Mag je geld vragen voor foto’s in het publiek domein?

grenscontrole-marechaussee-foto-haagedoorn.jpgEen lezer vroeg me:

Vele musea, beeldbanken, archieven, bibliotheken e.d vragen forse vergoedingen om foto’s te mogen gebruiken op bv. een website. Kunnen ze dat op basis van louter de eigendom van een betreffend beeld, voorwerp of document, als er geen auteursrecht op berust? Het zijn immers veelal openbare archieven met hele oude foto’s.

Het auteursrecht op een foto verloopt zeventig jaar na de dood van de maker. Iets preciezer: op 1 januari van het jaar 70 jaar na het sterfjaar. Van een fotograaf die op 3 mei 1934 overleed, zijn de auteursrechten dus per 1 januari 2005 verlopen. Niet 3 of 4 mei 2004 al dus.

Als het auteursrecht is verlopen, mag iedereen de foto’s verveelvoudigen en openbaarmaken oftewel alles doen dat de Auteurswet normaal verbiedt. Alleen: dan moet je wel beschikken over de foto’s. En daar zit hem hier de kneep, want het museum is de enige met een exemplaar.

Op grond van je eigendomsrecht mag je in principe alles eisen dat je wilt. Dit is bijvoorbeeld hoe de KNVB en de voetbalclubs regels kunnen stellen over uitzendrechten van voetbalwedstrijden: wie die niet accepteert, mag het privégrondgebied van de voetbalclubs (het stadion) niet betreden om te filmen. Alleen: digitale data is geen iets dat je in eigendom kunt hebben. Dus kun je, mag je dan wel regels stellen over de digitale data op je website?

In januari stelde onze HR prejudiciële vragen (zeg maar een juridische hulplijn) aan het Europese Hof over precies deze materie, hoewel dan in de context van databankenrecht. Vliegboer Ryanair wilde niet dat haar prijsinformatie door een online prijsvergelijker werd overgenomen, en beriep zich op het databankenrecht, auteursrecht en haar gebruiksvoorwaarden. Die rechten werden vrij snel van tafel geveegd, maar het Hof van Justitie moet nu zeggen of je (gebruiks-)voorwaarden mag stellen aan het gebruik van een databank waar geen databankrecht op rust, enkel omdat het op jouw server draait.

Ik zou het zelf bijzonder storend vinden als ik een publiek-domeinfoto ergens vandaan pluk en dan een sommatie (of factuur) krijg van een museum of beeldbank. Het hele idee van publiek domein is nou juist dat, eh, het hele publiek hierbij mag.

Arnoud

21 reacties

  1. Als je geen andere bron hebt, zul je wel moeten betalen voor hun medewerking zodat je een exemplaar kunt bemachtigen. Dat is duidelijk. Ik denk dat het museum hier zelfs een algemene voorwaarde kan opleggen dat jij deze foto dan niet zult verveelvoudigen of publiceren. Maar ik vraag me zelfs af of dit recht dan niet is uitgeput…

    Maar als jij een foto exemplaar koopt deze daarna toch publiceert … en een derde vindt deze dan en gebruikt hem… Dan is het de vraag of het museum kan achterhalen welke klant haar exemplaar heeft gepubliceerd. (watermerkt?) Het museum kan dan een claim (ter grootte waarvan? een boetebeding in de AV?) leggen bij jou (hun klant) voor het schenden van de algemene voorwaarde.

    Het lijkt me evident dat de derde in deze kwestie niks verkeerds doet… Of bedoel je nou te zeggen dat je nu als derde, naast rekening houden met mogelijke auteursrechten op onbekende werken, nu ook rekening moet houden met mogelijk geschonden algemene voorwaarden? … Dat lijkt me toch ver gezocht. Want als derde heb je toch geen overeenkomst met het museum en sta je los van die AV.

    1. Als derde heb je niets te maken met contractuele voorwaarden tussen museum en jouw leverancier. Zelfs als je weet dat in die voorwaarde doorlevering is verboden, handel jij niet onrechtmatig door de doorlevering te accepteren. Dat is vaste rechtspraak van de Hoge Raad: “profiteren van wanprestatie” is onder normale omstandigheden legaal. Pas als je dingen gaat doen als uitlokken dat iemand zijn contract schendt én daarmee grote schade berokkenen (bv. gesloten verkoopstelsel ondermijnen) kan dat anders worden.

      1. Het klinkt een beetje als het kopen van een gestolen fiets. Als je een fiets koopt, en achteraf blijkt dat die is gestolen, moet je die fiets dan terug geven?

        Ik heb altijd begrepen dat je dan inderdaad de fiets moet terug geven aan de oorspronkelijke eigenaar, en ik heb me daar altijd ongemakkelijk bij gevoeld. Je hebt zelf immers niets verkeerd gedaan, en toch geeft dit onzekerheid voor jou (je weet nooit zeker of een tweedehands fiets ooit is gestolen). Idealiter blijft het probleem, gecreëerd door de diefstal, beperkt tot de dief en het slachtoffer, zonder andere partijen bij het probleem te betrekken.

