Auteursrechten op bijbelteksten, hoe zit dat?

youversion-bible-appHet Nederlands Bijbelgenootschap stelt de Nieuwe bijbelvertaling (NBV) niet langer gratis beschikbaar aan derden, las ik bij de EO. De bijbel-app YouVersion moest daarom haar kopie van de NBV verwijderen, wat tot veel teleurstelling leidde bij gebruikers.

Op de teksten die de bron vormen voor de Bijbel rust geen auteursrecht meer, aangezien hun auteurs langer dan zeventig jaar geleden overleden zijn. Maar een moderne vertaling van deze teksten kan wél auteursrechtelijk beschermd zijn. De vertaler moet immers creatief nadenken over hoe die brontekst vandaag de dag in het Nederlands gelezen moet worden. En dit werk kan heel tijdrovend en duur zijn.

Zakelijk gezien is het logisch dat de exploitant van zo’n beschermd werk geld vraagt, bijvoorbeeld door per verkocht exemplaar een bedrag te vragen. Bij online diensten zou je gebruikers per maand kunnen laten betalen, of eventueel per megabyte download.

Opmerkelijk vind ik wel dat het NBV in haar Gebruiksvoorwaarden strenge regels over citeren heeft opgenomen in artikel 5.3, zoals dat er maximaal 50 verzen bijbeltekst geciteerd mogen worden en met name dat dit citeren niet voor commerciële redenen mag gebeuren.

Kan dat zomaar? Ik twijfel. Citaatrecht is een recht, en citeren mag ook in commerciële publicaties. Maar of je dat recht “weg kunt contracteren” oftewel bij overeenkomst kunt afspreken dat je niet mag citeren, is mij niet duidelijk. Ik denk het wel – je mag immers ook een geheimhoudingscontract tekenen dat je helemáál niets zult onthullen uit die documenten. Maar het belang is daarbij wel wat groter dan alleen maar “we willen geld als je veel citeert”.

Een sterker argument lijkt me dat normaal citeren

in overeenstemming [moet zijn] met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd;

en je kunt je afvragen of meer dan 50 bijbelverzen wel “redelijkerwijs geoorloofd is”. Met welk doel citeer je dan uit dit beschermde werk? Verder dan “een becommentarieerde editie van de NBG-vertaling” kom ik niet.

Ook kun je zeggen dat een app die enkel bijbelteksten toont, niet citeert met een dergelijk legitiem doel. Dat is herpubliceren van de tekst, weliswaar stukje bij beetje maar uiteindelijk is zo wel de gehele tekst in te zien. En er ontbreekt de eigen toevoeging, de context waarin je het geciteerde opneemt. En dat is de belangrijkste eis aan een citaat.

Arnoud

35 reacties

  1. Heeft de NBV altijd deze gebruiksvoorwaarden gehanteerd? Of zijn deze recent veranderd om zo dergelijke toepassingen uit de lucht te kunnen halen?

    In het tweede geval zou het Youversion toch vrij staan om zich onder de oude gebruiksvoorwaarden te scharen en de bijbeltekst niet meer bij te werken?

    1. Het kan natuurlijk heel goed zijn dat NBV hier niet eerder specifiek iets in de gebruiksvoorwaarden voor had opgenomen. Maar nu juist deze speciale (overbodige) regels. Dan zijn altijd al de normale auteurswetten/citaatrecht van toepassing geweest. Ook dan was de app al in overtreding.

  2. Het gekke hiervan is wel dat het eigenlijk recht tegenover de missie van de NBG staat, namelijk de bijbel beschikbaar stellen. Ook is het raar dat er voor zo’n boek niet een Open Source versie beschikbaar is.

    OT: Ik vind die limiet van 50 juist wel duidelijk, dat zouden meer auteursrechthebbenden (scrabble woord?) moeten doen. Nu is het in elk geval duidelijk hoeveel je zeker mag doen. Ga je daar overheen dan blijft natuurlijk gewoon de wet werken zoals altijd en kan een rechter zich buigen over de specifieke zaak.

