Mag de Volkskrant een portretfoto tendentieus koppen?

volkskrant-schiphol-veiligDe Volkskrant kreeg boze reacties op de voorpaginafoto van dinsdag, las ik gisteren. In dat artikel kondigde men een groot verhaal aan over beveiliging van Schiphol door het leger (en dus niet meer alleen politie en marechaussee), met een foto van een controle van een man met een “moslim-achtig uiterlijk” (zie plaatje hiernaast, foto Guus Dubbelman). Die was daar niet over te spreken: met de kop “Is Schiphol nog veilig?” direct boven zijn hoofd werd hij toch behoorlijk tendentieus neergezet. Schending van portretrecht?

Nee, zegt de Volkskrant. Het ging om de verscherpte controle, en het beeld laat die zien, niets meer en niets minder. Meneer staat op de foto omdat hij wordt gecontroleerd net als iedereen daar, puur toeval dus. Oké de kop was misschien een tikje onhandig maar uiteindelijk is dat niet heel erg, als ik het goed begrijp.

En trouwens, dat mag gewoon want: “Bij foto’s die kranten in de openbare ruimte maken, weegt het recht op vrije nieuwsgaring in principe zwaarder.” Maar nee. Grondrechten zijn in Nederland gelijkwaardig (HR Van Gasteren/Hemelrijk), het is dus zeker niet zo dat de vrije meningsuiting wint tenzij. Ook niet dat de privacy wint tenzij – het is een belangenafweging waarbij je alle factoren van het geval bij elkaar optelt en dan een conclusie trekt.

In maart hadden we discussie over een foto bij de NOS van een gewonde stewardess bij de aanslag van toen op Zaventem. Soort van dezelfde situatie: de foto liet een actuele en belangrijke nieuwssituatie zien, maar de persoon die herkenbaar centraal stond, was een toevallig onderwerp en niet de focus van het nieuws. In die situatie kun je moeilijk zeggen dat de nieuwswaarde van de foto automatisch over de privacy van die persoon heen gaat.

Daarbij komt dat je een foto niet los van de context kunt zien. En de context wordt hier gezet door de kop, dus die als ‘onhandig maar ach’ aan de kant schuiven gaat niet op. Dat bepaalt in hoge mate of het een privacyschending en/of aantasting van eer en goede naam oplevert.

Verder heb ik er nog moeite mee om hier van ‘gewoon’ een foto aan de openbare weg te spreken. Mensen worden staande gehouden door politie of marechaussee, daarbij kun je moeilijk nog spreken van vrijwillig ergens in de openbaarheid zijn. En dan op de foto gezet worden is dus heel wat anders dan toevallig gewoon langs een openbare camera hobbelen. Als ik een camera zie, kan ik omlopen. Maar als ik staandegehouden ben, kan ik dat niet. Dat weegt óók mee.

Bij NRC las ik nog het argument dat de fotograaf wilde laten zien dat: “Dit is de werkelijkheid. Alleen de moslimmannen worden uit de rij gepikt.” Dat zou kunnen, maar dat is niet uit het artikel terug te halen. En uiteindelijk weeg je nieuwswaarde en privacy op basis van wat er is gepubliceerd, niet wat er gepubliceerd had kunnen worden of wat er oorspronkelijk boven stond voordat de koppenmaker los mocht.

Het gewraakte artikel bevat nu overigens een andere foto die dezelfde politieactie laat zien maar zonder expliciet in beeld zijnde staandegehoude passant. Wat volgens mij het punt onderstreept dat de meneer van de oude foto er echt niet toe doet.

