Gastblog: Bitcoin: geld of geen geld?

bitcoin-cc-by-sa-flickr-zach-copleyOmdat ik met vakantie ben vandaag een gastbijdrage. Vandaag: een bijdrage van Jos Visser over de status van de virtuele valuta Bitcoin in het financiële recht.

Met de opkomst van het Internet en de mogelijkheid om online producten en diensten te kopen ontstond de wens om met een veilig digitaal betaalmiddel te betalen. Die wens leek al in het midden van de jaren negentig in vervulling te gaan met DigiCash. Helaas was David Chaum, de ontwerper van DigiCash, even geniaal als moeilijk in de omgang en het Amsterdamse bedrijf ging dan ook ondanks interesse van diverse grote zakelijke partijen eind jaren negentig failliet. De wens om anoniem en veilig te betalen op het Internet leefde echter voort en in oktober 2008 publiceerde het mysterieuze genie Satoshi Nakamoto het ontwerp van een nieuwe digitale munteenheid: Bitcoin.

Wat Chaum niet lukte, lukte een grote groep van Bitcoin enthousiastelingen wel, en sinds de eerste Bitcoin transactie op 12 januari 2009 is er dan ook sprake van een gestage opmars van het aantal Bitcoin betalingen. De liefhebbers noemen Bitcoin “digitaal geld” en spreken in het verlengde daarvan over Bitcoin munten, de Bitcoin wisselkoers en Bitcoin portemonnees; allemaal woorden die met geld te maken hebben. Steeds meer web sites accepteren betalingen in Bitcoin en hier en daar zijn zelfs al Bitcoin geldautomaten te vinden. Maar, zo vraagt de jurist zich vervolgens af, is Bitcoin wel geld? En is het eigenlijk wel van belang om te weten of Bitcoin “geld” is? Als de koper ermee wil betalen, en de verkoper accepteert het, wat is dan het probleem? Boekenbonnen en ANWB cheques zijn toch ook geen geld?

Verreweg de meeste overeenkomst die we sluiten hebben als component een verbintenis om een bepaald bedrag in geld te betalen. Dit is zo gebruikelijk dat een hele afdeling in ons Burgerlijk Wetboek is gewijd aan “Verbintenissen tot betaling van een geldsom.” Die afdeling bevat het antwoord op vragen als: Wat te doen als de betaling te laat is of uitblijft? Moet de betaling in cash of mag er ook giraal worden betaald? Mag er in geld van een ander land worden betaald? Als Bitcoin geld is dan gelden die regels ook voor betalingen en betalingsverplichtingen in Bitcoin, en dat zou de acceptatie van dit digitale betaalmiddel een behoorlijke impuls geven.

“Geld” is zo’n begrip waarvan nergens precies gedefinieerd is wat het nu eigenlijk is. De artikelen in ons wetboek die gaan over verbintenissen tot betaling van een geldsom spreken uitgebreid over “geld”, “geldsom”, “geld dat gangbaar [is] in het land in welks geld de betaling geschiedt”, “Nederlands geld”, “buitenlands geld”, enzovoorts. Maar regels om aan te geven of iets geld is, of wanneer geld gangbaar is, ho maar. De bron van alle kennis, Wikipedia, zegt over geld: “Geld is enig object of enige toetsbare vermelding dat in een bepaald land of binnen een gegeven sociaal-economische context algemeen wordt aanvaard als betaling voor goederen en diensten en de terugbetaling van schulden.” Met deze definitie in de hand is het niet moeilijk in te zien dat de Euro, het Britse Pond en de Zwitserse Frank geld zijn. Maar is Bitcoin geld?

De wet bevat her en der ook verwijzingen naar het begrip “wettig betaalmiddel”. Wettige betaalmiddelen zijn die vormen van geld waaraan de wet schulddelgingskracht heeft gegeven. Dit betekent dat als je een schuld af wilt lossen, bijvoorbeeld omdat je net een brood hebt gekocht, en je komt aanzakken met een wettig betaalmiddel, dan heb je wettelijk gezien gepoogd te betalen. Als de schuldeiser die betaling niet accepteert komt het verzuim voor zijn of haar rekening. Een boekenbon is geen wettig betaalmiddel, maar het Engelse Pond en de Zwitserse Frank zijn dat (In Nederland) ook niet. Aan het betalen met een wettig betaalmiddel kleven overigens nog wel wat beperkingen. Zo hoeft een schuldeiser een betaling met meer dan 50 munten niet te accepteren. Ook kan vooraf de acceptatie van bepaalde vormen van betaling, bijvoorbeeld met een 200 of 500 eurobiljet, rechtmatig worden uitgesloten. Of iets een wettig betaalmiddel is of niet vloeit voort uit de wet, waarin her en der aan bepaalde munten en biljetten de status van wettig betaalmiddel wordt gegeven. Euromunten en -biljetten zijn natuurlijk een wettig betaalmiddel in Nederland. De Bitcoin wordt niet in de wet genoemd en is dus geen wettig betaalmiddel. Maar is het wellicht dan toch geld?

