Wanneer is het overnemen van een foto een citaat?

marc-van-der-lindenVia Twitter: mag je bij een artikel over een Bekende Nederlander een foto van diezelfde BN’er tonen? Recent publiceerde coach Aad Brinkman een (twitterbio-)foto van royaltywatcher Marc van der Linden op zijn blog nadat diezelfde royaltywatcher de Twitterbiofoto van Brinkman had doorgeplaatst. Van der Linden stuurde daarop een factuur, want hij had de auteursrechten op die foto en gebruiken = betalen. Net zoals ik dus nu een factuur zou mogen verwachten omdat ik diezelfde foto hiernaast toon. Of niet?

Niet dus, want een kleine foto van een persoon overnemen bij een artikel over die persoon is al heel snel een citaat. Een citaat van beeld is immers toegestaan wanneer je dit nodig hebt om je punt te maken of te illustreren. In mijn geval: kijk, beste lezers, het ging om díe foto van Van der Linden die door Brinkman werd overgenomen. Oké, ik moet dan nog even “Foto: Twitterbio Marc van der Linden / copyright Royalty Shop BV” zeggen om het formeel af te tikken, maar dat is een detail.

Van der Linden was het daar niet mee eens: foto overnemen is betalen, wat zullen we nou krijgen. Dat gaf een leuke twitterdiscussie, waarbij en passant dan een paar pareltjes voorbij kwamen qua misverstanden over auteursrecht, zoals deze:

citaatrecht kan alleen bij nieuwsfoto’s. Maar ook dan zal een redelijke vergoeding betaald moeten worden.

Dit is volstrekt onjuist. Je mag elke foto citeren die je vindt, mits je aan de inhoudelijke eisen van citaatrecht voldoet (niet meer dan nodig, functioneel relevant, bronvermelding). En je hoeft geen cent te betalen als je iets citeert. De wet zegt namelijk dat citeren een uitzondering op het auteursrecht is, en bij uitzonderingen hoeft niet te worden betaald (tenzij dat erbij staat, zoals bij de thuiskopie).

Dat misverstand “je moet toch nog betalen” hoor ik vaker. Ik heb geen idéé waar het vandaan komt, afgezien van een soort van verbijstering dat ze soms zomaar je werk mogen jatten. Dan denk ik dat mensen dat rechtpraten met “ja óvernemen mag wel maar dat wil niet zeggen dat het dan gratis is, belachelijk natuurlijk”. Maar het klopt niet.

Of wat te denken van deze, in reactie op mijn tweet dat citaatrecht toch echt een wettelijk recht is:

De rechthebbende heeft dan nog altijd auteursrecht. Citaatrecht zou einde beroepsgroep fotografie betekenen. Er zijn héél veel zaken geweest over gebruik foto en altijd gewonnen door eigenaar

Inderdaad betekent citaatrecht niet het verval van auteursrecht. En ja, er zijn veel zaken geweest waarin een fotograaf het won van de partij die een foto overnam op zijn website. Maar wie een geldig beroep op citaatrecht kan doen, schendt geen auteursrecht. En de beroepsgroep bestaat nog steeds, ondanks arresten als deze waarin een foto bij een topicstarter op een forum werd gebruikt. Of vonnissen als deze waarin een foto werd gebruikt bij een verwijzing naar een interview:

Juist is dat ook dan een beeldcitaat eerst redelijkerwijs geoorloofd is wanneer het inhoudelijk relevant is en slechts een klein onderdeel uitmaakt van het werk. Het betreft dan de gehele publicatie waarin het beeld is opgenomen. Het beeld moet ook een duidelijk functioneel verband hebben met het werk waarin het wordt gebruikt. Dienaangaande kan worden vastgesteld dat sprake is van een voldoende duidelijk verband tussen de foto en de inhoud van het interview.

Meer algemeen geldt al sinds het Damava/Trouw-arrest van de Hoge Raad uit 1992 dat je écht beeld mag citeren (en niet hoeft te betalen) als je aan de inhoudelijke eisen van citaatrecht voldoet. In die zaak werden tekeningen van Damava getoond bij een boekbespreking. Hoewel de tekeningen uit het boek kwamen, werden ze op zich niet besproken in de boekbespreking. Toch was dit toegestaan, omdat de afbeelding samen met de tekst ertoe strekte om aan de lezer een indruk van het betreffende boek te geven.

Wat dan weer niet mag, is je artikel opfleuren met gewoon een leuk fotootje over het onderwerp (een willekeurige molen bij een artikel over molens). Als die foto uitwisselbaar is voor iedere andere foto van een molen, dan is die per definitie niet functioneel relevant en dus geen citaat. De jurisprudentie noemt dat ‘versieren’ van je artikel, en wie dat doet, moet toestemming van de fotograaf hebben voor het ophangen van die versiering.

