Einde van de persexceptie in het auteursrecht

In de categorie “Blijven liggen tijdens de vakantie”: de doodsteek aan de persexceptie, zoals uitgedeeld door het Hof Leeuwarden in een zaak tussen de Nederlandse Dagbladpers en de Provincie Flevoland. De persexceptie staat nieuwsmedia toe actuele nieuwsberichten over te nemen. Een auteursrechtvoorbehoud kan dit recht beperken, behalve bij “nieuwsberichten en gemengde berichten”. Maar volgens het Hof geldt deze uitzondering eigenlijk nooit.

De Provincie Flevoland maakte een knipselkrant van relevant nieuws. Geen elektronische, want daarvoor moeten rechten worden betaald, maar een papieren. Die was namelijk door de Hoge Raad legaal verklaard in 1995. Toch maakten de kranten bezwaar, omdat ze inkomsten misten.

Jammer dan, zou je zeggen, maar het auteursrecht heeft een ingebouwde feature creep: als rechthebbenden een nieuwe inkomstenbron construeren, dan moeten de uitzonderingen uit de wet daarvoor wijken. Dit moet ervoor zorgen dat uitzonderingen nooit de exploitatie van werken mag verstoren. Dit omdat “een hoog beschermingsniveau [moet worden] gegarandeerd voor auteursrechten en naburige rechten, omdat die rechten van wezenlijk belang zijn voor scheppend werk”.

De reactie van CopyRechten.nl is veelzeggend:

Wat is het ergste dat een integere journalist kan overkomen? Dat anderen er met zijn werk vandoor gaan. Uiteraard zonder eerst om toestemming te vragen en al helemaal zonder er voor te betalen. Het gebeurt dagelijks ettelijke keren en heel vaak heeft de hergebruiker het recht nog aan zijn zijde ook.

Schandalig immers: jatten ze je werk en dan is dat legaal ook nog.

Ons auteursrecht kent in artikel 15 Auteurswet namelijk een persexceptie die zegt dat nieuws mag worden overgenomen door andere nieuwsmedia, tenzij de rechten voorbehouden zijn. Maar lid 2 bevat een uitzondering over dat voorbehoud:

Ten aanzien van nieuwsberichten en gemengde berichten kan een voorbehoud als bedoeld in het eerste lid, onder 4° niet worden gemaakt.

Het Hof pakt artikel 5 van de Europese Auteursrechtenrichtlijn erbij, en ziet daar ook een persexceptie:

weergave in de pers, mededeling aan het publiek of beschikbaarstelling van gepubliceerde artikelen over actuele economische, politieke of religieuze onderwerpen of uitzendingen of ander materiaal van dezelfde aard, in gevallen waarin dat gebruik niet uitdrukkelijk is voorbehouden [en mits met bronvermelding]

maar dit artikel heeft geen uitzondering over voorbehouden. Er staat simpelweg: het mag, tenzij de rechten zijn voorbehouden. Het Hof concludeert dan ook dat een uitleg van artikel 15 waarbij auteursrechtelijk beschermde nieuwsberichten gratis mogen worden hergebruikt, in strijd is met Europees recht. Daarmee schendt de provincie de auteursrechten van de nieuwsmedia wiens berichten ze knipselt.

Maar wat moeten we dan met artikel 15 lid 2? Je zou zeggen, als het toepassen van die uitzondering niet mag dan staat daar een zinledig wetsartikel. Maar nee, volgens het Hof:

Artikel 15 lid 2 Auteurswet heeft dus de functie dat dergelijke onpersoonlijke geschriften” die niet vallen onder de Auteursrechtrichtlijn ” in het kader van de persexceptie mogen worden overgenomen ongeacht een mogelijk voorbehoud.

In de praktijk kan ik me geen nieuwsbericht voorstellen dat niet auteursrechtelijk beschermd is. Wie zit te wachten op en puur zakelijke opsomming van feiten zonder enige creatieve invulling? Misschien de ticker met de beursstanden, maar dat zal het zo ongeveer wel zijn.

Overigens hoeft een voorbehoud niet specifiek bij elk artikel te staan, een generiek voorbehoud in de disclaimer of colofon is volgens het Hof genoeg. Daarmee is het wel heel triviaal geworden de persexceptie uit te schakelen. En wie even zoekt, zal zien dat zowat elke nieuwssite dit ook gedaan heeft.

Guibault noemt het “more reasonable proportions” maar volgens mij is “nul” geen proportie. Ik ben benieuwd wanneer het citaatrecht met een vergelijkbare redenering omver gehaald wordt.