De rechtbank te Almelo zag zich indirect voor de vraag gesteld of Bitcoin “gangbaar geld” is. De zaak ging over een situatie waarin iemand 2.750 Bitcoins had gekocht maar er slechts 990 geleverd kreeg. Dit was sneu voor de koper aangezien de Bitcoins die op moment van het sluiten van de koopovereenkomst zo’n acht euro deden in 2014 voor meer dan 900 euro per Bitcoin van de hand gingen. Tel uit je verlies! De koper wendde zich vervolgens tot de rechtbank met het verzoek die schade te vergoeden en beriep zich daarbij op artikel 6:125 van ons Burgerlijk Wetboek. Dit artikel stelt dat schade die is ontstaan doordat “na het intreden van het verzuim de koers van het geld tot betaling waarvan de verbintenis strekt, zich ten opzichte van die van het geld van een of meer andere landen heeft gewijzigd” dient te worden vergoed. De koper stelde zich dus op het standpunt dat Bitcoins geld zijn, dat de overeenkomst er eentje was waarbij verkoper zich verplicht had tot betaling van een geldsom, dat hij door koper’s verzuim om alle gekochte Bitcoins te leveren wisselkoersschade had geleden, en dat het wetboek expliciet stelt dat die schade vergoed dient te worden.

Door het inroepen van artikel 6:125 zag de rechtbank zich voor de vraag gesteld of Bitcoins geld zijn in de zin van de genoemde afdeling uit het Burgerlijk Wetboek. Immers, indien Bitcoins geen geld zijn dan kan het ingeroepen wetsartikel het verzoek om een schadevergoeding niet schragen. Tot ontstentenis van Bitcoinend Nederland maakte de rechtbank korte metten met de stelling dat BItcoins een geldmiddel is zoals bedoeld in het Burgerlijk Wetboek. De rechtbank komt daarvoor met de volgende argumentatie:

Volgens het BW kan een geldsom giraal (per giro of bank) en chartaal (cash) worden voldaan. Bitcoin betalingen lopen niet via een bank of een bankachtige instelling, en dus kunnen Bitcoin betalingen niet als een vorm van girale betaling worden gezien. Voor chartale betaling dient er volgens de wettekst sprake te zijn van “gangbaar geld”. De bedoeling van de wetgever (zoals afgeleid uit de parlementaire discussie ten tijde van de invoering van het wetboek) was dat de vraag of iets “gangbaar geld” is hoofdzakelijk afhangt van de vraag of het een wettig betaalmiddel is. Bij de invoering van de Euro is wettelijk vastgelegd dat deze met uitsluiting van alle andere geldmiddelen het enige wettige betaalmiddel in Nederland is. Daabovenop komt dat de Minister in antwoord op kamervragen zich op het standpunt heeft gesteld dat Bitcoin geen wettig betaalmiddel is.

“QED”, aldus de rechtbank: Bitcoins zijn geen geld. Niet leuk voor de koper die zijn eis tot een hoge schadevergoeding afgewezen zag worden.

Bitcoin-minnend Nederland was natuurlijk niet blij met deze uitspraak en zinde dan ook op mogelijkheden om in hoger beroep te gaan, daarbij ondersteund door diverse juristen die de uitspraak van de rechtbank niet deelden. Helaas bleek de gedaagde in de originele rechtszaak met de noorderzon te zijn vertrokken, zonder achterlating van geld of goederen waarop de koper bij winst in het hoger beroep beslag zou kunnen leggen. De koper zag dan ook al aankomen dat hij zelfs bij winst in een hoger beroep naar zijn schadevergoeding zou kunnen fluiten. Om die reden zag hij dan ook geen heil in een dure tweede rechtsgang. De Bitcoin gemeenschap is vervolgens een inzamelingsactie gestart om het hoger beroep te financieren: https://bitcoinisgeld.org. Op moment van schrijven loopt dat hoger beroep en is het wachten op de uitspraak van het hof.

