Zit er auteursrecht op fonts?

character-map-fonts.pngEen lezer vroeg me:

Zit er eigenlijk auteursrecht op lettertypes (fonts)? En zo ja, hoe ver gaat dat dan?

Ok, eerst even nitpicken: een lettertype is een stilistisch samenhangende set tekens die meestal letters, cijfers en leestekens uitbeelden. De term ‘font’ wordt vaak als synoniem gebruikt, maar heel strikt gesproken is een font een verzameling letters en tekens uit een lettertype in een bepaalde grootte en in bepaalde stijl (zoals cursief of vet).

Het ontwerpen van een lettertype is creatieve arbeid (denk aan dit lettertype voor dyslectici), dus ja, de lettersymbolen (glyphs) zelf zijn auteursrechtelijk beschermde werkjes. In de VS is dit anders: daar is “typeface as typeface” expliciet uitgesloten van auteursrechtelijke bescherming.

Wel geldt dat auteursrecht natuurlijk alleen op de eigen toevoeging of variaties van de ontwerper op wat al bestaat. Veel lettertypes zijn immers variaties op reeds bestaande letters (zoals Arial op Helvetica varieert).

Lettertypen kunnen ook als ’tekening’ worden vastgelegd (zoek maar eens op Linotype of Adobe, ik kan niet dieplinken naar zoekresultaten) en zijn dan apart beschermd onder het Beneluxverdrag voor de Intellectuele Eigendom. In de praktijk komt die bescherming op hetzelfde neer, behalve dat je iets makkelijker kunt bewijzen dat iets inbreuk op je tekeningrecht is dan op je auteursrecht.

De vraag is natuurlijk, wat mag je met een auteursrechtelijk beschermd lettertype? In principe precies datgene dat in de licentie staat, of het “normaal gebruik” van dat lettertype. Oftewel het gebruiken om er teksten in te zetten en die teksten te gebruiken naar eigen inzicht. Maar een lettertyperechthebbende kan je niet verbieden om zo’n eigen tekst in zijn lettertype te verspreiden. Dat kunnen verbieden zou betekenen dat de maker van het lettertype auteursrechten kan doen gelden op elk document in ‘zijn’ font, en dat is ridicuul.

Wel kan hij verbieden dat je het lettertypebestand zelf verspreidt of in gebruik hebt zonder toestemming. Net zoals hij kan verbieden dat je een variatie op zijn font maakt. Dat verspreiden kan trouwens nog wel eens per ongeluk gebeuren: wie een presentatie of PDF bestand verspreidt met de optie “embed fonts”, verspreidt tevens een kopie van dat font. Om deze reden weigeren sommige documentgeneratoren fonts te embedden tenzij dat expliciet is toegestaan in het fontbestand zelf.

Arnoud

21 reacties

  1. Wat ook wel eens vergeten wordt: fonts kunnen ook onderdeel zijn van bepaalde applicaties omdat de ontwikkelaars een voorkeur hebben voor een bepaald mooi font dat niet standaard met Windows meekomt. Ik weet van een schaakprogramma dat deze werd meegeleverd met een speciaal font waarbij de letters voor bepaalde schaakstukken stonden. Fonts zijn er tegenwoordig ook als webfonts en Google heeft er dus een mooie verzameling van. Deze fonts zijn speciaal bedoeld om over het Internet te gebruiken binnen web applicaties. TrueType fonts zijn ook speciaal binnen de USA. Een TTF bestand is namelijk gewoon een executable, en daardoor een programma wat je dus niet zomaar kunt kopieren. En ja, ook al is het meer een resource container dan programma, het blijft een soort uitvoerbaar bestand.

    Maar om het even interessanter te maken… In het verleden waren er bedrijven die fonts genereerden in de vorm van je eigen handschrift. (Volgens mij zijn die er nog steeds.) Je kon dan een handgeschreven tekst opsturen en dan werd het door hen ingelezen en vertaald naar een TrueType font of ander formaat zodat je je electronische teksten op je eigen handschrift kunt laten lijken. Zat natuur lijk wel een prijskaartje aan vast. En nou vraag ik mij af… Stel dat ik dat zou doen en een bedrijf scant mijn handschrift en maakt er een font van, wie heeft dan de auteursrechten? 🙂

  2. Jij, Wim, want het inscannen van getekende letters is geen creatieve arbeid. Het bedrijf kan pas een auteursrecht claimen als ze zelf creatieve inbreng leveren in het fontbestand. Dan moet je denken aan bv. het verzinnen hoe jij een AE ligature zou maken (omdat je die vergeten was), hoe je (C) tekens eruit moeten zien en waar je de accenten zou plaatsen.

    Als ze jou een complete Unicode tekenset geven en vragen elke glyph in je handschrift te tekenen, en alleen dat inscannen, dan hebben ze geen rechten.

    Beroemdste font van dit soort is natuurlijk het handschrift van Edsgar Dijkstra. Eigenlijk had ik mijn boek Software in dat lettertype moeten zetten.

