Museum claimt copyright op foto’s van schilderijen zonder auteursrecht

blackboard-zwarte-lijst.jpgSoms denk je: nee, al die rants over auteursrecht, ik overdrijf. Het is gewoon een recht als alle andere, en het is internetgekkigheid waardoor het allemaal zo raar lijkt soms. En dan lees je “Een Duits museum klaagt Wikimedia aan omdat daar foto’s op staan van schilderijen zonder auteursrecht. Het museum is het niet eens met opname van deze foto’s in de Wikimedia Commons, en stelt dat de foto’s wél onder auteursrecht rusten omdat, eh, ja waarom eigenlijk?

Auteursrecht verloopt 70 jaar na de dood van de maker. Wat je daar ook van vindt: een portret uit 1862, geschilderd door de in 1886 overleden Caesar Willich, is nu in het publiek domein. Daar is geen twijfel over mogelijk.

Toch vindt het Mannheimer Museum dat zij rechten heeft op de foto’s die Wikimedia heeft opgenomen. Er zit meer achter dan alleen “auteursrecht want wij verdienen geld in de souvenirshop”: Heise meldt dat men de “Lichtbilder”-regeling uit het Duitse auteursrecht inroept (72 Urhebergesetz) dat bepaalt dat op foto’s een termijn van 50 jaar na eerste publicatie zit. (Dat mag van Berne.) En die foto’s zijn nog geen 50 jaar oud.

Leuk geprobeerd natuurlijk, maar er zit nog wel één voorvraag bij: is er enige creativiteit te ontwaren in de foto? Want zonder eigen intellectuele creatie van de maker is het onmogelijk een auteursrecht te claimen, zo bepaalde het Hof van Justitie alweer een paar jaartjes terug. Onze geschriftenbescherming sneuvelde om die reden – het enige criterium daarvoor was “het staat op schrift” en dat mag niet van het Europese auteursrecht.

Waar is de creativiteit in een foto van een schilderij? De handboekjes auteursrecht roepen bij die vraag standaard enigszins plichtmatig dingen als lichtinval, hoek, schaduw of sluitertijd en dat geloof ik graag maar bij een foto van een schilderij met niets meer of minder dan het schilderij? Een foto die identiek zou zijn aan een vergelijkbare foto van een ander? Nee, dat gaat hem niet worden. Deze foto’s zijn publiek domein, punt.

(RTL zet dan weer © Wikimedia Commons bij een plat screenshot met een foto van een publiekdomeinschilderij, wtf.)

Arnoud

42 reacties

  1. Wel grappig. Je kunt als museum (eventueel) zelf foto’s maken verbieden (vanwege souvenirs, soms lichtbeschadiging). Maar een in opdracht gemaakte en gepubliceerde foto kun je alsnog vrijelijk gebruiken.

    1. Museum kan verbieden dat je statief gebruikt (want last voor anderen) of flits (want schadelijk voor schilderij), maar als jij op een rustig moment precies recht voor een schilderij gaat staan en een foto maakt zonder flitser of scherpstel-lampje, zou ik niet weten op basis waarvan ze dat mogen verbieden.

            1. Maar wat dan als ze je niet laten weggaan voordat je de foto hebt gewist? Je schendt hun regels, dus eisen ze je camera op om de foto te wissen. Doe je dat niet, dan houden ze je aan en dan is het te hopen dat Oom Agent de wet kent, anders ben je nog wel enkele uren bezig met een discussie. Ik kan mij best voorstellen dat veel mensen zich op deze manier laten intimideren. Vervelender is dat je geen schadeclaim kunt indienen want er zit geen auteursrecht op een foto van een schilderij, dus heb je ook geen schade. De verloren tijd komt omdat je de regels hebt geschonden. Ofwel, een museum kan rustig eisen dat je de foto wist en daarmee zelf een onrechtmatige daad mee begaat. Want wat kun je er wettelijk aan doen?

