‘Overheid kan nepnieuws op digitale platformen aanpakken’

De overheid kan verschillende maatregelen nemen om te voorkomen dat digitale platforms als Facebook, Google en Amazon misleidende informatie doorgeven. Dat meldde Nu.nl op gezag van een CPB-rapport dat waarschuwt tegen de snelle groei en steeds kleiner wordende transparantie van deze platformaanbieders. Met name de aanbeveling voor een vergunningenstelsel springt in het oog.

Digitale platforms brengen substantiële voordelen voor consumenten en bedrijven door op te treden als makelaar voor uiteenlopende diensten en producten, zo opent het rapport enigszins plichtmatig. Maar vanaf daar gaat het alleen nog over de nadelen: er wordt steeds meer misleidende en foute informatie doorgegeven, politieke propaganda is niet te herkennen, en ga zo maar door. En daar moet iets tegen gebeuren, een vergunning is iets dus er moet een vergunning komen.

De ontvangst van dit rapport was vast iets anders geweest als het pleitte voor een vergunningsstelsel voor kranten of televisieprogramma’s. Want ik kan er niets anders uit halen dan dat dit het plan is. Strekking van de vergunning is dat je kwalitatief slechte publicaties (misleidend, fakenieuws, propaganda) moet weren, en ik ben heel benieuwd hoe je dat rechtbreit binnen de vrijheid van meningsuiting. Bovendien moet dit vanuit Europa worden gedaan, want al sinds 2000 geldt dat EU-lidstaten geen eigen regels mogen stellen aan “diensten van de informatiemaatschappij” waar dit soort platforms onder vallen.

Markeren van kwestieuze informatie, mét filteroptie voor de consument, lijkt mij een betere suggestie. Helemaal als de overheid dan ook limitatief opsomt waar je op moet scannen, om zo te voorkomen dat men zelf vanuit angst al te veel gaat blokkeren. Daar zie ik wel wat in.

Een creatieve is de regel dat politieke reclame niet mag verschillen bij verschillende burgers. Die snap ik niet, ook niet na het voorbeeld:

Nu kunnen politieke partijen naar de ene burger toe adverteren dat zij, bijvoorbeeld, de belasting voor hoge inkomens gaan verlagen, terwijl zij aan een andere burger toezeggen dat juist de belasting voor lage inkomens omlaag gaat.

Ik zie eerlijk gezegd niet wat er mis is met deze advertenties? Ze spreken elkaar niet tegen en beantwoorden een vraag van een doelgroep. En ik zie nu ook al lange tijd doelgroepadvertenties, denk aan boodschappen in vaktijdschriften versus abris langs de weg. Volgens mij is veel belangrijker dat politieke reclame direct herkenbaar moet zijn, en aan dezelfde eisen moet voldoen als commerciële als het gaat over toezeggingen en informatie.

Arnoud

37 reacties

  1. Ik zie liever een verbod op politieke reclame. Per definitie is het misleidend omdat ze nooit kunnen doen wat ze in de reclame beloven. En anders zou ik graag willen dat je 14 dagen na vorming van het kabinet gebruik mag maken van je bedenktijd en zonder opgaaf van reden je stem mag wijzigen….

    1. Ik zie liever ook een verbod op politieke reclame, maar wel om een andere reden. Politici zijn vertegenwoordigers van het volk. Ze moeten dus de belangen van het volk, hun kiezers, behartigen.

      Zodra het zijn van politicus een carriere wordt en zo interessant wordt dat je er geld aan gaat uitgeven (alleen of als politieke partij) om het te worden of te blijven, is er iets mis. Want dan is het hun eigen (of groeps-) belang wat ze najagen, niet meer het belang van het volk.