Dus: Bitcoin is vooralsnog geen geld. Wat is Bitcoin dan wel? Volgens de rechtbank Almelo dient Bitcoin te worden gezien als een ruilmiddel. Weliswaar een ruilmiddel met een waarde, zoals bijvoorbeeld goud of een nationale bioscoopbon, maar geen wettig betaalmiddel. Nu heeft in ons rechtssysteem een uitspraak als deze geen sterke precedentwerking, maar geheel zonder gevolgen is hij ook weer niet. Het wachten is dus op de uitspraak in het hoger beroep. Mocht dit ook ongunstig uitvallen dan kan er eventueel nog cassatie bij de Hoge Raad worden ingesteld. En als dat vervolgens ook nog ongunstig uitvalt ligt het laatste woord bij regering en parlement om de wettelijke regelingen aan te passen. We wachten vol spanning af.

P.S.

Q: Maar Jos, wat vindt jij er nu van? Is Bitcoin geld of niet?<br/> A: Ik vind het dictum van de rechtbank wel correct, maar de redenering is niet erg sterk. Daar kan wat mij betreft nog wel een en ander aan worden verbeterd. Onze Grondwet zegt in artikel 106 “De wet regelt het geldstelsel.” Alhoewel over grondwetartikelen altijd wel te discussiëren valt lijkt dit artikel me toch maar voor een uitleg vatbaar. Het komt mij voor dat de gedachte dat Bitcoin geld zou zijn voortspruit uit de nogal vage en over diverse wetten en regelingen verspreide definitie van wat geld en wettige betaalmiddelen nu eigenlijk zijn. Opschoning en verduidelijking van die wet- en regelgeving zou wellicht aanbeveling verdienen. Over de vraag of Bitcoin geld zou moeten zijn ben ik nog niet uit. Ons monetaire systeem lijkt in ieder geval niet verenigbaar met het proces van Bitcoin mining. Ik snap dat het sommige Bitcoin volgelingen juist daarom te doen is, maar ik weet het nog zo net niet…

Jos Visser is software engineer bij Google en studeert rechten aan de Open Universiteit.

18 reacties

  1. Tja, wat is geld eigenlijk? Geld is een ruilmiddel zodat je goederen van waarde en arbeid kunt vastzetten in een bepaalde waarde-eenheid die je vervolgens weer kunt gebruiken om goederen en arbeid mee te betalen. Het is b.v. handiger dat een wapensmid die net een nieuw schild heeft gemaakt voor een ridder betaald wordt met twee goudstukken en 5 zilverstukken dan met 1 geit en 8 kippen. 🙂 En tegenwoordig is dit ruilmiddel een electronisch goed geworden en dus enorm compact om te beheren. En naar mijn mening zijn bitcoins een dergerlijk ruilmiddel. Een betaalmiddel. Het verschil met euros en dollars is echter dat het geen wettig betaalmiddel is en dus minder bescherming heeft. Dat betekent niet dat het geen geld is. Het betekent alleen dat de wet dit middel niet extra beschermt. Blijft nog steeds de vraag open wat geld precies is, want een betaalmiddel is nog geen geld.

  2. Sja, uiteindelijk zijn die vrolijk gekleurde briefjes die wij “geld” noemen alleen maar iets waard omdat wij dat ooit met ons allen zo afgesproken hebben. Ze hebben verder geen intrinsieke waarde van zichzelf, zoals vroeger goud- en zilverstukken, aangezien Nederland de goudstandaard lang geleden al losgelaten heeft.

    Uiteindelijk was die afspraak “wij betalen elkaar met vrolijk gekleurde vodjes papier” kennelijk zo gewoon geworden (algemeen aanvaard) dat ’t handig leek om ’t opschrijven in een groot boek en daar dan “wet” boven te zetten. (vat ik ’t verhaal daarmee te gesimplificeerd maar verder correct samen?)

    Dat betekent dat – even aannemend dat de opmars van de bitcoin doorzet – het simpelweg een kwestie van tijd is voordat bitcoin geld wordt, want dat hangt kennelijk af van of wij met ons allen het geld vinden (algemeen aanvaard). De jumbobomber wou betaald worden in bitcoins, dus kennelijk is de bitcoin voorlopig nog op de goede weg richting geldstatus. Wel sneu voor de persoon die nou z’n geld kwijt is overigens. Maar da’s het risico als je investeert in iets wat nog zo (relatief) jong is.