Arnoud

25 reacties

  1. Het onjuist zijn van het publiceren van de foto met de mijnheer met de baard met de betreffende kop impliceert niet allen dat er zoiets als een “moslim-achtig uiterlijk” bestaat en dat mensen met een “moslim-achtig uiterlijk” kennelijk het voorrecht bezitten niet met hun gezicht bij een dergelijke kop gebruikt te worden. De vraag is of dit voorrecht dan ook voor hipsters geldt. En voor anderen met een baard. En waarom niet voor andere moslims met een niet “moslim-achtig” uiterlijk? De verbinding tussen terrorisme en iemand met een “moslim-achtig uiterlijk” wordt hier vooral door de beschouwer gemaakt, die beiden met elkaar verbindt. Is het de Volkskrant die hier de fout maakt of is het de lezer, die terrorisme kennelijk verbindt met iemand die toevallig een “moslim-achtig uiterlijk” heeft?

          1. Kan. Het artikel vermeldt inderdaad niet waarom hij staande is gehouden, maar het niet dragen van een gordel is wel een goede reden. Men zou het de betreffende persoon moeten vragen die hem heeft aangehouden of de fotograaf zelf. Je kunt natuurlijk denken dat hij de gordel heeft afgedaan nadat hij staande werd gehouden, maar hoeveel mensen doen dat eigenlijk, als ze even moeten stilstaan? Het is logischer om aan te nemen dat hij gewoon zonder autogordel heeft gereden…

    1. Je bedoelt zoals ze doen bij criminelen? Dan zouden de mensen die zich druk maken nog harder schreeuwen. Als ik trouwens lees wat Geen Stijl over deze jongeman schrijft dan denk ik dat het de perfecte foto was, bedankt voor die link oge!

  2. “Als ik een camera zie, kan ik omlopen. Maar als ik staandegehouden ben, kan ik dat niet. Dat weegt óók mee.” Kan iemand mij dan wegmisbruikers uitleggen?

    Wat is daar de nieuwswaarde? Het is pure entertainment, gaat dat nu ook al boven de privacy?

    1. Wegmisbruikers ken ik niet goed, maar in een interview met Leo de Haas van Blik op de Weg las ik dat ze daar achteraf mensen op toestemming vroegen. Gaven ze die niet, dan blurden ze het gezicht (ik weet niet meer op ze ook nummerborden blurden). Wat ik van Blik op de Weg heb gezien gebeurde dat ook regelmatig. Of dit ook de praktijk is bij Wegmisbruikers weet ik niet; de ene aflevering die ik daar zag was vooral een bevestiging van het feit dat oppervlakking beide programma’s op elkaar lijken, maar de Blik op de Weg nog enige diepgang had, en Wegmisbruikers nogal plat was, voyeurisme zonder context.

    1. Ja, Kmar is een militaire tak, maar nu stonden er militairen van de landmacht, wat dat trouwens voor toegevoegde waarde heeft en hoe men dat geregeld heeft (die hebben m.i. geen opsporingsbevoegdheid) is wat mij dan wel enigszins bezighield toen ik er gisteren zelf langs kwam.

      1. Op grond van artikel 58 van de Politiewet 2012 kan bijstand worden verleend aan de politie door andere onderdelen (dan de KMAR) van de krijgsmacht. Her en der in die wordt erop gewezen dat aan militairen van die andere onderdelen dan dezelfde bevoegdheden toekomen als aan politieambtenaren.

  3. Als de man in de auto er voor het artikel niet toe doet (ik denk dat we het daar over eens zijn), waarom is de foto dan zo gemaakt dat ‘ie wel in beeld is? Als de fotograaf aan de andere kant van de auto gaat staan, dan is de bestuurder toch niet in beeld? Die controles staan er echt wekenlang, dus haast is ook geen excuus. Zelfs als je, om de menselijke impact in beeld te brengen o.i.d., toch een bestuurder in beeld wilt brengen, zou je even langs de rij auto’s kunnen lopen om iemand op te zoeken die toestemming geeft. Misschien krijg je dan wat “overleg” met de agenten/militairen ter plekke, en wordt het een beetje een in scene gezette foto, maar het zou wel kunnen.

