Rechters mogen niet zomaar googelen voor hun vonnis

waarom-smartfms-software.pngAls een rechtbank haar vonnis baseert op gegevens die het heeft ontleend aan een eigen zoektocht op een internetsite, schendt zij het principe van hoor en wederhoor. Dat bepaalde de Hoge Raad afgelopen vrijdag. De HR vernietigt daarmee een arrest van het gerechtshof dat mede gebaseerd was op gegoogelde informatie over een softwarepakket. De gevonden informatie was doorslaggevend voor het hof, maar zij had deze informatie eerst moeten presenteren aan de partijen, aldus de hoogste rechtbank.

Het geschil draaide om de goedkeuring van de rekening en verantwoording van een bewindvoerder. Deze had een licentie gekocht voor een softwarepakket (Smart FMS), een administratiesysteem waarmee de persoon onder zijn bewind direct online inzage had in zijn eigen financiën. Volgens de bewindvoerder was deze licentie een “gewone beheersdaad”, zodat geen toestemming van de rechthebbende of kantonrechter nodig zou zijn.

Het Hof had echter op internet nagekeken wat het doel was van dit softwarepakket, en had geconstateerd

dat het toch in de eerste plaats een systeem ten behoeve van de administratie van de budgetbeheerder is en dat het slechts als neveneffect de financiële mutaties op de eigen rekening voor de cliënten inzichtelijk maakt. Verder is het niet een systeem waarbij de cliënt de keuze heeft daar al of niet gebruik van te maken, zo hij al bereid is de kosten daarvan te dragen en hij de capaciteiten heeft daarvan gebruik te maken.

Daarmee was dit geen systeem voor de cliënt maar voor de bewindvoerder. En die posten mogen niet uit het budget voor de onder bewind gestelde cliënt gehaald worden. De kosten van het Smart FMS systeem moesten derhalve voor rekening van de bewindvoerder blijven, aldus het Hof.

De bewindvoerder was een tikje verbaasd door deze uitspraak, vooral omdat hij pas in het arrest kon nalezen dat het Hof dit onderzoek had gedaan (“De bewindvoerder heeft geen informatie overgelegd over de werking van het Smart FMS systeem, maar het internet (www.smartfms.nl) biedt wel enige informatie.”). Hij had dus geen enkele kans gehad te protesteren tegen deze conclusie of te proberen te bewijzen dat dit wél een nuttig systeem voor zijn cliënt was.

Omdat de internetzoektocht van het Hof tot voor de beslissing zeer relevante gegevens heeft geleid, had het Hof deze moeten voorleggen aan de partijen, aldus de Hoge Raad. En dat is vaste rechtspraak: eerder had de HR al eens geoordeeld dat een rechtbank

[geen] eigener beweging verkregen feitelijke gegevens aan zijn beslissing ten grondslag mag leggen zonder partijen in de gelegenheid te stellen daarvan kennis te nemen en zich daarover desgewenst uit te laten

En specifiek over googelen hebben we natuurlijk de zaak over googelen op “A.C.A.B.”, waarbij het aantal Googletreffers geen bewijs was dat een bepaalde term “algemeen bekend” zou zijn.

Dit lijkt me volstrekt juist. Googelen en zelf informatie aandragen is prima. Maar je moet wel gelegenheid bieden om weerwoord te geven. Hoewel het mij als rechter wel uitermate zou frustreren dat ik de resultaten van elke query ter zitting moet bespreken, hoe onschuldig de informatie me ook lijkt.

Update (23 april) in een andere context bepaalt het Hof Arnhem dat de rechtbank de website van de ANWB mag raadplegen om na te gaan in hoeverre het door de fabrikant opgegeven brandstofverbruik afwijkt van het verbruik in de praktijk. De ANWB is voldoende betrouwbaar kennelijk.

Arnoud

21 reacties

  1. Ik denk dat dan hetzelfde had gegolden. Pas als de kennis aan te merken is als feiten van algemene bekendheid”, hoeft hij deze niet voor te leggen. Het is bijvoorbeeld algemeen bekend dat je kunt vallen van een podium of dat sleutels uit een brievenbus te hengelen zijn. In de ICT is algemeen bekend dat software fouten bevat en dat internetverbindingen soms wegvallen.

    Er zit wel een dilemma: iets is alleen algemeen bekend als het écht algemeen bekend is. Oftewel, wat je “algemeen bekend” noemt moet zo triviaal zijn dat niemand erover gaat piepen. Zodra je een bron moet aanslepen, is het eigenlijk al niet meer algemeen bekend.