    1. Zetten bitcoins nog wel steeds in een opmars? Volgens mij komt de bitcoins in Nederland bijvoorbeeld alleen nog maar in het nieuws omdat de Jumbo bomber een afkoopsom in bitcoins eist. Dat lijkt me een teken aan de wand dat de bitcoin gedoemd is. Bitcoins zijn blijkbaar het populairste in met name de onderwereld voor het doen van criminele geldtransfers omdat bitcoin wallets anoniem zijn in tegenstelling tot bankrekening. In de toekomst zullen overheden die criminele geldstromen willen aanpakken en dus zullen ze ook de bitcoin gaan aanpakken met regulering en als de bitcoin community zich daaraan onttrekt zelfs met verboden. De bitcoin zal dus ofwel een gereguleerde munt worden waarmee de anonimiteitvan de gebruikers deels zal verdwijnen of zal alleen nog maar een ondergrondse munt zijn voor crimineel en zwart geld.

      1. Zou kunnen, ik zit niet echt in de wereld van de bitcoin. Maar, de schijnbare veroordeling omdat het wellicht populair zou kunnen zijn in de onderwereld vind ik een beetje onlogisch. Ik heb zo’n vermoeden dat de euro een heel stuk populairder is, en die accepteren we ook gewoon.

        Overigens, de opmerking van Martijn even verderop, dat bitcoin geen geld is maar een virtuele delfstof vind ik een hele goeie. Dat zou de bitcoin op een gelijksoortig pad zetten als de eerste goud- en zilverstukken. Reallife geld is tenslotte ook uit delfstoffen ontstaan.

        Ik ben benieuwd naar de toekomst van virtuele valuta, het feit dat je een valuta kunt maken die onafhankelijk is van de ogenschijnlijk soms supersmerige trucjes van de hyperrijke wereldelite en de grote internationale banken zal bij veel mensen hun hart sneller doen kloppen. Of de bitcoin of één van de andere virtuele valuta de toekomst is, weet ik niet. Maar het zal ongetwijfeld een interessante ontwikkeling worden om te mogen observeren.

  3. Belangrijk onderdeel (denk ik) van het concept ‘geld’ is dat het een waardemiddel is dat door een betrouwbare (ahum) organisatie gesteund wordt (de staat) en bescherming geniet tegen vervalsing – door bijvoorbeeld echtheidskenmerken. Of Europa, als we het over de euro hebben. En daar zit een groot verschil met bitcoins: deze kun je zelf maken. Duurt even, maar het kan. En hoewel sommige bitcoiners zeggen dat het berekenen van een bitcoin veel energie kost is dat nog geen vergoelijking om je eigen wettige betaalmiddel te mogen maken. De bescherming tegen vervalsing lijkt er wel te zijn bij bitcoins; alleen lijkt er nog geen organisatie a la een overheid te zijn die bitcoins de noodzakelijke steun en garanties kan geven. Ik begrijp de wens van bitcoiners om minder afhankelijk van staat en banken te worden. In het verleden is al meermalen gebleken dat (met name banken) er misbruik gemaakt kan worden van ‘het systeem’ door kunstmatig rentes en wisselkoersen te beinvloeden. Met Bitcoins is dit bijna onmogelijk, hoewel er natuurlijk altijd een risico blijft zolang er een wisselkoers bestaat tussen bitcoins en wettelijke betaalmiddelen.

    Ik kan dus meegaan in het oordeel van de rechter. Misschien is de argumentatie niet helemaal juist, maar naar mijn mening het oordeel wel. Benieuwd wat het hoger beroep oplevert.

  4. Ik las wel dat allerlei instanties (FED?) Bitcoin wel een goed idee vonden. Daar begrijp ik niets van. In de middeleeuwen had iedere stad zijn eigen munt. En dat dat overgegaan is op staten en zelfs enige tijd op een internationaal orgaan (Bretton Woods) is niet voor niets. Dat die staten falen in hun betrouwbaarheid is geen reden om dan maar de bitcoin te omarmen. Zie verder Marx “Das Kapital”.

  5. Ik neem aan dat eiser zich wel op een ander artikel had kunnen beroepen? Als het om schade (misgelopen koerswinst) door tenonrechte niet of te laat geleverde aandelen of edelmetalen o.i.d zou gaan, zou je die schade toch ook moeten kunnen verhalen?

