3D dinsdag: Het auteursrecht

3d-printed-dewalt-zaag-cc-by.pngWorden 3D-printers de nieuwe Napster? Met die vraag in het achterhoofd bespreek ik elke dinsdag een aspect van het intellectueel eigendomsrecht en waar dat botst met de mogelijkheden van 3D printen. Op basis van deze blogs en jullie feedback daarop wil ik hier uiteindelijk een boek van maken. En natuurlijk publiceer ik dan geen comments van jullie daarin zonder aparte toestemming.

You wouldn’t download a car, zo staat op die shirts die ik verkoop. (Ja, de verkoop is wat ingezakt sinds FTD verloor.) Een auto is een fysiek ding, en auteursrecht beschrijft creatieve werken, geen dingen. Maar toch hebben auteursrecht en 3D printen meer met elkaar te maken dan je zou denken. Ook driedimensionale gebruiksvoorwerpen kunnen namelijk prima door het auteursrecht beschermd zijn. Plus, een blauwdruk is vaak auteursrechtelijk beschermd – en daarmee zijn de CAD bestanden eenvoudiger aan te pakken met auteursrechten dan met octrooien, merken of modellen.

Het auteursrecht begon ooit als bescherming van teksten en tekeningen, maar is langzaam maar zeker opgeschoven naar de beschermer van alle creatieve prestaties die op een of andere manier te omlijnen zijn in enig medium. En dat omvat véél: ook een geur is auteursrechtelijk te beschermen.

Auteursrecht geldt ook voor het uiterlijk van gebruiksvoorwerpen. Daarmee is er overlap met het modelrecht. De grens voor creativiteit ligt wel iets hoger dan bij het modelrecht, maar niet hoger dan bij andere soorten auteursrechtelijke werken. De eis is wel dat het voorwerp geen zuiver functionele vorm heeft. Functionele aspecten moeten via een octrooi beschermd worden (als dat kan gezien de strenge eisen aan nieuwheid en inventiviteit daarbij). Het moet bij auteursrecht gaan om iets creatiefs, en functie staat haaks op creativiteit.

copyright-symbol-printed.pngHet auteursrecht heeft sowieso de grootste feature creep van alle intellectuele-eigendomsrechten. Ook op het gebied van de exclusieve rechten – wat je anderen kunt verbieden – kun je met auteursrechten meer dan andere rechten. Iedere kopie en iedere publicatie, ongeacht verschijningsvorm, valt onder de zeggenschap van de auteur. Er zijn uitzonderingen, zoals citaatrecht en de kopie voor eigen gebruik, maar als die al te populair worden dan wordt de wet daarop aangepast.

Dat recht op een kopie voor eigen gebruik komt overigens weer wel goed uit voor 3D printen: hij maakt het mogelijk om voor jezelf driedimensionale auteursrechtelijk beschermde objecten te printen. Zolang je die niet verhandelt, is er geen probleem. Maar een bedrijf of onderzoeksinstelling kan deze uitzondering niet gebruiken. Die zal voor elk te printen ontwerp toestemming moeten vragen van de maker.

Wie zelf aan de slag gaat met ontwerpen, heeft van auteursrecht minder te vrezen. Een auteursrecht beschermt een concreet ontwerp of product tegen kopiëren. Wie niet kopieert maar zelf ontwerpt, kan per definitie geen auteursrechten schenden. Je hebt alleen wel een probleem als je eigen ontwerp veel lijkt op een bestaand werk, want de rechter mag dan de bewijslast omkeren en jou laten aantonen dat je ontwerp écht zelf gemaakt is en niet onbewust stiekem toch afgekeken.

drakenhoofd-geprint.pngIn de vorige afleveringen besprak ik de problemen die octrooi-, model- of merkhouders- zouden hebben als ze CAD-bestanden willen aanpakken waarmee hun beschermde producten nagemaakt kunnen worden. Die problemen hebben auteursrechthebbenden niet: een bestand met instructies hoe een creatief product eruit ziet, is namelijk een ‘verveelvoudiging’ oftewel kopie van dat product. En die is net zo goed beschermd als een driedimensionaal nagemaakte versie.

In tegenstelling tot octrooien of modellen zijn er geen specifieke uitzonderingen voor onderzoek of het repareren van producten. De discussie zal eigenlijk alleen gaan over of de objecten in kwestie zelf wel beschermd zijn, en dat zal al snel het geval zijn. Dat drakenhoofd hiernaast is bijvoorbeeld zonder meer auteursrechtelijk beschermd – en op de korte termijn zullen het vooral dit soort decoratieve objecten zijn die geprint gaan worden. Het auteursrecht heeft daarmee de beste kaarten om het 3D printen aan banden te leggen.

