Mijn opa hoort niet op internet!

grootvaderEen lezer vroeg me:

Onlangs vond ik op zolder een aantal brieven en foto’s gemaakt door mijn grootvader, of waar hij op stond. Deze heb ik naar een kennis gestuurd die bezig was met een stamboom waar wij in zitten. Hij was erg enthousiast en meldde dat hij deze brieven en foto’s op internet gaat zetten omdat het zo’n mooi beeld zou geven. Maar dat wil ik helemaal niet! Wat kan ik nu doen?

Brieven en foto’s zijn voor mensen die bezig zijn met stamboomonderzoek (genealogie) een dankbare bron, dus ik kan me voorstellen dat deze man zulke brieven of foto’s mag publiceren. Maar het mag niet zomaar.

Op brieven en foto’s, ook van ‘gewone’ mensen, rust auteursrecht. Zonder toestemming van de maker mogen deze niet worden gepubliceerd, zeker niet als ze nog niet eerder gepubliceerd waren toen ze werden opgestuurd. Citaatrecht geldt pas nadat het werk voor het eerst legaal is gepubliceerd, en dan ook nog eens in principe alleen voor stukjes uit het werk. Het auteursrecht vervalt 70 jaar na het overlijden van de maker, en dat zal hier denk ik een belangrijke vraag zijn.

Als het een foto is waar de grootvader óp staat, dan rust het auteursrecht daarop bij de fotograaf. Die zal dan moeten worden getraceerd en om toestemming gevraagd. Is de fotograaf meer dan 70 jaar geleden overleden, dan zijn de foto’s vrij van rechten.

Zitten er geen rechten meer op de brieven of foto’s, dan mogen ze zonder toestemming worden gepubliceerd. Portretrecht helpt ook niet: dat eindigt 10 jaar na het overlijden van de geportretteerde.

Als er nog auteursrechten van de grootvader rusten op de brieven of foto’s, dan is het de vraag wie deze nu heeft. Auteursrechten kun je erven, maar zelden staat dit in testamenten genoemd. (Het mijne heeft een auteursrechtclausule, maar ik moest de notaris dicteren welke tekst het moest zijn.) In dat geval komen de auteursrechten toe aan alle erfgenamen samen, en moeten al deze mensen samen beslissen wat er mag gebeuren met de rechten (art. 3:166 en 3:170 BW).

Complexer wordt het als er een overlevende partner was. Het huidige erfrecht zegt dat de partner dan de auteursrechten erft, en dat eventuele kinderen alleen een geldvordering krijgen (op de royalties). Maar afhankelijk van hoe lang geleden de grootvader overleed, kan het oude erfrecht nog gelden en dat is altijd een heel gepuzzel.

Het zou mooi zijn als iedereen standaard een auteursrechtclausule in zijn testament opneemt. Meelezende notarissen mogen een offerte doen in de comments 😉

Arnoud

27 reacties

  1. En het portretrecht? Of is de betreffende grootvader al langer dan 10 jaar geleden overleden?

    Zo was er laatst een kunstenaar die beeldjes had gemaakt die de vermoorde Pim Fortuyn moesten voorstellen. Die werd afgebeeld in de houding waarin hij lag nadat hij vermoord was. Een smakeloze stunt, maar wel toegestaan, dus? Okay, Pim was op 6 mei 2002 vermoord en die beeldjes werden dit jaar, na 6 mei, gepresenteerd dus de kunstenaar heeft exact 10 jaar gewacht, maar ik vind het lijkenpikkerij…

