Heb ik garantie op een gebrickte tablet?

brick-baksteen-tabletBij Tweakers las ik een intrigerende vraag: als door het vervangen van de systeembesturingssoftware (rom) van je tablet deze functioneel identiek wordt aan een baksteen, kun je dan een gratis herstel verlangen van de fabrikant of winkel? En maakt het daarbij uit of dit bricken (bakstenificeren?) het gevolg is van een fout ergens in het apparaat dan wel een opzettelijk ingebouwde antiromvervangfunctie van de fabrikant?

Wettelijke garantie oftewel conformiteit geldt altijd. Je hebt als koper recht op een product conform de redelijkerwijs gewekte verwachtingen, en als die verwachtingen niet worden waargemaakt dan moet de winkel dit herstellen of je een vervangend product geven. De fabrikant kan zelf bepaalde eigenschappen toezeggen en/of gratis herstel beloven, en een dergelijke garantie kun je óók inroepen maar dat staat los van wat de winkel moet doen.

De verwachtingen moeten redelijk zijn, en wie gekke dingen gaat uithalen loopt hier al snel tegenaan. Je iPhone als deurstop gebruiken is niet normaal, en een beschadigd schermpje daardoor komt dus voor je eigen rekening. Waar exact de grens ligt, is moeilijk te zeggen. Je mag van een in Nederland verkochte telefoon verwachten dat deze kan bellen in een typisch motregenbuitje, maar je telefoon onder water houden is niet normaal. Wanneer wordt motregen “onderdompelen”? Die hoosbui van zondagavond, was dat ‘gewoon’ regen?

Nu mag het unlocken van je telefoon geen verlies van je aanspraken opleveren, maar bij een tablet ligt dat iets moeilijker. Zeker in het geval van de Tweakersvraagsteller. Zijn Asus Transformer Infinity heeft namelijk een detectiemechanisme op gemanipuleerde systeembesturingssoftware (custom ROM). Als dat mechanisme zoiets detecteert, dan gaat de boel op slot en heb je alleen nog een hele dure baksteen. Echter, ook bij roms die inhoudelijk niet correct zijn, kan dat bakstenificeren optreden. Wie rommel in een rom propt, mag problemen verwachten en dat is dan zijn eigen schuld.

Laten we even aannemen dat de zelf geïnstalleerde systeembesturingssoftware technisch correct is. Dan zit het probleem hem dus in het feit dat de fabrikant een anti-installatiefunctie heeft ingebouwd waardoor het apparaat ophoudt met werken als je deze door hem ongewenste actie uitvoert. De fabrikant laat het apparaat hier duidelijk voor waarschuwen (“the Revised Product will no longer be covered under the warranty of the Original Product”), dus je had kunnen weten dat deze actie zou optreden.

Echter, die melding komt pas ná de aankoop en meldingen na aankoop tellen niet mee bij de bepaling of een product conform de verwachtingen is. Die melding kán immers niet bijgedragen hebben aan de verwachting die je ten tijde van de koop had, hij is immers te laat. Of niet? Hij staat op de site van de fabrikant. Mag je van een aankomend koper verwachten dat deze de site napluist op dergelijke informatie? Maakt het daarbij uit of hij ten tijde van de koop al de intentie had deze van een eigen rom te gaan voorzien?

Daarbij komt dat het nogal onredelijk voelt als een fabrikant bepaalde functionaliteit uit kan schakelen. Als een PC geen Linux kan draaien, zou ik het ding defect (nonconform) noemen. Of is zulk gebruik niet ‘normaal’, is Linux een hoosbui zeg maar?

Hier is geen pasklaar antwoord op ben ik bang. Wat denken jullie?

Arnoud

94 reacties

  1. Wie is de fabrikant dat hij/zij denkt te kunnen bepalen wat ik al dan niet met mijn aankoop mag doen? Het product automatisch door de fabrikant op slot gooien lijkt mij onrechtmatig, tenzij je het gemakkelijk vooraf te weten kan komen. Bijvoorbeeld door een duidelijke waarschuwing op de doos, en/of op de specificaties die overal gepubliceerd worden. Het product is MIJN eigendom en daarom mag ik ermee doen wat ik wil.

    Stellen dat de garantie vervalt kan wat mij betreft evenmin op begrip rekenen, dat ze geen ondersteuning willen geven soit, maar geen garantie dat gaat veel te ver. Er zijn meer dan genoeg mogelijke problemen die niets te maken hebben met een aanpassing die een gebruiker zelf heeft gedaan. Stel de printplaat barst door een productiefout, een aanpassing in de software zou dan als excuus gebruikt kunnen worden om geen garantie te geven?

    Linux op een pc is normaal.. als dat niet kan dan is een product nonconform. Wederom iets met mijn eigendom.

    1. Het product is MIJN eigendom en daarom mag ik ermee doen wat ik wil.
      Dat geldt wel voor de hardware maar niet voor de software. Je krijgt namelijk alleen een licentie voor de software. Dus als de hardware kapot gaat heb je garantie. Als je de software breekt door een custom ROM te installeren, tja… Dan ben je zelf de software van de hardware aan het verwijderen en dan hangt het van de licentievoorwaarden af of ze deze weer terugplaatsen. Maar feitelijk, indien je een custom ROM installeert dan ga je dus niet akkoord met deze licentie, dus hoeft op de software geen garantie gegeven te worden, want deze gebruik je niet. Blijft over of je bij de aanschaf van de hardware (en dus alleen de hardware want de software licentie ga je weigeren) ook kunt verwachten of je een custom ROM erop kunt installeren. Ik denk dat je als goed consument jezelf daarvoor eerst goed moet informeren, want je neemt nu zelf de verantwoording voor de installatie van het besturingssysteem.

      1. Wim, met de aankoop van je device heb je een (laten we aannemen) legale kopie van de firmware in “ROM” meegeleverd gekregen. Dan mag je van de Nederlandse wet een reservekopie maken. Als jij een alternatieve “ROM” weet te verkrijgen met een licentie om hem op jouw apparaat te gebruiken, zie ik niemand die je dat kan verbieden. Jij bent als eigenaar de baas over jouw apparaat en mag het kapotmaken op de manier die jij leuk vindt. Ik zie ook geen bezwaar tegen het terugzetten van de reservekopie op het apparaat waar het vanaf kwam. Jij hebt bij aankoop een licentie voor gebruik gekregen.

        1. Ook de firmware in de ROM valt onder een licentie en is niet jouw eigendom. Met je custom ROM heb je de licentie voor de standaard firmware dus geweigerd. Goed, als jij de software eraf haalt en later deze weer terug wilt laten zetten dan zie ik dat als een -mogelijke- extra service waar kosten aan verbonden kunnen worden. Is dus geen onderdeel van de garantie. En inderdaad, jouw hardware dus daar mag je mee doen wat je wilt. Maar nogmaals, de licentie op de software heb je geweigerd dus heb je daar ook geen garantie op. Maar uiteindelijk hangt het ook af hoe coulant de fabrikant en webwinkel wil zijn en hoe strict ze hun regels willen opstellen. Een harde opstelling kan klanten kosten die dan gewoon naar een andere fabrikant gaan.

  2. Da’s een gemene slotvraag die je daar stelt. Want natuurlijk is een PC die geen Linux kan draaien niet conform. Maar aan de andere kant biedt Linux, juist door het open karakter, de mogelijkheid om de hardware dingen te laten doen waar die echt nooit voor gebouwd is. Dus mijn inschatting; Linux out of the box distro = motregen Linux custom build = grijs gebied.

    1. de hardware dingen te laten doen waar die echt nooit voor gebouwd is

      Huh? Een eitje bakken op een oververhitte processor misschien, omdat je met Linux de ventilator softwarematig kunt uitzetten? Het algemene probleem hier is natuurlijk dat tegenwoordig je geen baas meer bent over je eigendom. De hardwarefabrikanten doen er alles aan om te voorkomen dat je je eigen software kunt draaien en dus moet betalen voor iedere scheet die je ermee wilt laten. Zeer lucratief voor de hardware-, software- en contentleveranciers, maar in het nadeel van de consument die zijn vrijheid en zijn geld verliest.

  3. Wat mij betreft zal de fabrikant gewoon de garantie moeten leveren bij “Bricken”. Zij kunnen namelijk wel weer een werkende ROM erop zetten zodat hij het gaat doen. Een consument heeft hier vrijwel nooit de apparatuur voor.

    Ik ben het dus eens met de eerste reactie. Niet ondersteunen en de originele ROM herstellen onder garantie is redelijk, geen garantie is niet redelijk.

      1. Maar is het redelijk als een fabrikant dat doet? Mag je als autofabrikant zeggen dat er alleen Brdigestone banden onder mogen en als je Michelin banden er onder zet dat de garantie vervalt? Ook als je dit duidelijk meldt vóór de koop?

        1. Zijn er echter gewoon een ander merk banden onder gezet, of waren het putdeskels, of zelfs vierkante wielen (mythbusters)? Beide zijn niet bevorderlijk voor de auto en zullen nogal snel een impact hebben op het geheel.

          1. Dat zijn dus onredelijke verwachtingen: vierkante wielen komen erg diht bij de iPhone als deurstop. Volgens mij moet de garantie gewoon gelden voor zolang er dingen mee gedaan worden die gewoon volgens de regels der techniek gebeuren. Bij wijzigingen kun je inderdaad twisten wie verantwoordelijk is voor het probleem (de nieuwe ROM kan fout zijn), maar ik zou als rechter geen medelijden hebben met fabrikanten die valstrikken inbouwen. Als er dit soort acties niet mag, dan kun je reparatie van je apparaat ook wel vergeten zonder het terug te sturen naar de fabrikant: vergeet de Nederlandse kenniseconomie dan maar.