              1. @ Wim: Door het fotograferen overtreedt je de huisregels. Dan mag het museum je eruit zetten o.g,v. de huisregels. Vertrek je ondanks uitdrukkelijk daartoe gevorderd niet, dan pleeg je huis/lokaalvredebreuk en mag Oom agent je meenemen. Als het museum eist dat je je foto wist, dan hebben ze daarvoor geen rechtsgrond. Je daarvoor toch vasthouden is m.i. dan wederrechtelijke vrijheidsberoving en dat is volgens mij nog wat ernstiger dan huis/lokaalvredebreuk.

                1. Kan wel, maar waar het om gaat is dat zij eisen dat je de foto wist en jij weigert. Dan kunnen ze je staande houden op grond van het feit dat jij verdachte bent van een misdrijf. (Auteursrechten schenden is immers een misdrijf.) Ofwel, de politie komt erbij maar die weet op dit gebied ook niet wat de wet voorschrijft en dus willen ze het verder onderzoeken op het bureau, tenzij jij meewerkt en de foto wist. Je zit dan even vast terwijl de bureaucratie even gaat nakijken in hoeverre je strafbaar bent. Mogelijk dat het daarbij zelfs voor een rechter wordt voorgelegd. Het kost je allemaal veel tijd en ergernis, plus het is niet best voor je reputatie. Maar goed, je komt uiteindelijk wel weer vrij maar wat heb je eraan? Hoe krijg je dit gecompenseerd? Niet van het museum want zij dachten dat jij een misdrijf beging. Uiteindelijk moet je bij Justitie aankloppen en dan wens ik je heel veel succes. Maar dan heb je nog wel die foto kunnen behouden… Is het dat waard? Je hebt immers geeneens auteursrechten over die foto, want hij is niet creatief! Nee, het museum kan dit dus redelijk straffeloos eisen met een redelijk stevig swangmiddel (politie) erbij.

                  1. Laat ze mij maar staande houden dan, ieder geweld wat ze gebruiken bij het proberen mij tegen te houden om te vertrekken zal ik met gepast geweld afweren. En uiteindelijk kunnen ze een aanklacht wegens mishandeling, wederrechtelijke vrijheidsberoving en/of eigenrichting verwachten. Laat ze de politie maar roepen, dan kunnen ze meteen hun eigen graf graven met de verklaring die ze de politie geven.

                    Er zal toch echt sprake moeten zijn van een strafbaar feit voor ze een burgerarrest kunnen doen. Geen strafbaar feit geen grond voor burger arrest, dus wederrechtelijk vrijheidsberoving, geen legitimatie voor het gebruikt van enig geweld etc …

                    1. Kan wel, maar je komt er niet ver mee. Copy/paste van deze website:

                      Op grond van artikel 53 van het Wetboek van Strafvordering is bij ontdekking op heterdaad iedereen bevoegd een verdachte aan te houden. De aangehoudene moet wel “onverwijld” aan de politie worden overgedragen. Om te voorkomen dat de verdachte de benen neemt, mag de aanhouder dwang uitoefenen, bijvoorbeeld door hem tegen de grond te houden. Het gebruikte geweld mag niet verder gaan dan nodig is om te bereiken dat de verdachte er niet vandoor gaat. Het is toe te juichen dat dagelijks burgers van deze bevoegdheid gebruik maken. Zowel politiemensen als officieren van justitie zijn in de praktijk coulant tegenover burgers die het initiatief hebben genomen om iemand aan te houden.
                      Kortom, het personeel roept de bewaker, de bewaker werkt je tegen de grond en gaat bovenop je zitten en als jij dan geweld gaat gebruiken tegen die bewaker heb je een redelijke kans om zelf vastgezet te worden wegens geweldpleging! Zoals gezegd, Justitie is redelijk couland ten opzichte van het geweld dat burgers gebruiken om een verdachte aan te houden. En verdachte betekent nog niet dat je schuldig bent. Je wordt alleen geacht te blijven tot de politie eraan komt. Als je dat weigert mag men gewoon dwang gebruiken en nee, hen aanklagen wegens geweldspleging en vrijheidsberoving zal je niets opleveren. En ja, er is sprake van een strafbaar feit! Ze hebben je op heterdaad betrapt bij het begaan van een auteursrechten-inbreuk. Dat ze zich daarbij vergissen maakt niets uit. Ze dachten dat er sprake was van een misdrijf dus hun ingrijpen zal door Justitie worden gewaardeerd!