    Overigens, het auteursrecht is over te dragen aan iemand anders dus kan ik het in mijn testament overdragen aan mijn nabestaanden, die het vervolgens weer op hun nabestaanden overdragen zodat uiteindelijk de auteursrechten eeuwig in stand blijven? En hoe zit het met auteursrechten die in handen zijn van een bedrijf, dat als opdrachtgever heeft gefungeerd voor de productie van het auteurswerk? En wat als ik een foto van mijn grootouders nou als handelsmerk zou gebruiken voor een website over genealogie, zou ik dan het gebruik kunnen blokkeren voor andere renealogie-sites? Andere situatie: die foto is natuurlijk door iemand gescand en digitaal bewerkt zodat deze er wat beter uit ziet. Iets dergelijks heb ik ook ooit voor een vriend gedaan die een behoorlijk vage foto had van zijn bet-bet-overgrootvader het einde van de 19e eeuw. Inscannen, contrast aanpassen, verscherpen en verder bewerken zodat de details weer redelijk zichtbaar waren. Je krijgt zo natuurlijk een nieuw, auteursrechtelijk beschermd werk waarbij ik de auteur ben en mijn vriend de eigenaar is van het originele werk, waar allang geen rechten meer op zitten omdat die foto zo extreem oud was. Zou mijn vriend dan publicatie van dit afgeleide werk dan kunnen blokkeren? (Overigens, hij kreeg een digitale kopie die ik zelf van mijn systeem heb verwijderd. Ik beschouw het dan ook als “in opdracht van”, ook al was het een vriendendienst.)

    1. Het auteursrecht eindigt 70 jaar na de dood van de maker, dus ook als het expliciet wordt overgeërfd eindigt het gewoon. Het idee is dat je kleinkinderen nog royalties moeten kunnen krijgen, maar daarna niet meer.

      Ook als je de rechten overdraagt aan een bedrijf, eindigen ze 70 jaar na je dood. En sowieso heeft een opdrachtgever niet het auteursrecht op wat je maakt, er moet dan een expliciete akte zijn die het overdraagt.

      Je kunt een werk aanpassen zodat je daarop een nieuw auteursrecht kunt claimen. Wel moet het dan gaan om een creatieve aanpassing. Alleen maar technisch oppoetsen en functioneel verbeteren geeft je géén auteursrecht. Belichting bijstellen of wegpoetsen van kreukels uit een gescande papieren foto is niet genoeg. Inkleuren van een zwartwitfoto waarschijnlijk wel, net als het erbij photoshoppen van een tante die destijds in Australië woonde maar nu wél op de familiefoto staat.

      1. Goed, bedrijf X heeft een fotograaf in loondienst en alles wat die fotograaf maakt is dus in opdracht van de werkgever. De auteursrechten liggen dan in handen van een bedrijf. Maar betekent dat dan dat als de fotograaf dood gaat, men 70 jaar later gewoon zijn werk overal voor mag gebruiken?

        Betreffende fotobewerking, ik denk dat het daarbij lastig kan worden om te bepalen wanneer de bewerker ook auteursrechten krijgt. Belichting en contrast corrigeren is geen bijzondere verrichting, maar het extra intekenen van extra schaduwen zodat details beter zichtbaar worden lijkt mij weer wel creatief. Je moet dan namelijk als bewerker gaan nadenken over hoe b.v. iemand’s gezicht eruit gezien kan hebben.

        Ik moet opeens ook denken aan de Kerstman, of Santa Claus zoals de Amerikanen hem noemen en het feit dat hij met die rode kleding, dikke buik en andere kenmerken na vele jaren eigenlijk nog steeds het handelsmerk is van de Coca Cola company en andere frisdrank-fabrikanten deze beeltenis daardoor niet eens kunnen gebruiken in hun reclames. Of is dat allang niet meer het geval?

        1. Zeventig jaar na overlijden van de maker is het werk vrij van rechten, dus ja dan mag de opdrachtgever (maar ook de rest van het publiek) alles doen met het werk. Uitgezonderd zouden eventuele werken zijn die óók als merk beschermd zijn, denk aan de vorm van het Coca-colaflesje of het Philips-schildlogo.

          De dikke rode Santa werd rond 1930 populair dankzij Coca-Cola maar hij is al eerder ontworpen, lees ik. Dus het karakter van dikke rode Santa is vrij van auteursrechten, maar de versie van Coca-Cola ontwerper Haddon Sundblom (overleden 1976) is nog auteursrechtelijk beschermd. Net zoals het karakter Faust als zodanig vrij is van rechten maar ik een afbeelding kan maken van dit personage dat nog wél rechten heeft.