    De krant had de privacy van deze man beter kunnen beschermen zonder hun artikel schade te doen. Dat ze dat niet hebben gedaan valt hun in principe te verwijten.

    Daarbij vind ik de klacht van de man wel terecht. Er staat weliswaar niet dat deze man, met “moslim-uiterlijk”, toch wel een potentieel gevaar is dat door de politie moet worden gecontroleerd, en waarschijnlijk is dat helemaal niet de bedoeling van de journalisten, maar lezers zouden een dergelijke associatie wel (onbewust) kunnen oppikken. Hadden de journalisten dan maar een foto moeten maken van iemand met een “autochtoon Nederlands uiterlijk”? Nee, dat zou discriminatie zijn. Ze hadden iemand moeten fotograferen die toestemming geeft voor publicatie (ongeacht uiterlijk), of een foto moeten maken waarop de de automobilist niet in beeld is.

  4. waarschijnlijk is dat helemaal niet de bedoeling van de journalisten

    In mijn ogen heeft iedereen verantwoordelijkheid om ook de onbedoelde gevolgen van een publicatie te overwegen. Van journalisten in het bijzonder mag verwacht worden dat ze daar bewust bij stil staan.

    Zoals Arnoud betoogd is context hier belangrijk, in dit geval het artikel bij de foto: met deze kop wordt de indruk gewekt dat deze man een potentieel gevaar is. Als het artikel zou gaan over het feit dat alleen mannen met moslim-uiterlijk worden gecontroleerd, dan wordt de indruk gewekt dat deze man ethnisch wordt geprofileerd. Dat maakt nogal wat uit in de beeldvorming, en derhalve in de gevolgen die deze man ondervindt, en derhalve in de overweging of deze publicatie gerechtvaardigd is.

  5. De man was niet staande gehouden als een willekeurig doelwit maar omdat hij zijn autogordel niet om had! En dat is ook te zien op de foto.

    Op GeenStijl zijn er al twee artikelen geschreven over dit heerschap die duidelijk maken dat deze meneer mogelijk zelfs verder verdacht kan zijn.

    Het tweede artikel op GeenStijl laat zien dat deze persoon mogelijk bepaalde extremistische gedachten steunt. Hij is een typische verdachte bij dit soort terroristische bedreigingen en dat geeft het Volkskrant-artikel dan ook aan. Maar goed, de Volkskrant wist dat nog niet toen ze de foto publiceerde…

    Het excuus dat alleen Moslim-mannen werden geselecteerd is min of meer geldig, aangezien de Terreur in Europa voornamelijk door Moslims gepleegt lijkt te worden. De moord op Theo van Gogh, de aanslag op Charlie Hebdo en Nice, de aanslag in Brussel… Veel mensen associeren momenteel al de Islam met terrorisme, of dat nou terecht is of niet. Dus als de Volkskrant over terreur-bestrijding praat hebben vele lezers al Moslims op het oog.

    En dat is wat de foto weergeeft. Een opvallende Moslim die zijn autogordel niet droeg werd staande gehouden…

  6. Meneer staat op de foto omdat hij wordt gecontroleerd net als iedereen daar, puur toeval dus.

    Een gemene dubbelzinnigheid.

    Je kunt dit lezen als: Meneer is gefotografeerd omdat hij wordt gecontroleerd net als iedereen daar, puur toeval dus. Dat kan heel goed waar wezen. Maar daar gaat het protest helemaal niet over. Het protest is tegen het plaatsen van die foto van juist deze meneer op de voorpagina onder juist zo’n kop.

    Je kunt het ook lezen als: Die foto staat op de voorpagina onder de gekozen kop omdat hij wordt gecontroleerd net als iedereen daar, puur toeval dus. En dat is keihard gelogen. Als men werkelijk de bedoeling had gehad een willekeurig Schipholganger op de foto te zetten had men een foto van iemand anders moeten nemen, of een foto waaarop zijn uiterlijk niet duidelijk zichtbaar was.