  3. Ik begrijp het niet: Je mag dus NIET het fontbestand zelf verspreiden Je mag WEL zelf documenten maken met het font Je mag WEL zelfgemaakte documenten vespreiden die dat font gebruiken Je mag NIET zelfgemaakte documenten vespreiden als die dat font “embedded” gebruiken (of is dit een grijs gebied?)

    Betekent dit dat je alleen zelfgemaakte documenten mag verspreiden als die het font “niet-embedded” gebruiken?

    Als je de ontvanger bent van zo’n bestand, dan heb je het font-bestand nodig (en dus ook een licentie?) om het fatsoenlijk te kunnen bekijken. Je kunt dan nauwelijks nog zeggen dat het document zelf het font gebruikt. Hooguit kan je zeggen dat het font de schrijver in staat heeft gesteld om de lay-out van het document zo te maken dat het er goed uit ziet met dat font.

    Hoe zit het met niet-digitale kopieën van een document (bijv. print-outs)? En hoe zit het met versies die geëxporteerd zijn naar een niet-tekstueel formaat (bijv. een bitmap-afbeelding of een vector-afbeelding)? Mag je die verspreiden? Die bevatten het font toch ook in een soort “embedded” vorm? En als je die “public domain” verspreidt, mag iemand anders dan op basis van jouw document het font reconstrueren en verspreiden?

  4. Het punt is dat als je het font embed, je een kopie van het fontbesatnd verspreidt. De TTF zit gewoon fysiek in de PDF, zeg maar. En dat is een auteursrechtelijk probleem.

    Als je alleen de glyphs opneemt van de letters die je gebruikt, dan gebruik je alleen die delen van het werk die nodig zijn voor het beoogde gebruik, en dat kan niet zomaar worden verboden.

    Maar inderdaad, als je een werk als publiek domein aanprijst, dan mag daar geen proprietary font in zitten want die delen van het werk zijn niet publiek domein.

  5. “Om deze reden weigeren sommige documentgeneratoren fonts te embedden tenzij dat expliciet is toegestaan in het fontbestand zelf.”

    Het zal de meeste makers van dergelijke tools een worst wezen of er auteursrechten geschend worden door het embedden van fonts in pdf bestanden. De crux zit hem erin dat Adobe een aantal patenten heeft op de pdf standaard. Deze mag iedereen naar hartelust gebruiken, /mits/ ze zich aan de pdf standaard houden. En laat nou net in die standaard staan dat iedere tool die met pdf bestanden werkt metadata van fonts dient te respecteren…

    Url: http://partners.adobe.com/public/developer/support/topiclegalnotices.html

    p.s. Arnoud: ik had een comment van gelijke strekking vanochtend al gepost; maar deze is nergens terug te vinden?

    -edit Arnoud: je comments waren in het spamfilter blijven zitten, waarvoor mijn excuses.-

  6. Arnoud, die andere blogpost heb je geschreven aan de hand van een vraag van mij.Ik ben als zend framework contributor (en community review team member) actief betrokken bij de ontwikkeling van ZF, en sta ook in goed contact met de auteurs van zend_pdf. Als ik dus verkeerd geinformeerd ben zie/hoor ik heel graag je bron. 😉

  7. Freeaqingme, zie mijn link, meer specifiek hier

    Some fonts have very specific licensing rules which prevent them from being embedded in PDF documents. So you are not caught off-guard by this, if you try to use a font that cannot be embedded, the factory method will throw an exception.
    De “licensing rules” verwijst naar auteursrechtlicenties, lijkt me. Anders stond er wel “Patent law sometimes prohibits embedding of fonts”.

    In LibreOffice/OpenOffice is dit al eeuwenlang een issue:

    Embedding fonts in our own documents needs to pay attention to the font embedding policiy recorded in TrueType fonts: No Embedding Allowed, Preview&Print, Editable, and Installable. This needs to be communicated to the user who wants to use font embedding. Most fonts seem to allow for Preview&Print.

  8. @ Arnoud, #5:

    Als je alleen de glyphs opneemt van de letters die je gebruikt, dan gebruik je alleen die delen van het werk die nodig zijn voor het beoogde gebruik, en dat kan niet zomaar worden verboden.

    Maar inderdaad, als je een werk als publiek domein aanprijst, dan mag daar geen proprietary font in zitten want die delen van het werk zijn niet publiek domein.

    Dit klinkt tegenstrijdig. Stel, ik gebruik een commercieel font om een groot document te maken, waarin elke letter wel een keer voor komt. Ik wil dit document in het publieke domein vrijgeven. Voor welke van de volgende formaten is dat toegestaan?

    1. Een fysieke print-out
    2. Een groot digitaal bitmap-bestand
    3. Een grote digitale vector-afbeelding, waarin elke letter bestaat uit curves
    4. Een digitale vector-afbeelding, waarin de tekst als ASCII of UTF-8 aanwezig is, en het document een aparte lijst bevat hoe elke karakter-code omgezet moet worden in curves
    5. Een digitaal bestand, waarin de tekst als ASCII of UTF-8 aanwezig is, en de vertaal-tabel naar curves bestaat uit een byte-voor-byte kopie van het oorspronkelijke font-bestand

    1->2: fysiek->digitaal 2->3: bitmap->vector 3->4: data-compressie 4->5: nieuw->oorspronkelijk formaat van de zelfde data

    Ik ben benieuwd welke stap essentieel is.