        1. De wet kent bij diefstal het concept derdenbescherming (art. 3:86 BW): als de koper te goeder trouw is, dan wordt hij tóch eigenaar ondanks dat de verkoper eigenlijk helemaal niets kon verkopen. De koper moet dus geen reden hebben gehad om te twijfelen aan het feit dat de verkoper mocht leveren. Een tweede belangrijke voorwaarde om als koper je op derdenbescherming te mogen beroepen, is dat hij in staat moet zijn om tot drie jaar na de koop de verkoper te kunnen identificeren (art. 3:87 BW). Kan hij dat niet, dan kan hij zich niet op derdenbescherming beroepen en dan moet hij de fiets dus teruggeven.

          1. Nog een belangrijke voor derdenbescherming bij een gestolen fiets: art. 3:86 BW lid 3 bepaalt dat je alleen een geslaagd beroep op derdenbescherming kunt doen als je de fiets in een ‘echte winkel’ hebt gekocht:

            Niettemin kan de eigenaar van een roerende zaak, die het bezit daarvan door diefstal heeft verloren, deze gedurende drie jaren, te rekenen van de dag van de diefstal af, als zijn eigendom opeisen, tenzij:

            a. de zaak door een natuurlijke persoon die niet in de uitoefening van een beroep of bedrijf handelde, is verkregen van een vervreemder die van het verhandelen aan het publiek van soortgelijke zaken anders dan als veilinghouder zijn bedrijf maakt in een daartoe bestemde bedrijfsruimte, zijnde een gebouwde onroerende zaak of een gedeelte daarvan met de bij het een en ander behorende grond, en in de normale uitoefening van dat bedrijf handelde; of

        2. Tsja, een heeel klein beetje dan. Maar ik vind het eigenlijk geen gestolen fiets. Als iemand zich niet aan de regels (algemene voorwaarden) houdt, dan pleegt hij geen diefstal. Ook niet als hij voordeel behaalt aan het zich niet aan de regels houden.

      2. Het klinkt eigenlijk heel simpel. Zo lang je van de eigenaar afhankelijk bent, dien je te betalen én je te houden aan hun regels. Echter heb je daar als bezoeker van een website waar een foto uit het publieke domein opstaat niet heel veel mee te maken.

        Zie je iets van het publieke domein op internet? Copy, paste! (Tenzij je bij de cookie-muur akkoord bent gegaan met extra AV natuurlijk :P)

  2. Voor mijn idee heeft dit soort vraagstukken met te maken met politiek dan met recht. Vinden we dat een instelling zijn collectie vrij beschikbaar moet stellen? Dan zal er toch het nog uit de belastingpot als subsidie naar de instelling geschoven moeten worden. Moeten ze ‘hun eigen broek ophouden’? Verdacht dan flinke tarieven voor dat (meestal kleine deel) van de collectie dat interessant te exploiteren is.

  3. Merk op dat voor bepaalde archieven (die van een overheid of “een ander persoon of college met enig openbaar gezag bekleed”) de archiefwet geldt, die stelt dat iedereen gratis toegang tot archiefmateriaal heeft en daar afschriften van mag maken (o.a. artikel 14).

    Als degene die afschriften wil hebben deze door het archief laat maken, dan mag het archief daar kosten voor berekenen (en zelf bepalen wat die kosten zijn).

    Ook mag een archief voorwaarden stellen aan wat er wel of niet gekopieerd mag worden, bijvoorbeeld omdat archiefmateriaal te broos zou zijn.

    Overigens moet ik het eerste archief nog tegenkomen dat zich aan deze wet houdt (al zijn ze wel heel goed in de voor hen relevante passages citeren, lees de Gebruiksvoorwaarden van het Stadsarchief Amsterdam maar eens).

    Zie ook mijn commentaar bij Wikimedia over de houding van het Rijksmuseum Amsterdam (zijdelings relevant, geeft de houding aan van de bewakers van ons cultureel erfgoed): http://nl.wikimedia.org/wiki/Overleg:Werkgroepvrijemedia

  4. Dit is bijvoorbeeld hoe de KNVB en de voetbalclubs regels kunnen stellen over uitzendrechten van voetbalwedstrijden: wie die niet accepteert, mag het privégrondgebied van de voetbalclubs (het stadion) niet betreden om te filmen.

    Wil dit zeggen dat als ik voetbalwedstrijden film vanuit een drone, ik deze mag opgenomen beelden mag verkopen? Of praktischer iets minder vervelend (die drone moet waarschijnlijk in of over het stadion vliegen), beelden van een wielerwedstrijd? Zijn hier geen andere, beperkende regels voor? Want anders zouden er toch meer kapers op de kust komen met eigen beelden van de Olympische Spelen of zo?

      1. Als je alle bezoekers met hun mobieltje laat filmen dan krijg je soort reusachtige plenoptische camera, dat zou best interessant zijn.