          Het verschil tussen een karakter en een afbeelding daarvan kan soms moeilijk te duiden zijn. Vraag een kind “hoe ziet Sneeuwwitje eruit” en je krijgt een signalement van Disney’s versie. Die is auteursrechtelijk beschermd, maar het is wel de enige herkenbare versie. En dan kom je in de discussie, is het nog wel maatschappelijk verantwoord dat Disney op die manier een claim kan leggen op cultuur? Of moet iemand anders óók maar gewoon veel investeren in zijn Sneeuwwitje en zo een alternatief neerzetten?

          1. Zoals hier te lezen is:

            Sundblom’s Claus firmly established the larger-than-life, grandfatherly Claus as a key figure in American Christmas (possibly as much as Western) imagery. So popular were Sundblom’s images of Claus (Sundblom’s images are used by Coca-Cola to this day) that the urban legend soon arose that Sundblom had actually created the modern image of Santa Claus.
            Oorspronkelijk Saint Nicholas genaamd en in Nederland verbonden aan 5 en 6 December. (Want we vieren op 5 December dat Sinterklaas op 6 December zijn naamsdag heeft.) En inderdaad, de naam “Santa Claus” is ouder dan Coca Cola zelf en gaat terug tot 1821. Maar de rood/witte kleding is meer een hint richting de Bisschop-kleding van Sint Nicolaas maar wie de moderne kleding van Santaclaus heeft bedacht is mij nog onduidelijk. Wel is Santa Claus geen bisschop meer. Maar wat wel interessant zou zijn om te weten is wat Coca Cola aan het beeld van Santa Claus heeft toegevoegd, zodat die zaken vermeden moeten worden als een andere frisdrank-maatschappij ook Santa Claus wil gaan gebruiken in hun advertenties. Aangezien deze Santa Claus variant 80 jaar geleden werd gemaakt en nog zeker 30 jaar beschermd zal zijn zal het dus lastig worden voor die andere fabrikanten.

  2. Dat het auteursrecht zo idioot lang duurt is een ramp voor het bewaren en toegankelijk maken van het cultureel erfgoed — veel spul gaat verloren voordat iemand er gebruik van mag maken. Voor brieven en foto’s van niet publicerende auteurs (de meesten onder ons, die dus geen auteursrechtenclausule in hun testament hebben opgenomen) is het ook nog eens vrijwel onmogelijk op een fatsoenlijke manier toestemming te krijgen. Tenslotte is het onmogelijk om in zijn geheel afstand te doen van je auteursrechten (een algemene licentie aan het publiek telt niet, want die kan een eventuele curator gewoon opzijzetten.) Allemaal punten waarvoor de wet dus moet worden aangepast, en waar heel veel mensen last van zouden hebben als dit eens rigoureus zou worden gehandhaafd. (Iets waar een aantal enge lobby-groepjes helaas nogal op aansturen…)

    1. Hm: zullen wij een stichting oprichten “stichting Het Publiek Domein” waaraan mensen auteursrechten kunnen doneren? En volgens de statuten mag die stichting dan alleen licenties onder CC Zero of iets dergelijks verlenen. Dan kunnen curatoren of erfgenamen bar weinig meer lijkt me, en heb je effectief het publiek domein toch vrij dicht benaderd.

      1. Ik hintte hier een beetje op het Nebula arrest, waar je ook wel eens over geblogged hebt (Zie ook deze blog van collega juridische bloggers). Een stichting voor het Publiek Domein lijkt me een aardige insteek, maar ik dacht daarbij eerder aan een club die lobbied voor een groter en beter toegankelijk publiek domein (verwant aan wat ook de Stichting Vrijschrift beoogd) dan aan een instelling die probeert de scherpe kantjes van het huidige beleid af te slijpen. Maar ook dit laatste kan heel nuttig zijn als er een voldoende grote kritieke massa te bereiken is die bereid zijn hun werken aan zo’n stichting te doneren. Natuurlijk kun je daar met een hele range aan opties werken, van CC-0 tot CC-BY-SA, en eventueel een wachtijd van een x aantal jaren. Op zich moet het niet echt veel werk zijn: een website, een database, en een goede manier om dingen voor een langere tijd op te slaan, en daar moet je dan wel geld en middelen voor hebben. Auteurs zijn vaak eerder geneigd om hun auteursrechten te doneren dan erfgenamen of uitgevers — zo heb ik toestemming gekregen om een geheel woordenboek (een project waar hij zo’n 10 jaar van zijn leven aan heeft gegeven) op Project Gutenberg te plaatsen — maar dan moet je er wel op tijd bij zijn om het de betreffende auteur te vragen.