                      1. W.A., spreekt nu de pragmaticus of de jurist?

                        Het kan toch niet zo zijn dat je maar in het wilde weg mensen kunt gaan aanhouden omdat je denkt dat er een misdrijf is gepleegd. ‘O, was het geen misdrijf? Hihi, ik heb nu eenmaal niet zoveel verstand van wetten, sorry…’

                        En zeker van een museum verwacht je een meer dan gemiddelde kennis van het Auteursrecht.

                        En sowieso is het MAKEN van de foto geen auteursrechtinbreuk, alleen het publiceren daarvan. Waar is het misdrijf? Dus burgerarrest? Ik dacht het niet.

                        (En als ik iemand drugs zie verkopen op straat, en ik doe een burgerarrest, dan krijg ik waarschijnlijk klappen, en het OM zal zeggen: Moet je maar niet zo stom zijn)

                        1. Tuurlijk kan dat wel, als je maar bullebak genoeg bent. De meeste mensen zullen toegeven om zich alle gedoe en joost mag weten wat voor kosten niet op de hals te halen. Het percentage mensen dat in zo’n situatie uit het hoofd weet wat rechtmatig is en wat niet, is heel erg klein. Als een intimiderend uitziend figuur in een beveiligersuniform zegt dat je de wet overtreedt, zullen leken als ik hemhaar gewoon geloven, en eieren voor ons geld kiezen. Wim heeft dat uitstekend gezien.

                        2. De Realist spreekt! Mensen kunnen zich vergissen en het museumpersoneel kan hiermee dus de fout in gaan. Hadden ze het moeten weten dat wat jij deed niet strafbaar is? Wel, als er in het museum ook werken hangen van een recente datum waar het copyright nog op zit, dan niet. Het fotograferen van die werken is dan te verbieden. Met het maken van een kopie ben je overigens wel degelijk de auteurswet aan het overtreden. De publicatie is het werk dat in het museum hangt. Jij maakt er een kopie van met jouw camera. De toegang om het schilderij te bezichtigen is beperkt want je moet betalen voor de toegang dus met jouw kopie maak je het werk beschikbaar voor een groter publiek. Jij kan dus de wet gaan overtreden door thuis die foto aan een familielid te tomen en het werk dus verder te publiceren zonder licentie.

                          De wet is erg krom op dit gebied, maar het is helaas wel de wet. Je staat op het punt om het werk te gaan publiceren via de foto die je hebt gemaakt. Dat is een misdrijf. Een burgerarrest is dan toelaatbaar.

                          Als jij iemand een misdrijf ziet plegen zul je sowieso even de risico’s moeten overwegen. Als jij getraind bent in vechtsporten dan is het voor jou makkelijker om deze aanhouding te doen dan wanneer je achter een rollator loopt en nog geen deuk in een pak boter kan slaan. Dat geef ik toe. Je moet wel je verstand blijven gebruiken. Met mijn 194 CM lengte en gewicht van 120 kilo ben ik een vrij imposant persoon. Een simpele drugsdealer zou ik best aan kunnen. Ik krijg misschien een paar klappen maar zal ze dan ook zeker zelf uitdelen. De enige keer dat ik een burgerarrest deed, werkte de dader ook prima mee. (Een mager jochie van uiteindelijk 15 jaar!)

                      2. Er is geen sprake van een strafbaarfeit. De beveiliging denkt uit onkunde dat er een strafbaarfeit is gepleegd.

                        Bij winkeldiefstal is dit vrij duidelijk, iedereen weet wat het is en dat het strafbaar is. Ik moet de eerste beveiliger met verstand van auteursrecht nog tegenkomen. Waarop zo’n beveiliger dan een redelijk vermoeden van een strafbaar feit vandaan haalt is mij een raadsel.

                        En verzet tegen een onrechtmatig burger arrest mag.

                        Als ik http://juribus.eu/tag/burger-arrest/ goed lees is het zo dat daar geen sprake was van heterdaad en daarmee geen sprake van een aanhouding onder Artikel 53 Wetboek van Strafvordering. Aangezien de grond om gepast geweld te gebruiken door de beveiliging is gebaseerd op dit artikel is enig geweld onrechtmatig en mag je jezelf verzetten met gepast geweld als je voldoet aan de voorwaarden van noodweer. Je moet o.a. dus niet kunnen wegrennen, maar dat is precies wat ze proberen te voorkomen.

