Een lezer vroeg me:
Ons gemeentearchief beschikt over een zeer grote hoeveelheid bronmateriaal over oud-inwoners. Nu wil ik graag een verhaal schrijven over een moordzaak uit 1920 die destijds de gemeente nogal bezighield. Mag ik dat doen en daarbij de naam van de moordenaar en slachtoffers noemen? En kan ik dan ook een foto uit het archief daarbij publiceren? Of geldt de privacywet nog steeds?
Het gebruik van iemands naam in een publicatie valt in principe onder de privacywet, de Wet bescherming persoonsgegevens. Deze eist eigenlijk altijd toestemming van de betrokken persoon. Een naam publiceren zonder toestemming mag alleen in zeer uitzonderlijke gevallen, zo bepaalt de Wbp. De persvrijheid is zo’n uitzondering: als de nieuwswaarde groter is dan het privacybelang van de betrokkene, dan mag je deze publiceren.
Bij een overleden persoon geldt de Wbp echter niet meer. Je mag dus namen en informatie publiceren over deze personen zonder nadere toestemming of een belangenafweging. Alleen als de publicatie óók de privacy raakt van nog levende personen (bijvoorbeeld de kinderen of kleinkinderen), kan alsnog toestemming nodig zijn. Als je bijvoorbeeld vermeldt waar de moordenaar woonde en diens kleinkinderen wonen daar nog, dan zou de privacy in het gedrang kunnen komen.
Voor foto’s geldt het portretrecht. Dit geldt tot 10 jaar na overlijden. Dit is dus een ietwat merkwaardige kronkel: wil je publiceren over iemand die pas 5 jaar dood is, dan mag je wél zijn naam zomaar noemen maar niet zijn foto publiceren.
Bij het portretrecht geldt normaal een afweging van het “redelijk belang tegen publicatie”. Dit is in essentie hetzelfde als bij de uitzondering in de Wbp: als de nieuwswaarde groter is dan het privacybelang van de betrokkene, dan mag je deze publiceren. Echter, als de foto in opdracht van de geportretteerde is gemaakt, dan is toestemming nodig en kom je er niet met “er is geen redelijk belang”.
Een detail is nog dat het hebben van de foto in het archief niet impliceert dat je de foto mag publiceren. Een in 1920 gemaakte foto kan nog prima auteursrechtelijk zijn beschermd, want het auteursrecht loopt tot 70 jaar na de dood van de fotograaf. Als deze laten we zeggen 30 jaar oud was in 1920 en op tachtigjarige leeftijd overleed, dan is de foto pas op 1 januari 2041 rechtenvrij. Ja, 2041.
Het zou kunnen dat de foto door de politie is gemaakt. Dan is publicatie toegestaan mits je de bron noemt (“Foto: Politie Amsterdam, circa 1920”). Bij particuliere fotografen zul je op zoek moeten naar de fotograaf en diens toestemming vragen als je zijn foto’s wilt kopiëren of publiceren. Kun je die niet vinden, dan mag je de foto niet gebruiken. Eventueel kun je bij Foto Anoniem een vrijwaring kopen, maar die is niet goedkoop.
Arnoud
“Een in 1920 gemaakte foto kan nog prima auteursrechtelijk zijn beschermd, want het auteursrecht loopt tot 70 jaar na de dood van de fotograaf. Als deze laten we zeggen 30 jaar oud was in 1920 en op tachtigjarige leeftijd overleed, dan is de foto pas op 1 januari 2041 rechtenvrij. Ja, 2041.”
Een mooi voorbeeld van de idiote termijnen die voor auteursrechten worden gehanteerd. Ik begrijp dat je een werk wil beschermen zodat een fotograaf een mate van inkomens zekerheid heeft. Dat is hier duidelijk niet aan de orde de kans dat de fotograaf nog leeft is hier nihil.