    1. “Open Source” is een leuk idee. In zekere zin wordt een Bijbelvertaling ook “gecompileerd” uit “broncode” (de bron-teksten), alleen is het compileren een handmatig proces, waardoor het “zelf compileren” nogal een stukje tijdrovender is dan “./configure && make”.

      Misschien kan iemand dit opzetten als een Wikipedia-achtig project? Je zou zo’n project een vliegende start kunnen geven door alle auteursrecht-vrije teksten alvast op te nemen.

      Ik denk dat zo’n wiki-Bijbel in ieder geval als studie-Bijbel heel interessant kan zijn: verschillende vertalers hebben verschillende visies op hoe een tekst uitgelegd moet worden, en die kunnen op een wiki makkelijker naast elkaar leven dan op papier. Voor een “lees-Bijbel” is het wellicht minder geschikt: met een groot aantal auteurs van uiteenlopende kwaliteit, en zonder overkoepelende visie en conventies, krijg je een lappendeken met een groot gebrek aan consistentie.

      1. Niet echt “open source”, maar een rechtenvrije Nederlandse vertaling van de Bijbel is er wel: de Statenvertaling (eerste uitgave 1637 en de “Jongbloed”-editie uit 1888). Wordt heden ten dage nog in vele, met name orthodox-protenstantse, kerken gebruikt.

  3. Tot voor kort was de Bijbel in allerlei vertalingen te lezen op biblija.net; op dit moment heb je daarvoor een account nodig: ofwel een betaald account, ofwel een gratis account met een beperkte levensduur (ik neem aan dat er max. 1 gratis account per e-mail adres is).

    Ik heb me wel eens af gevraagd of de hele reden voor het maken van de NBV (Nieuwe BijbelVertaling) was dat het auteursrecht op de NBG-vertaling uit 1951 aan het verlopen was. De eerste teksten van de NBG 1951 waren al in 1931 geschreven; er zijn na 1951 nog wat spellings- en naamvals-wijzigingen toegepast. Ik zie hier in ieder geval bevestigd dat het “business-model” van het NBG is gebaseerd op het auteursrecht.

    Ik vind het niet echt Christelijk om het auteursrecht toe te passen op de Bijbel (of vertalingen daarvan): je stelt toch beperkingen aan de verspreiding van het Woord van God. In zekere zin gaat dit zelfs in tegen de vrijheid van godsdienst. Ik zou het sympathieker hebben gevonden als het NBG een ander model had gehanteerd: een spaarpotje opbouwen met donaties van de kerken, en als het spaarpotje vol is, daarmee een vertaling financieren, die daarna gratis en onbeperkt verspreid mag worden. Ik ben alleen bang dat er mensen fulltime bij het NBG werken, en daardoor een persoonlijk belang hebben bij een model dat een meer continue stroom van inkomsten genereert. Dit staat een meer maatschappelijk gewenst model in de weg.

    Ik heb ooit een kopie van de NBV uit biblija.net getrokken met een wget-scriptje; ik ben nu blij dat ik dat toen gedaan heb, en ik vind het zelfs jammer dat ik niet het zelfde heb gedaan met de andere vertalingen. Misschien biedt de Pirate Bay nog uitkomst. Misschien een gekke plek om naar bijbelteksten te zoeken, maar we leven nou eenmaal in rare tijden…

    1. Ik heb me wel eens afgevraagd of the Nederlandse spellingshervormingen om de zoveel jaar niet een goedkoop truukje van uitgevers zijn om alle bestaande boeken kunstmatig wat sneller te laten verouderen, en zo de inkomsten op pijl te houden.

      Wat betreft vertalingen: iedereen die wel eens meer dan een paar zinnen vertaald heeft, weet dat vertalen in lastig probleem is, en daar loop je zeker tegenaan met “heilige” teksten als de bijbel, en zeer zeker met boeken uit een geheel ander tijdsgewricht, en een voor ons grotendeels onbekende cultuur. Je kunt hele boeken vol schrijven over wat een enkel woord (bijvoorbeeld het woord ‘logos’) in de bron nou eigenlijk betekent — en die discussie kun je natuurlijk niet in een enkele zin of paragraaf waarin dat woord voorkomt condenseren. Je zult een keuze moeten maken voor welke nuance in betekenis, en welke connotaties en gevoelens die bij de brontekst horen je in je vertaling laat prevaleren. — nog daargelaten of je die nuances en gevoelens na zoveel eeuwen nog wel in de teksten kunt vaststellen.