                        Naast heterdaad is strafbaarfeit ook een voorwaarde voor artikel 53. Ik zie dan ook niet hoe dan anders geoordeelt kan worden over artikel 53 Sv. Geweld van de beveiliger is dan ook onrechtmatig en ook in dit geval kan je jezelf met gepast geweld verdedigen tegen de aanranding van jouw persoon.

                        Je hebt waarschiijnlijk wel gelijk dat je de beveiliger niet kan aanpakken voor dat geweld. Hij komt er waarschijnlijk mee weg op basis van putatief noodweer.

                        1. Nee, bij winkeldiefstal is het ook niet altijd duidelijk. Je loopt langs de kassa en men vraagt of ze in je tas mogen kijken. Je zegt nee, want dat recht hebben ze. Ze houden je dan aan wegens het vermoeden dat jij de wet hebt overtreden. Politie komt erbij en die kijkt jouw tas na, want dat recht hebben zij weer wel. Er wordt niets gevonden behalve een sleutelbos met RFID tag die kennelijk het alarm doet afgaan. Wel, niets aan de hand. Prettige dag nog! Het aantal malen dat dergelijke poortjes van een winkel een vals alarm oplevren die dan resulteren in het staande houden door het personeel is best groot. Gelukkig werken de meeste mensen die niets hebben misdaan gewoon netjes mee. En “op heterdaad” is relatief beperkt. Een personeelslid ziet jou de foto maken en heeft jou daarmee op heterdaad betrapt. Alleen is hij niet in staat om jou staande te houden dus schakelt hij een beveiliger in. Die houdt jou vervolgens staande. Nog steeds een heterdaadje. Betreffende de hoeveelheid geweld. Het begint er gewoon mee dat ze de deur voor jou blokkeren en jij er dus niet uit komt. Dan kun je ristig blijven wachten en is er dus geen geweld. Of je probeert met geweld alsnog door de deur te komen en dan mag de bewaking gewoon geweld gebruiken om jou binnen te houden. En anders blijven ze gewoon op jouw pad staan zodat je er niet langs komt. Wat denk je dan te doen? Wachten dus op de politie. Goedschiks of kwaadschiks. Maar als jij met geweld probeert langs de bewaker te komen dan is dat ook een misdrijf en hebben ze twee redenen om jou aan te houden! Auteursrechten-overtreding en geweldspleging. En voor dat laatste kun je alsnog een boete krijgen…

                          1. Een personeelslid ziet jou de foto maken en heeft jou daarmee op heterdaad betrapt.

                            Sorry, maar dat is geen heterdaad.

                            De uitspraak van de hoge raad is toch duidelijk: bij ontbreken van heterdaad ontbreekt de grond voor Art 53 Sv. Elke vorm geweld gebruikt door de beveiliging is daarmee onrechtmatig. En je mag je dus op basis van noodweer verdedigen met gepast geweld.

                            Voor een burgerarrest zijn heterdaad en een redelijke verdenking nodig. Bij heterdaad spreekt men van tijdens or terstond na ontdekking van een strafbaarfeit In artikel 27 Sv lid 1 is aangegeven dat een verdachte iemand is waar tegen een redelijk vermoeden van begaan van een strafbaarfeit bestaat. (Dus vermoeden van schuld aan een strafbaar feit, geen vermoeden van een strafbaar feit! een wezenlijk verschil)

                            Er kan hier dus geen sprake zijn van een burgerarrest, er ontbreekt het strafbaar feit.

                            Overigens dat met die tas inzien bij winkeldiefstal: als men daarom vraagt ter controle, dan is er dus sowieso geen sprake van heterdaad. Men heeft dan geen strafbaar feit geconstateerd en mag niet overgaan tot een burgerarrest. De juiste gang van zaken zou zijn: men ziet dat je wat in je tas hebt gedaan en daarna zonder afrekenen door de kassa loopt. Men doet een burgerarrest en neemt de tas in om het bewijs zeker te stellen. (Het lijkt mij verstandig om de tas door de politie te laten openen in plaats van zelf met het bewijs te gaan rommelen.)