      Politici moeten natuurlijk netjes vergoed worden. Dat is beschaafd en voorkomt corruptie. Maar een politicus die het om den brode doet, of omdat kickt op macht en invloed, is per definitie, althans in mijn boek, een slechte volksvertegenwoordiger

      1. Kun je mij aangeven wie tot het volk behoren en wie tot een groep? Het is de essentie van politici dat ze aangeven hoe zij de wereld graag zouden willen zien. En na de verkiezingen gaan ze kijken hoe ze daar zoveel mogelijk van kunnen realiseren met het mandaat van de kiezer in de hand. En een verbod op politieke reclame is natuurlijk de grootste onzin die je kunt bedenken. Een verkiezing zonder campagne, dan moeten we allemaal maar op ons zelf stemmen en is er dus geen volksvertegenwoordiging meer. Lijkt me ook leuk, een democratie in de klassieke Atheense stijl.

        1. Peter, met die groep bedoelde ik de partij (of de fractie in een partij, of eventueel een gezamelijke kieslijst. Ik dacht dat dat wel duidelijk was, maar blijkbaar niet.

          CAmpagne voeren, met een gelimiteerd budget, en iedereen een gelijke ‘zendtijd voor politieke partijen’ komt de democratie ten goede.

          Natuurlijk gaan ze allemaal proberen zoveel mogelijk te bereiken voor hun achterban. Dat is inderdaad het doel van politici. En uit de balans, onderhandelingen etc zal dan wel komen wat zo ongeveer het gemiddelde van de wil van het volk is.

          Helaas is dat in de praktijk niet gebruikelijk in de politiek. Postjes verdelen onder vriendjes doen ze (bijna) allemaal. Het persoonlijk belang, en het partijbelang dienen, doen ze ook bijna allemaal. Oh ja, en het belang van de kiezer dienen. Verdorie zeg, bijna vergeten, ja dat natuurlijk ook.

          Politiek is geen carriere. Je bent verkozen en je moet opkomen voor de belangen van de kiezer, zo simpel is het.

          Wat waar komt dat geld voor die reclame vandaan. Van sponsors en/of partijleden. En die willen ongetwijfeld de ideologie van de partij promoten, maar het is hun worst of die ideologie door Jan, Abdul of Yasmine wordt uitgedragen.

          En zodra Jan, Abdul en Yasmine dus bezig gaan om partijmiddelen, of erger nog openbare middelen, te gebruiken om hoger op de lijst te komen, en om individueel hun kans op verkiezing te vergroten, zijn de die middelen aan het misgebruiken. Die zijn om het gedachtengoed van partij A,B of C te promoteten, niet om individuen een comfortabel baantje te geven.

          Een politicus moet ook niet vragen wat het volk wil, en als een vlieger in de wind omdraaien. De politicus heeft een visie op maatschappelijke zaken, en als mensen die delen, dan stemmen ze op hem, en zo niet, dan niet.

          Een politicus die luistert naar zijn achterban zit daar omdat hij zelf zo graag zijn comfortabele baantje wil behouden. Zijn achterban is beter af met stemmen op iemand die echt hun gedachtengoed deelt, dan iemand die maar doet alsof om zijn positie te behouden.

          Informatie verhoogt de kwaliteit van de democratie, reclame verlaagt de kwaliteit, omdat dit ertoe leidt dat iemand verkozen wordt die minder de wil van het volk vertegenwoordigt dan iemand anders. Waar ligt de overgang tussen beide….?

  2. Wat is precies nepnieuws? Door een vergunningenstelsel te creëren, eigent de overheid zich het recht toe dit (bij monde van de onvermijdelijke handhaver) zelf te bepalen. Afgezien van doelgroepgerichte reclame is het ook interessant om na te denken over wat wel en niet als nieuws door de beugel kan. Er zijn nu al (papieren) kranten die een heel duidelijke signatuur tonen door, bijvoorbeeld, stelselmatig alleen negatief nieuws over buitenlanders/asielzoekers te tonen. Slechts een klein gevallen van die gebeurtenissen an sich is onwaar of niet gebeurd maar door met vette koppen te schetteren en prikkelende bijvoeglijke naamwoorden te gebruiken, wordt de lezer ontegenzeggelijk in een bepaalde sfeer gebracht. Nepnieuws? Zou kunnen. Gaan we hier tegen optreden? Ik dacht het niet; vrije pers.