  2. Het gerechtshof te Arnhem mag zich nu opnieuw over de zaak buigen. Daarbij mogen de partijen nu zelf in discussie of Smart FMS een systeem is voor bewindvoerders dan wel voor cliënten. Mijn eerste indruk is dat het inderdaad iets voor bewindvoerders is, maar ik sluit zeker niet uit dat het ook nuttig is voor zijn cliënten en dat daarmee aan de wettelijke eis is voldaan.

    Wel vraag ik me af of het niet wat veel juridisch gedoe is voor effectief ??? 10 per maand.

  3. Smart FMS lijkt mij juist een tool voor beheerders, niet voor de klanten van die beheerders. Lijkt mij dan ook dat klanten niet voor die onkosten hoeven op te draaien. Je hoeft toch ook niet voor de computer, balpen en kladblok van de beheerder te betalen? Dat zijn gewoon de normale kosten die behoren bij een normale bedrijfsvoering. Smart FMS is software voor zorginstellingen en beheerders van de financiele administratie voor mensen die daar zelf niet meer toe in staat zijn. (Ouderdom, ziekte, enz.) Het stelt een beheerder in staat de huishoudboekjes van tientallen personen te beheren. Nadeel, het is een web-applicatie die je niet koopt maar waarvoor je ieder jaar weer een nieuwe licentie betaalt. Een soort cloud-oplossing, hoewel ik niet het idee heb dat de makers van Smart FMS voor een Cloud-oplossing hebben gekozen. De software zou een stuk goedkoper gehost kunnen worden binnen Microsoft Azure, ware het niet dat er privacy-gevoelige gegevens in verwerkt worden en de status van de Cloud op dit punt nog erg vaag is. Het is alleen dom van de rechter dat hij dit niet tijdens de behandeling van de zaak naar voren heeft gebracht! Het lijkt er namelijk op dat de beheerder totaal geen idee had van hoe de software precies werkt, wat het doel ervan was en dat het hij de software voor de eigen administratie nodig heeft en niet voor de klant. Het gebeurt namelijk wel vaker dat mensen dergelijke financiele software kopen of op abonneren zonder precies te weten wat het is. Maar wat wil je? Het zijn boekhouders, geen ICT-specialisten met een boekhoudkundige achtergrond.

  4. @Arnoud, voor mensen die een budget-coach nodig hebben is 10 Euro per maand alsnog een hoog bedrag! Het gaat vaak om mensen die in financiele problemen zitten en niet de mogelijkheid hebben om hier zelf uit te komen. Gerelateerd aan deze software (via Twitter) is budgetwatcher, die mogelijk ook deze software gebruikt voor hun klanten. Hun hulp kost ??? 48,50 excl. BTW per maand en dat voor mensen die al diep in de schulden zitten. Tel daar nog een tientje bovenop en de klant krijgt alleen nog maar meer schulden…

  5. Dat zijn dan nog steeds “eigener beweging verkregen feitelijke gegevens” die aan de beslissing van de rechter ten grondslag liggen. Een citaat op zich mag natuurlijk best, maar in een vonnis neem je feiten op omdat je daar een conclusie uit trekt.

    “Uit deze presentatie blijkt dat gedaagde wist of had moeten weten dat het product [blabla]”. Dat is een juridische conclusie, namelijk dat hij opzet had op het betreffende punt.

    Als de website als productie is ingebracht, dan mag de rechter er wel uit citeren en zo’n conclusie trekken want dan had de wederpartij kunnen reageren op de productie. Is dat niet gebeurd, dan vond de wederpartij de productie kennelijk correct en dan kan de rechter er informatie uit halen.

    Maar zelf surfen en dan zo’n pagina vinden lijkt me eng. Wat nu als de pagina niet de juiste website is, of van een reseller is met wie de gedaagde geen band heeft?

  6. @Arnoud#2: “feiten van algemene bekendheid”: is dit niet al te beperkend?

    Wat bijvoorbeeld over het volgende feit: Het totale energieverbruik in Nederland in 2010 is 3495 PJ. (bron: CBS Statline) Dit is algemeen toegankelijke informatie. Toch zullen de meeste Nederlanders je dit feit niet kunnen noemen zonder het op te zoeken. Zelfs de eenheid PJ die hier gebruikt wordt zal verreweg de meesten niets zeggen.

    Mag een rechter zo’n feit al niet meer zelf opzoeken en gebruiken? En wat als voor de te trekken conclusie het al voldoende is als je weet dat het energieverbruik in 2010 boven de 100 PJ lag?