  9. @Corné: misschien had ik het niet zo zwart/wit moeten stellen als “wel delen, niet geheel font”. Waar het om gaat is dat je alleen die glyphs mag opnemen die je nodig heb. Als je alle glyphs nodig hebt, dan neem je dus alle glyphs over.

    Je blijft echter met het punt zitten dat creatief vormgegeven glyphs auteursrechtelijk beschermd zijn, en dat je alleen in jouw specifieke document je kunt beroepen op de licentie van de fontmaker. Vergelijk het met citaatrecht: je mag citeren, ook in een vrij document, maar het citaat blijft onvrij. Dat mogen mensen dus niet los van jouw document herpubliceren. (Om deze reden accepteert Wikipedia NL geen citaten in haar tekst.)

  10. @Arnoud: volgens mij heeft dat de interessante consequentie dat bepaalde bestanden niet in alle aspecten vrij zijn te gebruiken, zelfs als de auteur zelf het document op legale wijze in het publieke domein geplaatst of onder een vrije licentie heeft uitgebracht. Er zou bijvoorbeeld (al dan niet complete) font-data in kunnen zitten die je er niet uit mag vissen om daar zelf een nieuw font-bestand van te maken. Of er zouden citaten in kunnen zitten die je er niet uit mag vissen om samen met vele andere citaten het geciteerde werk te reconstrueren.

    Ik denk dat dit een hindernis is voor de free software beweging, en andere community’s waarbinnen mensen elkaars werken vrij met elkaar willen kunnen delen. Ik kan me goed voorstellen dat men daar van elkaar eist om GEEN proprietary fonts of citaten o.i.d. te gebruiken, zodat gebruikers de garantie hebben dat de data in alle opzichten vrij te gebruiken is.

  11. @Arnoud, geldt het auteursrecht ook op lettertypes die gratis op het internet aangeboden worden? Ik heb een aantal lettertypes gedownload en bij één zat een bestand met de vraag eerst de auteur toestemming te vragen als je het lettertype publiekelijk gaat gebruiken. Bij de andere lettertypes zit een bestand en ik kan verder op die sites niks vinden over auteursrecht. En geldt dit ook voor de lettertypes in de programma’s in het office pakket (de standaard lettertypes)? Ik hoop dat je dit nu nog leest en wilt/ kunt reageren.

    Groetjes, Lisa

  12. @Arnoud, ik maak webpagina’s waarbij ik gebruik maak van de fonts die in de browsers aanwezig zijn: Courier, Helvetica, Times New Roman etc. Deze pagina’s publiceer ik op het web, soms afgeschermd door een password, en gebruik ik om: 1) mijn producten te verkopen, 2) ze zijn soms zelf creatieve werken of 3) ze verschaffen informatie over mijn beroepspraktijk als zzp-er/freelancer. Ben ik verplicht als designer om een licentie voor deze browser fonts aan te vragen of is de browser provider, Apple, Microsoft, Google, Mozilla etc., degene die de ontwerpers betaalt en gelden dezelfde regels voor alle drie de gevallen?

  13. Beste heer Engelfriet, Ik heb een paar vragen: Vraag 1. Als ik in een foldertje een logo gebruik dat ik online heb gemaakt en gekocht heb (logo is mij verkochtgeleverd met het lettertype Albertus Medium ttf) en ik verspreid dat foldertje, ben ik dan strafbaar i.v.m. het gebruik van dat lettertype dat in het logo verwerkt zit? Vraag 2: Als ik de tekst die ik in het foldertje wil plaatsen ook maak met het genoemde Albertus Medium ttf lettertype, ben ik dan strafbaar? Of is dit lettertype een licentievrij lettertype (omdat mij dit apart is meegeleverd met het logo? Ik ontving een zip bestand met het logo én apart het lettertype erbij in die zip) Ik hoor graag wat mijn rechten en plichten in deze zijn. Met vriendelijke groet, J. Guit

    1. Als het goed is staan de antwoorden op al die vragen in de licentievoorwaarden die je hebt gekregen bij het kopen van dat logo. Mocht het daar niet in staan, kun je dat het beste vragen aan de verkopende partij van dat logo, het is namelijk grotendeels afhankelijk van de voorwaarden waaronder je dat logo precies is verkocht.

  14. @Arnoud, ik vraag me ook af in hoeverre het gaat met de copyright. Stel ik download een letterkaart in een bepaald handschrift. Ik schrijf de letters over tussen eigen ontworpen schrijflijnen. Ik scan de letters in en gebruik de letters in een internetprogramma om zinnen te maken om te oefenen met schrijven. Kan een houder van het recht mij verbieden om dit te gaan gebruiken terwijl internet vol staat met de gebruikte letterkaart?

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.