Auteursrechten af laten lopen bij de latere datum van x jaar na creatie ongeacht overlijden van de auteur lijkt me een duidelijkere optie. Discussie over de termijn is hier off topic. Maar in ieder geval weet je bij foto’s dan dat je die x jaar na maken veilig kan gebruiken. Foto’s zijn daarnaast ook nog eens historische documenten die ook niet het eeuwige leven hebben. Er is dus een maatschappelijk belang bij dat historisch belangrijke foto’s niet ergens weg liggen te rotten omdat men niet weet wanneer de fotograaf is overleden en er niets mee durft. (En historische foto’s zullen per definitie niet snel nieuwswaardig zijn)
Die “70 jaar na de dood van de fotograaf” regel kan best wel vervelend worden nu tegenwoordig kleine kinderen al rondlopen met een digitale camera en de levensverwachting van de mens steeds verder omhoog gaat. Vandaag kan een peuter van 2 jaar een foto maken met een camera, en hij wordt uiteindelijk 102 jaar oud, dus over 170 jaar is die foto vrij van rechten. En om wat voor foto gaat het dan? Een kleuter kan die foto maken! 🙂 Om eerlijk te zijn, ik vind het onzin dat het auteursrecht zo lang doorloopt, zeker in de huidige maatschappij waar alles in het leven steeds sneller lijkt te gaan. Ik zie meer in een auteursrecht tot 20 jaar na de productie van het beschermde werk, eventueel 40 jaar indien de auteur zijn productie in een centraal register heeft geregistreerd zodat iedereen daarin kan zoeken om de gegevens erover terug te vinden.
@Wim: Op zich is het amerikaanse systeem daar beter in. Je hoeft niet te registreren om een copyright te hebben, maar als je dat niet doet dan wordt het moeilijker voor je om bij misbruik schadevergoedingen te krijgen (Ik heb het even niet over de hoogte van die schadevergoedingen).
Helaas zullen we als Nederland wel weer vast zitten aan een internationaal verdrag. Op de Berner Conventie is immers vast gelegd dat een auteursrecht duurt tot minimaal 50 jaar na de dood van de auteur.
Foto en Film zijn wel uitzonderingen: Voor foto’s is het minimum 25 jaar na het maken en voor films 50 jaar na eerste vertoning of 50 jaar na maken als nooit publiekelijk vertoont. Helaas is er dan weer de EU, alwaar men voor alles de termijn op 70 jaar na overlijden heeft vastgesteld.
Al zou er in Nederland een regering komen die wel gezond verstand gebruikt en deze termijnen aan zou willen pakken, dan zit je weer met internationale verdragen. Goed idee die EU, alleen een beetje te ver doorgevoerd. (Om maar niet te beginnen over retroactieve verlenging van de termijn, waardoor werken die niet beschermd meer waren opeens weer beschermd werden door de EU regels.)
Overigens wel zinnige privacy regels. Na je dood is privacy niet meer aan de orde en dat blijkt gelukkig dan ook wettelijk weer zo te zijn. Eindelijke eens een wet die bij je rechtvaardigheidsgevoel aansluit. Bescherming van nabestaanden is ook een belangrijk punt. Hoeveel kinderen zijn er niet achtervolgd door het verleden van hun ouders, hoe onterecht dit ook is?
Verder is in dit kader ook de Archiefwet relevant. In artikel 12 daarvan staat dat in principe alle archiefbescheiden afkomstig van de overheid ouder dan 20 jaar worden overgebracht naar een archiefbewaarplaats en dan openbaar zijn (art 14), tenzij er een restrictie wordt aangebracht (art 15). Als alle informatie uit een openbaar archief komt en alle betrokken personen zijn overleden, dan lijken er mij geen bezwaren te zijn voor het publiceren van de feiten. Anders kan het liggen m.b.t. fotomateriaal waarop nog auteursrechten kunnen rusten.
Het openbaar zijn van het archief betekent niet dat het materiaal daarin zonder meer gebruikt mag worden zonder enige restrictie. Je moet nog steeds per archiefstuk controleren of het bijvoorbeeld persoonsgegevens van levende mensen bevat. Zo ja, dan mag het stuk niet worden gepubliceerd. Denk aan een trouwakte van 20 jaar oud van mensen die nog leven.
Voor akten van de Burgerlijke Stand gelden om die reden dan ook andere overbrengingstermijnen c.q. termijnen waarbinnen openbaarheidsrestricties gelden: 50 jaar voor overlijdensaktes, 75 voor huwelijksaktes en 100 jaar voor geboorteaktes.