  7. Hoe zit het dan met zelf informatie zoeken in de volgende situatie: Rechter heeft in een zeer technische zaak waarin computer beveiliging aan de orde is betogen van beide partijen aaangehoord. Zelf heeft hij beperkte kennis van computer beveiliging. Beide partijen spreken elkaar tegen over wat er technisch aan beveiliging mogelijk is.

    Mag deze rechter dan zelf bijvoorbeeld http://www.amazon.co.uk/Defeating-Hacker-Non-technical-Computer-Security/dp/0470025557/ref=sr14?s=books&ie=UTF8&qid=1315912156&sr=1-4 aanschaffen en informatie hieruit gebruiken om te bepalen welke kan hij geloofwaardiger vindt? Of moet hij die dan ook voorleggen aan de partijen zodat zij de informatie hieruit kunnen weerspreken?

    Zo niet krijg je dan niet een scheve situatie. Een rechter die toevallig zelf al kenneis heeft over de materie kan echt beoordelen op de materie en een rechter zonder die kennis moet zich baseren op wie hij geloofwaardiger vindt.

    Ik heb inmiddels al wat vonissen voorbij zien komen waarin rechter in hun uitspraak ‘feiten’ gebruiken die gewoon niet kloppen. Blijkbaar omdat één van de partijen erg overtuigend is geweest bij het presenteren. (Ik vind het interessant om als er een nieuws bericht staat over een rechtzaak om het vonnis te lezen. Met een beetje ICT kennis is dat soms echt tenenkrommend)

  8. @Peter S: dat is nu eenmaal de formulering zoals in de wet en rechtspraak gehanteerd.

    Een rechter mag zulke feiten wel opzoeken maar het gaat om wat hij ermee doet. Als hij redeneert “totaal is 3495 PJ, er zijn 6 miljoen huishoudens (beiden bron: CBS) dus gemiddeld gebruikt een huishouden 349510e15 / 610e6 = 582,5 10e9 J” dan is dat prima. Als hij dan echter vervolgt “Energiemaatschappij heeft het voorschot gebaseerd op 800 GJ en dat wijkt onredelijk veel van het gemiddelde af, zodat de voorschotvordering bij deze vernietigd wordt” dan gaat mij dat te snel. Immers, er kunnen goede redenen zijn om in deze buurt toch van 800GJ uit te gaan. De huizen zijn oud, historisch gebruik kan aangeven dat er elk jaar 800GJ gebruikt werd, etc. Dus ik zou dan eerder verwachten dat de rechter ter zitting zegt “maar is 800GJ niet een beetje veel? Volgens het CBS is het gemiddelde 582” en kijkt hoe de energiemaatschappijadvocaat gaat stotteren.

    Toevallig was er een week terug een vonnis over een te hoog voorschot bij de energierekening. Daarbij ging het om een verhoging van 25%. Dat vond de rechter onredelijk hoog, maar verder dan “dient redelijk te zijn” komt hij niet. Het zou kunnen dat hij op de achtergrond heeft gezocht naar gemiddelde voorschotten en op die basis beslist, maar ook dat hij gewoon zijn onderbuikrechtsgevoel heeft gebruikt. Op zich mag dat.

    @Elroy: Een rechter die het allemaal niet snapt, zal een deskundige moeten laten opdraven die het in gewone taal kan duiden. Ik herinner me een zaak waarin twee partijen zonder advocaat procedeerden en een dagvaarding/verweerschrift hadden ingediend dat bol stond van het jargon (“de ctr was 3,5 maar dat gaf zo veel klikfraude dat de adsense geband werd”) dat de rechter in zijn oproep met zo veel woorden aangaf dat hij stukken wilde die in gewone taal duidden wat er nou aan de hand was.

    En ja, er is een risico dat een rechter die niet goed thuis is in de materie, zich laat overbluffen door een partij die dat wel is. Ik vind dat primair de verantwoordelijkheid van de wederpartij: die kan ook een deskundige inschakelen immers.

    Sterker nog, bij ICT-savvy rechters heb je eerder het risico op koppige eigenwijsheid – we weten allemaal hoe makkelijk IT’ers te overtuigen zijn van hun ongelijk wanneer ze een beetje kennis van zaken hebben ahem.