    1. Er zijn nu al (papieren) kranten die een heel duidelijke signatuur tonen (..)

      Nu al? Dat is sinds de 19e eeuw niet anders geweest hoor. Vrije pers is verder essentieel, maar dat betekent niet dat de overheid geen enkele rol speelt. Als straks de helft van Nederland Facebook als primaire nieuwsbron gebruikt en de NRC een paar duizend abonnee’s over heeft dan voorspelt dat niet veel goeds.

    1. Nooit de Telegraaf gelezen? Alle gekheid op een stokje, je wilt niet weten voor hoeveel mensen Facebook, Twitter, allerlei fora de primaire informatiebron is. En dat staat vol met de grootst mogelijke larie. NU.nl heeft momenteel een aardige rubriek waarin ze ingaan op sommige van dit soort berichten: https://www.nu.nl/nucheckt

      En omdat de meeste Nederlanders ook Engels kunnen is het probleem niet beperkt tot Nederlandse bronnen. Het is mijns inziens een groot probleem. Er valt een hoop te zeggen over onze kranten ed, maar alternatieve informatiebronnen zijn over het algemeen een slecht alternatief. Een goed werkende media is essentieel voor een goed werkende democratie. Daar moet wel over nagedacht worden.

      1. Het is juist een zegen dat er zoveel informatie op internet beschikbaar is, waar mensen zelf van kunnen bepalen of het wel of niet waar is. Een vergunningen systeem dat bepaalt welke mening de overheid wel of niet goedkeurt lijkt mij juist het einde van de democratie.

        1. Het is juist een zegen dat er zoveel informatie op internet beschikbaar is, waar mensen zelf van kunnen bepalen of het wel of niet waar is.

          Kunnen mensen wel echt de waarheid herkennen ? Ik kom zat mensen tegen die overtuigd zijn van bepaalde waarheden door dubieuze verhalen op het internet.

        2. Uiteraard is internet een zege voor de informatievoorziening, dat staat buiten kijf. Maar er is ook een keerzijde, namelijk alle kul, onzin, leugens en desinformatie waarvoor het nu ook makkelijker dan ooit is om ze te verspreiden. Dat dient geen enkel maatschappelijk doel. Makkelijk gezegd natuurlijk, maar waar het om gaat is het maken van het onderscheid. Wat is wat? Je moet natuurlijk voorzichtig zijn met het geven van een rol aan de overheid hierin, maar het wil IMHO niet zeggen dat die die niet heeft. Er is bijvoorbeeld een punt waarop je niet meer mag zeggen dat Clown Bassie Marianne Vaatstra vermoord heeft, etc. Verder moet je je wel degelijk zorgen maken over de eenvoud waarmee buitenlandse mogendheden hier via die nieuwe bronnen het politieke discours kunnen beinvloeden. Los van of en in hoeverre dat al gebeurd is of niet: iedereen is het erover eens dat het kan dus moet de overheid daar over nadenken. Prima verder als men de overheid niet vertrouwt, maar ik begrijp niet waarom men dan wel bijv. Mark Zuckerberg en zijn trawanten vertrouwt.

        3. Er zijn mensen die de artikelen van het satirische De Speld daadwerkelijk geloven. Dat zegt al genoeg over het feit dat een deel van de mensen dus geen echt nieuws van nepnieuws kunnen onderscheiden.

      2. En naast De Telegraaf is er ook nog het satirische De Speld. Ja, wij weten dat het satirisch is, maar er zijn helaas ook mensen die het wél geloven. En als ze dan gaan klagen, dan wordt het dus bestempeld als nepnieuws. Het is nog maar de vraag wat daarmee gaat gebeuren.

