Is fair use een goed idee in ons auteursrecht?

fair-use.pngVorige week werd het congres “Towards flexible copyright” gehouden. Ik kon er helaas niet bij zijn maar de diverse tweets van aanwezigen lieten al zien welke kant het op ging: moeten we het Amerikaanse fair use overnemen in de wet of niet ?

Fair use is een Amerikaans concept. Kort gezegd komt het erop neer dat een gebruik van een werk geen inbreuk is als dat ‘fair’ oftewel billijk is, zeg maar dat de rechthebbende eigenlijk niet behoort hierover te kunnen klagen. Het concept is in de rechtspraak ontwikkeld en op zeker moment expliciet vastgelegd in de wet. Er zijn vier factoren waarmee een belangenafweging wordt gedaan, waarbij onder meer het al dan niet commerciële karakter van je gebruik en de mate van letterlijk of transformerend gebruik wordt betrokken.

Bij ons bestaat dat systeem niet. In Europa geldt dat auteursrecht over álle vormen van verveelvoudiging en openbaarmaking gaat, tenzij er een expliciete uitzondering in de wet aan te wijzen is die zegt van niet. De Auteursrecht-richtlijn zegt expliciet

Deze richtlijn bevat een uitputtende opsomming van de beperkingen en restricties op het reproductierecht en het recht van mededeling aan het publiek.

en voor het geval iemand toch nog eens zo’n beperking of restrictie gebruikt op een manier waar een rechthebbende van gaat huilen, is er de driestappentoets waarmee de beperking afgeschoten kan worden. Waar vroeger nog de Hoge Raad een gaatje openliet voor zelfbedachte uitzonderingen wanneer “de behoefte aan de desbetreffende begrenzing door de wetgever niet is onderkend en zij past in het stelsel van de wet”, kunnen we dat nu -met dank aan Europa- eigenlijk wel vergeten.

Het voordeel van het Amerikaanse systeem is dat je veel flexibeler kunt zijn. Wanneer een nieuwe technologie langskomt, kan de rechter bepalen dat het eigenlijk fair is dat er op deze manier gebruik van werken gemaakt wordt. Als bij ons zoiets gebeurt, dan moet de wet worden aangepast en dat duurt járen. In de tussentijd is de technologie eigenlijk illegaal. Vanwege een beroep op fair use wist Sony in de VS dan ook de videorecorder legaal te krijgen. De Supreme Court vond timeshiften een billijke vorm van gebruik van films en televisieprogramma’s.

Het grote nadeel is echter dat het tot onzekerheid leidt. In het sue-happy Amerika zie je dan ook dat in de praktijk er lang niet zo vaak op fair use wordt gerekend als je wellicht zou denken. Wie wel eens Discovery Channel of MTV kijkt, heeft ongetwijfeld de afgeblokte petjes of shirts gezien: daar staan auteursrechtelijk beschermde werken op, en die rechten zijn niet gecleard dus ze mogen niet worden getoond. Dat het tonen van een werk op een shirt wellicht fair use is, zou kunnen maar het zóu ook kunnen dat er wordt gesued en dat de rechter het dan niet fair noemt.

Dit heeft natuurlijk ook te maken met de gigantische kosten van een rechtszaak in de VS. Wie niet minimaal een ton advocatenbudget heeft, kan het wel vergeten. Dus ook al lijkt een fair use defense haalbaar, je kunt maar beter voorkomen dat een claim gebracht kan worden.

Bij ons zijn rechtszaken iets goedkoper, en bovendien ook een stuk sneller klaar. Dus als onze rechter een mogelijkheid krijgt een eerlijke afweging van de belangen te maken, dan lijkt fair use een prima systeem bij ons. Maar ik weet het niet. Je zult de factoren héél duidelijk moeten vastleggen om aan te geven wat de bedoeling is en wat niet. En daar gaat dan een hele partij gelobby overheen, waarna we ongetwijfeld iets heel vaags met voorbehouden en mitsen en maren overhouden – en als je niet uitkijkt met de mits dat het niet de normale exploitatie van het werk mag aantasten want dan is de exceptie meteen dood te slaan.