24 reacties

  1. Prima, hier is een raar lek in onze auteurswet gerepareerd door een Europese richtlijn. Zo genieten nieuwsberichten weer een normaal niveau van auteursrechtelijke bescherming, net als andersoortige artikelen.

  2. In de praktijk kan ik me geen nieuwsbericht voorstellen dat niet auteursrechtelijk beschermd is

    Toch werkt het vonnis de indruk dat de rechtbank korte feitelijke berichten geen auteursrechterlijke bescherming waard acht.

  3. @René: Je vindt het niet gek dat de rechter hier een expliciete wettelijke bepaling ongeldig verklaart enkel omdat de auteursrechthebbenden zeggen inkomsten te missen?

    @hAl: Een bericht dat zo kort en feitelijk is, vind ik moeilijk voorstelbaar. Waarom zou je dat publiceren? Ik kreeg via Twitter een voorbeeldje:

    EINDHOVEN – Rond 15.00 uur is op het Insulindeplein in Eindhoven een auto over de kop gevlogen. De auto is in de Berenkuil terechtgekomen.
    Dit lijkt me inderdaad niet auteursrechtelijk beschermd, hoewel je met enige goede wil nog wel creativiteit kunt zien in de woordkeuze “over de kop gevlogen” en “terechtgekomen”. Volgens het Infopaq-arrest is “de keuze, de schikking en de combinatie van deze woorden” de plek waar je creativiteit moet zoeken, en die achtte het Hof ook potentieel aanwezig bij een tekst van 11 woorden.

  4. @Arnoud: Dat is niet de enkele reden. De rechter constateert in deze situatie een tegenstrijdigheid tussen een wettelijke bepaling en een Europese richtlijn. Als de wetgever dat niet heeft opgelost, dan moet de rechter dat maar doen. Op Europees niveau vinden we het kennelijk normaal dat de pers een auteursrechtvoorbehoud mag maken.

    En nee, ik vind het niet gek dat de interpretatie van de wet zich aanpast aan ontwikkelingen van nieuwe media en nieuwe verdienmodellen.

    Ik zie in de hedendaagse situatie werkelijk niet welk maatschappelijk belang ermee gediend zou zijn dat derden journalistieke artikelen gratis zouden mogen overnemen en daarmee de exploitatie door krantenbedrijven zouden mogen schaden. En als individu ben ik graag bereid af te zien van het kopiëren van journalistieke artikelen van, zeg, NRC Handelsblad. Ik voel me daardoor niet in mijn burgerlijke vrijheden beknot.

  5. Jouw reactie op mijn reactie in mijn column op http://www.copyrechten.nl maakt wel duidelijk waar je staat. En dat mag voor mij, want je hebt tenslotte niet in de journalistiek gewerkt. Had je dat wel gedaan, dan had je dagelijks aan den lijve ondervonden hoe de persexceptie in de loop der jaren is uitgehold. De persexceptie is ooit bedoeld om de actuele nieuwsvoorziening te waarborgen. Op lange termijn kan dit alleen als sprake is van een zekere wederkerigheid. Bij honderden nieuwswebsites is dit niet het geval. Zij graaien slechts om vervolgens met andermans content veel geld te kunnen verdienen. Zij doen zelf niets of nauwelijks aan nieuwsgaring. Als dat gebeurt, dan schiet de persexceptie zijn doel voorbij. Ik ben dus inderdaad blij met dit arrest, ook al had ik er persoonlijk de voorkeur aan gegeven als de rechtelijke macht de oplossing gezocht zou hebben in een nadere, meer beperkte, duiding van een ‘ander medium dat een zelfde functie vervult’ uit art. 15 lid 1 Aw.

  6. @René: Het is geen recht voor iedereen om dingen over te nemen, maar alleen voor bedrijven die zelf ook nieuws brengen. Dus niet ‘derden’ maar ‘journalisten’. Het was voor mij zuiverder geweest als het Hof had geoordeeld dat een knipselkrant geen pers is omdat ze geen eigen nieuws brengen.

    En inderdaad, er is een botsing, maar volgens mij mag een rechter dan niet zo ver gaan dat ze de wet buiten toepassing verklaart. De wet is de wet, en de richtlijn slechts een instructie aan de wetgever hoe deze moet zijn. Benadeelde partijen horen dan de Staat aan te klagen omdat ze schade hebben door een onjuist aangepaste wet.

    Met deze oplossing wordt een partij gestraft die in alle oprechtheid meende binnen de wet te handelen, dat is buitengewoon onwenselijk. Je moet kunnen afgaan op wat in de wet staat, en als die spreekt van “nieuwsberichten en gemengde berichten” dan behoort daaronder elk nieuwsbericht te vallen en niet alleen de auteursrechtvrije berichten. Had de wetgever de geschriften bedoeld, dan had hij wel geschriften gezegd.

