Wanneer wordt je portretrecht geschonden?

Met enige regelmaat krijg ik vragen over portretrecht en het mogen publiceren van foto’s waar mensen op staan. Vandaag dus weer eens een juridischesamenvattingsblog: wanneer is er bij een foto sprake van schending van portretrecht?

De eerste vraag is of er sprake is van een portret. Van een mens dus; huizen en dieren hebben geen portretrecht. Maar die mens hoeft niet per se met z’n gezicht op de foto te staan. Zodra je redelijkerwijs herkenbaar bent, is sprake van een portret. De heer Van Erven Dorens was op Streetview best goed te herkennen ondanks de algoritmische gezichtsblur van Google.

Daarna is de vraag hoe het portret wordt gebruikt. Een misverstand daarbij is nog dat je met je portretrecht het fotograferen (of filmen) tegen kunt houden. Dat kan niet. Portretrecht geldt bij publicatie van de foto. In Zweden ligt een wetsvoorstel om ook fotograferen als zodanig te verbieden als dat “obtrusive, intrusive, or hidden” gebeurt en met de intentie om iemands privacy serieus te schaden. In hoeverre dát kan onder de vrijheid van meningsuiting, moeten we nog maar eens zien. (In een heel intieme situatie iemand fotograferen kan wél verboden zijn, volgens het Europese Hof.)

Het gebruik van iemands portret in een publicatie is toegestaan, tenzij die persoon een ‘redelijk belang’ (zoals de wet dat noemt) daartegen in stelling kan brengen. In het specifieke geval dat je opdracht gaf tot maken van dat portret, geldt een strengere regel – de fotograaf heeft toestemming nodig voor publicatie, los van dat redelijk belang. Denk aan trouwfoto’s die ineens op de site van de fotograaf staan.

Dat redelijke belang is meestal de privacy. Zomaar met je smoel in het openbaar neergezet worden voelt niet prettig, en daar hebben we het grondrecht privacy tegen. Maar dat grondrecht is niet absoluut: als de publicist óók een belang heeft, dan moet je die twee belangen tegen elkaar afwegen. Meestal zal het dan gaan om nieuwswaarde – jij of de situatie waar je in bent, was nieuws en dat mag dan worden gepubliceerd.

Wanneer je gezicht nu nieuws is, is een moeilijke. Dat je op de openbare weg was, is niet automatisch doorslaggevend maar het is ook niet automatisch een inbreuk. De vraag is wat de foto bijdraagt aan het nieuwsfeit en hoe belangrijk jij als persoon daarbij bent. Loop je toevallig in een winkelstraat die net geopend is, dan kun je weinig doen als je met je gezicht in de krant staat bij een reportage over de winkelopening. Een snapshot in een openbaar toilet op Dumpert.nl lijkt me niet erg nieuwswaardig.

Ben je politieagent en bezig met je publieke taak, dan is fotograferen toegestaan en publicatie meestal ook – hoewel blurren van het gezicht dan al snel gepast is. Of je als internetmeme nog portretrecht hebt, is een open vraag.

Een meme is soort van bekend, en bekende personen hebben al snel een verzilverbaar portretrecht: wie hun gezicht commercieel wil exploiteren, moet een vergoeding betalen. Voor gewone mensen geldt iets vergelijkbaars: ongevraagd het ‘gezicht’ van reclame worden is al snel een schending van het portretrecht (HR Discodanser-arrest). Hoewel dat tegenwoordig wel een tikje subtieler ligt, sinds het Hof in Amsterdam bepaalde dat een gewone straatfoto met herkenbare mensen geen inbreuk op het portretrecht is, ook niet bij commerciële exploitatie (stockfoto) van die foto.

Ik vraag me wel af hoe lang deze regels nog houdbaar zijn. Ik lees net dat Facebook nu standaard gaat gezichtsherkennen, en over vijf jaar heeft iedereen z’n eigen nanodrone met camera of Google Glass met permanente getagde livestream. Is het dan nog zinnig om te verwachten dat mensen afwegingen gaan maken over redelijke belangen van mensen die voor de camera lopen? Moeten we gaan verplichten dat camera’s standaard gezichten herkennen en uitblurren tenzij de geportretteerde middels elektronische handtekening een “geen bezwaar” afgeeft?

Arnoud

11 reacties

  1. Recent praktijkvoorbeeld:

    Onlangs was een fotograaf in de speeltuin op de camping foto’s aan het maken voor de nieuwe brochure. Hierop zullen mijn kinderen ongetwijfeld in herkenbare staat te zien zijn.

    Mijn gevoel en kennis zeggen dat de fotograaf in dit specifieke geval toestemming aan ouders/voogd had moeten vragen en wanneer dat niet gebeurd is, ouders/voogd de mogelijkheid hebben de folders te laten vernietigen. De fotograaf heeft de gelegenheid gehad om de kinderen buiten beeld te houden of hen aan hun ouders te laten melden wat er aan de hand was zodat ouders de kinderen buiten beeld hadden kunnen houden, maar dat niet gedaan.

