Vanaf nu te koop: mokken met foto’s van andermans kinderen (en misschien wel die van jou)

mok-privacy-kindOuders zetten vaak achteloos de meest intieme foto’s van hun kinderen online, zonder te beseffen dat bedrijven daar van alles mee mogen doen. Dat las ik bij De Correspondent, in het kader van een creatief experiment waarbij je mokken kunt bestellen met zo’n foto erop. Het juridisch argument: dat mag, want mensen zetten dit zelf online onder Creative Commons, en dat staat (als je daarvoor kiest) alle vormen van commercieel hergebruik toe. Alle? Nee, één klein dorpje in Gallië… oh nee wacht, andere vergelijking.

Het werd al veel langer geroepen, maar het experiment van Tokmetzis is de eerste keer dat ik het echt zie: “als je je foto op Flickr/sociale media zet, mogen ze er alles mee doen”. Meestal gaat dat trouwens over Facebook en consorten zélf, die dan je foto zouden mogen verkopen op mokken en t-shirts. Dat staat in de algemene voorwaarden, maar of dat rechtsgeldig is, valt te betwijfelen.

Bij Flickr en veel andere fotosites is daarover een stuk minder twijfel: daar moet je expliciet kiézen voor een licentie, en gebruikelijk is dan de Creative Commons verzameling van licenties aan te reiken. En afhankelijk van je keuze sta je dan ook commercieel hergebruik van je foto toe, zoals door het afdrukken op een mok en het verkopen daarvan. De mokmaker mag dat dus doen zonder jou als fotograaf daar een vergoeding voor te betalen. (Deze blog is ook Creative Commons en staat commercieel hergebruik toe, zie onderaan.)

Dat gaat over auteursrechten, maar in het experiment van Tokmetzis speelt ook portretrecht een rol. Wanneer je namelijk een foto met een herkenbaar persoon daarop exploiteert, kan die persoon daar bezwaar tegen maken als er een redelijk belang tegen publicatie is. Bij commerciële exploitatie van een gezicht zit je daar in principe al snel aan, hoewel het afhangt van hoe prominent je in beeld bent en hoe privé de situatie is. Bij foto’s van kinderen is dat eigenlijk al héél snel een gewonnen race voor de ouders.

Alleen: hier zijn het de ouders zelf die de foto online zetten. En een redelijk belang inroepen tegen publicatie terwijl je zélf de foto online zette met een “doe maar wat je leuk vindt, inclusief geld verdienen” licentie erop, dat gaat volgens mij niet samen. Dat is dan immers dezelfde soort beslissing.

Het deed met denken aan deze rechtszaak, waarin een fotograaf samen met de ouders optrad tegen overname van een foto van een kind op een forum. De portretrechtclaim werd afgewezen omdat de overname in dezelfde context plaatsvond als de originele foto, waarbij door de ouders toestemming voor publicatie was verleend:

Deze heeft immers plaatsgevonden in een context die, zo niet gelijk, dan in ieder geval vergelijkbaar is met die waartoe toestemming was verleend. Dat het bestaan van een redelijk belang zonder nadere toelichting niet valt aan te nemen, geldt temeer nu I. op de foto niet duidelijk herkenbaar in beeld is gebracht, en in ieder geval op de verkleinde foto niet aanstonds zodanig herkenbaar was dat aan te nemen valt dat de verschijning op de site van Maroc (op relevante schaal) tot herkenning door derden zal hebben geleid.

In het experiment hier ging het natuurlijk om een heel andere context: publiceren op een gezellige socialemediafotosite is heel wat anders dan kille commerciële exploitatie in een mokkenwinkel. Maar de gegeven toestemming bepaalt volgens mij of de context ‘anders’ is, en de toestemming is hier generiek. Doe álles dat je wilt, in welk medium en op elke manier. Dus dan meen ik dat je daarna tegen geen enkele exploitatie meer bezwaar kunt maken.