                            Het niet openen van een tas voor de beveiliging is geen strafbaar feit. Het niet willen openen van de tas tas kan best een verdachte handeling zijn, maar bij gebrek aan constatering van een strafbaarfeit is artikel 53 Sv nog steeds niet van toepassing. Er is immers ook hier geen sprake van heterdaad. In dit geval niet zo zeer door het ontbreken van een strafbaarfeit, maar door het ontbreken van een op heterdaad ontdekt strafbaarfeit.

                  2. Ik neem aan dat als het Rijksmuseum een stuk van Rembrandt voor 160 (80) miljoen koopt, dat je daarmee ook de auteursrechten koopt. Maar als bezoeker weet je niet op welke schilderijen auteursrecht rust en op welke niet. Mogen ze dan wel (selectief) foto’s wissen?

  2. Geloof het of niet, met een goede foto zijn sommige musea een halve dag bezig met uitlichten. Foto’s uit de jaren zeventig, bijvoorbeeld, zien er ook heel andere uit dan anno nu. Maar of dat een nieuw werk oplevert is een tweede. In de VS is dat al een uitgemaakte zaak in het arrest Bridgeman Library: originaliteit is zelfs naar Amerikaans auteursrecht belangrijker dan “skill, experience and effort” – https://en.wikipedia.org/wiki/BridgemanArtLibraryv.Corel_Corp.

  3. Want zonder eigen intellectuele creatie van de maker is het onmogelijk een auteursrecht te claimen, zo bepaalde het Hof van Justitie alweer een paar jaartjes terug

    Helemaal mee eens, maar op welk arrest doel je nu precies, is dat Eva Painer?

  4. Zou je niet iets kunnen met een soort ‘oprekking’ van het portretrecht, waarbij de eigenaar van een uniek werk zich kan verzetten tegen vermenigvuldiging juist om het unieke karakter niet te laten verwateren?

    Of zou je kunnen stellen dat de inlijster, of een restaurateur, een nieuw beschermd werk gemaakt heeft?

    Of zou je zelf kunnen stellen dat een researcher, door nieuwe info over het schilderij bekend te maken, een ander karakter, een nieuwe invalshoek, aan het werk gegeven heeft, waardoor de combinatie van het schilderij en de kennis die erover is gezamelijk een nieuw werk heeft opgeleverd?

    Er is wel wat voor te zeggen dat een schilderij meer is dan een afbeelding. Ook de maker, de kunsthistorische relevantie etc spelen een rol: Als je een anoniem oud schilderij hebt, en je weet dat op een gegeven moment met zekerheid aan Rembrandt toe te schrijven, wordt het ineens een heel ander werk. Toch…?

    1. Nee, dat lijkt me allemaal wat lastig. Het portretrecht gaat over geportretteerde mensen. Het uitkiezen van een lijst lijkt me onvoldoende oorspronkelijke. Nieuwe research wijzigt niets aan het werk zelf, ook als de maker een ander blijkt te zijn. Tenzij de nieuw gevonden maker minder dan 70 jaar dood is, dan kunnen de erven dat fotograferen opeens (weer) tegenhouden.

    2. Ik zou verwachten dat een creatieve lijst of lijst-keuze wel tot een nieuw auteursrecht leidt; maar die lijst kun je gewoon van de foto afknippen of geheel niet fotograferen, dus daar schiet je weinig mee op. De restaurateur is hooguit creatief in zijn vakmanschap, maar het resultaat zou niet creatief moeten zijn => ook geen auteursrecht (tenzij hij creatieve verminking toepast…).

  5. Bij het betreden van een museum vraag ik meteen of ik mag fotograferen. Zoniet, dan ga ik dat museum niet in. Dit na een negatieve ervaring bij het huis Mensinge, in Roden, jaren geleden.

    Overigens is het goed fotograferen van schilderen wel degelijk een vak apart, vergelijkbaar met reclamefotografie. De lichtomstandigheden zijn vaak beroerd en door het vernis kan je sowieso niet werken met flits. Musea werken zelf dan ook met uitgekiende lampopstellingen.

