Waarom doet Wikipedia niet aan citaatrecht?

wikipedia-lezen-bewerken.pngRegelmatig krijg ik vragen als deze van verwarde Wikipedianen:

Bij een wijziging aan een Wikipedia-lemma wilde ik een citaat toevoegen om de tekst te verduidelijken en te onderbouwen waarom het is zoals ik het beschreef. Dat citaat werd weggehaald met als argument dat ik daarmee auteursrechten zou schenden omdat het geen vrije bron was. Maar citaatrecht is toch legaal?

Dat klopt, citaatrecht is een uitzondering op het auteursrecht. Wat je citeert, oftewel met bronvermelding aanhaalt om je punt te maken, is dan ook geen inbreuk op auteursrechten.

Echter, Wikipedia heeft als regel dat men alleen teksten (en beeld) mag toevoegen die volledig zelf geschreven zijn, of uit vrije (GFDL of Creative Commons) bronnen beschikbaar zijn. Dat moet niet alleen gelden voor de lemma’s als geheel, maar ook voor afbeeldingen en andere media, plus voor delen van lemma’s uit hun context.

Uit dat standpunt volgt ook dat citeren een probleem is. Immers, een beroep op citaatrecht vereist context. En als je het geciteerde uit de context rukt en op een t-shirt drukt en verkoopt, dan is dat geen citaat meer. Dat vindt men problematisch bij de vrije encyclopedie, want uit hun context gerukte lemmateksten moeten op t-shirts te verkopen zijn (mits je de Creative Commonslicentie erbij noemt).

Natuurlijk is citeren legaal, maar als Wikipedia als huisregel zegt “citeren is verboden” dan is dat hun goed recht. Hoe raar het ook is om dit te verbieden. Wel zou het goed zijn om dat standpunt eens wat beter te onderbouwen, want ik kan het nergens als beleidsregel vinden.

Arnoud<br/> PS: op 5 november spreek ik op de Wikimedia Conferentie, al heb ik nog geen idee waarover precies. Iets met auteursrechten, dus ik zal vast cynisch worden.

27 reacties

  1. Michel: mooi voorbeeld van de onduidelijkheid qua beleid. Ik zie wanneer iets volgens wikipedia een citaat is, maar niet of het is toegestaan. De pagina ‘zin en onzin’ is algemene info over auteursrecht, en de pagina ‘argumenten’ bevat onsamenhangende kopjes die weinig tot niets met citeren te maken hebben.

  2. Arnoud, is het citaatrecht van toepassing in alle landen op de wereld. Ik kan me voorstellen dat dat niet zo is en dat men bij wiki dan de universeel veilige optie kiest “NIET citeren” (ook al mag dat in jouw land wel)

  3. Ik zit zelf ook even te zoeken. Er is nergens een specifieke regel die ik tot nu toe gevonden heb. Maar http://nl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Auteursrechten sluit citaatrecht mijn inziens wel uit toch?:

    Al het materiaal dat je op Wikipedia plaatst, plaats je dus onder deze licentie. Dat kan alleen als je daar het recht toe hebt. In het algemeen is dat het geval als: Je het materiaal zelf hebt geschreven of anderszins gecreëerd Het materiaal in het publiek domein is (dat wil zeggen vrij van auteursrechten) Het materiaal al onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen-licentie (CC-BY-SA) valt Het materiaal onder de CC-BY-SA én GNU/FDL-licentie valt Het materiaal valt onder één van de licenties, die is goedgekeurd voor Free Cultural Works, zoals de Creative Commons Naamsvermelding-licentie

  4. Mijn ervaring is dat als mensen stukjes tekst uit onvrije bronnen invoegen, deze meteen worden weggehaald (“WP:COPYVIO”) en dat dan bovenstaande als uitleg komt. Dus of het nu uitgewerkt is of niet, in de praktijk is dit beleid.

    Dat Wikipedia zich op citaatrecht kan beroepen, lijkt me juridisch evident. Men citeert om de eigen uitleg te onderbouwen, net zoals elk wetenschappelijk paper sinds 1912 dat doet. Zolang de lengte in toom gehouden wordt en de bron vermeld, is dat citeren. In die pagina die Richard aanhaalt, wordt uit het lijstje van toegelaten doelen trouwens niet “een uiting met een vergelijkbaar doel” genoemd. Wikipedia is een wetenschappelijke verhandeling of daar zeer sterk mee vergelijkbaar.