      Al die noodzakelijk keuzes maken het voor mij klaar als een klontje dat het auteursrecht daarop van toepassing is. Ik geloof best dat de motivatie van het NBG is de tekst toegankelijker te maken voor een modern publiek, en ook dat ze zo denken wat meer volgelingen kunnen winnen, en ik ga er maar van uit dat ze geloven dat ze dat het best kunnen doen door hun auteursrechten in te zetten om geld voor hun vertaling te vragen.

      Voor mij blijft de bijbel trouwens een vrij arbitraire verzameling mythen en legenden van groot cultureel en historisch belang, en dat zal geen enkele vertaling kunnen veranderen.

    1. Tja, als je jezelf ziet als de auteur van de Bijbel, en je ziet de Bijbel als het Woord van God, betekent dat dat je jezelf gelijk stelt aan God?

      Als de Bijbel echt het Woord van God is, en het auteursrecht duurt tot een heleboel jaren na het overlijden van de auteur, en God leeft nog steeds (sorry Nietzsche), dan zijn die vertalers zelf piraten, en kunnen ze aangeklaagd worden door God.

      Hoe zit het trouwens met mensen die na hun overlijden weer tot leven komen? Kan Jezus nog auteursrecht claimen op zijn uitspraken die in de Bijbel zijn opgenomen?

    2. Is het zo bizar dat een vertaler creativiteit nodig heeft om van een tekst uit letterlijk het jaar nul (en eerder) modern leesbaar Nederlands te maken, inclusief omzetten van beeldspraak en het mee vertalen van betekenis?

      En @Corné: dat wordt wel erg hypotetisch maar mijn voorvraag zou zijn of er sprake is van een inwoner van een land dat bij de Berner Conventie is aangesloten. Zo niet, dan houdt het meteen op met auteursrechten.

      1. Die landen bestonden toen nog niet, maar er woonden natuurlijk wel mensen in de gebieden die nu landen zijn die bij de Berner conventie zijn aangesloten.

        Ik vind het simpel gezegd ongepast om meer dan kostprijs te vragen voor een bijbel. Ik neem aan dat het NBG wel belasting betaalt en niet is vrijgesteld als kerk wanneer ze dit soort activiteiten gaan ontplooien?

        Pak gewoon de Authorised version van de King James, daarop is het auteursrecht al eeuwen verlopen en die is desondanks prima te lezen.

        1. King James is misschien een slecht voorbeeld. Copyright is misschien al verlopen, echter:

          There is, in addition, a small class of materials where the Crown claims the right to control reproduction outside normal copyright law due to Letters Patent issued under the royal prerogative. This material includes the King James Bible and the Book of Common Prayer.

          Aan de andere kant: misschien geldt dit niet buiten het Verenigd Koninkrijk, aangezien dit buiten het normale auteursrecht wordt geregeld.

          De Nederlandse Statenvertaling lijkt een beter voorbeeld.

      2. Is het zo bizar dat een vertaler creativiteit nodig heeft om van een tekst uit letterlijk het jaar nul (en eerder) modern leesbaar Nederlands te maken, inclusief omzetten van beeldspraak en het mee vertalen van betekenis?

        Wel als je stelt dat het het woord van God is. Het enige wat je als vertaler moet doen is in leesbaar hedendaags Nederlands neer zetten wat God heeft gezegd. Als je claimt daar (mede) auteursrecht op te hebben dan doe je daarmee teniet dat het het woord van God is maar zeg je dat het voornamelijk jouw woorden zijn.