Verder blijft het hoofdprobleem dat 90% van het gebruik van andermans werk ook onder fair use niet legaal is. Wat er op Bittorrent of Usenet gebeurt krijg je met geen honderdduizend fair use factoren rechtgepraat. Mensen die dat soort diensten willen ontwikkelen, blijven dus met het probleem zitten dat ze dat niet mogen. Want toestemming krijg je niet. Laat je vooraf zien wat je dienst kan, dan is het te speculatief of worden er irreële royaltybedragen geëist. En lanceer je zonder toestemming, dan ben je een piraat. En dát schiet niet op natuurlijk.

Arnoud

9 reacties

  1. Ik zelf ben voorstander van een complete revisie van het huidige auteursrechtensysteem, met veel kortere termijnen en veel ruimere normen voor creatief (her)gebruik. Ik heb het voorbeeld van het Amerikaanse “fair use” daarin wel eens aangehaald, al ben ik mij bewust van de beperkingen in een omgeving waar je je effectief niet kunt verdedigen degen kapitaalkrachtige tegenstanders met een grote bek. Bij het Amerikaanse fair use systeem hoort een soort van check-list van vier factoren: een daarvan is het effect op de potentiële markt voor het werk. Je ziet nu dus “slimme” Amerikaanse uitgevers een “markt” creëren voor het heel korte citaten, zelfs voor 12 woorden hergebruik hebben ze een tarief vastgesteld. Als ze er in slagen genoeg mensen hiervoor te laten betalen, bevestigen die dat er een markt is, die wordt ondermijnd door het gebruik van citaten, en is daarmee het “citaatrecht” exit in het Amerikaanse “fair use” model. Lijkt me erg ongewenst.

  2. De vraag is natuurlijk of we dan met fair use de kant opgaan van de thuiskopie regeling.

    Die is door downloaden zo opgerekt dat de meeste internetters in nederland het als een soort recht beschouwen om altijd gratis de content van iemand andere te downloaden en gebruiken.

  3. @hAl: Als je de Amerikaanse grondwet leest is het doel van het auteursrecht: “To promote the Progress of Science and useful Arts” in (vrije) Nederlandse vertaling: “Het stimuleren van wetenschap en kunst”.

    Je kunt geen wetenschap of kunst bedrijven zonder kennis te hebben van wat anderen voor jou gedaan hebben, dus het is goed dat het auteursrecht mogelijkheden biedt om voor eigen studie kennis te nemen van wat anderen gedaan hebben. Dat entertainmentbedrijven de auteurswet gebruiken om te voorkomen dat mensen kennis kunnen nemen van kunst gaat tegen de filosofie achter de auteurswet in.

  4. @4: Helaas is ons auteursrecht niet op het amerikaanse beginsel maar op het franse beginsel (droit de l???auteur) gebaseerd.

    Amerikaans uitgangspunt is dat alles wat je publiceert in beginsel kennis is die vrij mag gebruiken. Echter in het belang van de maatschappij wordt dit beperkt om te stimuleren dat er werken vervaardigd worden.

    Het Franse beginsel is dat alles voor behouden is aan de auteur en hier worden beperkingen aan gesteld in het algemeen belang.

    Het Amerikaanse uitgangspunt is wat mij betreft een stuk logischer, ook al heeft men het daar inmiddels tot in het absurde gerekt onder invloed van de rijke entertainment lobby. Het franse uitgangspunt is wat mij betreft verwerpelijk, kennis moet je in principe kunnen gebruiken als je die hebt opgedaan. Een verbod op gebruik van wat je geleerd hebt is ridicuul, tenzij het in het algemeen belang is en het tot het minimaal noodzakelijke gelimiteerd is.

    Lees net over die Getty zaak. En hoewel ik weinig sympathie voor hun op kan brengen, hoop ik gezien de implicaties dat ze die rechtzaak winnen.

  5. Wie wel eens Discovery Channel of MTV kijkt, heeft ongetwijfeld de afgeblokte petjes of shirts gezien: daar staan auteursrechtelijk beschermde werken op, en die rechten zijn niet gecleard dus ze mogen niet worden getoond.

    Trouwens een mooi voorbeeld van hoe technologie de wet beinvloed. Dat afblokken is echt iets van de laatste paar jaar, nu het redelijk simpel is om videobeelden zo te bewerken; omdat het kan, moet het nu ook.

  6. Goede avond, Voor mijn studie zoek ik een aantal (2) relevante (onafgeronde) rechtszaken over Auteursrecht, maar op Internet kan ik er weinig vinden. Zijn jullie op de hoogte van een aantal (bekende) zaken?

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.