Arnoud

31 reacties

  1. Maar je mag een foto die een fotograaf heeft gemaakt toch ook niet “zomaar” bewerken en dat vervolgens her-publiceren omdat je dan een andere afbeelding krijgt dan de fotograaf voor ogen had? Of mag puur “verkleinen” van de afbeelding dan weer wel?

    1. ‘Zomaar’ mag er eigenlijk vrij weinig in het recht. De vraag is altijd wat je aan het doen bent en binnen welk kader dat legaal is/moet zijn. Een citaat mag niet meer overnemen dan nodig. Bij een foto betekent dat bijsnijden en/of verkleinen. Ik heb gekozen voor een combinatie: ik heb de foto van Van der Linden verkleind en een stukje context erbij geknipt zodat je ziet dat het zijn Twitterbiofoto is.

      Veel fotografen zeggen dat ieder bijsnijden een verminking is. Dat is onjuist. Het gaat erom dat bij een verminking mensen denken “wat een prutfotograaf”. Een rechthoekige pasfoto vierkant maken omdat ie anders niet in je Twitterbio past, lijkt me absoluut geen verminking. Hem halverwege door het midden doen omdat jou dat artistiek lijkt, wordt al twijfelachtig.

  2. k heb geen idéé waar het vandaan komt,

    Ik vermoed van de copyrightmaximalisten, die groepen lobbyen namelijk al lang en gretig om uitzonderingen als het citaatrecht de nek om te draaien. Hun continue hameren op “intellectueel eigendom” triggert ook in mensen die wat minder thuis zijn in dat vakgebied soms een “DAT IS VAN MIJ MIJ MIJ MIJ MIJ”- reflex, en dan krijg je dit soort dingen. Dat het copyright per definitie het wegnemen van rechten van anderen (het publiek) in zich draagt, en meer bedoeld is als balans tussen de rechten van de artiest en de rechten van het publiek, wordt nog wel eens over het hoofd gezien. Zelfs in landen waar dat keihard in de grondwet staat.

  3. Even denken: Jaap maakt een portretfoto van Marc. Marc plaatst die portretfoto in zijn Twitter-profiel. Aad schrijft een artikel over Marc en plaatst deze foto bij het artikel. Arnoud schrijft een blogpost over de juridische gevolgen die het artikel van Aad heeft. En Wim kopieert alleen de foto van de blogpost en plaatst deze op zijn eigen website, want het blog is CC-BY-SA en Wim vermeldt Arnoud plus link naar blogpost als auteur.

    Dat mag dus? 🙂

  4. Nee, dat klopt neit. De foto is geplaatst krachtens citaatrecht en valt daarmee buiten de licentie. Ik kan geen werk CC maken waar ik niet de auteursrechten van heb. Je zult zelf toestemming van de rechthebbende moeten krijgen of zelf een citaatrecht, parodierecht of andere wettelijke uitzondering moeten claimen.

    1. Misschien moet je dat dan wel iets explicieter maken. Nu staat er hier onderaan iedere pagina een CC-BY-SA icoontje wat suggereert dat de licentie integraal voor de gehele site geldt, dus inclusief afbeeldingen en reacties.

  5. Amateurjurist Engelfriet maakt zijn dubieuze reputatie weer eens meer dan waar. Deze blog laat zien hoe weinig verstand meneer eigenlijk van auteursrecht heeft. Het auteursrecht is simpel: er is toestemming nodig en als de auteur betaald wil worden, dan betaal je. Wie dáár juridisch tegenin gaat, moet terug naar de schoolbanken.

    Citaatrecht is niet bedoeld als excuus om andermans foto’s te jatten. Dat recht is gemaakt voor wetenschap en onderzoek. Hier is daar totaal geen sprake van. Die foto staat er om het artikel aantrekkelijker te maken, zoals altijd met foto’s, dus daarvoor moet worden betaald. Hierover zijn stapels jurisprudentie. Wat Engelfriet aanhaalt, is uit zijn verband gerukte uitspraken over feitelijk andere zaken die in zeer specifieke situaties een beroep op citaatrecht mogelijk maakten. Het is zeker niet de hoofdregel.

    Dit wordt compleet genegeerd in deze onverantwoorde blog. De indruk wordt gewekt dat je altijd maar een plaatje erbij mag zetten. Omdat veel mensen denken dat deze blog juridisch gezaghebbend is, moedigt dit aan om massaal maar foto’s te jatten. Een regelrechte schande en nog strafbaar ook: aanzetten tot een misdrijf (art. 31 Auteurswet).

