Mag je eigenlijk wel ‘fotoshoppen’ zeggen van het merkenrecht?

adobe-photoshop-fotoshop-eisenEen lezer vroeg me:

Op een forum voor foto-hobbyisten waar ik kom, is discussie ontstaan over de term “fotoshoppen”. De moderator verbiedt ons dit te zeggen, omdat het in strijd is met het merkrecht op Photoshop van Adobe. Maar dat is toch een gewone Nederlandse term voor “een foto digitaal aanpassen”?

“Photoshop” is inderdaad een merk van het Amerikaanse bedrijf Adobe, en het product dat ze onder dit merk verkopen is zó populair en bekend dat het welhaast een synoniem is geworden voor “digitale bewerking van foto’s”.

Je zou zeggen dat zulke bekendheid mooi is, maar merkenrechtelijk is dit een probleem: als een naam een synoniem is geworden voor een activiteit- of productsoort, dan kan het geen merk meer zijn. Een basisregel uit het merkenrecht is namelijk dat een term ‘onderscheidend’ moet zijn, oftewel je moet op basis van die naam kunnen zeggen “oh wacht, dit is dat product van Adobe en dan is dát het opensourceproject voor beeldbewerking”. Met “Photoshop” en “GIMP” gaat dat in principe goed, dus in principe zijn beide geldige merknamen.

In principe, want “to photoshop” en de Nederlandse termen “fotoshoppen” of iets denigrerender “fotosoepen” hebben nauwelijks nog een band met Adobe’s beeldbewerkingssoftware. Het gaat daar om de activiteit van het beeldbewerken, en het is geen automatisme dat je dat met het pakket Photoshop van Adobe doet. De term wordt hier dus gebruikt als synoniem voor die activiteit.

Het is merkinbreuk om een merknaam zo te gebruiken dat daarmee “afbreuk wordt gedaan aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk”. Ook als je dat niet op commerciële basis doet, bijvoorbeeld door in een forum te zeggen “dat is een hele slechte fotosoep” in reactie op iemands gepruts in Microsoft Paint.

Echter, dat vereist wel dat die merknaam onderscheidend vermogen hééft. Als hij dat niet heeft, kan het geen geldig merk zijn en inbreuk op een ongeldig merk is natuurlijk onmogelijk. Dit is dus waar het verhaal vandaan komt dat “merkhouders hun merk moeten verdedigen”: als ze dat niet doen, wordt de term wellicht zo vaak als algemene term gebruikt dat deze zijn onderscheidend vermogen verliest.

De vraag is dus: is de term “fotoshoppen” iets dat mensen nog steeds aan Adobe toerekenen (“oh ja, daar heeft iemand zijn Adobe-software even aangeslingerd” en/of “waarom zeg je fotosoep, dit is toch met Paint gemaakt”), of is het echt een synoniem voor digitale beeldbewerking? In het laatste geval is het géén geldig merk meer en mag iedereen dus zeggen dat dingen gefotoshopt dan wel -gesoept zijn.

Arnoud

28 reacties

  1. Dan mag er op dat forum zeker ook geen aspirientje gebruikt worden, maar alleen pijnstillers? En wordt de luxaflex niet neergelaten, maar worden alleen de jaloezieën gesloten? En zo zijn er nog wel meer voorbeelden te bedenken waar een merknaam een soortnaam is geworden.

    Ik denk dat de moderator in kwestie gewoon bang is voor blafbrieven van Adobe.

  2. Fotoshoppen lijkt me inmiddels al aardig ingeburgerd, en algemeen gebruikt. Ik gebruik zelf bijna altijd de GIMP voor dit soort klusjes, maar ik noem het voor buitenstaanders soms voor het gemak toch “fotoshoppen”. Hoe zou ik het anders moeten noemen?

    Ik vind het storend dat een fabrikant beperkingen zou kunnen opleggen aan de uitingsvrijheid van het algemene publiek. Dat ze een concurrent kunnen verbieden om de zelfde merknaam te gebruiken, OK, dat komt de communicatie ten goede. Maar waarom zouden willekeurige derden de merknaam niet mogen gebruiken zoals ze willen?

    En wat die forumbeheerder betreft: het klinkt mij een beetje overdreven voorzichtig in de oren, maar aan de andere kant weet je het maar nooit, met de IP-wetgeving die we op dit moment hebben. Bijkomend voordeel is wel: misschien worden mensen nu een beetje creatiever, en komt er eindelijk een goed product-neutraal alternatief woord voor “fotoshoppen”. Zelf stoor ik me vooral aan het woord “fotoshoppen” omdat het in mijn ogen een soort sluikreclame is voor dat bepaalde product. Weet iemand een mooi alternatief woord?