        Maar ook NOS heeft er een handje van om nepnieuws te verspreiden. Neem bijv. een paar jaar geleden toen NOS verkondigde dat Poetin niet wilde praten met de pers omdat ie aan de NOS-verslaggever in kwestie voorbij liep, terwijl ie even verderop in de hal alle pers te woord stond. Maar dat zeiden ze er bij NOS dan weer niet bij. Dus dat is ook nepnieuws, en dan ook nog van de publieke omroep…

    2. Het hele internet staat vol met nepinformatie. Van conspiracy theorieen tot voedselmythes en dus ook onzin verhalen over politieke stromingen, partijen of politieke figuren. Van de chemtrails conspiracy, gluten/aspartaam/etc zijn slecht voor je gezondheid tot Donald Trump plastte over russische prostituees. Het is allemaal gewauwel van mensen die ofwel opzettelijk die nepverhalen de wereld in brengen ofwel om volstrekt onverklaarbare redenen geloven dat dit de enige juist waarheid moet zijn.

  3. “Een creatieve is de regel dat politieke reclame niet mag verschillen bij verschillende burgers. Die snap ik niet, ook niet na het voorbeeld:

    Nu kunnen politieke partijen naar de ene burger toe adverteren dat zij, bijvoorbeeld, de belasting voor hoge inkomens gaan verlagen, terwijl zij aan een andere burger toezeggen dat juist de belasting voor lage inkomens omlaag gaat.”

    Ik denk dat de bedoeling zoiets als dat je niet als politieke partij kunt adverteren met “We gaan de accijnzen op brandstof verhogen” als iemand klimaat belangrijk vindt, en tegen een ander “We gaan oude diesels weer gewoon toestaan in de binnenstad” tegen een ‘petrolhead’. Beide advertenties zouden misleidend kunnen zijn, omdat de één de indruk wekt dat de partij goed wil doen voor het milieu en de ander dat ze voor de autogebruiker staan, terwijl duidelijk geen van beiden echt het geval is. Reclame op TV is natuurlijk erg onafhankelijk van de kijker. Er wordt wel geprobeerd het bericht aan te passen op de doelgroep van het programma waarin het reclameblok valt, maar meer dan dat is niet mogelijk. Je zult een spotje moeten maken die de gemiddelde kijker aantrekt, terwijl op Facebook iemand geprofiled kan worden. Ik weet niet zo goed wat ik vind van een verbod hierop, maar ik denk dat dat de overweging is.

  4. Met de Trump campagne is micro-targetting een ding geworden. Je mined eerst het psychologisch profiel van iemand en geeft hen dan maatwerkadvertenties die inspelen op psychologische zwakheden en zenuwachtigheid.

    Ik vind dit zelf een brug verder dan adverteren in een vakblad. Misbruik van psychologische zwakheden ligt op de loer en de grens is vaag.

    Het probleem van nepnieuws gaat niet snel opgelost worden. Het is vooral de gevestigde orde die haar macht ondermijnt ziet. Nepnieuws is vaak rechts nieuws in een slordig jasje. Gevestigd nieuws is vaak links in een keurig dasje. Beiden gaan uiteindelijk meer om politieke voorkeur dan ondermijning van de democratische rechtsstaat.

    1. Whoa! Dat is wel een beetje erg kort door de bocht, Thorvald.

      De kenmerken van nepnieuws zijn dat het grotendeels niet waar is, en dat het bewust niet geschreven/verspreid wordt om te informeren (zelfs niet te informeren met een bepaalde politieke kleur) maar om een bepaald ideologisch doel te bereiken.

      O, en nog een kenmerk is dat verspreiders van nepnieuws boos worden als iemand hen corrigeert, terwijl een verspreider van echt nieuws dankbaar is voor een correctie van een fout.

      Ach, en links/rechts. Dat is allemaal zo subjectief. Ik vind bijvoorbeeld de gevestigde orde relatief rechts.

      Dat nepnieuws de laatste tijd vooral door extreem rechts wordt gebruikt is eerder een toevalligheid. Over tien jaar is het wellicht een andere stroming. Maar het verspreiden van nepnieuws past goed bij extreem rechts (of extreeem links). Die zijn juist ‘extreem’ omdat ze het huidige systeem willens en wetens omver willen werpen. Dus dat middel past goed bij hen.

      Het grote probleem is…. waarom trappen mensen er toch zo gemakkelijk in?