    1. De strekking van het verhaal van “Amateurjurist Engelfriet” komt echter overeen met dat van andere bronnen:

      https://clinic.nl/informatiecentrum/rechtsgebieden/auteursrecht/citaatrecht/ http://www.ru.nl/ubn/diensten/onderzoek/auteursrechten/veelgestelde-vragen/ http://www.declercq.com/weblog-intellectueel-eigendomsrecht/1448-het-citaatrecht-afgestoft

      Zou je eventueel precies willen aangeven WAAROM in DIT geval naar jouw mening de regels voor citaatrecht niet van toepassing zijn?

      De indruk wordt gewekt dat je altijd maar een plaatje erbij mag zetten.
      Heb je het stuk wel gelezen tot het einde?

    2. Dit blijft een beetje hangen op het niveau “omdat ik dat vindt”. Je roeptoet dat er “stapels jurisprudentie” zijn die standpunt bevestigen, maar verzuimd om die te geven. Reden daarvoor is natuurlijk dat je zomaar wat roept. Citaatrecht is er ook voor de gewone burger.

    3. Als je blogt over gedoe rond het gebruik van een foto en je drukt daarbij die foto af met bronvermelding, dan is dat toch een beeldcitaat? Lijkt me weinig mis mee. Zou wel fijn zijn als u uw boude stellingen ook deugdelijk zou onderbouwen (“stapels jurisprudentie”, noem eens man en paard dan?). Buiten dat: iedeeen die kan googelen en zoekt op “beeldcitaat” krijgt de wereld aan onderbouwde uitleg waarom het juist wèl kan. Zo lang je de bron vermeld (en dat doet Arnoud hierboven) en het citaat relevant is, is er weinig aan de hand. Ik snap dat (beroeps)fotografen dat niet leuk vinden maar de werkelijkheid is dat het gewoon mag, zure kwalificaties over de blogger (“amateurjurist’, “dubieuze reputatie”) veranderen daar niets aan.

    4. Toestemming vragen is alleen noodzakelijk wanneer er geen sprake is van een uitzondering. Laat het citaatrecht nou net zo’n uitzondering zijn waarvoor dus geen toestemming noodzakelijk is.

      Ook mis ik in het betoog van anonieme fotograaf een heldere bronverwijzing die ontkracht wat ik in de schoolbanken heb geleerd (en wat Arnoud stelt)

    5. Dit soort reacties (FOTOGRAAF ANONIMEM 12:01) zijn naar mijn mening hoogst ongepast. Wat een zielige, minderwaardige, anonieme reactie. Het in dit verband verwijzen naar art. 31 Aw. : dat getuigt pas van amateurisme. En dat terwijl ik wellicht onder de copyrightmaximalisten gerekend wordt, (wat een prachtig woord, nieuw voor mij). Strijd met open vizier. Anoniem misplaatst met modder gooien zegt genoeg. Bah!!

        1. Elroy, ik verkeer regelmatig in kringen (fotografen en juristen) waar anders gedacht wordt dan Arnoud spreekt. Zonder uitzondering stel ik steeds dat je het helemaal niet altijd met elkaar eens hoeft te zijn (zou een saaie boel worden) maar dat Arnoud zeer deskundig en integer is. Dat kan je niet van iedereen zeggen. Ik maak me echt boos over ongegronde en suggestieve stemmingmakerij.

          1. Ik kan me voorstellen dat er anders gedacht wordt over de criteria en/of grenzen wanneer iets een beeldcitaat is. Ik kan me niet voorstellen dat er een jurist is die aan het bestaan van beeldcitaten twijfelt, gezien het arrest van de Hoge Raad.

            Onze anonieme vriend probeert op niet erg effectieve wijze ons te overtuigen dat een citaat alleen mag voor wetenschap en onderzoek. Een wat merkwaardige interpretatie van ” aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling of voor een uiting met een vergelijkbaar doel mits”. Zelfs al zou het eerste gebruik falen als beeldcitaat, dan is het vrij evident dat het gebruik op dit blog wel degelijk onder het citaatrecht valt. In een polemiek zal je immers moeten aangeven waarover je discusieert en zonder de betreffende foto kan je het standpunt van Arnoud helemaal niet beoordelen.

  6. Citaatrecht is niet bedoeld voor beeld. “Beeldcitaatrecht” is een creatieve term bedoeld om jatterij te rechtvaardigen. Als je beeld wilt gebruiken, moet je gewoon betalen. Op internet lijkt dat niet meer de norm te zijn, en figuren als Engelfriet helpen dat sootr waangedachten in stand te houden. Elke keer als iemand een van mijn foto’s jat, dan komen ze met zo’n blog en dan moet ik weer uitleggen waarom het onzin is. En ze binden altijd in als ik aangeef wat voor figuur ze citeren.