        2. Dat soort voorwaarden is doodnormaal. Deze week begon mijn rookmelder te piepen omdat de batterij leeg was; er blijken in het plastic lettertjes te staan: alleen batterijen van merk X, Y of Z gebruiken, anders is de werking niet gegarandeerd. En vroeger had ik een lavet waar doodleuk in stond gegraveerd: Ocriet reinigen met Vim; ik denk de fabrikant dat ook als verdediging tegen claims op rare verkleuringen bedoelde.

      2. Fabrikanten lijken actief moeite te doen om eigen software te voorkomen. Ze zouden er ook voor kunnen kiezen om hun apparaat zo te maken dat je de ROM eenvoudig kan vervangen. Technisch is dat goed mogelijk. Nu is het in hun voordeel om hardware te maken die stuk gaat als je er iets aan veranderd. Je moet dan een nieuw apparaat kopen en dat levert hun geld op. Als de fabrikant verantwoordelijk blijft voor de hardware dan zorgen ze wel dat de software kan worden overschreven zonder kunstgrepen.

    1. Als je dat virus zelf geschreven hebt en test op je eigen machine wel. Anders neem ik aan dat je er niet om gevraagd hebt dus geen eigen schuld. Dat je niet beter verdient door je onvoorzichtigheid is een moreel verhaal maar daar hebben we het nu niet over.

          1. Van mijn provider verwacht ik dat hij al het internetverkeer doorlaat (en niet meeleest). Van mijn browser verwacht ik dat hij er voor zorgt dat code netjes in de zandbak blijft. Wanneer de browser malware uit de zandbak laat ontsnappen is dat een bug. (En het adres van Microsoft is makkelijker te vinden dan dat van de onbekende virusschrijver.)

  4. Hoe zit die vergelijking met een PC? Als je van de installatie van een besturingssysteem een rommeltje maakt of je PC loopt vast door malware (virussen, hijacking), dan valt dat niet onder de garantie. Een tablet of smartphone is wat dat betreft mijns inziens niet anders. Ik leer mijn kinderen ook dat zij hun eigen rommel op moeten ruimen.

    Daarnaast hebben wij volgens mij hebben deze vraag al eerder gehad met de Tivo, waar je ook geen custom software meer op kon zetten. Ik weet alleen niet hoe dit destijds is afgelopen. En het viel uiteraard onder Amerikaans recht. Hoe zit dat onder Europees recht? Daar ben ik geen specialist in, maar volgens mij is er iets als een conformiteitseis. Je hebt garantie zolang het apparaat maar gebruikt waar het voor bedoeld is. En dan kunnen we mijns inziens wel een parallel trekken naar de PC. Zo gebruiken veel mensen hun tablet namelijk ook: email lezen, spelletjes, agenda beheren en meer en meer tekstverwerking. Dan zou je ook mogen verwachten dat je ook je eigen besturingssysteem zou moeten kunnen installeren – aangenomen dat het besturingssysteem geschikt is voor je quad core Krait processor.

    Daarmee zou je de voorwaarde dat garantie vervalt bij het installeren van een bona fide en geschikt alternatief besturingssysteem als onredelijk bezwarend kunnen bestempelen. Ik weet niet of en zo ja, hoe het in de wetgeving staat. Maar ik denk dat er goede argumenten zijn dat een dergelijke voorwaarde als onredelijk bezwarend gezien zou moeten worden, al dan niet na een wetswijziging. Je kunt er enige nuance in aanbrengen: bij flashen vervalt de garantie op functionaliteit van je besturingssysteem, maar niet op je scherm en de accu.

    Maar als de wet veranderd moet worden, verwacht ik wel een stevige lobby tegen een dergelijke wijziging. Misschien niet direct van Asus. Wel van Samsung en Sony die graag hun eigen diensten pushen via de software op tablets en smartphones. Maar vooral van Sony, Nintendo en Microsoft die de software van hun gaming consoles heel graag gesloten houden om te zorgen dat hun software goed beschermd blijft.

    Vraagje voor mevrouw Kroes?

  5. Als er een grote sticker op zit (voor verkoop) in de vorm van http://stickermaster.nl/5259-thickbox/let-op-breekbaar-stickers-pictogrammen.jpg waarop staat: “Deze kan niet worden .” Dan kun je wat mij betreft keihard huilen als het (compleet volgens verwachting) niet werkt, maar dan kan ik niet meer uitleggen waarom het dan non-conform zou zijn. Je weet het. Klaar.

    Staat het er niet op dan gaat die vlieger niet op. De vraag die overblijft is dan (nog steeds), wat moet je allemaal met stickers op zo’n doos gaan plakken. Deze PC is niet geschikt om Linux te draaien? Deze PC is niet als portakabin te gebruiken?

  6. Wedervraag op jouw Linux-vergelijking: Als de consument Linux op zijn mooie nieuwe Dell zet en hij komt er vervolgens achter dat hij MS Office niet meer kan draaien en hij gaat er mee terug naar Dell, is Dell dan verplicht om kosteloos Windows opnieuw te installeren?

    (Beetje lange en kromme zin, maar als jurist moet je die kunnen lezen;)

    De crux zit hem volgens mij in het kosteloos. Als het product nonconform wordt door een actie van de gebruiker (Je kunt geen MS Office meer draaien), moet je daar dan als fabrikant gratis service voor verlenen?

    In dit specifieke geval ligt het wat anders, door een ‘feature’ van de tablet doet hij niets meer (vanwege een actie van de gebruiker) en de fabrikant is de enige met de mogelijkheid om dat te herstellen. Het lijkt me toch logisch dat als daar kosten aan verbonden zijn, deze op z’n minst deels door de consument betaald moeten worden?

    1. Dat vraag ik me af. Het probleem is namelijk ontstaan door het detectiemechanisme, de Serial boot key (SBK). Als deze niet op de tablet aanwezig was geweest dan had ik de tablet kunnen ‘unbricken’. Overigens als er wat betaald moet worden, soit, maar ik wordt niet blij met dit soort SBK trucjes.

  7. In een gelijk sort onderwerp op je blog van een paar maanden geleden heb ik een aantwoord hier op gegeven. Een ROM is gewoon een BIOS. Een BIOS/ROM regegeld onder andere voltages naar de hardware. Een “Custom” ROM is nix meer dan een onofficieel BIOS dat een wizzkid heeft gemaakt. Er is totale geen controle op de maak van zulke firmware. Heeft de wizzkid gekijken naar optimaal running voltages tegenover de extra hitte dat het kan veroorzaken bijvoorbeeld? Natuurlijk niet. Zulke illegaal ROMS zijn puur gemaakt met functionalitiet in het oog en langduurighied en/of vieligheid komt in de tweede plaats. Zulke ROMs zijn tenslotte niet gemaakt of goedgekeurd door de fabriek. Op zijn minste is de integritiet van een apparaat aangetaste door de gebruik van zulke 3rd party software. Dit is de reden dat de garantie vervaalt als een je gaat custom ROMen/rooten/etc.

    Wat mensen niet beseffen is dat zodra zo een ROM is geflashed is de garantie al vervallen. Dat er probleem onstaat later door een gerelateerd/ongerelateerd probleem is volstrekt irrelevant. Het is secondair op dat moment. Dit is de sleutel om te begrijpen waarom garantieverstrekers gaan "moeilijk doen" over Custom ROMS/Rooten
    
    Trouwens ik moet zeggen dat je blog doet de indruk Arnoud dat een Custom ROM flashen gaat de apparaat automatische disablen. Dat lees ik niet in de draad op tweakers. De man had de tablet al geroot. Daarna heeft het blijkbaar een tijd normaal gedraaid. Vervolgens heeft hij de ding nogmaals geflashed en dat was mislukte.  De twee zijn los van elkaar.
    

    En voor dat iemand het zegt Nederlandse is niet mijn eerste taal. Excuses voor de fouten.

    1. “Aantasten van integriteit” is geen grond om een conformiteitseis te laten vervallen. Als ik mijn televisie blauw spuit, en daarna houdt het binnenwerk ermee op, dan heb ik recht op gratis herstel van dat binnenwerk. Blauw spuiten staat los van het niet functioneren van het binnenwerk. Oververhit het ding omdat ik de ventilatiegaten heb dichtgeverfd dan heb ik géén recht op gratis herstel natuurlijk, dan is de schade het gevolg van mijn handelen.

      Bij een tablet: stel ik installeer een custom ROM en daarna wil hij niet meer laden omdat de interne accu of transformator de geest gegeven heeft. Dan heb ik recht op gratis herstel, want een custom ROM heeft niets te maken met de accu of transformator.

      En het klopt, het is geen automatisme maar het kán gebeuren door de Secure Boot Key die Asus hanteert. Als validatie daarmee niet lukt dan gaat het ding automatisch op slot.

      1. Dan komen wij in de discussie wat de strak definitie van “conformitiet” is? Lastig deze, en er komt geen eind van meningen aan.

        In iedere geval de tablet was conform bij aanschaaf. De persoon heeft vervolgens een custom ROM geflashed en op dat moment was het niet meer conform. Dat de apparaat heeft later de loodje gelegd tijdens een mislukte flash is secondair. De garantie was al vervallen.