  5. Ik ben meer bekend met de Engelse versie van Wikipedia (want op de Hollandse versie komt de azijnzeiker mentaliteit van de gemiddelde Nederlander wel erg snel naar boven) maar het is zeker niet zo dat citaten per definitie zijn verboden, meer dat ze worden afgeraden.

    Het idee achter Wikipedia is dat alles dat erin staat vrij van auteursrecht is, zodat iedereen dit het wilt de inhoud ervan kan gebruiken zoals hij of zij dat wil. Zodra je dus citaten gaat overnemen uit werk waar wel auteursrecht op ligt wordt dit een stuk moeilijker…

    Vaak gaat het niet anders (denk bv. aan een afbeelding van een elpeehoes o.i.d.) maar het is niet gewenst.

    Dat dit verder nergens zo expliciet genoemd wordt (of in ieder geval niet snel vindbaar is) klopt wel, want dat is één van de grootste problemen die Wikipedia heeft. Er is een woud aan spelregels wat in de loop der jaren is gegroeid vanuit allerlei problemen waar Wikipedia mee te maken heeft gehad, die nergens echt overzichtelijk staan uitgelegd, half vrijwillig half verplicht zijn en vaak voor meerdere uitleg vatbaar zijn. Voer voor regel NSBertjes dus…

  6. Mijn ervaring is dat als mensen stukjes tekst uit onvrije bronnen invoegen, deze meteen worden weggehaald (???WP:COPYVIO???) en dat dan bovenstaande als uitleg komt. Dus of het nu uitgewerkt is of niet, in de praktijk is dit beleid.
    Waar ik aanhaalde dat ik het geen ‘huisregel’ vond zit hem in het verschil wat ik maak tussen ‘beleid’ en ‘huisregel’. Ik zie een huisregel als een regel die men zelf bedacht heeft. Het betreft hier inderdaad beleid maar mijns inziens komt dit beleid voort uit angst om juridisch fout te zitten (een externe regel te overtreden), en niet uit een eigen keuze. (In dat laatste geval zou ik wel over een huisregel spreken).

    Offtopic:

    woud aan spelregels
    Waar komt toch de neiging vandaan om in het hedendaagse taalgebruik in vrijwel elke context het woord ‘regels’ te vermijden en in plaats daarvan de term ‘spelregels’ te gebruiken?
    Voer voor regel NSBertjes dus???
    Godwin… zucht.

  7. Ik vind het niet raar dat Wikipedia citeren verbiedt. Immers, de gehele inhoud van Wikipedia wordt met de Creative Commons licentie “weggegeven”. Maar dan moet Wikipedia wel ook het recht hebben om het origineel (Share Alike) gelijk te delen als het origineel. Dan kun je nog een discussie voeren indien het origineel als CC-Non-Commercial is vrijgegeven, want dan kun je die tekst niet op t-shirts afdrukken en massaal verkopen. (Want, da’s commercieel.) Wikipedia zou dergelijk materiaal dus ook moeten verbieden.

    Ik vind het wel een hele goede zaak dat Wikipedia dit doet. Het moedigt namelijk aan dat iedereen op het Internet een CC licentie gaat gebruiken. Juist omdat het Internet het eindeloos kopieren van materiaal mogelijk maakt is het heel vervelend dat er bedrijven en personen zijn die van dergelijk materiaal toch een soort schaarste proberen te genereren. Maar het is lastig om een zakenmodel op te zetten waarbij je je digitale producten gratis weggeeft, want waar kun je dan aan verdienen en dus die productie op pijl houden?

  8. Ik herinner me dat ik hier een paar jaar geleden ook een discussie over heb gehad op Wikipedia zelf: http://nl.wikipedia.org/wiki/Overleg_Wikipedia:Citeren

    De conclusie was dat citaatrecht niet op Wikipedia geldt, omdat aan alles wat daar gepubliceerd wordt, de CC/GNU-licentie als een kettingbeding aan gehangen wordt. Daardoor zou met een tekst meer gedaan mogen worden, dan op grond van het reguliere citaatrecht toegestaan is.