      1. Ik geloof niet dat het gebruik van het werkwoord ‘photoshoppen’ het merkenrecht op ‘Photoshop’ schendt, of je het nu gebruikt voor beeldbewerken met Photoshop of voor beeldbewerken in het algemeen – behalve als dat gebruik misleidend is, bijvoorbeeld suggereert dat er Photoshop wordt gebruikt terwijl dat niet het geval is. Daar is meestal geen sprake van.

        Ik geloof ook niet dat doordat mensen het werkwoord ‘photoshoppen’ gebruiken het merkenrecht op ‘Photoshop’ verdund wordt. Het merkenrecht heeft alleen betrekking op zakelijk gebruik; pas op het moment dat iemand in een zakelijke uiting de term ‘photoshoppen’ gebruikt terwijl het niet over het gebruiken van Photoshop gaat wordt het merkenrecht op Photoshop geschonden, en volgens mij wordt ook pas dan pas het merkenrecht op Photoshop verdund. Maar het werkwoord ‘photoshoppen’ wordt niet zakelijk gebruikt om beeldbewerken mee aan te duiden, het gaat uitsluitend om een informele term, net zoals bij ‘googelen’ en ‘luxaflex’. Het is dan ook niet eerlijk om een merk nietig te verklaren op grond van zulk informeel generiek gebruik – ik vind zulk gebruik juist een blijk van de kracht en waarde van het merk.

      2. Maar iedereen hééft het over fotoshoppen. Net zoals iedereen (zoals al aangestipt foor SQB) het heeft over luxaflexen, aspirientjes, bako’s en googlen. Dat is in de praktijk de last die je als bedrijf simpelweg te dragen krijgt als je product zo succesvol wordt.

    1. Noem het dan “GIMPen” in plaats van fotoshoppen, dat bekt best goed. Alternatieven voor fotoshop komen moeilijk van de grond omdat iedereen de term fotoshoppen gebruikt. Zeker in de Opensource community zou je gewoon de naam van het betreffende programma moeten gebruiken om “exposure” te gunnen aan degene die het toekomt.

      1. In mijn ervaring komen deze alternatieven niet van de grond omdat ze gewoonweg niet bieden wat mensen in een applicatie als deze zoeken. Dat hoeft uiteraard niet altijd te zijn wat men ook daadwerkelijk nodig heeft, maar Photoshop heeft de lat wel hoog gelegd en elk alternatief zal hiermee onvermijdelijk vergeleken worden. Ook als dat alternatief veel goedkoper of zelfs gratis is.

        Ik houd de concurrenten van Photoshop nauwlettend in de gaten en op dit moment zie ik (als Mac gebruiker) Affinity Photo als de meest serieuze concurrent. Deze applicatie komt echt een heel eind in het benaderen van het brede spectrum aan Photoshop-functionaliteit, en dat voor een luttele 50 Euro. Helaas mis ik ook in de laatste versie nog een aantal zaken die ik veel gebruik dus zal ik de overstap nog niet willen maken. Maar zodra de resterende gaten worden gedicht, kunnen ze mij zeker tot hun klantenkring rekenen. Met CS6 als aflopende zaak, en een hartgrondige afkeer van het Creative Cloud concept zijn mijn dagen met Photoshop geteld.

  3. Ikzelf interpreteer het werkwoord ‘fotoshoppen’ als het algemene begrip terwijl ‘Photoshop’ voor mij duidelijke associaties heeft met het specifieke softwarepakket. Om dat extra duidelijk te maken kun je in de schrijftaal het werkwoord laten beginnen met een ‘f’.

  4. Enkel mensen met een grafische of technische achtergrond linken ‘fotoshoppen’ met Adobe. Voor de man in de straat is dat gewoon het digitaal bewerken van plaatjes.

    Zoeken naar alternatieven of andere woorden is een achterhoedegevecht. Het is een verloren zaak om dit nog uit het collectief geheugen te krijgen. Hoewel ik naast fotoshoppen ook wel vaak ‘digitaal bewerkt’ hoor of lees in de media hier in Vlaanderen. Maar dat geld voor veel van die gegeneraliseerde merken. Veel mensen zeggenn dan wel latoflex, kuloxen, aspirines, bulex, jeep ,… in de krant en het journaal gebruikt men toch liever algemenere, ‘nettere’ varianten.

  5. Hetzelfde geldt tegenwoordig ook voor powerpointpresentatie als generieke term voor een “gebeamerde” presentatie. Ook al is het het achterliggende formaat pdf, odp of html en de gebruikte software een pdf-renderer zoals (daar is hij weer!) Adobe Reader, SumatraPDF, LibreOffice Impress of een generieke webbrowser.