    1. Het kan wel een vak apart zijn maar dat betekent nog niet dat het creatief is. Ik vermoed dat als je 10 top-fotografen op dat gebied een opdracht geeft om de nachtwacht te fotograferen dat er 10x een identiek plaatje uitkomt.

      1. Zeker niet. Er zijn zoveel manieren om een schilderij uit te lichten, zoveel keuzen in lenzen en toestellen met verschillende sensor/verschillende film, zoveel mogelijkheden voor zaken als sluitertijd en diafragma, zoveel mogelijkheden in nabewerking dat foto’s nooit gelijk zullen zijn.

          1. Wat is het origineel? Dat zijn pigmenten op een doek. Wat je ziet is daarentegen de weerkaatsing van licht op een doek. De lichtbron is dus essentieel en dat is een creatieve keuze van het museum (combinatie architect en curator) en bij een foto van de fotograaf. Daarbij komt nog een extra stap, want een foto is tweedimensionaal en een schilderij heeft drie dimensies. De gebruikte techniek of penseelvoering is essentieel. Dan ga je ook nog naar een andere medium: voor een klassiek schilderij van linnen of hout naar glanzend papier voor de catalogus of een beeldscherm. Dat maakt uit en je kunt niet één-op-één een conversie gebruiken. Er is al met al niet een eenduidig antwoord mogelijk op de vraag “wat is de beste reproductie van het origineel”.

            Hetzelfde geldt bij uitvoeringen van muziek van reeds lang dode componisten. Daar zit ook auteursrecht op, omdat dirigent en orkest eigen creativiteit gebruiken.

            1. Als jouw opdracht is het schilderij zo goed natuurgetrouw mogelijk te fotograferen dan is er maar één uitkomst mogelijk. Als je dan als fotograaf creativiteit gaat gebruiken dan heb je de opdracht niet goed uitgevoerd.

              Wat jij als creativiteit ziet is gewoon vakmanschap. Het zelfde als de timmerman heeft die het (creatieve) werk van de architect uitvoert.

  6. De eventuele oorspronkelijkheid van volkomen inspiratieloze foto’s heb ik me al langer over verbaasd, maar alleen al de positie van de fotograaf en zijn camera volstaat meen ik om de toets te doorstaan. Ik dacht even dat dit topic ging over iets wat ik deze zomer meemaakte, tijdens het bezoek van een grot werd er door de rondleidster op gewezen dat we geen foto’s mochten maken, vanwege …. copyright! Ik begrijp dat je tijdens het bezoek maken van foto’s kan verbieden, maar auteursrecht lijkt me niet de juist grond, toch? (Hoewel, als je rotsformaties als oorspronkelijke creaties van een maker ziet, en God als de maker en aanneemt dat God leeft…)

      1. Dan nog is het twijfelachtig: het hele circus rondom die aap-selfie heeft bewezen dat (iig in de hierin doorgaans via verdragen toonaangevende usa) auteursrechten enkel aan een mens kunnen worden toegekend. En god is geen mens, toch?

        1. Grappig denkexperiment. Ik vermoed dat God als hij leeft binnen de intellectuele eigendom superieur aan de mens is en hem niet minder rechten zouden toekomen. Anderzijds, weet ik niet wie de auteur is van een muziekstuk gemaakt door software (AI), daar is vast al over geschreven, niet alles zal te herleiden zijn tot de programmeur. Een site waar Google me net op wees lijkt aan te geven dat God geen lichaam heeft maar wel een geest, en dat laatste lijkt me de essentiele eigenschap voor intellectuele prestaties: Het “evenbeeld” of de “gelijkenis” van God betekent, in de meest eenvoudige zin, dat wij gemaakt zijn om op God te lijken. Adam leek niet op God omdat God vlees en bloed zou hebben. De Schriftteksten vertellen ons: “God is een Geest” (Johannes 4:24) en Hij bestaat daarom zonder lichaam. Maar Adams lichaam weerspiegelde het leven van God, omdat hij met een perfecte gezondheid werd geschapen en niet zou sterven.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.