        1. Volgens mij wordt de bijbel niet gezien als het letterlijke woord van God, maar is het meer een verzameling verhalen, lieden en boodschappen die de wil en visie van God overdragen aan de mensen (“Al de Schrift is van God ingegeven”, 2 Tim 3:16, wat niet hetzelfde is als “door God gedicteerd”). Los daarvan vergt het nog steeds eigen creativiteit om die boodschap in hedendaags Nederlands te brengen. Maar ik geef toe dat ik geen theoloog ben.

          1. Volgens mij moet de Bijbel als werk in opdracht gezien worden. Het mag dan zo zijn dat God al opdrachtgever aan opdrachtnemers Mozes, Johannes etc. instructies heeft gegeven, dit betekent nog niet dat de opdrachtgever de auteursrechten op het resulterende werk bezit (HR 17 november 1967, NJ 1968, 163, Voorvertaling). Volgens mij hebben de profeten en apostelen nooit het auteursrecht op hun teksten afgedragen aan God. Aangezien alle profeten en apostelen meer dan 70 jaar dood zijn, geldt dat het auteursrecht op de bronteksten van de bijbel inmiddels verlopen is.

        2. Maar god is niet dood (Nietzschiaanse / atheïstische opvattingen buiten beschouwing gelaten), dus het duurt nog wel even voordat zijn copyright vervalt. Maar serieus, waarschijnlijk heeft het NBG gelijk. Ik vraag me alleen af of dit het beoogde effect gaat hebben (of een negatief staartje gaat krijgen). Ze willen graag geld zien voor hun werk (Scientology anyone?) maar dat gaat niet gebeuren. Er zijn genoeg bijbelvertalingen in het publieke domein dat niemand echt de NBV nodig heeft (imho). Ik neem aan dat de Statenvertaling en alle derivaten publiek domein zijn (aangezien opdracht Staten-Generaal 1637?)

          1. Maar god is niet dood (Nietzschiaanse / atheïstische opvattingen buiten beschouwing gelaten), dus het duurt nog wel even voordat zijn copyright vervalt.

            God is geen natuurlijke persoon dus geldt voor hem geen copyright. Net zoals bijvoorbeeld dieren ook geen copyright kunnen hebben op foto’s die zij maken.

      3. Als God woont in het hart van iedereen die in hem gelooft, dan zal hij ook wel een inwoner zijn van een land dat bij de Berner Conventie is aangesloten. (Dit moet wel de meest zweverige opmerking zijn die ik hier ooit heb gepost.) 🙂

        Alleen: ten tijde van het schrijven bestond de Berner Conventie (en het hele auteursrecht) natuurlijk nog niet. Stel dat de vertalers claimen dat hun vertaling is ingegeven door God, dan is het auteurschap van God natuurlijk van recentere datum. Mochten ze dat niet claimen, dan begrijp ik wat beter waarom hun recentere vertalingen worden geboycot door sommige kerken. Stelletje kapitalistische heidenen bij het NBG.

        Zouden gelovigen God mogen vertegenwoordigen in het privaatrecht?

  4. Geld verdienen aan het leesbaar maken van teksten die bedoeld zijn om “het woord” te verspreiden lijkt mij niet geheel in lijn met “het woord”. Werden de oude monniken die ooit als eerste de vertellingen vastlegden ook betaald voor hun inspanningen ? Hieruit blijkt maar weer eens dat religie tegenwoordig ook maar gewoon een melkkoe is. De intentie van de vertalers lijkt me inmiddels ook meer dan duidelijk.

  5. Offtopic: Arnout, superfijn dat er een rssfeed is voor de reacties! Normaal zou ik dit specifieke artikel nooit gelezen hebben, maar de discussie die hier ontstaat is veruit de interessantste én entertainendste die ik hier ooit gelezen heb. . uitzendinggemist aan de kant schopt

    Ontopic: In eerste instantie denk ik bij de combo “auteursrechten” en “bijbel” inderdaad ook “WTF?”. Maar ik kan me ook inderdaad wel voorstellen dat je er echt even goed voor moet gaan zitten om de Statenvertaling naar een moderne eenentwintigsteëeuwse samenleving te vertalen.Het past, zoals al eerder opgemerkt, alleen niet echt in het door gelovigen graag gehanteerde stramien van naastenliefde enzomeer. Maar goed, zelfs naastenliefde moet de rekeningen betalen, denk ik dan maar.