  6. Goed artikel. Inmiddels is er een uitspraak van het Europese Hof waarin volgens onderstaand artikel gesteld wordt dat “…hoewel bitcoins niet wettelijk gewaarborgd en gecontroleerd worden, zij vanuit btw-oogpunt dezelfde functie als wettige betaalmiddelen vervullen. Het bezit van bitcoins heeft immers geen ander doel dan de bitcoins wederom te gebruiken als betaalmiddel. Zij dienen daarom volgens het beginsel van fiscale neutraliteit in principe gelijk te worden behandeld.” http://www.taxence.nl/fiscaal-nieuws/nieuws/fiscaal-nieuws/geen-btw-bij-ruil-van-bitcoin-tegen-traditionele.102583.lynkx

  7. Meegedaan met de introductie van een “alt-coint”. Interessant om mee te maken. Vanaf het moment dat iemand 10 miljoen munten inruilt voor een Steam-spelletje, tot de eerste “beursgang” voor 4 Satoshicenten (maakte 1 miljoen munten ongeveer 50$ waard). Het is letterlijk: wat de gek ervoor geeft.

    De munt is nu over haar hoogtepunt heen en niemand wil mijn miljoenen munten kopen. Het voelde mij nog het meeste aan als aandelen in een abstract concept: Een community/markt en vertrouwen (in de toekomst, in de markt).

    Bitcoin-minnend Nederland zit niet te wachten op wetten die Bitcoin hetzelfde gaan zien als geld. Denk ook aan inkomstenbelasting.

    Tot slot is die alt-coin markt een speeltuin voor manipulators: Spionnen, hackers, voorkennis, artificiele pump & dump schemes, pre-mining, astroturfing. Net echt 🙂

    There’s a tiny island called Yap out in the Pacific Ocean. Economists love it because it helps answer this really basic question: What is money?

    http://www.npr.org/sections/money/2011/02/15/131934618/the-island-of-stone-money

      1. Zijn de inkomsten uit bitcoins belastbaar, of de bitcoins zelf ook? En hoe gaat men om met de waardebepaling? Moet ik belasting betalen over magisch internetgeld dat eerst wel geld en nu niets meer waard is?

        1. Wanneer je Bitcoins(*) minet denk ik dat dat de resultaten door de belastingdienst als inkomsten gerekend worden, maar dat betekent dat je de gerelateerde uitgaven weer als kosten mag aftrekken.

          Andere inkomsten in Bitcoins zul je op een redelijke manier moeten vertalen naar Euro’s en een Bitcoin saldo hoor je bij je bezittingen (vermogen) op te geven.

          (*) of een andere virtuele valuta

          1. Het blijft een raar idee. In plaats van hashes zouden we ook het aantal letters in reacties op dit blog als valuta kunnen beschouwen. Deze hebben dan een ruilwaarde voor zij die eraan meedoen. Kun je letters inkopen voor 12 miljoen Euro als je als nieuweling een reactie wil plaatsen. Zou een duur belastinggeintje worden. Er zit een grijs gebied voor een virtuele valuta gekoppeld wordt aan de dollar via een exchange. Daarvoor is het meer een hebbedingetje.

            Norton also issued his own money to pay for his debts, and it became an accepted local currency in San Francisco. These notes came in denominations between fifty cents and ten dollars; the few surviving notes are collector’s items.

            https://en.wikipedia.org/wiki/Emperor_Norton

  8. De hele “Bitcoin is geld” actie is nogal omstreden binnen de Nederlandse Bitcoin-community. Persoonlijk maak ik me zorgen over het mogelijke gevolg dat Bitcoin ook gezien zal worden als “elektronisch geld” zoals bedoeld in de Wet Financieel Toezicht: dan krijgen Bitcoin-dienstverleners allerlei Big Brother-achtige eisen, waar ze in de praktijk niet aan kunnen voldoen. Verder ben ik meer geïnteresseerd in wat je er mee kunt doen dan in hoe je het noemt.

    De discussie wat breder trekkend: waarom maakt de wet überhaupt onderscheid tussen geld en niet-geld? Waarom kunnen voor ruilhandel niet de zelfde regels gelden als voor betaling met “geld”? Zelfs zoiets als “wettig betaalmiddel” is in principe niet nodig: ik geloof dat ze in Schotland een soort regel hebben dat ieder “redelijk” middel door schuldeisers geaccepteerd moet worden voor aflossing van schulden. Je kunt dat “redelijk” best context-afhankelijk invullen.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.