    Voor gewone, onbevangen mensen is dit inderdaad nogal lastig te doorgronden….

  9. Maar Nescio’s (1882-1961) citaat “Behalve den man die de Sarphatistraat de mooiste plek van Europa vond, heb ik nooit een wonderlijker kerel gekend dan den uitvreter” valt dan toch echt niet in het publiek domein en staat ook op wikipedia. (Overigens in wat mij een schoolvoorbeeld lijkt van wanneer je kan en hoe je moet citeren, maar goed).

  10. Maar de teksten van Nescio zijn opgenomen in artikelen over Nescio en zijn werk! Daarnaast, die teksten staan op diverse andere sites, zoals nescio.info. Kennelijk vinden de nabestaanden van Nescio het dus niet nodig om deze auteursrechten nog langer te beschermen, waardoor zijn teksten via Google nu op bijna 6.000 pagina’s te vinden is. De betreffende zin is ook enorm beroemd geworden, en dat staat ook duidelijk op Wikipedia. Net zoals het zinnetje “I’ll be back!” van the Governator ook wereldberoemd is, terwijl de auteur ervan niet eens dood is! Dus een citaat dat eigenlijk al zeer bekend is is misschien een uitzondering op Wikipedia.

  11. Ik denk dat deze hele discussie onduidelijk is geworden omdat tekst en afbeeldingen door elkaar worden gehaald. Voor afbeeldingen is het citaatrecht/fair use beleid vastgelegd in deze resolutie. Daarvan afgeleid is dit overzicht. De gemeenschap van de Nederlandse Wikipedia heeft een tijd terug besloten dat er geen fair use policy komt voor afbeeldingen. Afbeeldingen gedeelte is dus wel duidelijk, maar hoe het met tekst zit? Om bij Nescio te blijven, het artikel over de Titaantjes bevat de beroemde eerste zin, zou dat dan niet mogen?

    Leuk dat je op onze conferentie komt spreken Arnoud!

  12. De paradox is dat Wikipedia hoge eisen stelt aan de wetenschappelijke verantwoording van de lemma’s. De “deontologie” van sommige disciplines eist daarom dat je citeert, en niet parafraseert. Dat geldt bijvoorbeeld voor juristen (gelukkig zijn rechterlijke uitspraken hier vrij van auteursrecht!), en in veel mindere mate voor natuurwetenschappers. Het is me wel vaker opgevallen dat Wikipedia-puristen in hun perfectionisme dingen afkeuren die best kunnen en zelfs moeten. Het is bijv. voor juristen doodnormaal om “opvattingen” te vermelden, en daar is niets op tegen zo lang je het maar niet eenzijdig doet. Maar een natuurwetenschapper is dat een gruwel. Die wil feiten, geen meningen.

    Kortom het lijkt mij toelaatbaar en zelfs wenselijk dat er geciteerd wordt daar waar de originele bewoordingen van de geciteerde bron van belang zijn. Citeren is natuurlijk geen alternatief voor als je zelf te lui bent om een tekst te schrijven. En de maximale lengte van citaten (ik geloof dat daar regels voor zijn ontwikkeld in de rechtspraak) hoeft dan geen bezwaar te zijn.

    het is dus een Wikipedia-probleem en geen auteursrechtprobleem.

  13. de hyperlink valt niet onder het auteursrecht.
    Maar hebben niet al verschillende rechters bepaalt dat het linken naar bepaald materiaal geldt als een nieuwe openbaring? Dat je om die reden tus toch verantwoordelijk kunt zijn voor een afbeelding op jouw site, als die gewoon maar een link is naar een andere site? (Denk aan de Cruijf-kwestie die je zelf al eerder op je blog hebt besproken…)

  14. Het is bijna altijd Encyclopedischer om niet te citeren maar te parafraseren. Daarnaast dient het citaat zeer relevant te zijn, in proportie te staan, en zeer duidelijk te worden gemarkeerd als citaat.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.