        De reden hiervan is simpel.  De custom ROM kan en/of had de integretiet van de tablet aangetaste. Dit doormiddel van mogelijk ongebalanceerd voltages. Ik zal het beter uitleggen een voltage regulator (mosfet voor de meeste) heeft een bepaald range. Zeg maar tussen 2.5 en 3.0 volt om wat te noemen. Stel maar dat de nominaal running voltage is 2.5. Dit in verband met een balance tussen performance en hitte. Je kan het wel opkrikken naar 3.0 om meer performance uiteindelijk te krijgen. Maar dit gaat gelijk tijd gepaard met meer hitte. Struktuureel meer hitte = minder levensduur op ALLE (dit is belangrijk) componenten in de circuit. Dus dat wil zeggen dat een voltage verandering op een component kan een domino effect hebben bij ander componenten.  Dit is wat ik bedoel door aangetaste integritiet.  Er is  nog veel meer dat speelt bij het installeeren van Custom ROMs en dit is alleen een voorbeeld. De punt is dat er totaal gebrek is aan wat zo een ROM kan uiteindelijk veroorzaken. Moeten de fabrieken hier voor opdraaien? Er was tenslotte en perfect werkende ROM geleverd.
        
        1. Ik ben het er niet mee eens dat een fabrikant kan zeggen “Er staat een custom ROM op dus we leveren geen garantie meer.” Wat wel terecht is: “U heeft HubbaRom op Uw apparaat gezet en daarvan is bekend that het de processor oververhit. Dat is dus Uw schade.”

          Als een specifiek falen gekoppeld kan worden aan acties van de gebruiker die niet bij het gebruikelijke gebruikspatroon van een apparaat horen is dat een reden om garantie af te wijzen. Een losgeraakte koptelefoonconnector is niet veroorzaakt door een softwareupload en valt nog steeds onder garantie.

        2. “De persoon heeft vervolgens een custom ROM geflashed en op dat moment was het niet meer conform. ” Dat is niet het criterium. Het custom zijn van de ROM bepaalt niet of het product voldoet aan de redelijkerwijs gewekte verwachtingen. Het defect bepaalt dat. Als de ROM zorgt voor oververhitting, dan is dat geen conformiteitsgebrek. Als de oververhitting een slecht geproduceerde ventilator is (dus ook zónder custom ROM zou zijn opgetreden), dan is het wél een conformiteitsgebrek en dan moet de winkel dat herstellen, ongeacht welke ROM erop staat.

          De toets is dus: gaat het defect weg als we een stock ROM terugzetten? Of iets preciezer, zou de fout ook zijn opgetreden met een stock ROM?

          1. “Het custom zijn van de ROM bepaalt niet of het product voldoet aan de redelijkerwijs gewekte verwachtingen. Het defect bepaalt dat.”

            En daar heb je het. Er kan geen redelijk verwachtingen meer gesteld aan een product dat geroot is. Hoe kan een garantieversterker nameten wat een random ROM X kan veroorzaken. Hij heeft oorsponkelijk een optimaalisserd ROM op de apparaat gezet dat voldeet aan alle eisen. Nu komt een game changer ROM van een 3rd partij waarvan de gevolgen zijn niet te voorspellen. Is de defect een resultaat van de laangduurig gebruik van de custom ROM? Is het losse ervan? Is de aantwoord ergens in de midden in de grijs gebied van accelerated component degradement?

            Wat mensen ook niet beseffen is garantieverstrekers hoeven niet de oorzak van een probleem te vinden op de niveau van een air crash investigation. Was er een link tussen de custom ROM en de uiteindelijk defect? Voor de garantieverstreker doet het niet toe. Dus dit is waarom ik blijf herhalen dat de garantie was al voorbij in een veel eerder stadium. Dus de moment dat de person heeft op de "Enter" knop gedrukt van "Are you sure you want to flash this ROM"?
            
            Dat allemaal terzijde er is nog heil voor de consument. Wat je heb hier geschrijven is van belang: "dan moet de winkel....".  Ongeacht van de technische oorzak, je kan meestal altijd en geschil maken met de winkel. Dit noem ik:  "Onbevoegd wat onder elkaar regelen" (Yes I know how arrogant that sounds, maar het is de waarheid). De fabriek hoeft eigenlijk nix voor 3rde partijen te doen, maar je winkel komt er niet zo makkelijk vanaf. In de geval van de tweakers poster ik acht zijn kansen niet zo grote omdat hij heeft dat ding doelbewust geroot, maar als de beste man slim is kan hij probeeren een beroep op coulance te doen, met uiteindelijk de resultaat van een of een ander regeling te treffen.
            
          2. Is dit echt de crux? De fout zou niet zijn opgetrden met de stock ROM, dan treed de Secure boot key nl. niet in werking. Bij het flashen van de 2e custom ROM is dat wel gebeurt. Het terugflashen van de stock ROM zou het probleem oplossen, ware het niet dat je dan wel in de bootloader moet kunnen komen.

            Volgen mij is nu het lastige dat het defect wel komt door het flashen van de custom ROM, maar het feit dát dit een defect opleverd komt door die vermaledijde SBK.

            1. Zou je niet kunnen stellen dat de SBK een “known defect” is waarvoor eigenlijk een terugroep actie van ALLE tablets vereist is en dat het coulance van de klant naar de fabrikant is, door deze alleen te claimen als je er last van hebt.

              1. Markje, je komt al heel snel in een “feature of bug” discussie terecht. Ik denk niet dat een complete recall op zijn plaats is, SBK bijt lang niet alle gebruikers en als het fout uitpakt vallen er geen doden of gewonden. Ik kan wel een argument verzinnen voor kosteloze reparatie door Asus.

    2. Klopt. Ik heb de tablet eerst geroot. Vervolgens heb ik een paar maal dezelfde custom ROM geïnstalleerd, om de effecten van verschillende installatieopties te beoordelen. Omdat ik las dat een andere custom ROM mensen nog beter beviel heb ik deze geflasht. Hierna ging het mis.

  8. Ik verwacht dat het mogelijk is een computer, tablet of telefoon te flashen door een technisch onderlegd persoon. Doordat de fabrikant bewust een anti-ROM tool inbouwt, geeft de fabrikant impliciet aan dat ze verwachten dat gebruikers proberen het apparaat te flashen (anders hadden ze dit niet hoeven in te bouwen). Met conformiteit verwacht ik dat alle features van het apparaat goed werken. Dus ook als de fabrikant een anti-ROM feature implementeerd, zou ik verwachten dat het zich op een bepaalde manier gedraagd. De bedoeling van zo’n feature is dat het apparaat altijd een door de fabrikant goedgekeurde ROM draait. Kortom, van een anti-ROM “feature” zou ik verwachten dat het niet alleen een nieuwe ROM onmogelijk maakt, maar ook de oude ROM terugplaatst.

    Dat is niet het geval, en daarmee betoog ik dat deze feautre in het apparaat niet conform de verwachtingen functioneert.

  9. Blijft altijd lastig maar ga het toch proberen.

    Als ik andere software in mijn auto motor management laad en de fabrikant blokeert dan de motor is mijn auto dan nog conform en heb ik dan nog garantie?

    Als ik andere MOTOR in mijn auto hang en de fabrikant blokeert dan de motor is mijn auto dan nog conform en heb ik dan nog garantie?

    Het is zo lastig vertalen. Als je een tablet koopt koop je dan een doos chips of koop je een pakket chips en software. Pas je het motor management aan of zet je er een andere (virtuele) motor in?

    Ik zou graag zien dat een fabrikant of de doos zet “forget about custom roms, dat blokeren we” dan hoef ik het niet te kopen. Ze stoppen namelijk na x maanden/jaar met updates en dan wil ik verder/veilig met een mod die wel up to date is.

    1. Bij Microsoft: Windows Phone versus Windows RT. Bij Apple: de iPhone versus de iPad. Bij Google: geen, hoewel de Android tablets meestal een groter scherm hebben en de telefonie-functies missen. Tablets worden vaak voor andere toepassingen gebruikt dan telefoons. Met een telefoon ga je vooral communiceren terwijl een tablet meer voor browsen en algemeen werk bedoeld is. (Of spelletjes.) De manier waarop je naar het scherm kijkt verschilt ook. De meeste tablets worden in “landscape” mode gebruikt, waarbij het scherm breder is dan hoog. De meeste telefoons in “portrait” mode, waarbij het scherm dus hoger is dan breed. Maar bij beiden kun je het scherm gewoon een kwart slag draaien en in de andere modus gebruiken.

  10. Ik lees eigenlijk tussen de regels van Arnoud een beetje dat als een fabrikant expliciet [OP VOORHAND] aangeeft welke functionaliteit van het product mag verwachten. Je achteraf niet mag klagen dat het product iets niet doet dat op voorhand stond beschreven. Klinkt op zich logisch, men kan dan als consument de overweging maken om het product links te laten liggen.

    Ten aanzien van de tablet leid ik uit het verhaal af dat pas na aanschaf duidelijk wordt aan welke verwachting in ieder geval [NIET] kan worden voldaan. Dan ben ik van mening dat de fabrikant het OF moet herstellen OF geld moet teruggeven daar het product iets anders doet dan vooraf verwacht/overeengekomen. Maar dat vertelt Arnoud ook al.

    Dan rest natuurlijk de vraag of het reeel is dat de fabrikant op voorhand expliciet te kennen geeft wat je wel en niet mag met een apparaat. Natuurlijk kunnen ze 300 stickers plakken maar is het valide als er nagenoeg een dik contract lijkt te liggen ten aanzien van gebruik van het apparaat. Dat zonder twijfel jou eigendom, zodra gekocht, is maar dat zij hebben geproduceerd. Het lijkt dan haast alsof je een licentie afneemt om het te gebruiken.