      1. Zelfs vanuit mijn linkse bubbel is het duidelijk dat rechts vatbaarder is voor nepnieuws. Er is wel nepnieuws op links, maar men verwacht op links meer feiten, maar onderzoek, meer bronnen en minder schermen met gevoelens. Een thema in de Amerikaanse presidentsverkiezingen was dat er bij de Republikeinen vaak werd gepraat over gevoelens en alternatieve feiten. Zo werd gezegd dat de economie in het slob zat en als er dan werd gecounterd dat het juist veel beter ging dan 8 jaar daarvoor en dat Obama de economie had hersteld, werd er gezegd “Maar het voelt niet zo, en dat is wat belangrijk is”. Rechts vaart wel bij de angsten van mensen en voedt die angsten graag om sterker te worden. Doemscenario’s over vluchtelingen, moslims, abortussen, euthanasie, belastingen, enzovoorts worden uitvergroot met verzonnen verhalen. En dat terwijl nieuws al snel die angsten voedt, omdat “Moslim helpt een oud vrouwtje de straat over”, “Gemeente geeft belastinggeld verstandig uit”, “Jongen pleegt geen overval, omdat hij nooit geboren is als ongewenst kind” gewoon geen nieuwsitems zijn die je zult zien. Ze zijn niet interessant.

        Het voorkomen dat mensen erin trappen is een lastige. Ik denk, grof gezegd, dat de volwassenen van nu niet echt te helpen zijn. Een kleine voorlichtingscampagne over hoe je het kunt herkennen zal iets helpen, maar er zijn genoeg mensen die vage berichten op “Feesboek” meer vertrouwen dan de NOS. Het komt er dus op neer dat je er in het onderwijs meer aandacht aan moet besteden. En je moet daar al vroeg mee beginnen, voordat ouderlijk cynisme al te veel invloed krijgt op het wereldbeeld. Daarmee kunnen we kinderen leren om met een kritische blik naar berichtgeving te kijken. We kunnen ze dingen leren over statistiek (om onderzoeken kritischer te kunnen bekijken) en psychologie (om eigen bias te herkennen) en journalistiek (om juist gebruik van bronnen te herkennen), en je gaat dat natuurlijk niet te zwaar maken in groep 3, maar je kunt dat opbouwen. Op de basisschool kun je een vak geven waar je kinderen vraagt een mening te geven en onderbouwen over recente onderwerpen (denk aan pietendiscussie, vluchtelingencrisis, enzovoorts), waarbij je tegen het eind van de basisschool of begin middelbare school kunt gaan vragen om één van de twee kanten te verdedigen, zelfs als ze het daar niet mee eens zijn. Op de middelbare school kun je dan echt op bovengenoemde vakken ingaan. Dit zou mijnsinziens kunnen zorgen dat deze kinderen als volwassenen hun mening beter kunnen overdenken en beargumenteren en nepnieuws beter kunnen herkennen. Hierdoor worden discussies ook beschaafder, denk ik.

        1. We zitten hier met een kip en ei verhaal. Als ik jou verhaal goed lees zeg je dat rechtse mensen vatbaarder zijn voor nepnieuws. Ik zeg eerder dat domme mensen vatbaarder zijn voor nepnieuws, en momenteel is dat eerder rechts nepnieuws. En dan worden die mensen rechts. Wat is oorzaak en wat is gevolg?

          Honderdvijftig jaar geleden was het religieus nepnieuws, tijdens de wereldoorlogen was het anti-vijand nepnieuws, etc, en in de UK is het al 20 jaar anti EU nepnieuws.

          Ik weet ook niet of ik het met je eens ben dat de volwassenen van nu niet te helpen zijn. Ik denk dat de kwaliteit van de volwassenen er met de tijd op achteruitgaat. De veertigers en ouder zijn in mijn inschatting een heel stuk beter in nepnieuw herkennen dan de de jongere volwassenen. Misschien komt het vanzelf met levenservaring? Misschien is er voor de jongere volwassen een zodanige informatieoverload dat zij er geen structuur en objectieve basis meer in kunnen vinden.