Natuurlijk, het kan gebeuren dat mensen andermans foto’s uploaden en onder een Creative Commons licentie aanbieden. Dat mag niet, en de mokmaker neemt dus een risico aangesproken te worden door de fotograaf. En in die situatie kan óók op basis van het portretrecht vrij eenvoudig een claim worden ingediend. Maar daar gaat het me even niet om: in de meeste gevallen zijn deze foto’s echt door de ouders gemaakt en gepubliceerd, onnadenkend over de implicaties maar toch. Moet het recht daar rekening mee houden, dat je niet nadenkt over de strekking van zo’n licentie?

Arnoud

20 reacties

  1. Elke nederlander behoort de wet te kennen. Alleen zoals dit blog wel aantoont is dat zelfs voor mensen die er hun beroep van hebben gemaakt bijna onmogelijk. Alhoewel ik onwetendheid normaal gesproken een slecht argument vind (ja nee ik wist niet dat hier een snelheidslimiet van 100 gold… eehm nee), vind ik wel dat je misschien de wet zo zou kunnen aanpassen dat er gekeken wordt wie er geportreteerd wordt. In dit geval handelt het om afbeeldingen van kinderen. Het kind dat wordt afgebeeld is er niet echt bij gebaat en wil dat misschien ook wel niet, ik zou dan het belang van het kind voorop stellen. Maar hoe je dit abstract in een wet zou moeten leggen zou ik zo niet weten.

    1. Wat wil je als wet invoeren? Flickr is er toch echt vrij duidelijk over wat voor licentie je kan kiezen en wat dat doet. Als je je zelf daar niet in verdiept dan is dat echt je eigen schuld.

      We gaan toch ook geen wet invoeren om te voorkomen dat jij met een hamer op je duim slaat?

      1. Zeg dat nou niet te hard. Straks is er een wet die klussen zonder vergunning strafbaar stelt. En om als particulier die vergunning te krijgen moet je eerst een jaarlijkse cursus “veilig klussen” doen. En er komen BOA’s die bij mensen thuis controleren of er niets illegaal geklust wordt. En natuurlijk een kliklijn waar mensen hun buren kunnen aangeven om ze tegen zichzelf te beschermen.

  2. Geldt er niet iets soortgelijks als de reflexwerking? Als consument heb je toch geen verstand van dit soort dingen en weet je niet waar je allemaal mee akkoord gaat. Een verstandig mens zou er dan misschien helemaal niet mee beginnen of iemand inschakelen die er wel verstand van heeft. Aan de andere kant zou een fatsoenlijke site een zo strikt mogelijke licentie als standaard moeten aanbieden zodat deze mensen die kiezen.

  3. Ik heb mijn fotos een tijd lang op Flickr gezet als by-nc-sa en by-nc-nd. Ik vroeg daarbij wel om mij een berichtje te sturen als je de foto gebruikte, omdat ik nieuwsgierig was naar wat mensen daar dan mee doen. Portret fotos en dergelijke zette ik niet op Flickr, dus het meeste waren architectuur en natuur fotos.

    Op een gegeven moment ben ik ook die fotos op FlickR gaan zetten, maar met all rights reserved. Waarom zou ik zo moeilijk doen als die mensen hun portret en de meest idiote fotos van zichzel fopen op facebook zetten?

    Op dit moment staan bijna alle fotos op all rights reserved. Ik heb uitgebreid op het internet gezocht en alleen de (twee) fotos die mensen hebben gebruikt onder de cc licentie staan nog op de originele Creative Commons licentie. Ik heb alleen wel enstige twijfels of een VVV site wel non-commercial is 😉 Maar goed ik vind het gewoon leuk dat ze die foto gebruiken. Na die tijd ben ik één keer benaderd door een partij die een foto commercieel wilde gebruiken en wat het koste om dat zonder naamsvermelding te doen.

  4. Natuurlijk, het kan gebeuren dat mensen andermans foto’s uploaden en onder een Creative Commons licentie aanbieden. Dat mag niet, en de mokmaker neemt dus een risico aangesproken te worden door de fotograaf.
    Hierbij hebben de uploaders geen auteursrecht, en mogen dus de foto in eerste instantie al niet eens publiceren, laat staan toestemming geven voor commercieel gebruik. Maar wat als je een zelfgemaakte foto van andermans kind upload? Je hebt dan wel auteursrecht en mag deze onder een licentie naar keuze aanbieden (CC of zelfs in het publieke domein plaatsen). Maar nu loopt de (a)mokmaker het risico aangesproken te worden door de geportretteerde, denk ik?