    Wel dan een opmerkingen ten aanzien van lease. Vandaag de dag worden veel toestellen in een lease constructie aangeboeden. In dat geval is het apparaat niet van jou, en heb je je mijn inziens te houden aan de voorwaarden van de daadwerkelijke eigenaar/fabrikant.

    1. Even een anologie met auto’s; what else 😉

      Als ik een auto koop, spreekt het voor zich dat als ik de stoelen in m’n auto vervang door andere, dat ik geen aanspraak meer kan maken op garantie voor wat die stoelen betreft. Als mijn motorblok er echter mee ophoudt de volgende dag, dan kan ik daar natuurlijk alsnog garantie op claimen.

      Met mobieltjes is nog een ander interessant fenomeen van toepassing. Namelijk dat als je ‘m ter reparatie aaniedt je er van uit moet gaan dat je ‘m zonder je gegevens terugkrijgt. Als ik mijn auto naar de garage breng ter reparatie, en de leverancier besluit ‘m te vervangen door een nieuwe, dan vind iedereen het voor zich spreken dat hij die koffer die ik nog in de kofferbak had liggen weer meegeeft met de nieuwe auto. Waarom zou dat niet met mobieltjes van toepassing zijn?

    2. Als jij verwacht dat jij je tablet kunt rooten en niet-standaard firmware kunt installeren en pas na aankoop blijkt dat dat niet kan, dan heeft de winkel jouw een ongeschikt apparaat verkocht en kun jij (als klant) de koop ontbinden. (Dat zouden consumenten vaker moeten doen, in plaats van de miskoop op zolder laten verstoffen, ook als signaal naar handel en fabrikanten.)

      Wanneer een telefoon in een leaseconstructie wordt aangeboden moet dat voor het sluiten van de transactie duidelijk worden aangegeven. En de voorwaarden die de eigenaar aan het gebruik stelt moeten tijdig aan de koper bekend gemaakt worden. (Licentieachtige contracten zullen niet werken. Het eigendomsrecht is sterker dan IErecht.)

      1. Dat zou leuk zijn maar het strookt niet met de realitiet. Het komt op neer van de heet koffee verhaal van een Amerikaanse McDonalds. Namelijk dat die moet van tevoer aangeven wat je niet mag doen met heet koffee of anders woord je aangeklaagd. Het staat niet op de beker dat ik mag het niet op mijn hoofd moet gieten dus kom maar op met de geld als het wel “per ongeluk gebeurt”.

        De fabrieken/winkels hoeven helemaal niet van te voer aantegeven dat je mag het niet rooten. Dat ze het wel doen is gewoon een sort extra dekking of wat ik noem een “feel good” maatregel. Het is gewoon zoeken voor loopholes met dat sort argumenten.

        1. Dat is natuurlijk onzin. Hete koffie over je hoofd gieten is evident niet slim; software op je computer draaien is waar-ie voor bedoeld is (en onder elke redelijke definitie van het woord is een tablet een computer). De fabrikant mag zijn fabrieksgarantie afhankelijk maken van het draaien van de standaardsoftware (want daar is geen wettelijk recht op) maar de winkelier heeft zich nog steeds aan de conformiteitseisen te houden.

    3. Ik wist inderdaad niet van tevoren dat er zoiets als een SBK bestond waardoor er met deze tablet een groter risico op bricks aanwezig was. Ik heb eerder mijn HTC Desire van andere ROMs voorzien, dat ging altijd probleemloos. Had niet het idee dat het met dit Android apparaat anders zou verlopen.

  11. Dit is waarom GPL 3 een extra regel heeft die stelt dat als een fabrikant dit soort geintjes uithaalt, de fabrikant de software niet mag gebruiken. Nu gebruikt de genoemde tablet Android 4, en die software gebruikt naast de Apache License ook software onder de GPL 2-licentie. Wat in dit geval jammer is.

  12. Wat als er in de hardware bepaalde onvolkomenheden zitten en de standaard software zorgt er voor dat dit geen kwaad kan. Maar als de standaard software vervangen wordt leid deze onvolkomenheid tot permanente schade.

    Voorbeeld bij apparaat xyz kan de cpu zo warm worden als hij voor 100% belast wordt dat de plastic behuizing kan smelten. De fabrikant zorgt er in software voor dat de cpu niet meer dan 90% belast kan worden zodat er niet aan de hand is. Gebruiker zet er een custom rom op met alle gevolgen van dien. (En nu is dit een voorbeeld dat wel ontdekt zou worden tijdens het testen van de custom rom maar er zijn natuurlijk subtielere problemen die je pas na een tijd ontdekt).

  13. Dit artikel deed me denken aan http://blog.iusmentis.com/2010/07/22/flashcards-en-modchips-schenden-de-auteurswet/. In beide gevallen is het doel van de gebruiker om de beveiliging/beperkingen van de leverancier te omzeilen.

    De vraag hier lijkt me of een tablet een general purpose apparaat is zoals een PC. Want in dat geval mag je als gebruiker verwachten dat je er je eigen operating system op mag zetten (zonder met de bios/firmware te hoeven knoeien). Zelf vermoed ik dat een tablet geen general purpose apparaat is, en dus niet vergeleken mag worden met een PC.

    Nu is het wel zo dat de leverancier een beveiliging (self-destruct functie) heeft ingebouwd die je tablet brickt, wanneer je je operating system vervangt (en niet goed om de beveiliging heen werkt). Dus je leverancier geeft uiteraard geen garantie voor het geval je die self-destruct functie triggert. Zou je je leverancier kunnen aanspreken op het feit dat zij die selfdestruct functie hebben ingebouwd, waarmee ze jouw tablet kapot gemaakt hebben?

  14. Als je een fiets koopt en een wiel vervangt door een van de concurrent, mag dan verwachten dat de fiets nog werkt? Ja, natuurlijk.

    Het enige wat de waarschuwing “the Revised Product will no longer be covered under the warranty of the Original Product” aangeeft is dat de garantie vervalt; hier om het moedwillig onklaar maken van een eigendom dat aan een ander toebehoort. Wat mij betreft gaat de fabrikant hier veelte ver.

    1. Mijn printer herkent authentieke cartridges van dezelfde fabrikant (HP) op basis van een interne chip. Stel nu dat ze alle andere cartridges weigeren te accepteren? Mag je dat verwachten, of is de verwachting dat ook merkloze inktcartridges moeten kunnen printen?

      En nog een stap verder: laad een merkloze cartridge, de printer detecteert dat en gooit zichzelf op slot zodanig dat alleen de fabrikant dat nog kan terugdraaien. Zou dat moeten mogen, als er een sticker op zat “Use only with official cartridges!!1!”?

      1. Het conformiteitsbeginsel brengt met zich meer dat de koper van een product mag verwachten dat deze dezelfde kwaliteit en prestaties bied als soortgelijke producten. Soort gelijke producten werken ook als merkloze cartridges worden gebruikt, dus mag de koper dit ook verwachten van deze printer.

        Dit is alleen anders wanneer voor de koop duidelijk is gemaakt dat de printer alleen werkt met de originele cartridges. En zelfs dan mag de fabrikant het product niet zo vergaan dat het product dezelfde functionaliteit krijgt als een baksteen op het moment dat het cartridges de concurrent. De consument mag ook met die mededeling verwachten dat de printer werkt met de originele cartridges. Uit de mededeling blijkt niet dat de printer definitief ophoud met werken als je een cartridges de concurrent probeert.

        Een beding waaruit blijkt dat de printer onklaar wordt gemaakt als een merkloze cartridges wordt uitgeprobeerd is een algemene voorwaarden. Dergelijke bedingen zijn onredelijk bezwarend wanneer hiermee, in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort.

        Zonder dit beding heeft de verkoper de verplichting om een printer te leveren die ook werk met merkloze cartridges . Met dit beding mag de verkoper een printer leveren die zelfs met de originele cartridges als de klant een merkloze cartridges probeert. Dit dient geen enkel redelijk belang en dus is dat in strijd met goede trouw. Het belang van de fabrikant wordt voldoende gediend door de werking van de printer tijdelijk op te schorten tot het moment waarop een originele cartridge wordt geplaatst. Overigens wordt de consument gesteund door art. 6:237 sub b BW.

  15. Nintendo is een paar jaar geleden bij een rechtzaak in Frankrijk, omdat de wii gemodificeerd is om kopie spellen te spelen, op de vingers getikt omdat: 1) je mag met de wii doen wat je wilt, het is jouw eigendom 2) dat Nintendo de wii’s niet mag bricken, het is andermans eigendom

    Je ziet nu dat de wii’s niet meer bricken, enkel de copie leesfuncties worden disabled. Zo zou het ook met Samsung en welk ander merk zijn.

  16. Ik ben de persoon wiens tablet hier wordt besproken. Ben blij dat Arnoud er een blog aan heeft gewijd. Dank ook voor alle reacties en het meedenken. Ik heb al op een aantal reacties gereageerd.

    Alles overziende lijkt het me het slimste om het probleem met mijn tablet aan de winkelier voor te leggen. Het vervelende is wel dat Asus 75 euro rekent om hem ongerepareerd terug te sturen.

    Wat ik nog even goed vind om te melden is dat de reden dat ik een custom ROM heb geflasht is dat ik niet tevreden was met de snelheid van de tablet, het interne geheugen is niet erg snel. Overigens iets waar meerdere Asus tablets mee kampen. Ik heb een snel 64 Gb micro SD kaartje gekocht zodat de ROM daar vanaf zou draaien.