  3. CC Zero? Ik denk eerder aan CC-BY-SA zodat het gebruik nog altijd eer geeft aan de auteur en afgeleide werken dus op vergelijkbare manier degeeld moeten worden. Met CC-Zero zou een kwaadwillend persoon dergelijk materiaal met een kleine, creatieve aanpassing kunnen wijzigen om zp het publiek gebruik ervan weer te blokkeren. Of dat succesvol is als het eenmaal voor de rechter komt, betwijfel ik, maar die persoon kan wel in Getty-stijl duizenden blafbrieven versturen om zo inkomsten te claimen.

    1. Je kunt met een aangepast werk natuurlijk nooit verhinderen dat mensen het bronwerk gaan gebruiken. Disney kan niet verhinderen dat ik het oude Grimm-verhaal van Sneeuwwitje of Roodkapje ga verfilmen. Ze kunnen me alleen tegenhouden als mijn Witje te veel op die van hun lijkt.

      1. Disney zal het mogelijk wel willen proberen om jou tegen te houden. En wat het lastiger maakt is dat Disney extra elementen heeft toegevoegd aan deze sprookjes waardoor zij op die elementen dus de rechten hebben, maar er weinig mensen zijn die ook weten welke elementen dat zijn. Het verhaal van de Kleine Zeemeermin, bijvoorbeeld, heeft een veel gelukkiger einde dan het oorspronkelijke sprookje waarin ze eigenlijk dood ging. (En waarin ze geen naam heeft!) En het oorspronkelijke sprookje gaat erom dat ze geen ziel heeft, maar er wel eentje wil. En krijgt. En daar zit natuurlijk weer de bescherming die Disney op hun auteursrechten hebben want Disney heeft het sprookje behoorlijk omgegooid. En dat doen ze met wel meer sprookjes. Ook het verhaal van Sneeuwwitje wijkt deels af van hoe Disney het heeft verfilmd en hoe de gebroeders Grimm het hebben geschreven. Zo hebben de dwergen opeens een naam gekregen en verandert de koningin haar uiterlijk via magie in plaats van make-up. Allemaal ideeen van Disney zelf. De film “Snow White and the Huntsman” wijkt bijvoorbeeld sterk af van de Disney-versie en heeft 8 dwergen, met andere namen. Eentje gaat er dood en toen waren er nog maar zeven. Ik denk dus dat Disney best heel wat invloed heeft als het gaat om de auteursrechten op deze sprookjes, mede omdat de Disney-versies vandaag de dag veel meer bekend zijn dan de oorspronkelijke sprookjes. Simpelweg omdat heel veel mensen de Disney-films hebben gezien en juist die versie onthouden. Je zult je dus wat meer aan de oorspronkelijke sprookjes moeten houden, en die zijn veelal grimmiger dan de “feel-good” Disney-versies.

  4. Ik zie niet helemaal hoe je op grond van auteursrecht hier publicatie kan voorkomen.

    Aangenomen dat het kleinkind uit de OP niet kan aantonen dat hijzelf rechthebbende is op die foto´s dan zie ik niet hoe hij zich kan verzetten tegen publicatie. Een eventuele missende licentie is een probleem tussen de degene die openbaar maakt en werkelijke rechthebbende dunkt me.

    1. Verzetten kan inderdaad alleen als het kleinkind de auteursrechten heeft. Ik zou vermoeden dat die rechten bij de kleinkinderen liggen ondertussen, of mogelijk bij de nog levende grootmoeder of ouders. Het kleinkind kan dan namens die rechthebbende spreken.