Arnoud<br/> Foto: 3D geprinte Dewalt-motorzaag door Creative Tools. Het copyrightsymbool komt uit de krochten van Google Afbeeldingenis gekocht bij iStockphoto.com. Het drakenhoofd is van jabella, Flickr, CC-BY 2.0.

16 reacties

  1. [offtopic] Eerder vandaag zag ik ook een afbeelding met als ‘bronvermelding’ Google Images. Echter; Google (images) indexeert slechts afbeeldingen van andere websites. Waarom geef je hier geen credits aan de daadwerkelijke maker van deze afbeelding? 🙂

  2. Driedimensionale gebruiksvoorwerpen kunnen namelijk prima door het auteursrecht beschermd zijn.

    Nee, dat kan niet. Het auteursrecht beschermt alleen de belangen van uitgevers. Werken, of beter gezegd de daarin gevangen memes, worden juist beter beschermd door een veelheid aan kopieermogelijkheden. Die zorgen ervoor dat iedereen die met het meme aan de slag wil, dit kan door het werk te kopiëren of opnieuw openbaar te maken.

    En ja, ik weet dat advocaten dat nu eenmaal zo zeggen, maar dat zegt dan m.i. meer over jouw beroepsgroep (verder niets vervelend bedoeld) dan over het juiste gebruik van het woord “beschermen”.

  3. @1. Als Google Images de bron is, dan vermeld je die. Dat kan gebeuren als je bijvoorbeeld een afbeelding citeert die je uit de Google Images-cache hebt gehaald, maar die niet meer op de gelinkte website staat.

  4. Tja Branko, van dat akelig misleidende “beschermen” komen we maar moeilijk af, al probeer ik consequent alternatieven zoals “bezwaard” of “belast” met auteursrecht te gebruiken. Inderdaad, hoe vaker een werk gekopieerd wordt, hoe beter het beschermd is tegen verloren-gaan.

  5. Wat wel weer leuk is: Je t-shirt YWDAC heb ik in Poser na kunnen maken en daar kan ik dus mijn 3D modellen mee voorzien. 🙂 Als ik ze nu ook nog in kleur kon afdrukken op een 3D printer was het al helemaal komisch! Maar goed, dat model van mij levert dan wel interessante problemen op! De basis voor het t-shirt is namelijk van auteur X. De tekst met zwarte achtergrond heb ik hier van Arnoud “gejat”. De modellen die het t-shirt dragen zijn ook weer combinaties van werken van verschillende auteurs en de manier waarop ik alles combineer is mijn eigen werk, dus daar ben ik de auteur van. (Oh, ik heb diverse modellen moeten kopen om ze zelf te mogen gebruiken voor het renderen van plaatjes! Genereren van 3D afdrukken? Geen idee of dat mag!) Zo’n mengelmoes van auteursrechten levert natuurlijk complexe situaties op die een dergelijke 3D print kunnen tegenhouden. Zeker als je een dergelijke print massaal op de markt wilt brengen. Neem bijvoorbeeld dit plaatje. Model is van auteur 1, huidskleur door auteur 2, haar door auteur 3, pose door auteur 4, t-shirt door auteur 5, broek door auteur 6, schoenen door auteur 7. Al deze materialen heb ik voor betaald met het recht om er plaatjes mee te renderen zonder dat ik referenties naar de echte auteurs erbij hoef te plaatsen. Dan de tekst op het t-shirt van Arnoud, waarbij ik aanneem dat deze CC-BY-SA is. Toch? En het geheel is samengesteld door mij en ik stel het onder diezelfde licentie weer beschikbaar. Leuk plaatje, maar wat als ik dit model als een 3D print wil hebben? Dan moet ik van 7 auteurs toestemming vragen en die kunnen dus allen die 3D afdruk tegenhouden, of extra royalties vragen, of zelfs geld per afdruk claimen! Sowieso is het al vervelend dat je bij dit soort render-werk gebruik moet maken van enorm veel third-party modellen maar in de 3D printing business kon dit nog wel eens vele malen lastiger worden…

    Of niet? Ik denk niet dat veel 3D model-auteurs uiteindelijk een meerprijs zullen vragen voor het recht om een model in 3D te mogen afdrukken. Daarvoor zijn er al teveel kleine spelers op de markt die goedkope modellen produceren en verkopen. Een bedrijf als Getty die in 3D modellen zal handelen zal moeilijk kunnen concurreren tegen de vele goedkoper werkende auteurs. En het probleem is dat de koper er zelf verder mee aan de slag gaat dus exclusiviteit van het model is dan minder belangrijk. Wat dan eerder zal meetellen zijn zaken zoals portretrecht, merkenrecht en patenten…