    Tot slot: ik ben momenteel op vakantie. Zit nu even achter een computer maar check doorgaans de mail alleen op mijn telefoon. Vandaar dat het even kan duren voordat ik reageer, en dat de reacties wat beknopter zijn.

    1. Persoonlijk kan ik me nu iets beter voorstellen dat Asus stelt dat de garantie is vervallen omdat je met die custom ROM bepaalde hardwarematige beperking probeert te omzeilen. Zoals anderen al aangeven kan dit effecten hebben op het (hardware) component zelf maar ook op andere componenten.

      Ik denk dat de grens precies daar ligt. Als de hardware eigenschappen worden veranderd kan de garantie vervallen. In de printer van Arnoud mag je een ander merk cartridge in stoppen maar als deze cartridge via de chip vertelt dat er 3 maal zo snel geprint moet worden kan wat mij betreft de garantie vervallen.

      Bij een auto is dat hetzelfde. Als ik een Fiat Panda koop en deze zo tune en verander dat hij 250km/u kan rijden is het, imo, logisch dat de garantie vervalt.

      Of een fabrikant een product op slot mag gooien is wat lastig. Normaal gesproken zou ik zeggen van niet. Maar met de claim cultuur in de VS kan ik me er wel iets bij voorstellen. Stel iemand plaatst een custom ROM op z’n tablet, laat zn kind er mee spelen en het ding vliegt in de fik (door oververhitting). De kans dat een fabrikant dan een flinke schadeclaim moet betalen lijkt me niet geheel ondenkbaar….

      1. Ik snap je punt, maar vind omzeilen wat te zwaar klinken. Het is niet zo dat het interne geheugen hierdoor schade leidt, het wordt juist minder gebruikt. Wel zou ik meer opslagruimte over hebben.

    2. Het vervelende is wel dat Asus 75 euro rekent om hem ongerepareerd terug te sturen.
      Ja, ik kan mij voorstellen dat de winkelier dat vervelend vindt. Maar als consument heb je niets met Asus te maken, behalve dan dat hun merknaam op het product staat. De garantie komt namelijk van de winkel, niet van Asus. Als de winkelier het nodig vindt deze naar Asus op te sturen, prima. Neemt niet weg dat die onkosten dan nog steeds voor de winkelier zijn en niet voor de consument. Toch, Arnoud?

  17. Maar wat kan het ons schelen welke beperkingen de fabrikant oplegt? Ik koop dat ding in een winkel en niet direct van de fabriek. Het gaat er om wat de winkelier moet vergoeden. En als hem dat geld kost moet hij misschien een andere leverancier zoeken of de prijs ophogen zodat hij er wel aan uit kan.

  18. Mooi is dat, kan ik dus ook een contract bij mijn tweedehands auto voegen. Deze kom je tegen als je het dashboard kastje open trekt. Er staat in dat ze na aankoop van deze auto alleen bij mijn tankstation mogen tanken. Kan leuk worden 😉

    1. Alleen jammer dat je deze voor de aankoop moet overhandigen, en niet erna. Je moet ze ook nog eens duidelijk zichtbaar hebben voor de koper. Maar de klant een folder geven met deze voorwaarde erop, tussen tientallen andere standaard-voorwaarden zou kunnen werken, ware het niet dat er ook nog eens een zwarte lijst bestaat waar deze voorwaarde van jou -volgens mij- tussen staat.

  19. De Asus heeft inderdaad een gelockte bootloader zoals jij omschrijft waarmee custom roms laden niet mogelijk is, echter het toolje (de Unlocker) waar jij naar linkt (http://support.asus.com/FAQ/Detail.aspx?SLanguage=en&no=A15FFB65-A914-D7E7-E7B8-A5112D5DDD63&p=28&m=Eee%20Pad%20Transformer%20Prime%20TF201) is er juist voor om deze beveiliging eraf te halen zodat je wel custom roms kan flashen zonder de detectie. o.a. op het XDA-Developers Forum zijn meerdere leden die dit (in tegenstelling tot Martijn uit het tweakers topic, waar het helaas niet correct verlopen is) dan ook succesvol gedaan hebben op hetzelfde apparaat.

    Wat echter voor zover ik kan zien bij de betreffende martijn gebeurt is, is dat de installatie van de custom rom is mislukt na het gebruiken van het gelinkte toolje en het verkrijgen van root toegang (waaarbij Asus aangeeft dat na gebruik geen aanspraak meer gemaakt kan worden op garantie bij Asus omdat door het gebruik van het toolje naderhand geen officiele roms meer geïnstalleerd kunnen worden omdat deze enkel werken met de secure bootloader welke het toolje verwijderd/uitschakeld). Eigenlijk is dan volgens mij ook eerder dit artikel ook hier van toepassing, omdat het dezelfde handelingen omschrijft die de Martijn ook uitgevoerd heeft volgens mij (http://blog.iusmentis.com/2012/03/15/wie-zijn-transformer-prime-unlockt-verliest-zijn-garantie/)

    1. Klopt, ik heb eerst de bootloader geunlocked, daarna een Custom ROM geflashed wat prima verliep. Daarna kwam de mislukte flash. De eerdere blog lijkt me inderdaad ook van toepassing.

  20. Zo, terug van vakantie heb ik de reacties even bijgelezen. Dank voor alle suggesties!

    Het lijkt me wijs om de winkel (webshop in dit geval) aan te schrijven, maar dan moet ik wel eerst de tablet in handen hebben toch? Of zou ik ook de webshop de mailcorrespondentie met Asus plus een link naar http://blog.iusmentis.com/2011/06/22/het-verschil-tussen-garantie-en-wettelijke-garantie-conformiteit/ kunnen mailen, plus eventueel dit blog?

    Ik ben nog wat zoekende naar de handigste optie, dus als jullie nog mee zouden willen denken dan graag.

  21. Ik trek gewoon een vergelijking met de PC en vind dat je op die basis, al dan niet met verlies van support, je eigen software moet kunnen draaien. De Tweaker in kwestie heeft een brick vanwege een mechanisme van Asus, niets meer, niets minder. Als Asus gewoon het gebruik van custom roms facaliteerd in plaats van onmogelijk maakt (dus niet perse support!) was dit toestel nooit gebricked geraakt want dan had de Tweaker gewoon een backup terug kunnen zetten of iets dergelijks. Bovendien staan romboeren als Cyanogen bepaald niet meer in de kinderschoenen, getuige het feit dat deze roms doorgaans beter functioneren dan de rom die fabriek-af met je device komt.

    Ik vind hier vanuit garantieperspectief niets grijs aan ook. Op de PC kan en mag je ook gewoon linux installeren je moet alleen niet van je fabrikant verwachten dat ze je vervolgens kunnen ondersteunen in het gebruik er van, wat me ook gewoon een normale gang van zaken lijkt. Maar als mijn Moederbord “stuk” raakt omdat de fabrikant niet wil dat ik Linux installeer en daar maatregelen tegen heeft genomen hebben ze dat gewoon te herstellen.

    1. Is dit echter wel zo, dit wordt mij namelijk uit het relaas hier (en ook op tweakers.net) niet duidelijk. Wat ik opmaak uit het bron artikel (de thread op tweakers.net) is dat op de tablet minimaal een andere custom rom wel gewerkt heeft, en dat andere gebruikers van deze tablet de rom waarmee het misgegaaan is ook succesvol geinstalleerd hebben. Daar de tweaker in kwestie koos om deze rom te installeren om voor zover ik me zo snel herinner de performance van het geheugen dat beter zou zijn. Deze informatie kan je alleen hebben als anderen deze rom op eenzelfde apparaat gedraaid hebben of draaien.

      Hieruit maak ik dan op dat de SBK niet de oorzaak is van de mislukte flash, maar enkel het herstellen naar de fabriekswaarden verhinderd. Iets waar Asus ook vooraf voor waaarschuwd dat na het gebruik van de Unlocker het herstellen naar fabriekswaaarden niet meer mogelijk is.

      1. Ik ben aan een custom rom begonnen uit onvrede over de performance van de tablet. Heb toen een snelle geheugenkaart gekocht en een rom geflashed, dat ging prima. De performance van beide custom roms is denk ik vergelijkbaar, wilde kijken welke me het meest zou bevallen.

        De SBK verhinderd niet alleen het herstellen naar fabriekswaarden (ik bedoel dan het terug installeren van de stock rom), maar nu ook het installeren van enig andere rom. Ik kan er nu niks meer mee.

        Wel grappig trouwens, ik zie nu een aantal dezelfde reacties van dezelfde personen hier en op Tweakers. 🙂

  22. Ik heb inmiddels gemaild met de webwinkel. In eerste instantie gaf meen aan dat het risico was. Na wat toelichting van mijn kant komt men nu met de reactie dat het een softwareprobleem betreft (SBK is software) en dat daar geen garantie op zit.

    Het lijkt mij dat het besturingssysteem een essentieel onderdeel is van het apparaat, en dat daar ook garantie op zit. Als ik zo op internet kijk dan valt de software net zo goed onder de koopovereenkomst, dus tja…

    1. “Op software zit geen garantie”, maar de geleverde software moet wel conform zijn. Dat verkopers daar onderuit proberen te komen is begrijpelijk, gezien de houding van de software leveranciers. Het is NMM de taak van een verkoper om een goedwerkend systeem te leveren. Nu heb jij aanpassingen gemaakt en daarmee het risico van beschadiging van het apparaat geaccepteerd. Daarom mag de verkoper jouw een redelijke vergoeding voor reparatie van de door jouw veroorzaakte schade vragen. Asus is echter mede-verantwoordelijk voor de schade en je zou hen kunnen aanschrijven om een deel van de schade te vergoeden.