  9. Naarmate ik er langer over nadenk, des te meer ik denk dat die rechter toch juist heeft gehandeld. Immers, de beheerder heeft een bepaalde dienst afgenomen bij Smart FMS. Dit deed hij kennelijk ten behoeve van een klant, dus dan zou je er toch van uit kunnen gaan dat die beheerder ook weet wat hij aanschaft? Als een rechter met Google op de Smart FMS site terecht komt en daar naleest waar de software voor dient, kan hij er dan niet ook vanuit gaan dat de beheerder dit ook moest hebben geweten? Maar goed, hij had die beheerder van dit feit op de hoogte moeten brengen zodat de beheerder zich daartegen kon verweren. (Hoe dan? Sorry, Rechter, maar ik ben dom geweest en kocht namens de klant een dienst waar ik verder niets van af weet? Niet al te snugger, lijkt mij!)

  10. @Wim: jouw “kennelijk” is een juridische conclusie. De beheerder had wellicht goede redenen om toch te denken dat het pakket voor zijn cliënt geschikt was. Wellicht kent het pakket ook ergens een consumentenversie en was die aangeschaft. Als je bij Microsoft leest wat je met Office kunt, krijg je ook de indruk dat het voor bedrijven is terwijl je genoeg consumenten hebben die het kopen voor hun huis-, tuin- en keukendocumenten.

  11. @Arnoud, Smart FMS heeft inderdaad een consumenten-applicatie genaamd Smart Kasboek, dat een consumenten-applicatie is. En kost EUR 15 per jaar. Het zou kunnen dat die beheerder zich hiermee heeft vergist, maar dan heeft die beheerder wel enorm onzorgvuldig gehandeld. Maar als ik op Smart FMS kijk, is het eerste wat ik lees:

    Smart FMS is een online systeem voor het beheren van cliëntgelden
    En ja, dat heeft die beheerder dus ook moeten lezen. Of die software ondertussen is veranderd? Zo snel verandert software ook niet van functionaliteit. De beschrijving op hun Over Smart FMS pagina geeft zelfs aan dat deze software vanaf het begin al bedoeld was voor beheerders, niet de klanten. Kortom, ik snap niet dat die beheerder dit niet heeft begrepen terwijl de rechter, die met een eenvoudige Google-zoekopdracht de site vond, dit kennelijk al heel snel kon vaststellen. En de kans dat het een verkeerde site is, is ook 0.000% gezien de beschrijving en naam van de software, plus het doel ervan. Wel kan het zijn dat de beheerder zich heeft vergist tussen de beheerders-applicatie en het goedkopere klanten-kasboek, maar ja… Dat zou enorm onzorgvuldig zijn, nietwaar?

  12. @wim “dat heeft die beheerder dus ook moeten lezen” dat is geen feit. Wie zegt dat hij de software via de site heeft gekocht. Misschien een huis aan huis verkoper 😉 De rechter mag ook niets aannemen. Misschien is hij via google wel gelijk naar een van de subpaginas gesprongen.

    En misschien is de software wel niet bedoeld voor maar middels een “hack” wel degelijk toegespitst op de situatie en staat er niet op de doos “goed voor de klant” maar in het eigenlijke gebruik wel goed voor de(ze) klant.

    Dus de rechter had dit ter zitting voor moeten leggen zodat er door beide partijen op gereageerd kon worden.

  13. @18: Franc, ook al heeft die beheerder te horen gekregen dat het een applicatie voor zijn klanten is. Als hij de applicatie voor beheerders heeft aangeschaft kan hij die niet doorberekenen aan de onder bewind gestelden.

    Als hij verkeerd is voorgelicht moet hij maar proberen zijn schade op de verkoper te verhalen.

  14. @Franc, het gaat niet om een software-pakket maar om een service-applicatie. Dus niet iets dat een verkoper over de balie verkoopt. Je betaalt dan ook maandelijks of jaarlijks een vast bedrag om de software te blijven gebruiken. Maar sowieso vreemd dat een beheerder een software product “koopt” voor een klant zonder zichzelf op de hoogte te stellen waar het voor dient. Je moet als beheerder toch voldoende informatie hebben en die informatie ook aan de klant bieden voordat je dergelijke software aanschaft. Bedenk wel dat die klanten zelf in financiele nood verkeren en een beheerder nodig hebben om hun financiele situatie te verbeteren! Dat die beheerder dus van de klant 10 Euro per maand gaat uitgeven voor deze software is dan wel apart! En dat terwijl Smart FMS ook een klant-specifiek product heeft dat maar 1.25 per maand kost! Ofwel, waarom geeft die beheerder zoveel extra uit? Antwoord: omdat die beheerder graag die beheer-software wil gebruiken en de kosten ervan wil doorberekenen aan de klanten! Maar zoals de rechter al aangeeft, die kosten zijn gewoon voor eigen rekening!

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.