        Overigens waren er een tijd terug websites die een 4D-model van sportacties aanboden, waarschijnlijk door camerabeelden te analyseren. Dat lijkt mij een typisch geval van de onderliggende publiek-domein-informatie afleiden uit een werk waar een of andere claim op rust. Er was zelfs een Italiaanse TV-zender die voetbalacties door amateurs liet herspelen.

        Het bedrijf Sport Flashback beschrijft het niet in licentie hoeven nemen van TV-beelden als een feature: “What is really important for web resource owners is that production of Virtual Replays does not include any automated video processing and Virtual Replays do not contain any piece of video or photo materials which might be under a third party’s copyright.”

      2. Ja voorlopig nog wel. Maar wat als die drones en de camera’s kleiner en beter worden de komende jaren? Dit is geen verre toekomstmuziek volgens mij, die technolgieën zitten in een heuse stroomversnelling.

        Kan me best voorstellen dat daar grof geld mee te verdienen zal zijn. Zou me ook verbazen mochten de partijen die er nu geld aan verdienen dit juridisch zo maar blauw blauw zouden laten.

  5. Ik denk dat het museum hooguit geld mag vragen voor de toegang tot de foto’s. De foto’s zelf zijn in het publieke domein, dus als die (digitaal) eenmaal buiten het museum zijn, kunnen ze vrijelijk gekopieerd worden. Iedere bezoeker die de foto’s kopieert, kan dus een website openen die concurreert met de museumsite. In dat geval gaat de markt werken en zullen de liefhebbers van de foto’s naar de site van hun keuze gaan (de goedkoopste, of die met het duidelijkste overzicht, of die met de grootste downloadsnelheid).

    1. Het museum probeert met extra voorwaarden te voorkomen dat de foto’s, als ze eenmaal buiten het museum zijn, vrijelijk gekopieerd kunnen worden. Als je daarmee niet akkoord gaat, krijg je ook geen toegang. Waarom zou dat niet mogen?

  6. Nu is het wel zo dat foto’s van 70 jaar geleden gewoon op papier of ander materiaal zijn gedrukt. Digitale kopieen van deze foto’s zijn veel korter geleden gemaakt en als de maker van die digitale afbeeldingen ook maar een klein beetje creativiteit heeft gebruikt kan hij natuurlijk auteursrechten claimen op de digitale kopie. En daar zit dus het gevaar: een museum digitaliseert een PD foto en voert wat fotoshop-bewerkingen erop uit. (Iets witter maken, krasjes en vlekken wegwerken, iets verscherpen en bijsnijden.) Je krijgt dan een afgeleid werk waar weer auteursrechten op kunnen zitten. Als je dan een kopie van die foto gaat gebruiken kom je toch weer op het gebied van blafbrieven terecht. Je zult dus zelf die foto moeten digitaliseren of anders een ‘RAW’ versie van de gedigitaliseerde foto in handen moeten krijgen. En dat is lastig als het museum je hiertoe niet de middelen biedt… Als je alleen de kopie kunt gebruiken die het museum heeft gemaakt dan wordt het een stuk lastiger. De kopie is immers geen public domain. Toch?

    1. Dat zal wel meevallen: de wijzigingen moeten auteursrechtelijk relevant zijn, dwz, het creatieve stempel van de maker bevatten. Rechters zijn daar nogal rekkelijk in, maar het wegwerken van krasjes (aanwijzen en op de knop drukken in Photoshop) vallen daar niet onder. Bovendien zullen kunstcrictici en minnaars dergelijke verbastelingen van werken niet echt acceptabel vinden, en alsnog blijven vragen om een niet-gemanipuleerde versie.

      Wat betreft publiek bezit (werken in de Rijksmuseums, bv.) hiervoor zou de overheid gewoon hoge resolutie opnamen kunnen laten maken, en deze on-line plaatsen, op de manier waarop het Prado in Madrid De Tuin der Lusten beschikbaar heeft gemaakt (http://en.wikipedia.org/wiki/File:TheGardenofEarthlyDelightsbyBoschHighResolution.jpg). Niet beperkt tot een zielige beeldschermresolutie, maar lekker hoog, zodat je eindeloos kunt inzoomen en je verbazen over dit middeleeuwse werk.

  7. Hallo iedereen. Ik ben een boek aan het schrijven waarvoor ik foto’s uit het publiek domein in mijn boek wil plaatsen. Afbeeldingen in het publiek domein mogen verveelvoudigd worden, maar als ik uiteindelijk mijn boek uitgeef, komt er dus auteursrecht op die afbeeldingen te zitten, omdat ik dat boek dan heb geschreven en ontwikkeld. Mag dit zomaar?

    1. Jan, je krijgt auteursrecht op het boek waar het gaat om je eigen teksten en jouw redactionele keuzes voor de (plaatsing van de) afbeeldingen, niet op werk van anderen dat je (rechtmatig) gebruikt. De originele afbeeldingen houden de auteursrechtstatus die ze hadden voor opname in jouw bundel. (Publiek domein is een Amerikaans juridisch begrip dat zich niet een op een laat vertalen naar het Nederlandse recht.)

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.