      1. In hoeverre is Asus dan mede verantwoordelijk voor de door de verkeerd gegane flash van software die niet officieel is uitgebracht voor de betreffende tablet. Martijn heeft geen officiele software proberen te flashen, maar software gemaakt door een 3de partij. Daarnaast heeft hij om dit mogelijk te maken een tool van Asus gebruikt waarbij van te voren wordt aangegeven dat de fabrieksgarantie van Asus vervalt bij gebruik van deze tool, en dat de tablet na het gebruik van deze software niet meer in originele staat is terug te brengen. Verder is Asus geen partij in de zaak van Martijn als fabrikant zijnde daar hij geen overeenkomst met Asus heeft.

        De enige partij waar Martijn mogelijk terecht kan is de winkelier in het eerder genoemde artikel in de comments hier van dit blog. http://blog.iusmentis.com/2012/03/15/wie-zijn-transformer-prime-unlockt-verliest-zijn-garantie/

        Dat gelezen te hebben blijft mijn inziens enkel deze vraag over om te bepalen of comformiteit afgedwongen kan worden bij de verkoper:

        En ja, dat geldt ook als de fabricagefout zich niet voordoet met de originele ROM maar wél met de geroote ROM. Het zou pas anders worden als de fout zich alleen voordoet met door de gebruiker zelf toegevoegde code, bijvoorbeeld code die de hardware zó hard misbruikt dat er dingen overbelast raken (al weet ik niet of dat kan).
        Betreft het hier een fabricage fout? Daar anderen deze zelfde firmware waar het bij Martijn mee mis gegaan is wel op dezelfde tablet draaiende hebben gekregen neig ik naar het idee dat dit geen fabricage fout is maar domme pech / of een gemaakte fout bij het flashen van de bootloader (device uitgevallen tijdens bootloader flash, of te vroeg gereboot of iets in die richting). Dit is echter mijn aanname (ik heb alleen ervaring met Windows mobile 6/6.5 flashes van custom roms en daar duidt soortgelijk gedrag van het device op een mislukte bootloader flash), Martijn weet waarschijnlijk beter wat er exact gebeurt is. Ik denk dat enkel met de informatie over wanneer het probleem exact opgetreden is er bepaald kan worden of comformiteit af gedwongen kan worden of niet.

        1. Het hebben van een “secure boot systeem” belemmert het terugzetten van het originele systeem. Ik denk niet dat Asus 100% van de verantwoordelijkheid/schade moet dragen… maar welk deel dan wel is een groot ?

          Het hebben van een systeem dat het booten van een “alternatieve” ROM belemmert vergroot de potentiële schade van de gebruikers die willen experimenteren met alternatieve firmware.

          1. In welke relatie tot de koopovereenkomst moet Asus dit doen dan? Asus is als fabrikant wettelijk gezien niet verplicht om fabrieksgarantie te geven, toch kiezen ze ervoor wel fabrieksgarantie te geven met als uitsluiting van deze fabrieksgarantie dat deze vervalt als je gaat rommelen met het apparaat, iets wat ze ook mogen doen.

            De winkelier is dan in deze naar mijn mening ook gewoon het enige aanspreekpunt. En deze zal al dan niet voor een deel aansprakelijk zijn, afhankelijk wat er nu precies is foutgegaan, een vraag die nog steeds niet beantwoord is.

            Daarnaast zorgt een secure boot systeem er niet voor dat de originele software niet teruggezet kan worden. Een secure boot systeem is er juist voor om de gebruiker er zeker van te stellen dat altijd de originele software gedraait wordt, tenzij je dit systeem gaat omzeilen met de tools die hiervoor al dan niet door de fabrikant beschikbaar gesteld worden. Juist hierom beginnen in de security wereld secure boot systemen steeds meer “in” te raken omdat het een extra laag van veiligheid biedt tegen malafide software.

            Verder kan alternatieve software gewoon op deze tablet gedraaid worden (check bijvoorbeeld XDA developers) waar meedere users aalternatieve softwre draaien op deze tablet. Juist om deze reden is het in deze zeer belangrijk om correct vast te stellen wat er nu exact bij Martijn is misgegaan. Zonder deze vaststelling blijft het gissen of Martijn recht heeft een deel of volledige vergoeding.

            1. Tja, wat is er precies gebeurd. Ik snap het het prettig is om dit te weten echter achteraf blijkt dit niet meer te achterhalen. Het zou inderdaad kunnen dat de tablet uitgevallen is tijdens de bootloader flash, of dat ik dacht dat hij niet mee reageerde en te vroeg gereboot heb. Ik kan wat dit betreft helaas niets met zekerheid zeggen.

              Van wat ik begrijp op XDA zorgt de SBK voor de grootste problemen. De versleuteling van de SBK is volgens mij de reden dat je niet meer in de bootloader kan komen. Bij andere fabrikanten heb je bij een brick nog een escape, bij Asus niet. Is dat ook niet een belangrijk conformiteitsaspect?

              1. Voor zover ik weet zorgt de SBK ervoor dat je niet kan flashen in APX mode zonder dat je de key weet (met NVflash) tenzij je van te voren bepaalde blobs hebt gebackupt, daarmee zou je device nog te redden moeten zijn. Ik ga er echter niet van uit dat je deze blobs nog hebt (of ooit gehad hebt) anders had je em nu ws al wel weer aan de praat. Voor zover ik weet is dit niet waarom je niet meer in de bootloader kan komen (voor zover ik jouw verhaal technisch kan analyseren is jouw bootloader corrupt, daarom kan je er niet meer inkomen) maar zorgt de SBK er wel voor dat je in de laatste reddingsmodus (APX) niet meer kan flashen, hiervoor is de SBK nodig.

                Comformiteit in deze blijft een lastig verhaal zonder de oorzaak daar je meerdere zaken hebt veranderd aan de tablet. Zie onderstaande (mogelijk niet in juiste volgorde)

                1. Je heb de bootloader unlocked (fabrieksgarantie is hierbij vervallen, echter naar mijn mening blijft hier de verkoper wel verantwoordelijk).
                2. Je heb een niet officiele custom ROM geinstalleerd. (fabrieksgarantie is hierbij vervallen, echter naar mijn mening blijft hier de verkoper wel verantwoordelijk, tenzij de gebruiker een fout maakt tijdens het flashen).
                3. Je hebt een andere bootloader proberen te installeren en dit is misgegaan op een of andere manier (binnen of buiten jouw schuld) waardoor deze nu corrupt is. Had de bootloader niet corrupt geweest dan had deze i.i.g. namelijk iets van een foutmelding op het scherm moeten laten zien. Waar de tablet nu helemaal niets doet, behalve booten in APX mode. (hier wordt het verhaal iets minder zwart-wit naar mijn mening. Als jij de tablet te vroeg gereset hebt, of iets in die strekking lijkt het mij dat je het niet op conformiteit kan gooien, jij maakt immers bewust of onbewust een fout. Als de tablet uitgevallen is door bijv. een lege batterij idem. Als de tablet echter uitgevallen is door een hardware fout dan zou je naar mijn mening nog conformiteit kunnen afdwingen, echter zul jij als de tablet ouder is dan 6 maand wel zelf moeten aantonen dat het een defect is geweest dat het probleem heeft veroorzaakt. Is de tablet jonger dan 6 maand dat zal de verkoper moeten aantonen dat jij verantwoordelijk bent geweest en sta je er dus een stukje beter voor, daar mijn inziens in de huidige staat van jouw tablet beide partijen in deze situatie het zeer lastig zullen hebben om iets keihard aan te tonen).

                Of het niet kunnen bypassen van een security feature je aanspraak op comformiteit kan vergroten omdat een minder beveiligde tablet die deze functie niet heeft na een brick nog wel te redden is weet ik niet, maar ik verwacht het eigenlijk niet, want het uiteindelijke vraagstuk blijft namelijk naar mijn mening nog steeds of het defect is veroorzaakt door een hardware defect of door verkeerd handelen van de gebruiker.

                Heb je trouwens al een reactie gehad van de verkoper? Deze zal namelijk bepalend zijn voor de verdere stappen die je kan ondernemen.

                  1. Goede samenvatting van het gebeurde Dennis, ook van het bootloader / APX verhaal. Nee, ik heb nog niet gereageerd richting de verkoper, heb nl. geen idee hoe te reageren, met welke argumenten.

                    Even een quote van Mathfox:

                    “Op software zit geen garantie”, maar de geleverde software moet wel conform zijn. Dat verkopers daar onderuit proberen te komen is begrijpelijk, gezien de houding van de software leveranciers. Het is NMM de taak van een verkoper om een goedwerkend systeem te leveren.
                    Het klopt dus dat er geen garantie op software zit? De webwinkel heeft mij een goed werkend systeem geleverd. Ik heb aanpassingen gedaan, waarvan ik niet de verwachting had dat deze tot een brick zouden kunnen leiden gezien mijn eerdere ervaringen en onbekendheid met het fenomeen SBK.

                    Hoe zouden jullie nu reageren richting de winkel op het ‘geen garantie op software’ argument?