    Ik vind dat de Volkskrant van de rechter op zijn vingers getikt zou moeten worden. Ik weet alleen niet op welke grond. Laster of smaad is het niet. Verdachtmaking wel, maar dat is een nogal vage term. Discriminatie op grond van uiterlijk?

    1. Tja, het probleem is dat de fotograaf er niet uren gaat staan om foto’s te nemen. Hij heeft er uiteindelijk 1 uur gestaan en in die tijd zijn er 6 auto’s gecontroleerd waarbij hij van drie auto’s een goede foto heeft kunnen maken. Al deze bestuurders waren mannen met een Moslim-achtig uiterlijk. Zo staat het hier te lezen… Tja, dan is er weinig te kiezen.

      Je kunt je natuurlijk wel afvragen of het toeval was dat kennelijk alleen Moslim-achtige personen staande werden gehouden. Maar qua profilering is dat enigszins logisch omdat de terreurdreiging vanuit de Islamitische/extremistische hoek kwam.

        1. Het is een artikel waar gewoon een foto bij hoort, mede om de ernst ervan uit te drukken. Misschien hadden ze een andere foto kunnen kiezen maar deze foto maakt het meest duidelijk wat er gaande was, namelijk dat men langsrijdende voertuigen ging controleren. De politie volgt daar bepaalde criteria voor en misschien kozen ze deze man omdat hij er moslim-achtig uit ziet. Of misschien omdat hij gewoon geen gordel droeg. We waren er niet bij dus weten we dat ook niet, maar de fotograaf heeft maar een beperkt aantal foto’s van deze controles kunnen maken en dat is wat de redacteur als keuze voorkreeg.

          Kranten komen al jaren met heel pretendieuze kopteksten en schokkende foto’s omdat dit kranten verkoopt. Het heeft verder nieuwswaarde en het verhaal past prima bij de foto. Ik zie dan ook geen probleem voor de Volkskrant, behalve dan dat deze man zich kennelijk beledigt voelt… Jammer, voor hem.

    2. Als men werkelijk de bedoeling had gehad een willekeurig Schipholganger op de foto te zetten had men een foto van iemand anders moeten nemen

      Even de pendant uithangen: als je een foto van een willekeurige Schipholganger plaatst, dan is dit dus per definitie iets wat je niet kan doen.

      Maar dat is het hele probleem op dit moment met de samenleving ook. In de VS is er naar aanleiding van de Oscar uitreikingen een discussie gestart of de dversiteit in films. Op zich een broodnodige discussie, maar het gevolg is nu dat de studios zich in bochten wringen om maar genoeg vrouwen en minderheden te casten. Met als gevolg dat bij iedere minderheid die gecast wordt nu gesuggereerd wordt dat dit is omdat men perse divers moet zijn. Overal wordt nu wat achter gezocht en dat maakt de samenleving er niet leuker op.

      Helaas zijn er dus mensen die bij het zien van een dergelijke baard zich al niet meer prettig voelen. Helaas, want de overgrote meerderheid van mensen met een dergelijke baard zijn gewoon fatsoenlijke mensen. Alleen een vooroordeel komt ergens vandaan, rara hoe deze ontstaan is…

  7. Nou, al die camera’s in het gezicht van de staande gehoudenen binnen ‘Wegmisbruikers’, ‘Opgelicht’ en ‘Blik op de weg’ dan? De mensen mogen bezwaar maken tegen uitzending, maar ik zie nooit, dat dat fatsoenlijk uitgelegd wordt. Als iemand ter plekke bezwaar maakt, wordt er door de betreffende agent overheen gepraat of hooguit gezegd: “Die cameraman mag hier filmen.” Nooit: “Die cameraman filmt u nu, maar u kunt ervoor kiezen onherkenbaar in beeld te komen of dat het niet uitgezonden wordt.” Ze hebben liever iemand, die een scène schopt, zodat het leuke TV oplevert.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.