      Gaat die ontvanger gewoon publiceren dan wordt het moeilijk want heb je zin in en geld voor een rechtszaak?

  5. Auteursrecht lijkt mij iets dat geregeld moet worden in Europees verband. Het is niet bepaald handig dat elk Europees land daar zijn eigen regels voor heeft. Er schijnt ook een internationaal auteursrechtenverdrag te zijn, maar dat schijnt ook niet meer van deze tijd te zijn (en hoe veel of hoe weinig landen hebben dat getekend?)

  6. Het huidige auteursrecht is geen soepele zaak helaas. In een discussie daarover stelde iemand eens voor om het om te draaien: dat er niet, zoals nu, automatisch auteursrecht op werken rust, maar pas als je bewust aangeeft dat je de auteursrechten op je werk wilt hebben. Dat zou dan kunnen door je werk aan te melden bij een digitaal register, waarna je voor een, telkens te verlengen, periode van zeg 5 jaar de auteursrechten kunt uitoefenen. Werk dat niet alszodanig is aangemeld, valt dan in het publieke domein. Er zullen vast haken en ogen aan vast zitten, maar ik vond het op zich geen onaardig idee.

    1. Dat klinkt interessant maar zal mogelijk een heleboel artiesten juist ontmoedigen om Creatiev Commons licenties weg te geven. Immers, als je ieder werk eerst moet registreren dan is dat al snel veel te veel moeite om een beetje respect te krijgen voor je eigen werk. Dan wordt er een prijskaartje aan het werk gehangen wegens die extra moeite. Misschien aardig voor de consument maar een artiest wil niet lastig gevallen worden met dergelijke, extra administratie. Bovendien, veel succes om dat wereldwijd door te voeren! 😉

  7. Had de overgrootvader dit zelf kunnen opnemen in zijn testament: “Ik wil niet dat foto’s van mij (her)gepubliceerd worden op wat voor medium dan ook?”

    Ikzelf wil niet met foto’s op het internet. Zeker geen getaggede foto’s, maar in een paar jaar maakt zelfs dat niet meer uit (Google heeft gemiddeld maximaal 7 foto’s nodig voor accurate gezichtsherkenning, Facebook laat je vrienden taggen of komt zelf met suggesties).

    Als dit wettelijk niet te regelen is, mag ik mij beroepen op religie? Ik weet dat het flauw is, maar als ik nu een geloof aanhang, dat geloofd dat publicatie van foto’s een stuk van mijn ziel afneemt, mag ik mij op dat punt verzetten tegen publicatie van mijn foto’s? Dat het mij onmogelijk maakt om mijn religie uit te voeren? En hoe groot moet zo’n religie dan zijn? Zou de Hopi Religie voldoende groot zijn?

    En na mijn dood? Hoe kan ik mijn arme ziel beschermen tegen onze archiveringsdriften?

    1. Niet op basis van de auteurswet. Grootvader is immers niet de fotograaf. Er zijn overigens religies die geloven dat je ziel wordt ontnomen indien je gefotografeerd wordt. Maar ook bepaalde Islamitische stromingen en Orthodoxe Joden staan fotografie niet toe. De Amish staan het poseren voor foto’s niet toe. Strict Christelijke stromingen staan het ook niet toe, want je mag geen afbeeldingen maken van God en de mensheid was gemaakt als zijnde het evenbeeld van God. Religie kan dus een troefkaart zijn om je portretrecht stevig mee te beschermen… Deze strict religieuze mentaliteit zou mogelijk ook stand kunnen houden na je dood omdat je nabestaanden dan jouw leven na de dood beschermen, en dat dus doen op religieuze gronden. Jammer alleen als je nabestaanden besluiten om Atheisten te worden of hun religieuze waarden gaan verwaarlozen.

  8. Bij privacy is de context belangrijk. In welke context heb ik mijn gegevens overhandigt aan een website, en in welke totaal andere context misbruiken ze deze gegevens?

    Een foto kan toch ook een persoonsgegeven zijn? Als ik, in de context van het aanmaken van een sociaal profiel, een foto upload, en deze foto wordt gebruikt in een compleet andere context (bijvoorbeeld het vullen van een nieuwe datingwebsite) dan wordt mijn privacy toch geschaad.

