondstoffen. Lego en Ministeck hebben verlopen octrooien maar waren wel voorbeelden van uitvindingen waarbij vooral de vorm van belang was. Zijn er nog veel uitvindingen te bedenken waarbij alleen de vorm van belang is? Nou ja, de Rubik cubus? Ook al verlopen… 🙂

  9. Volgens mij is een CAD-bestand beschermd door de auteurswet en die heeft een langere houdbaarheids-datum.

    Computerprogramma’s zijn ook beschermd door het auteursrecht, maar dat weerhoudt veel bedrijven er niet van om octrooi aan te vragen op software. De bescherming die een octrooi biedt is veel en veel breder.

    De vraag is eerder of je een bestaan CAD-bestand mag namaken.

    Het auteursrecht op een bestaand CAD-bestand voor een apparaat verbiedt in ieder geval niet om zelf een CAD-bestand voor dat apparaat te maken. Een octrooirecht op het CAD-bestand kan dit wel verbieden (in commerci?le situaties e.d.).

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.