  7. @Mike: Nee, retweeten is geen herpublicatie maar alleen een signalering van titel en URL. Dat zou echt onder citaatrecht moeten vallen.

    Cynische ik vermoedt dat dit pas een probleem wordt als bedrijven geld vragen voor de verkoop van titel + lead van 20 woorden, omdat dan het structureel retweeten dat businessmodel aantast. Er zijn overigens nu al aardig wat mensen die roepen dat het aanbieden van titel + stukje tekst geen citaat zou moeten zijn omdat het alleen maar verkapt exploiteren is.

  8. Wie had het over eigendom? Ik dacht dat het over auteursrechten ging.

    En als je even had rondgekeken, had je gezien dat ik alles als Creative Commons publiceer, waardoor iedereen expliciet toestemming heeft om mijn ‘intellectuele eigendommen’ te gebruiken voor elk doel. Ja, ook commercieel. En dat heeft me geen windeieren gelegd met de verkoop van mijn boeken.

  9. Slecht geslapen wellicht? Wat de Creative Commons van jou met mijn reactie te maken heeft, ontgaat me volledig. En ja, ik heb het over (intellectuele) eigendommen. Wat die zogenaamde broodschrijvers van jou maken is of hun eigendom of van hun werkgever of opdrachtgever. Voor hen is het heel moeilijk te verteren, dat anderen daarmee aan de haal gaan. Tot zo ver. Het gaat je goed

    1. Nieuws is niet jouw eigendom, zelfs jou met auteursrecht belaste expressie van dat nieuws is dat niet, mogelijk is het papier waar het op staat jouw eigendom. Het gelijkstellen van auteursrecht aan eigendom is onzinnig, omdat informatie geheel andere eigenschappen heeft als materiële voorwerpen, waarop eigendomsrechten van toepassing kunnen zijn.

      Als je stelt dat een auteursrecht hetzelfde is als eigendom dan pleit je indirect eigenlijk voor het afschaffen van het gehele auteursrecht, dat is dan immers overbodig, omdat er voor eigendom al prima wetten zijn…

  10. Jij zegt “als anderen er met jouw eigendom vandoor gaan”. Ik reageer daarop dat ik mijn ‘eigendom’ aanbied als CC, zodat mensen ermee vandoor mógen gaan. Dat staat ook met grote letters onderaan. Oftewel ik ben niet zo hypocriet als jij lijkt te suggereren: ik praktizeer wat ik preek, namelijk informatievrijheid.

  11. Het nut van de persexceptie heb ik nooit begrepen. Wat is er mis met gewoon je eigen artikel schrijven op basis van de feiten die je elders leest? Zó veel tijd kost dat toch niet?

    Goed, bij een uitgebreid geresearched achtergrondartikel is het wellicht tijdrovender, maar dan kun je denk ik eerder citeren en de bron noemen van het onderzoek.

    Verder klopt het wel dat er allerlei sites zijn die alleen maar parasiteren op nieuwsbronnen en niks toevoegen. Sommigen via die drie regels plus titel, anderen publiceren integraal. Dat soort sites mag best verboden worden.

  12. Ik was voor de verschillende perspectieven op zoek naar de reacties waar Geurt het over heeft… op de website Copyrechten.nl kan ik wel het artikel ‘Adieu graaisites’ vinden, maar geen enkele reactie op dat artikel.

    Ging het over andere reacties of zijn de lastige reacties weggejorist?

  13. Ik snap het niet helemaal zo. De implementatie van Europese richtlijnen mag toch door lidstaten zelf worden ingevuld? En onze wet kan toch gezien worden als een implementatie daarvan? De richtlijn heeft het niet over een exceptie, maar verbiedt die ook niet.

    Dus waarom zet het hof de richtlijn boven onze wet, als onze wet als implementatie daarvan gezien kan worden?

  14. Soms kan een richtlijn ‘volledige harmonisatie’ voorschrijven. Een land mag dan niet liberaler zijn dan de richtlijn zelf. Dat is bij deze richtlijn het geval. Nederland mag dus geen excepties in haar Auteurswet hebben die niet in de richtlijn staan.

    Als Nederland dat toch heeft, dan kan zij een boete krijgen van de europese commissie, of schadeclaims van benadeelde partijen.