    Als iemand in 1925 een foto laat maken, dan kan hij of zij toch niet uitgaan van de context dat deze foto 100 jaar later wordt gepubliceerd op een website met stamboom? Aangezien de foto wordt gebruikt in een andere context, dan origineel aangegeven, en toestemming hiervoor ontbreekt of rederlijkerwijs onmogelijk te verkrijgen is, dan vind ik zelf dat de foto in een nieuwe context niet zomaar geplaatst mag worden.

    Extreem voorbeeld (omdat men in 1925 ook niet kon weten van het internet): Over 100 jaar is het mogelijk om genetisch gemanipuleerde kinderen te krijgen, die opgroeien en er dan precies zo uitzien als iemand op een foto. Als ik nu een foto van mijn prachtige gezicht laat maken, en een paar aanstaande ouders uit de toekomst vinden mijn gezicht erg mooi, dan kunnen ze toch niet zomaar mijn beeltenis gebruiken? Dat is een extreem andere context als waarvoor ik origineel toestemming heb gegeven door op de foto te gaan. Mijn uiterlijk wordt publiek domein 10 jaar na mijn dood, ongeacht of ik dit een erg onprettige gedachte vind voor mijzelf en mijn nabestaanden?

    1. @Arie, en hoe zie jij een mogelijkheid om iets dat op Internet staat er weer af te krijgen? Kijk naar Manon Thomas, die enorm haar best heeft gedaan om alle (gestolen) naaktfoto’s van Internet te krijgen, maar die met een simpele Google-search zo weer te vinden zijn. Sterker nog, ik deed zojuist een image search op “Manon Thomas Naakt” en de eerste link komt uit bij endandit.nl, waar de foto sterk geblurred is. Maar er staan bij het resultaat 8 andere suggesties, waarvan er twee naakt zijn. (En een ervan met Manon op bed en de ‘Hemelpoort’ wijd open…)

      Die gaan er dus nooit meer van af…

      Overigens blijven foto’s natuurlijk langer op het Internet staan naarmate ze meer bloot bevatten.

      Ook grappig… Om eens te kijken welk resultaat het oplevert heb ik ook een image-search op “Arnoud Engelfriet Naakt” gedaan. Sowieso krijg je dan vaak de meest vreemde resultaten, maar ik zag Arnoud terug bij een site genaamd Media Opvoeding. 🙂 Ja, die is veilig voor werk. 😉 Deze zit er kennelijk tussen wegens het Juridische advies van Arnoud op die site in combinatie met vragen van kinderen over naaktfoto’s die worden doorgemaild… En een site met naakte molratten. Die relatie kan ik niet verklaren. 🙂

        1. Moet je ook niet doen want dan zie je een foto van Robert ten Brink! (Geen familie, overigens…) Overigens is het resultaat veel netter dan die van Arnoud! 🙂 Het levert verrassend weinig naakt op! Okay, wel meer als je mijn naam tussen quotes plaatst. Veel meer, zelfs, omdat Google dan mijn blog. Flickr, 500px en DeviantArt account vindt en ik regelmatig CGI plaatjes maak die je als een “beetje stout” kunt omschrijven… 🙂

          Sowieso kan het nooit kwaad om via Google je eigen naam te zoeken, tussen quotes, in combinatie met andere woorden. Je ziet dan namelijk heel goed waar je mee geassocieerd kunt worden. Slechte associaties kun je niet makkelijk verwijderd krijgen maar met profielsites zoals Brand Yourself kun je wel proberen bepaalde resultaten uit de top-100 te drukken en je betere links juist in de top-100.

  9. Ik heb mijn eigen genealogie-website. Iedereen staat er op/in. Tot en met de slechts enkele uren oude personen. Maar ik haal er of – of liever pas het aan – als de persoon in kwestie dat zelf wilt. Maar inderdaad zijn de ‘grote’ genealogie-sites een ellende op zelf een stamboom op te zetten: wel kijken, maar niet op publiceren.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.