  6. Mattheüs 28:19: “Gaat dan henen, onderwijst al de volken, dezelve dopende in de Naam des Vaders, en des Zoons, en des Heiligen Geestes; lerende hen onderhouden alles, wat Ik u geboden heb.”

    Dat is dus een verplichting die volgens hun mythologie door Jahweh aan Christenen is opgelegd en je kunt je afvragen of het Nederlands Bijbelgenootschap zich daaraan houdt door het woord achter slot en grendel te zetten. Maar dat is op zijn best een tuchtrechtelijke verplichting en heeft niets de wet te maken. Vinden dat het Bijbelgenootschap eigenlijk zijn Bijbel voor iedereen gratis ter beschikking zou moeten stellen is als vinden dat de gek die denkt Napoleon te zijn een historisch onverantwoorde hoed op zijn hoofd heeft; hoe belangrijk is dat?

    1. Vinden dat het Bijbelgenootschap eigenlijk zijn Bijbel voor iedereen gratis ter beschikking zou moeten stellen

      De bijbel is niet gratis, hij is duur betaald. Vooraf. Door mensen die het statutaire doel van het bijbelgenootschap, het beschikbaar maken van de bijbel, steunden. De bijbelvertalingen zijn 100% betaald door middel van crowdfunding door donateurs die voor ogen hadden dat de bijbel verder verspreid zou worden. Wat het bijbelgenootschap nu doet is hoogverraad plegen ten opzichte van donateurs.

      1. De Bijbel wordt toch verder verspreid? Niet zo efficiënt als zou kunnen door hem gratis aan te bieden (al valt daar ook nog het een en ander bij aan te tekenen), maar hij wordt verspreid.

        Ik zag hem trouwens bij de boekhandel liggen—bewijs dat hij wordt verspreid!—en heb eens gekeken wie er aan mee hebben gewerkt en wie het auteursrecht claimt. Er waren iets van 10 à 15 vertalers (de oorspronkelijke rechthebbenden), maar het auteursrecht wordt geclaimd door het bijbelgenootschap.

  7. dat dit citeren niet voor commerciële redenen mag gebeuren.

    Om commerciële redenen, of voor commerciële doeleinden, toch? Anders is het Engels, for a reason. (Sorry, beetje zeikerig vanavond; heb een worsteling met een FreeBSD 10.0-inrichting achter de rug, en ik heb gewonnen, dat wel!)

  8. > Heeft de NBV altijd deze gebruiksvoorwaarden gehanteerd?

    Tot voor kort stond alles ook op Biblija.net (een domeinnaam overigens waarvan ik me altijd heb afgevraagd of die nou Oud-Grieks is of Sloveens?). Zo merkte ik het vanmorgen: opeens kon ik daar geen Nederlandse vertalingen meer raadplegen. (Niet dat ik elke dag doe, maar toevallig nu wel, door de EO en indirect GeenStijl dus.

  9. > ofwel een gratis account met een beperkte levensduur (ik neem aan dat er max. 1 gratis account per e-mail adres is).

    Ze zeggen (maar een beetje onduidelijk en tegenstrijdig geformuleerd) dat je met een gratis inschrijving en geen lidmaatschap een onbeperkte tijd de NBG1951 en een nieuwe en de Statenbijbel mag blijven lezen. Maar zonder account gaat dat niet. Bij http://debijbel.nl dus, heb ik het over.

  10. dat je er echt even goed voor moet gaan zitten om de Statenvertaling naar een moderne eenentwintigsteëeuwse samenleving te vertalen.

    Eh, echte Bijbelvertalers vertalen rechtstreeks uit het Hebreeuws, Aramees resp. Bijbel-Grieks, en kijken met een half oog ook nog naar heel oude Latijnse vertalingen. Dat vereist dus heel veel studie en inspanning, om dat allemaal te beheersen en verantwoord te doen.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.