Wat is het verschil tussen een officier van justitie en een rechter-commissaris?

Een lezer vroeg me:

Ik las een artikel over de draconische SOPA wet die men in de VS wil aannemen. Over één punt had ik een vraag. Men schrijft: “Hiervoor is dan een bevel van de Officier van Justitie genoeg, een rechterlijke uitspraak is niet meer nodig.” Maar waarom is dat eigenlijk erg? Het lijken mij (als juridische leek) beide hele capabele personen die beiden een vakgerichte studie afgerond hebben en verstand van zaken hebben. Dus waarom zou een Officier van Justitie een andere beoordeling maken dan een rechter?

De Officier van Justitie is een vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie (OM). Hij geeft leiding aan de politie bij het onderzoek naar een strafbaar feit en treedt op als aanklager in een strafzaak. Een rechter-commissaris is een rechter die toezicht houdt op strafrechtelijke onderzoeken door dat OM. Bepaalde opsporingsmiddelen, zoals een telefoontap of doorzoeken van een mailbox, mag het OM alleen toepassen met toestemming (een machtiging) van de rechter-commissaris.

Ze spelen dus allebei een rol in het strafproces, maar het werk van OvJ deel is van de politie, of beter gezegd het Openbaar Ministerie. Zijn werk is opsporen en aanklagen. Een rechter-commissaris is deel van de rechterlijke macht, en heeft als werk beoordelen en afwegen. Een OvJ zal dus eerder geneigd zijn ergens strafbare feiten te zien en op basis daarvan te vervolgen. De rechter meldt dan of hij gelijk heeft. Maar bij twijfel vindt de OvJ je strafbaar. De rechter spreekt je juist vrij bij twijfel.

Officieren kunnen bijvoorbeeld alleen verwijdering van informatie eisen met een machtiging van de rechter-commissaris onder de huidige wet. Eind 2009 was er enige ophef over de Drentse rechter-commissaris, die structureel zou weigeren zulke machtigingen te geven. In het nieuwe wetsvoorstel computercriminaliteit zou deze bevoegdheid bij de officier worden gelegd, waarmee dus formeel geen onafhankelijke rechterlijke toetsing meer plaatsvindt alvorens informatie wordt verwijderd. Dat vind ik toch een beetje eng.

(Ik hoop dat het OM in deze zaak dus netjes een machtiging heeft gehaald, maar het artikel geeft me het gevoel dat het OM is “vriendelijk gaan vragen” bij de hoster.)

Natuurlijk, je kunt een bevel van een officier altijd aanvechten, zoals RIPE nu doet na een IP-blokkadebevel, maar lang niet iedereen zal weten dat dat kan of de energie willen steken in dat aanvechten. Een ingebouwde toets bij een onafhankelijke instantie lijkt me toch iets handiger dan.

Arnoud

3 reacties

  1. Daarnaast is in Amerika de rechterlijke macht principieel net iets anders ingedeeld, in de zin dat er meer dan bij ons een strijd is tussen de District Attorneys en de Defense Attorneys. Bij ons is — in principe — de officier van justitie bezig met waarheidsvinding. Daar is de district attorney bezig met zoveel mogelijk mensen veroordelen. Min of meer ongeacht of hij denkt dat ze schuldig zijn of niet.

    Overigens ook nog een saillant detail: zowel DAs als Judges zijn meestal democratisch gekozen posities. Onafhankelijkheid in de rechtspraak is er dus in de VS eigenlijk niet.

  2. Het is inderdaad van belang te wijzen op het feit dat het Nederlandse en het Amerikaanse strafrecht nogal van elkaar verschillen. Behalve dat ons recht geen jury kent die oordeelt over de feiten, heeft het Nederlandse strafrecht veel meer inquisitoire trekken dan het Amerikaanse. Dat betekent dat (actieve) waarheidsvinding een grotere rol speelt in Nederland bij zowel rechter als Officier van Justitie.

    De Officier van Justitie en het OM zijn beide trouwens formeel onderdeel van de rechterlijke macht in Nederland. Zij onderscheiden zich van de rechters (de zittende magistratuur) met de aanduiding ‘staande magistratuur’. Daarnaast staat in de procedure de officier van justitie (schuin) naast de rechter, tegenover de verdachte.

    In het Amerikaanse strafproces zijn de rollen tussen Officier van Justitie en rechter veel sterker gescheiden en staan de procespartijen naast elkaar in de procedure. De rechter zit op een verhoging: hij waakt over het proces.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.