      1. Het probleem is niet het maken van foto’s omdat dat vrijwel overal mag. Het probleem gaat om het publiceren van de foto’s, waarbij de belangen van de geportretteerde gewogen worden met het belang van de publicatie. Is er een redelijk belang dat publicatie van de foto wordt verboden? Verder moet je rekening houden met de nationaliteit van de geportretteerde, de fotograaf en het land van publicatie omdat je met allerlei wetgevingen te maken kunt krijgen. (Is het deze The Grid?) De wetgeving in de USA is anders dan die in Europa op dit gebied. En de Zweden hebben ook weer extra strenge wetgeving op het oog. Dus een Australische schone op vakantie in Zweden die door een Britse fotograaf wordt gefotografeerd in de sauna met een handdoek om… Tja, mag die foto in Nederland gepubliceerd worden? En daar zit het grootste probleem met portretrecht. Het is enorm vaak grensoverschrijdend. Vooral strandfoto’s met topless (of zelfs naakte) vrouwen zijn enorm populair en er is vaak weinig tegen te beginnen omdat je dan internationaal recht moet toepassen. Ben je als Nederlandse tourist in Cap d’Agde in je blote togus gefotografeerd door een Italiaanse fotograaf die de foto doorverkoopt aan een Russisch bedrijf dat een website laat hosten in de USA dan wens ik je veel succes om die foto weer offline te krijgen. Arnoud, enige suggesties hoe je dat zou kunnen proberen? 🙂

    1. Portretrecht van kinderen is een lastige. Op zich geldt dezelfde afweging, maar bij kinderen wordt de privacy zwaarder gewogen omdat kinderen zelf niet weten wat ze doen. Die moet je dus gewoon met rust laten. Het nieuwsbelang van een foto met kind zal dus wel héél zwaar moeten zijn om die foto te mogen gebruiken zonder toestemming.

      En zelfs als er toestemming is, kan het nog misgaan. Ik ken een voorbeeld van een foto op een schoolplein, drie meiden op een klimtoestel, prima om te publiceren bij “School weer geopend”. Een jaar later kwam de foto terug bij “Worden moslims buitengesloten?” omdat één van de meiden een hoofddoekje op had. En er zijn ook voorbeelden waarin een kind ineens bij artikelen over pesterij, kinderobesitas of misbruik staat. Dat kan gewoon niet.

      1. Dat kan gewoon niet.
        Het gebeurt, dus kan het kennelijk wel… Het mag alleen niet, maar wat valt er tegen te doen? Als ouder een schadeclaim indienen wekt eigenlijk alleen hoon op, want wat is de schade dan? Dus moet het strafrechtelijk aangepakt worden maar justitie heeft al zoveel dingen te doen dat dit soort kwesties al snel in een archief eindigen en verjaren.

        1. Je bent overigens helemaal klaar als je foto bij een stockbureau belandt, dan kan het zomaar zijn dat hij in een heel andere context weer opduikt. Praktijkgeval: een kennis van me ging gezellig met haar kinderen op de bank op de foto voor een bevriende beroepsfotogoraaf. Die verkocht zijn foto aan een stockbureau en enige maanden later dook de foto in een krant op als illustratie op bij een artikel over armoede bij alleenstaande bijstandsmoeders. Tja, en toen had ze wat uit te leggen naar familie, vrienden en kennissen… Was hier met een beroep op het portretrecht iets aan te doen geweest? Waarschijnlijn niet.

          1. Oh, vast wel! Haar reputatie heeft schade ondervonden door de plaatsing van die foto bij dat artikel. Deze reputatieschade heeft ze vervolgens moeten herstellen door familie en vrienden de situatie duidelijk uit te leggen. Er had ten minste een rectificatie geplaatst moeten worden. Maar daarvoor had ze wel die krant aansprakelijk moeten stellen, niet de bevriende fotograaf. Die krant heeft namelijk een foto geplaatst die niets met het onderwerp te maken had. Ze hebben alleen een stockfoto uitgezocht die het wel gezellig zou doen bij het artikel. Het was immers geen foto van een alleenstaande bijstandsmoeder, toch? Het is een situatie waar de nieuwswaarde van de foto mogelijk niet opweegt tegen het ongemak van de geportretteerden. Schade zal mogelijk niet geclaimd kunnen worden maar ze zou een rectificatie van die krant kunnen eisen. (Wat weer 5 regels tekst op pagina 7 zal zijn, maar goed…)

  2. Het is een situatie waar de nieuwswaarde van de foto mogelijk niet opweegt tegen het ongemak van de geportretteerden.
    Deze foto had helemaal geen nieuwswaarde.

    Volgens mij ligt de claim eerder bij de fotograaf, tenzij de moeder akkoord was gegaan met het verkopen van die foto via een stocksite. Of moet je als moeder eerst een claim neerleggen bij de krant, die vervolgens een claim legt bij de stocksite die vervolgend een claim legt bij de fotograaf?

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.