    1. “Schat, doe jij de luxaflex even naar beneden?” Het ‘klassieke’ niet internet voorbeeld…

      Ja powerpointpresentatie is standaard geworden voor presentaties met computer gestuurde slides. Helaas is het ook synoniem voor computer gestuurde lijstjes met bulletpoints. Het door Powerpoint best gefaciliteerde slide ontwerp is zo’n beetje het slechtste wat je jouw presentatie aan kan doen.

      1. Als de kwaliteit van je presentatie meer afhangt van het grafisch ontwerp van de slides dan van je eigen vermogen om een boeiend verhaal te vertellen heb je sowieso “ruimte voor groei” qua presentatievaardigheden…

        1. Het gaat zo wel heel erg off-topic, maar …

          Waar het mij om gaat is dat mensen overboard gaan met powerpoints, waardoor de points hun power verliezen. Ieder presentatie waarbij je hoort ‘Na afloop krijgt u de presentatie op papier zodat u deze kunt nalezen’ weet je van te voren is een slechte.

          Het hele verhaal staat op de slides, de aanwezigen gaan die lezen en missen half jouw verhaal. Of als ze zoals ik zijn, komen helemaal niet meer en nemen alleen de handouts mee.

          Slides moeten juist spaarzaam gebruikt worden om de belangrijke punten te benadrukken of om afbeeldingen/grafieken weer te geven die jouw verhaal ondersteunen. De slides moeten niet het hele verhaal vertellen. Als je al handouts wil, maak dan een aparte slide set daarvoor. Dan ben je meteen niet meer beperkt door de leesbaarheid achter in de zaal.

  6. Kun je niet gewoon stellen dat wanneer iets in het staatswoordenboek (die dikke) is opgenomen het gewoon een woord is wat je mag gebruiken? De meeste bedrijven zouden overigens strontjaloers zijn als hun product zo veel naamsbekendheid heeft dat het gebruikt wordt als werkwoord… En mag het wel als je Fotoshopt in plaats van PHotoshopt?

    1. De meeste grote bedrijven maken naast hun trots plaats voor een jubelsprong als ze een juridisch slaatje kunnen slaan uit het hun in de schoot geworpen succes… Ik bedoel: de software is hen niet in de schoot geworpen, maar de inburgering van hun productnaam wel…

  7. Eerst en vooral denk ik dat de woorden “Photo” en “Shop” niet onder het merkenrecht kunnen vallen omdat deze woorden te algemeen zijn. Toch? Blijft over hoe uniek de betekenis van de combinatie nu eigenlijk is. En ja, ook die combinatie “Photoshop” is gewoon een algemeen woord. Een foto-winkel. Ofwel, een winkel waar je foto’s kunt bestellen. Toch? Dus echt goed te beschermen lijkt het merk mij niet. Het woord “Shop” is niet alleen een winkel maar ook een plaats waar men producten maakt en repareert. Dat maakt deze naam eigenlijk best algemeen, ook in combinatie met het woord Photo. Als merknaam lijkt het mij dan ook onhoudbaar zolang men maar photoshop zonder hoofdletter gebruikt. Volgens mij is Photoshop nooit een geldig merk geweest, simpelweg omdat het woord voorheen al bestond in de Engelse taal…

    1. Nee. Het is geen kwestie van kijken of een gebruikte letterreeks identiek is aan “Photoshop”, het gaat er ook om hoe dat woord gebruikt wordt. Alleen als je “Photoshop” gebruikt om het te hebben over iets wat je met het pakket Photoshop kunt doen, gebruik je (volgens mij) het woordmerk “Photoshop”. Als ik datzelfde woord zodanig gebruik dat er geen schijn is dat ik daar het merk mee bedoel, kan er ook geen sprake zijn van inbreuk op het recht op dat merk.

  8. of is het echt een synoniem voor digitale beeldbewerking? In het laatste geval is het géén geldig merk meer en mag iedereen dus zeggen dat dingen gefotoshopt dan wel -gesoept zijn.

    En stel nou dat dit universeel gebruik door iedereen wordt erkend, mogen concurrenten van Adobe dat dan ook in hun reclame gaan gebruiken of op de verpakking zetten? “Met de nieuwe SuperPainter 4.0 kunt u naar hartelust fotoshoppen!” Of bestaan hier weer strengere regels voor?

    BTW: de optie “Stuur me een mail bij nieuwe reacties,” werkt bij mij nooit.

    1. Volgens mij mag dat pas als het gebruik zelfs zo universeel is dat concurrenten het op de verpakking en in reclame gebruiken zonder dat er mensen denken dat daarmee het gebruik van Adobe Photoshop wordt bedoeld. En zo universeel is het volgens mij nog absoluut niet.

      Een beetje een kip-ei-probleem dus.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.