  5. Het gedachtenexperiment van De Correspondent gaat over privacy, niet over auteursrecht. Dat een privacyexpert als Arnoud Engelfriet toch de auteursrechteninvalshoek kiest is daarbij tekenend; het privacyverhaal is ingewikkeld.

    Wat betreft het auteursrecht; de insteek van De Correspondent is satire. Zelfs al hebben ze geen toestemming gevraagd en is er geen CC-licentie, is er toch kans dat ze ermee wegkomen.

    De auteurswet stelt over het portretrecht dat de geportretteerde zich bij een redelijk belang kan verzetten. Dat staat los van de gebruikte licentie. Met Arnoud’s statement dat dit dezelfde beslissing is, ben ik het oneens. Een ouder kan zich vergissen, een kind of de overheid kunnen met de ouders van mening verschillen over wat een gerechtvaardigd belang is en ten slotte wordt wat een gerechtvaardigd belang is, altijd (mede) bepaald door de context, door hoe de foto wordt gebruikt.

    In de VS (ik weet het, niet hetzelfde recht) deed zich onlangs een situatie voor dat een meisje zich tegen betaling in een urban setting liet portretteren. Waarschijnlijk dacht ze dat de foto in een modeblad terecht zou komen, maar hij werd geplaatst op een anti-AIDS-poster. Zij heeft daarop Getty aangeklaagd, dat zich curieus genoeg tot nu verdedigde door te zeggen dat auteursrecht een inbreuk op zijn vrijheid van meningsuiting is. (Ik meende dat dit een vergelijkbare situatie was, maar het blijkt dat het model geen release heeft getekend. Toch wou ik het voorval delen, vanwege de reactie van Getty.)

    1. Natuurlijk kan iedereen zich vergissen maar dan zou ik als wederpartij me beroepen op gerechtvaardigd vertrouwen. Waarom zou dat voor een auteursrechtlicentie wél en voor privacytoestemming níet opgaan? Het is een algemene rechtsregel. Daarom denk ik dat je dit serieus kunt doen, ook zonder het beroep op satire.

      Zeker, er is een contextuele afweging nodig. Maar die gaat met name om privacybelangen of eer en goede naam, zoals in je voorbeeld. Ik vind enkel dat het op een verkochte mok staat, niet hetzelfde als gebruik in een grievende context.

      1. Eigenlijk ben ik het daar helemaal mee eens; ik vind dat mensen zelf verantwoordelijk zijn. Dat zal soms een keer pijn doen, maar zo leert een samenleving. Als je allerlei extra voorwaarden gaat stellen wordt het leven (het recht) steeds ingewikkelder.

        In het geval dat het over de bloto foto van een kind gaat, zou de grens scherper moeten zijn, maar dat lijkt mij toch al het geval …

        1. Het is juist precies omgekeerd, door dit soort zaken wordt het leven steeds ingewikkelder. Bij alles wat je doet moet je juridische voorwaarden gaan uitpluizen en als je dat niet (voldoende) doet dan is het je eigen schuld. Wat mij betreft niet de ideale maatschappij….