Ah, heel goed. Dan hoef je bij een huwelijksakte alleen rekening te houden met albasten- en eikengehuwden, en die zijn er niet veel. Idem voor de honderdplussers.
Heb altijd begrepen dat een huwelijk publiek is??? Maar de akte dan weer niet?
@Elroy (1) Het is jouw probleem dat jij zijn/haar foto wilt gebruiken moet je er zelf maar een maken. In dit geval wel effe een tijdmachine uitvinden. 😉
@Franc: Het is inderdaad mijn probleem en dat is het probleem dat ik er nu mee heb.
Er is een exceptie voor zaken met nieuws waarde. Als de termijn niet genormaliseerd kan worden, dan moet er naar mijn mening ook een exceptie voor zaken met historische waarde komen.
Foto’s uit de tweede wereldoorlog zijn nu dus bijna te gebruiken als de maker deze niet heeft overleefd!
Hoe werkt het overigens bij copyrights van rechtspersonen? Aangezien die niet overlijden, is de termijn dan 70 jaar?
Bij auteursrecht voor bedrijven geldt het auteursrecht voor 70 jaar na eerste publicatie (art. 38 Auteurswet). Echter, als de naam van de maker genoemd is, dan geldt dit wetsartikel niet. Dan geldt de gewone regel van 70 jaar na diens dood. Dus ook als de maker werknemer is. Dat vind ik gek maar het staat er wel.
Als een fotobedrijf foto’s koopt van derden, natuurlijke personen, dan is het ook nog steeds 70 jaar na diens overlijden. Dit zal bij bv. Getty spelen die foto’s (en vaak auteursrecht) aankoopt van freelancers.
Nu we het hebben over auteursrechten en dode auteurs… Hoe zit het eigenlijk in de volgende situatie: Meneer X heeft een normale baan maar in zijn vrije tijd houdt hij zich bezig met schilderen. Hij heeft een grote zolder en daar bewaart hij al zijn schilderijen. Maar die schilderijen worden nooit gepubliceerd en niemand weet eigenlijk van het bestaan ervan. Dan gaat meneer X dood. Zijn erfgenamen ruimen zijn huis op en vinden enkele honderden mooie schilderijen. Als nabestaanden besluiten ze deze te verkopen en te publiceren in de vorm van een boekwerk, posters, t-shirts, koffiebekers en nog heel wat meer. Leuk natuurlijk, maar geldt de 70 jaar dan vanaf de dood van meneer X, of 70 jaar na de dood van de laatste erfgenaam? Want meneer X publiceert niets en dat schijnt wel noodzakelijk te zijn voor de auteurswet. Je hebt geen auteursrechten op iets dat niet wordt gepubliceerd. Toch?
Auteursrecht geldt vanaf het moment dat het werk gemaakt is, ongeacht wanneer het wordt gepubliceerd. Dus op die schilderijen zit gewoon auteursrecht, tot 70 jaar na de dood van meneer X. Alleen als de maker onbekend is, kan het relevant zijn of het werk wel of niet gepubliceerd is.
Dit speelt in de praktijk nog wel eens bij brieven van literaire schrijvers die de ontvangers van die brieven gaan uitgeven na de dood van de schrijver. Mag je brieven van Hermans of Reve aan jou uitgeven?
@Arnoud, dat van die brieven is een interessant voorbeeld. Een schrijver schrijft mij een brief, dus hoe lang moet ik vervolgens wachten voor ik deze kan publiceren?
En terug naar meneer X. Stel dat hij geen nabestaanden heeft. Hij is ooit uit een enorm ver land naar Nederland gekomen als vluchteling en heeft aangegeven dat zijn gehele familie dood is. Hij is wel getrouwd maar het huwelijk is kinderloos gebleven en meneer X overleed kort na het overlijden van zijn vrouw. Er is verder ook geen testament en niemand claimt het eigendom op. De schilderijen zijn nooit gepubliceerd dus mag diegene die ze daarna krijgt deze wel publiceren of moeten ze gewoon vernietigd worden omdat niemand de eigendoms-rechten erop kan claimen?
Lijkt mij dat eea reeds verjaard is.