    1. Ja, en dat stelletjes amateurrechters van de Hoge Raad hadden het in 1992 ook helemaal niet begrepen. Beeldcitaatrecht bestaat niet! Betalen zul je!

      (Klein stukje advies: als je door deze anonieme fotograaf wordt gedagvaard voor zo’n beeldcitaat, vergeet dan niet je recht op volledige vergoeding van advokaatkosten in auteursrechtszaken op grond van Europese richtlijnen in te roepen; meld het ook even hier…)

    2. [Citaat]recht is gemaakt voor wetenschap en onderzoek

      Citaatrecht is niet bedoeld voor beeld
      Een link naar (vak-)literatuur waar dat uit blijkt zou nuttig zijn. Die kunt u (als kennelijk proffesional) vast geven ?

      die in zeer specifieke situaties een beroep op citaatrecht mogelijk maakten. Het is zeker niet de hoofdregel

      klopt, en dat is ook precies wat er in dit blog beweerd wordt, citaatrecht is niet de hoofdregel maar een uitzondering. En ook die speciefieke voorwaarden worden benoemd.

      De wet zegt namelijk dat citeren een uitzondering op het auteursrecht is
      Misschien is eerst goed lezen en begrijpen wat er gezegd wordt voor de (hierboven al genoemde) “DAT IS VAN MIJ MIJ MIJ MIJ MIJ”- reflex van stal gehaald wordt een idee ?

  7. Citaatrecht impliceert dat men enkel een gedeelte uit het werk aanhaalt en niet het gehele werk. Zo kan men enkele zinnen of zelfs een paragraaf aanhalen uit een boek. Een audiofragment van 15 sec tot een halve minuut uit een popsong in een nieuwsbijdrage over de zanger of een scene van drie minuten uit een speelfilm. Natuurlijk dient dit noodzakelijk te gebeuren om in het eigen betoog van nut te zijn; om een weergegeven stelling bij te treden of te weerleggen of om als voorbeeld of illustratie te dienen in het eigen betoog. Bij een foto stelt zich het probleem dat het zich steeds om een volledig zelfstandig werk handelt en bijgevolg niet in aanmerking kan worden genomen voor het citaatrecht zonder meer; niemand heeft interesse in de pixels van een fragment van een foto. Zelfs indien wordt aangenomen dat een foto integraal kan geciteerd worden, bvb. als onderdeel van een oeuvre, een tentoonstelling of een reportage, of nog omdat het werk niet als oorspronkelijk kan bestempeld worden, dan nog dient bij het citaat de bron en de naam van de auteur vermeld te worden.

    1. Citaatrecht impliceert dat men enkel een gedeelte uit het werk aanhaalt en niet het gehele werk.

      Waarom impliceert het dat? Volgens mij is het ‘niet meer dan nodig’, en bij een foto is vaak de hele foto integraal nodig, wat dus deze stelling onderuit haalt.

      1. Misschien kun je dat bij foto’s meer interpreteren als “in de resolutie welke nodig is”, er is geen enkele noodzaak om die foto op 100% van de oorspronkelijke grootte weer te geven, als je hem met de helft verkleint, gebruik je de foto om je punt te maken, maar is de kwaliteit niet hoog genoeg om af te drukken als foto (als je dat ooit zou willen bij deze foto dan :))

        1. Goed punt! Als je een foto in lagere resolutie toont, dan ben je dus effectief een groot deel van de pixels aan het weggooien (technisch gesproken niet helemaal waar, maar je gooit wel een hoop informatie weg), en gebruik je maar ‘een gedeelte van het werk’. Dan zijn dus zelfs die rare kerels die bij de wetgeving vanalles erbij verzinnen tevreden! 😉

  8. De anonieme fotograaf zegt: “Die foto staat er om het artikel aantrekkelijker te maken”. Bij Beyoncé kan ik me daar wat bij voorstellen, maar we hebben het hier over Marc van der Linden! Pas toen ik de foto zag wist ik over wie het ging, want ik had nog nooit van de goede man gehoord. Dat het artikel er aantrekkelijker van werd kan ik helaas niet beamen… Kortom, voor mijn gevoel zegt die anonieme fotograaf maar wat, in tegenstelling tot Arnoud, die ik wel degelijk als ter zake kundig beschouw.

  9. Bij citeren van foto moet de bron worden vermeld. Moet dan de auteursrechthebbende worden vermeld, de fotograaf en/of de publicist en maakt het daarbij nog uit of de bron legaal is (bijvoorbeeld een foto die nooit rechtmatig gepubliceerd is)?

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.