    Neem bijvoorbeeld de wapenuitrusting en uiterlijk van Xena, Warrior Princess… Daar is geen model voor te koop maar door diverse modellen van verschillende auteurs te combineren zou ik een behoorlijk eind kunnen komen met een gelijkenis van Xena. Auteursrechten? Die zijn verdeeld over een tiental andere auteurs die mij gewoon toestemming hebben gegeven om alles te combineren in mijn eigen ontwerp. Het uiteindelijke plaatje, daar ben ik de auteur van! Dus met auteursrechten kunnen de makers van Xena mij niets maken. (Wel op merkenrecht, portretrecht en mogelijk nog wat andere rechts-gebieden.)

    De vraag is natuurlijk wat straks populairder wordt: een model downloaden van het internet en dat afdrukken? Of meerdere modellen kopen of downloaden en die combineren tot iets nieuws en dat afdrukken? Want om eerlijk te zijn, als ik een nieuwe auto wil afdrukken op mijn printer dan is de kans groot dat ik daar mijn eigen aanpassingen op aan breng en combinaties maak met modellen van andere partijen! Motor van Ferrari, carrosserie van Opel, stoelen zoals in een Porsche en ga zo maar door. De vraag is dan in hoeverre auteursrecht nog invloed heeft als ik een afgeleid model maak en afdruk.

  6. @Arnoud, nu we toch een discussie over dat copyright-symbooltje hebben… Stel, ik gebruik de CGI software die ik heb om dat specifieke plaatje gewoon na te maken? Moeilijk is het niet, want ik zie twee holle, korte cylinders, een solide cylinder en een gestyleerde C. Qua ontwerp dus niets bijzonders en de ‘primitives’ die hiervoor nodig zijn, zijn zeer eenvoudig. Even een goede kleur en belichting kiezen en ik kan een plaatje genereren wat er heel sterk op zal lijken… Is dat dan ook een auteursrechten-schending?

    En om de lijn door te trekken naar 3D printen: iemand ontwerpt iets en ik bouw zelf het model na in mijn eigen software om het vervolgens zelf af te drukken. Is dat dan ook een auteursrechten-schending?

  7. @Wim: Het auteursrecht beschermt tegen namaken/dupliceren/verveelvoudigen dus dat mag niet. Ook niet als het eenvoudig is. (Een boek kopiëren is ook eenvoudig tegenwoordig.)

    Wel zou je een discussie kunnen voeren of dit plaatje wel beschermd is. Een c in een cirkel en dan 3D zetten in een bekende stijl lijkt me niet creatief genoeg daarvoor. Maar het ‘bodempje’ en de schaduwen die eronder gezet zijn, zouden het wellicht wel creatief kunnen maken.

    Ook wordt het een lastige discussie als twee mensen stellen los van elkaar hetzelfde te hebben bedacht. Bij zulke basale vormen kan dat zomaar voorkomen. En van het auteursrecht mag dat: maar bewijs maar eens dat je niet hebt afgekeken.

  8. Tja, het bodempje… De schaduw is gewoon onderdeel van hoe CGI werkt. Je hebt meerdere lichtbronnen en kan per lichtbron aangeven of deze een schaduw werpt en zo ja, hoe precies. Het copyright symbool zelf in 3D is niet te beschermen. Dus het enige wat over blijft is het voetje… Maar goed, juist omdat het werk zo algemeen lijkt kan ik begrijpen dat iemand al snel denkt dat dit plaatje onbeschermd is. Een logische vergissing.

    Maar ik werk regelmatig met CGI, uit hobbyisme, en gebruik daarbij dus modellen die ik bij derden inkoop. Die modellen zijn goed betaalbaar met prijzen van een paar dollarcent tot 50 dollar of meer. Maar het stelt mij dus wel in staat om plaatjes van anderen ermee na te maken! Bijvoorbeeld scenes uit een film, beelden uit een voetbal-wedstrijd, tekeningen van een tekenaar of desnoods beeld ik er verhalen mee uit die in een leesboek staan! En al deze mogelijkheden die ik nu heb met het maken van plaatjes komt straks naar de 3D wereld! Dus ik ben benieuwd hoe sterk het auteursrecht zal blijven… Want opeens kan straks iedereen Garfield uit hun eigen printer afdrukken in 3D, precies zoals hij is uitgebeeld in de laatste strips. Dat wordt nog eens interessant!

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.