  6. Bij Flickr en veel andere fotosites is daarover een stuk minder twijfel: daar moet je expliciet kiézen voor een licentie, en gebruikelijk is dan de Creative Commons verzameling van licenties aan te reiken.
    Iets waar ik bij Flickr dus niet voor heb gekozen! Bij mijn DeviantArt account zijn mijn afbeeldingen echter CC-BY-SA en dat betekent dat ze mijn foto’s kunnen gebruiken met bronvermelding en dat anderen het product vervolgens gewoon na mogen maken. Misschien moet ik daar ook maar een andere licentie gaan gebruiken. Maar ja, ik heb geen foto’s van kleine kinderen op mijn sites. Tokmetzis is gelukkig slim genoeg om aan bronvermelding te doen op hun website en vast ook op de mokken. Dan is het dus behoorlijk legaal wat ze doen, ook al zullen veel mensen het enorm vervelend vinden. Maar wat ik mij vooral af vraag is of de ouders wel het recht hebben om de foto’s van hun kinderen online te zetten. Ze schenden immers de privacy van hun kind en leggen gewoon hun eigen wil op die mogelijk niet in het belang van het kind zelf zijn. Je zou je kunnen afvragen of er niet gewoon een publicatie-verbod moet komen op foto’s van minderjarigen, die dus niet zelf over hun privacy kunnen beschikken. Een ander probleem zijn natuurlijk gescheiden ouders waarbij b.v. de vader de voogdij heeft en de moeder de foto’s gaat uploaden naar Flickr. Zonder toestemming van de vader lijkt het mij dat dit niet mag. Idem als er naast het eigen kind ook een vriendje of vriendinnetje staat waarvan de ouder geen toestemming heeft gegeven voor publicatie. Tokmetzis neemt dus risico’s door foto’s te verkopen waarbij ze niet zeker weten of de licentie waarmee ze zijn verkregen ook correct is. Wat als een tante of grootouder deze foto’s online heeft geplaatst? Wat als het kind zelf de foto’s online heeft geplaatst? Kan Tokmetzis onder een eventuele straf uitkomen door te beweren dat ze niet wisten dat de licentie niet klopte?

  7. Wat mij een beetje stoort aan deze discussie is dat er wordt gedaan alsof een kinderfoto meteen halve kinderporno is. Maar dit zijn hele gewone foto’s waarover mijns inziens niet bijzonder problematisch hoeft te worden gedaan. Ouders mogen hun kind aanbieden als model voor reclamefolders, websites en wat al niet en krijgen daar dan x euro voor. Dat is doodgewoon, dat is legitiem, en op een enkele uitzondering na, ook geen privacy-issue. Nou doen die ouders hetzelfde maar zien ze af van een vergoeding en ineens moet de wet veranderd, moet er “een publicatieverbod komen op foto’s van minderjarigen”, eh wat? Natuurlijk is het wenselijk dat iedereen zich realiseert wat de gevolgen van zijn handelen zijn, maar wat is in vredesnaam dat enorme belang dat een GEWONE foto van je kind NIET op een mok staat. Oh, en “Ik vind het gewoon een eng idee” telt niet.

    1. Oh, maar het is wel een vorm van uitbuiting! Deze kinderen worden nu ingezet voor commerciele doeleinden zoder dat ze er iets tegen kunnen doen. Erger, het zijn hun ouders die deze beslissing voor hen hebben genomen en die ouders wisten mogelijk niet eens wat een Creative Commons licentie precies inhoudt! Wat verder ook meetelt is de vraag wie er nou interesse in dergelijke mokken zou hebben. Ik denk dat de meeste volwassenen geen mok willen hebben met een wildvreemd kind erop. Nou ja, misschien bij de Blokker voor € 2,50 per mok, maar niet de € 18 euro of zo die deze mokken per stuk kosten! De associatie met pedofilie is natuurlijk snel gemaakt bij klanten die deze mokken dus kopen. Hoeft niet waar te zijn, maar die associatie is er wel. En daarom is dit ook een mooie actie van de bedenkers ervan, omdat ze een enorm gevoelig onderwerp hebben uitgekozen om vooral ouders mee wakker te schudden!

      1. Ik denk ook dat de bedenkers van de actie erg goed aangevoeld hebben dat mensen de associatie met pedofilie, uitbuiting e.d. gaan leggen. Mijn punt bestaat er dan ook vooral in dat die associaties vreselijk overtrokken zijn. Er zijn vast ouders te vinden die het zo bont maken met de ‘modellencarrière’ van hun kind dat we van uitbuiting moeten gaan spreken, maar over het algemeen is dat wat mij betreft een veel te zwaar woord. Ook zou het mijns inziens voor een professionele of ook amateurfotograaf mogelijk moeten zijn foto’s te maken van bijvoorbeeld een speeltuin met spelende kinderen, maar ik vrees dat je daarvoor al bijna een bodyguard mee moet nemen.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.