  15. @Merijn de Weerd | 11 augustus 2011 @ 12:30

    Het nut van de persexceptie heb ik nooit begrepen. Wat is er mis met gewoon je eigen artikel schrijven op basis van de feiten die je elders leest? Zó veel tijd kost dat toch niet? /===

    Vind ik ook.

    Los daarvan is de persexceptie volgens mij iets voor de tijd van alleen papier, telegraafberichten (letterlijk! zonder hoofdletter) en postkoetsen. In deze netwerktijd is de persexceptie totaal zinloos geworden. Ik vind dan ook dat die uit de wet moet. Ik begrijp nu dat dat niet mag op basis van Europese regels. De Berner Conventie verzet zich er niet tegen, volgens mij.

    Zie ook http://rudhar.com/politics/2110507.htm .

    Maar goed, een totale uitschakelbaarheid is in de praktijk even goed als volledig schrappen.

  16. De redenering van het Hof is m.i. evident onzinnig. Lid 2 van iedere zinnige betekenis ontdoen valt niet meer onder “richtlijnconforme interpretatie”. Alleen een fantast kan in lid 2 inlezen dat het zou moeten gaan om auteursrechtvrije teksten.

    Wat ook raar is, is dat het Hof niet zelf een poging doet tot richtlijnconforme interpretatie, maar alleen onderzoekt of de door NDP voorgestelde uitleg door de beugel kan. Rechtsvinding is echter aan de rechter, niet aan de partijen. De rechter lijkt rechtsvinding te verwarren met het vaststellen van de feiten. Het Hof geeft nu de indruk dat het iedere in zijn ogen voldoende geloofwaardige door NDP voorgestelde uitleg zou hebben gevolgd.

    Overigens laat art. 5 lid sub c wel degelijk een uitzondering toe waarbij geen voorbehoud kan worden gemaakt, alleen lijkt die niet geheel aan te sluiten bij art. 15 lid 1+2 Aw:

    weergave in de pers, mededeling aan het publiek of beschikbaarstelling van gepubliceerde artikelen over actuele economische, politieke of religieuze onderwerpen of uitzendingen of ander materiaal van dezelfde aard, in gevallen waarin dat gebruik niet uitdrukkelijk is voorbehouden, en voorzover de bron, waaronder de naam van de auteur, wordt vermeld, of het gebruik van werken of ander materiaal in verband met de verslaggeving over actuele gebeurtenissen, voorzover dit uit een oogpunt van voorlichting gerechtvaardigd is en, voorzover, de bron – waaronder de naam van de auteur – wordt vermeld, tenzij dit niet mogelijk blijkt

  17. Ik vind het een slechte zaak dat de auteursrechten-maffia weer terrein heeft gewonnen, maar ik betwijfel of dit nu in de praktijk veel problemen op gaat leveren voor het publiceren van nieuws.

    En mocht het echt mis gaan, dan kunnen we altijd nog ons nieuws halen bij de piraten op het internet. Dat zou wel het meest fantastische scenario zijn; ik voorzie dan een gouden toekomst voor piraten-partijen in de politiek.

    1. Het internet biedt steeds meer de mogelijk om de tussenpersonen uit te schakelen, en een krant is eigenlijk niets anders dan een gefilterde vergaarbak. Ik kan nu makkelijk het nieuws bij de oorspronkelijke bronnen halen. Ik heb geen krant meer nodig die volgeschreven is met overgenomen persberichten, samenvattingen van wat er bij de meldkamer langskwam, en verkapte reclame: de bronnen daarvoor zijn makkelijk beschikbaar, en het filteren kan voor een goed deel automatisch.

      Wat nog wel nog nodig is zijn mensen die de tijd nemen om een ingewikkeld verhaal goed uit te zoeken, diverse gezichtspunten te etaleren en op een begrijpelijke manier samenvatten. Maar ook hiervoor zie ik steeds meer alternatieven, zoals blogs door vakmensen of liefhebbers, die vaak beter op de hoogte zijn in hun vakgebied dan journalisten, die toch een beetje van alle markten thuis willen zijn. Als je dus een beetje geleerd hebt kritisch te lezen en de moeite neemt verschillende insteken op een onderwerp te lezen, heb je een krant helemaal niet nodig… Ik heb hem 10 jaar geleden opgezegd, en ook het plaatselijke sufferdje hou ik met een Nee-Nee sticker buiten de deur.

      Als kranten zichzelf onzichtbaar willen maken door zichzelf (met behulp van domme wetgevers) uit de zoekmachines te prijzen, dan zullen ze daarmee hun uiteindelijke ondergang alleen nog maar verder versnellen, omdat daarmee de alternatieven nog eerder gevonden zullen worden.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.