                    1. De wet spreekt niet van garantie, maar over conformiteit en van de verplichting van een leverancier om consumenten producten te leveren die voldoen aan de redelijke verwachtingen van de koper. Als een product niet aan de verwachtingen voldoet omdat de software bugs bevat, heeft de leverancier nog steeds de verplichting tot reparatie of vervanging.

                      “Op software zit geen garantie”
                      is onzin.

                      Jouw aanpassingen aan de software zijn jouw eigen verantwoordelijkheid (en risico). Alleen als je (voor/bij de koop) aan de leverancier gevraagd hebt of het apparaat makkelijk te flashen was kun je de verkoper aanspreken, Ik zie flashen van een tablet (nog) niet als “normaal gebruik”.

                      1. OK. Dat zo’n beetje alle fabrikanten van Android tablets niet zo’n SBK hebben geïmplementeerd kan je dus niet als argument gebruiken?

                        Hoe zou jij nu reageren richting de webwinkel?

                    2. Natuurlijk is er wel garantie op software! Die moet gewoon conform verwachtingen werken. Alleen, jij gebruikt die software niet omdat je deze door een custom ROM hebt vervangen. De software werkt dus gewoon dus wel of geen garantie doet er hier niet toe.

                      Idem met de hardware, want ik neem aan dat deze gewoon werkt.

                      Maar als het om een argument gaat richting webwinkel: als gebruiker zou je softwarematig alles moeten kunnen doen zonder dat het systeem in een dure baksteen verandert. Zelfs in het meest extreme geval dat je echt van alles verklooit zou er gewoon een mogelijkheid moeten zijn om de boel te resetten naar de fabrieksinstellingen. Dit ding is niet conform die verwachting. Dat het apparaat niet terug in te stellen is naar de fabrieksinstellingen is niet conform wat je ervan mag verwachten.

                      1. Wim, Ik denk inderdaad dat Martijn met jouw laatste argument de meeste kans maakt, echter ben ik wel benieuwd (vanuit mijn technische achtergrond) hoeveel van deze “reset lagen” moet een fabrikant dan inbouwen volgens jou. Als ik kijk naar deze tablet en de meeste anderen heb je 3 lagen “software”.

                        1. De Rom – besturingssoftware
                        2. Bootloader – start de besturings software om het even kort te zeggen
                        3. Een rescue mode – in dit geval APX geheten.

                        Wanneer de rom om welke reden daan ook stuk gaat, kun je via de bootloader deze altijd herstellen, tenzij je een hardware defect heb in je flash geheugen. Wanneer de bootloader kapot/corrupt raakt door een verkeerde flash kun je in dit geval alleen terug als je voor het flashen bepaalde bestanden “blobs” geheten gebackupt hebt. De Rescue mode zit voor zover ik weet in een ROM geheugenchip (niet te verwarren met een custom ROM) en kan enkel stuk door hardware defecten.

                        Mijn inziens zijn er dan ook genoeg mogelijkheiden (op het technisch vlak) om het appaaraat te resetten mits je de huiste procedures volgt.

                      2. De realiteit is echter anders. Met uitzondering van Apple ken ik geen enkele fabrikant die ondersteuning biedt voor recovery vanuit (hardware) ROM. Softwarematig wissen van het interne geheugen (NAND/eMMC) levert daarmee in 99% van de gevallen een onbruikbaar apparaat op.

                      3. Dat het apparaat niet terug in te stellen is naar de fabrieksinstellingen is niet conform wat je ervan mag verwachten.
                        Dan ga ik dat argument maar eens aanvoeren richting de winkelier, al verwacht ik er niet veel van gezien de reacties tot nu toe. Blijft het antoowrd Nee dan zie ik alleen de geschillencommissie webwinkel nog als optie.

  23. Aanvulling op Dennis: Booten vanaf (mask) ROM is een feature die door de processorfabrikant wordt ingebakken; in de praktijk blijkt dat reparatiecentra vrijwel nooit de beschikking hebben over de benodigde software/keys. Reden lijkt me simpel: softwareproblemen op OS-niveau zijn in principe prima te verhelpen door te flashen via de bootloader.

    Ik ben dan ook geneigd om te stellen dat flashen van het OS door eindgebruikers geen belemmering voor garantie zou moeten zijn (immers, ik mag op mijn laptop ook een ander OS installeren), maar dat de verantwoordelijkheid van de fabrikant ophoudt zodra er wordt gerommeld met de enige (realistische) recoverymogelijkheid, in dit geval de bootloader.

    Dat de brick in kwestie mogelijk veroorzaakt is door een onjuiste signature (simpel gesteld) lijkt me niet relevant; ook zonder ‘secure boot’ kun je een device prima om zeep helpen door het flashen van een ‘verkeerde’ bootloader.

    1. Ja, maar de koper heeft niets te maken met de fabrikant. Garantie wordt verkregen van de verkoper, niet de fabriek. (Ook al denken sommige winkeliers daar anders over.) De vraag is dan ook of je als consument mag verwachten dat je software-matig alles moet kunnen doen en dit altijd weer hersteld kan worden als je het flink verklooit. Ofwel, je moet hardwarematig eigenlijk altijd de mogelijkheid hebben om terug te keren naar de fabrieksinstellingen. En het gaat er ook niet om of fabrikanten dit nou wel of niet mogelijk maken. Waar het om gaat is of de consument mag verwachten dat het apparaat terug ingesteld kan worden naar deze fabrieksinstellingen indien er softwarematig iets mis gaat. Waarom zou een consument dit niet mogen verwachten? Dat deze herstelmogelijkheid steeds vaker lijkt te ontbreken is relatief nieuw, volgens mij. Kwamen dit soort problemen 5 jaar geleden ook voor? Of 10 jaar geleden? 20 jaar geleden? Of zijn ze pas recentelijk ontstaan doordat fabrikanten dit soort blokkades met opzet in hun hardware hebben ingebouwd? Indien dit een recentelijke trend is dan kun je als consument stellen dat de fabrikant probeert af te wijken van iets wat al heel lang gewoon standaard is. De fabrikant/winkel zal de consument hier dan ook duidelijk moeten inlichten. Het ontbreken van een herstelmogelijkheid lijkt mij dan ook een probleem van de winkel/fabrikant en niet de consument.

      1. Ja, maar de koper heeft niets te maken met de fabrikant. Garantie wordt verkregen van de verkoper, niet de fabriek.

        Uiteraard. Maar de winkel is op haar beurt aangewezen op de fabrikant of leverancier, dus als deze op haar beurt het product niet wil terugnemen zal de winkel dit in eerste instantie naar de klant communiceren – wettelijke verplichtingen even buiten beschouwing gelaten.

        Waar het om gaat is of de consument mag verwachten dat het apparaat terug ingesteld kan worden naar deze fabrieksinstellingen indien er softwarematig iets mis gaat. Waarom zou een consument dit niet mogen verwachten?

        Je stelling is te algemeen. In mijn betoog maakte ik onderscheid tussen softwarelagen (OS en bootloader). Voor laatstgenoemde geldt dat ik de mogelijkheid tot het vervangen van de bootloader niet beschouw als een eigenschap die de koper zou mogen verwachten.

        Dat deze herstelmogelijkheid steeds vaker lijkt te ontbreken is relatief nieuw, volgens mij. [..] Indien dit een recentelijke trend is dan kun je als consument stellen dat de fabrikant probeert af te wijken van iets wat al heel lang gewoon standaard is.

        De werkelijke ‘oorzaak’ is dat telefoons in toenemende mate aanpasbaar zijn door eindgebruikers. Vijftien jaar geleden kon je – met de hand – een nieuwe beltoon toevoegen aan je telefoon, een paar jaar later is het mogelijk om informatie van je telefoon met je computer te synchroniseren. Softwarematig je telefoon om zeep helpen was toen een stuk moeilijker, de eindgebruiker had immers slechts beperkte toegang tot zijn telefoon.

        Met de komst van Android werd ook het vervangen van het operating system van je telefoon mogelijk, de community maakt hierbij gretig gebruik van het feit dat Androidsmartphones gebaseerd zijn op Linux en Android deels open source is. Doordat het aanpassen van het operating system wel eens misgaat, is er opeens vraag naar een herstelmogelijkheid, waarvan de meest toegankelijke variant meestal te vinden is in de meest high level bootloader van een device. Maak je deze functionaliteit stuk, dan ben je het haasje.

        De trend is dan ook te vinden in de mate aanpasbaarheid van telefoons, niet de aanwezigheid van recoverymogelijkheden (die waren er altijd al in beperkte mate, maar waren smpelweg niet toegankelijk voor eindgebruikers). Bovendien was er in dit geval sprake van een ‘lock’ welke verwijderd is door de eindgebruiker – iets dat je er tevens van weerhield om de telefoon uberhaupt softwarematig te kunnen slopen.

        Desalniettemin ben ik benieuwd naar een uitspraak van een eventuele geschillencommissie. Ik ben alleen bang dat een gebrek aan technische kennis (of diepgang) een zinnige uitspraak belemmert.

        1. Maar de winkel is op haar beurt aangewezen op de fabrikant of leverancier, dus als deze op haar beurt het product niet wil terugnemen zal de winkel dit in eerste instantie naar de klant communiceren

          Webwinkel: “Sorry, maar de fabriek wil het probleem niet herstellen.” Klant: “Prima, geef dan maar een vergelijkbaar apparaat of geef mij mijn geld terug.” Webwinkel: “…” Voor webwinkels is dit een vrij oncomfortabele positie simpelweg omdat ze tussen twee vuren zitten. Een klant die zijn recht opeist en een fabrikant die tegenwerkt. De webwinkel draait er uiteindelijk allemaal voor op.

          Voor laatstgenoemde geldt dat ik de mogelijkheid tot het vervangen van de bootloader niet beschouw als een eigenschap die de koper zou mogen verwachten.
          Misschien wel, misschien niet. Uiteindelijk is dat iets waar een rechter een uitspraak over mag doen, lijkt mij. Dan wordt het voor eens en altijd duidelijk in hoeverre software-matige aanpassingen uiteindelijk de garantie ongedaan maken. Dit lijkt mij erg lastig te verkopen aan een rechter, simpelweg omdat de gebruiker de hardware totaal niet aanpast. Alleen de manier waarop een aantal electronen zijn gerangschikt wordt aangepast en opeens is je tablet een dure baksteen. Waarom zou een gemiddelde consument moeten weten dat een bepaalde software-matige aanpassing het apparaat kan beschadigen? Staat er wel een waarschuwing op het apparaat dat hiervoor waarschuwt? Is de gebruiker hierover geinformeerd? Zoniet, dan denk ik dat de gebruiker van de rechter al snel gelijk zal krijgen.

          De werkelijke ‘oorzaak’ is dat telefoons in toenemende mate aanpasbaar zijn door eindgebruikers.
          Je blik is te nauw. Het gaat om allerlei soorten hardware, en daarmee kun je teruggaan naar de tijd van de eerste Apple-PC’s, de ZX-81 en de MSX computers. Er zijn al meer dan 40 jaar lang allerlei apparaten op de markt en de meesten kunnen alles wel aan wat de gebruiker software-matig op ze afsturen. En gebruikers hadden op die apparaten ook best veel toegang tot alles, hoewel sommige dingen met soldeerbout en ander gereedschap moest gebeuren. Als we kijken naar Android apparatuur dan zul je als fabrikant moeten beseffen dat dit een open-source systeem is en gebruikers dus erg onvoorzichtig kunnen zijn met de software die ze erop plaatsen. Sterker, je kunt als fabrikant zelfs verwachten dat sommige gebruikers hun besturingssysteem vervangen. Mede ook omdat er steeds weer nieuwe versies aankomen en sommige gebruikers de nieuwste versie op hun apparaat willen. Maar besef ook dat de gebruiker in principe alleen de hardware heeft gekocht. De software is sowieso gratis en de fabrikant biedt een versie daarvan aan die mooi op maat is gemaakt voor het apparaat. Toch moet de gebruiker het recht hebben om een ander gesturings-systeem te tiezen. Temeer ook omdat de gebruiker bij aanschaf niet akkoord met de algemene voorwaarden van die software. Dus een fabrikant die deze software opdringt aan de gebruiker is fout bezig. Maar het is een kwestie tussen webwinkel en klant, en de webwinkel dwingt dit ook af, namens de fabrikant. Daar mag de klant achteraf dus over klagen want hij gaat niet akkoord met deze voorwaarden voor de software, maar wel voor de hardware. En nee, hij wil geen dure baksteen.

          Desalniettemin ben ik benieuwd naar een uitspraak van een eventuele geschillencommissie. Ik ben alleen bang dat een gebrek aan technische kennis (of diepgang) een zinnige uitspraak belemmert.
          Ik denk dat iedereen hier daar op zit te wachten. En als die er niet uit komt, komt er mogelijk een uitspraak van een rechter die wel meerzeggend is. Maar redenen voor de webwinkel om hier onderuit te gaan zijn dus: 1) Software zou nooit de hardware mogen beschadigen. Het is niet voor niets “soft”. 2) De klant heeft de algemene voorwaarden van de bijgeleverde software geweigerd. Deze werden aangeboden nadat het apparaat werd verkocht maar voordat de software werd gebruikt. De koper is dus eigenaar van alleen de hardware. 3) De klant heeft recht op een werkende tablet. Door de originele software te weigeren behoort de klant gewoon een systeem te kunnen installeren van zijn eigen keuze. 4) Indien de fabrikant hardware-matig maatregelen heeft genomen die het installeren van andere systemen onmogelijk maakt, dan dient de fabrikant hier van tevoren een duidelijke waarschuwing over te geven. Dat is niet gebeurt. 5) De klant heeft geen relatie met de fabrikant maar alleen met de webwinkel. De webwinkel hoort het herstel dus te regelen of anders de klant zijn geld terug te geven.

          Als ik de webwinkel was zou ik de klant gewoon zijn geld teruggeven en het apparaat als zijnde “total loss” retourneren aan de fabrikant.

        2. Even heel simpel gesteld, de telefoons van tegenwoordig zijn gewoon kleine PC’s. Die bestaan al jaren, en het is bij een PC altijd mogelijk geweest om er softwarematig alles op te doen wat je wilde, zonder dat je de kans liep met een dure baksteen te blijven zitten. Op zijn hoogst moest je een complete reinstall doen. Met dat in het achterhoofd kan een gemiddelde gebruiker verwachten dat hij op zijn telefoon ook gewoon alles kan doen met de software, en dat het altijd met een reinstall te verhelpen is als het niet meer werkt.

          1. Ook een PC moederbord kan je brikken als je de bios verkeerd update. Dit verhaal gaat echt wat verder dan een gemiddelde consument en het gaat niet om een simpele app die er voor zorgde dat deze in een dure baksteen veranderde.

            1. Maar een moederbord kun je in principe ook bricken na een BIOS update van de fabrikant zelf. En dan is het een probleem van de fabrikant. Feit is natuurlijk wel dat de gebruiker een waarschuwing dient te krijgen indien hij iets kan doen waardoor het apparaat in een baksteen kan veranderen. De vraag is alleen wanneer de gebruiker deze waarschuwing dient te krijgen. En het lijkt mij dat dit in de handleiding van de hardware hoort. (Nee, niet in de software handleiding, de hardware handleiding.) Bedenk wel dat Android een open-source systeem is en heel veel mensen hun Android systeem zelf weten te upgraden naar nieuwere versies. Je kunt als hardware-fabrikant dan ook verwachten dat gebruikers dat zullen doen. In dit geval gaat het om hardware met een ingebouwde BIOS die custom ROMs moet blokkeren. (Waarom eigenlijk?) Overigens geeft de fabrikant wel een waarschuwing dat de fabrieksgarantie ongeldig is indien je hun Unlock tool gebruikt. Eerst en vooral de vraag of dit niet op een grijze of zelfs zwarte lijst thuis hoort, maar verder voor de consument onbelangrijk; de webwinkel geeft namelijk garantie.

  24. Helaas blijft de webwinkel bij hun standpunt dat ze bij software problemen geen kosteloze reparatie kunnen laten uit voeren. Ik kan de tablet naar hun opsturen, deze wordt dan doorgestuurd aan Asus. Hierna volgt er een prijsopgave.

    Aangezien ik al weet welke kosten Asus rekent lijkt me dit geen handige optie. De webwinkel weet echter niet dat de tablet al bij Asus is geweest, dat zal ik ze nog toelichten.

    Ik ga nog kijken naar de geschillencommissie optie.

    1. Beste optie nu is inderdaad de inschakeling van een geschillen-commissie, aangezien je als consument toch mag verwachten dat je de hardware nooit software-matig in een baksteen kunt veranderen. Verder heb jij niets te maken met wat er tussen de webwinkel en Asus speelt. De webwinkel is verantwoordelijk voor herstel, niet Asus. Ook al denken ze er zelf anders over. Kijk vooral even bij welke keurmerken de webwinkel is aangesloten. Als ze bij Thuiswinkel zijn aangesloten heb je daar de meeste kans op succes. Die zijn namelijk een der strengste keurmerken. Er zijn helaas ook andere keurmerken in Nederland die minder strict zijn, wat voor mij eigenlijk een reden is om juist op het Thuiswinkel keurmerk te letten. Sowieso, als de website een keurmerk vermeldt moet er ook een link zijn naar de site van het keurmerk, waar je de inschrijving van de webwinkel kunt nakijken. Sommige webwinkels kunnen de boel neppen of hebben hun contribitie niet betaald en zijn daardoor geen lid meer.

    1. Tja, mijn persoonlijke mening is dat het Webshop Keurmerk minder betrouwbaar is dan Thuiswinkel. In ieder geval, je hebt als consument bij Keurmerk minder rechten dan bij Thuiswinkel. Toch heb ik wel eens gekocht bij winkels die bij dit keurmerk zijn aangesloten. Ik heb er voldoende vertrouwen in. Thuiswinkel is alleen strenger, wat ik prettiger vind. Overige keurmerken negeer ik altijd. Als een van deze twee ontbreekt koop ik er in principe niet. (Okay, heb boeken gekocht bij ICTRecht en die hebben geen keurmerk! 🙂 ) Thuiswinkel Keurmerk heeft overige duidelijke regels over garantie en ‘Niet goed-geld terug’ bepalingen. Het apparaat is niet conform jouw verwachtingen dus je geld terug of herstellen. Het is vervolgens aan de webwinkel om te bewijzen dat jij had kunnen weten dat hetgeen je hebt gedaan het apparaat in een baksteen kon veranderen. Zoniet, dan is het niet conform de verwachtingen. (Tenzij je het apparaat hebt opengemaakt en met de hardware hebt geprutst, maar dat is niet het geval. Toch? 😉

  25. Nee, zeker niet. 🙂

    Ik lees in het stappenplan op Consuwijzer dat ik de winkelier eerst nog de gelegenheid moet geven om de tablet binnen een redelijke termijn te repareren of te vervangen. Dat nu maar even op de mail gezet.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.