          Ik heb altijd wat moeite met oproepen om algemene menselijk vaardigheden (beschaafd zijn, kunenn zwemmen, gezond leven, borstvoeding geven, respect voor andere culturen, proberen een verstandig en waardevol lid van de samenleving te zijn) in het onderwijs te stoppen. Die moet je van je opvoeders meekrijgen. En gelukkig krijgt de overgrote meerderheid dat ook.

          Ja, er is een minderheid die dat niet krijgt. En die kunnen wel wat hulp gebruiken. Maar moet je dat in het onderwijs stoppen, zodat ook kinderen die het allang kunnen en weten dat moeten ondergaan, en zich zitten te vervelen, en er minder tijd voor wiskunde, economie, taal etc overblijft? Is het voordeel voor de minderheid de schade voor de meerderheid waard?

          1. Het klopt dat “domme mensen” vatbaarder zijn voor nepnieuws, maar het klopt ook dat dit voornamelijk rechts nepnieuws is, en wat mij betreft is er op rechts minder een drang om dingen te onderbouwen. Dat wil niet zeggen dat het helemaal niet onderbouwt wordt, maar wel minder vaak. Het feit dat er meer rechts nepnieuws is, bewijst dit, en ook in verkiezingen zien we dit terug. Op links hoor je meer “We zien dit probleem [bron], we denken dat dit de beste oplossing is, en hebben het zelfs laten onderzoeken [onderzoek].” terwijl op rechts het meer is “Mensen voelen dit, dat weten jullie ook. We gaan hier wat aan doen. We maken ons land weer groots”. Zoals ik zei, het is niet alleen dit, maar naar mijn idee is dit verschil wel zichtbaar.

            En over levenservaring/leeftijd-gerelateerde gevoeligheid. Ik vermoed dat we daar beiden last hebben van onze bubbel. Ikzelf zie vooral veertig/vijftig/zestig-plussers (voornamelijk familieleden of kennissen van mijn ouders of familie) die vaak discussies voeren zonder argumenten maar met een hoop geschreeuw. Dat zijn ook de mensen waarvan ik chain-mails krijg (of, nou ja, chatberichten volgens dat concept), bijvoorbeeld omdat ze bang zijn dat ze als ze niet aan 17 mensen delen, dat ze dan moeten gaan betalen voor Facebook of WhatsApp. Deze berichten durven zelfs te claimen dat het factureren automatisch begint als je niet doorstuurt. Chain-mails zijn vrij onschuldig (vooral spam), maar zijn ook veel doorzichtiger dan het gemiddelde nepnieuws. Mensen van mijn leeftijd zijn voornamelijk voormalig klasgenoten van mij en mijn vriendin. Deze hebben vaak meer opleiding genoten dan de ouderen eerder deze alinea en hebben vaak beter door wat nepnieuws is en wat niet. Dat hebben ze niet allemaal, maar wel vaker dan de ouderen die ik ken. Het is ook een feit dat jongeren altijd linkser (of in ieder geval progressiever) zijn dan ouderen. Bovendien zie ik bijvoorbeeld bij de pietendiscussie voornamelijk mensen van mijn ouders leeftijd die hun mening schreeuwen over het internet, zonder al te veel argumenten. Nu kan dit inherent zijn aan die specifieke discussie, maar toch.

            De reden waarom ik denk dat je het moet opnemen in het onderwijs, is omdat onderwijs ook een opvoedende functie heeft en je bezig bent de ouders van de toekomst op te leiden en te voeden. Kinderen zijn al het grootste gedeelte van de tijd bij hun ouders en worden in belangrijke mate door hen opgevoed en gevormd. Een beetje tegengeluid als de ouder een “dom mens” is, is dan verstandig, zodat het kind dat mogelijk kan ontstijgen. Als je je daarin afzijdig houdt als school, is de kans nog groter dat het kind ook opgroeit tot zo’n “dom mens” en dat weer doorgeeft. Het is niet alsof ik zeg dat je kinderen bij dit soort mensen moet weghalen, maar gewoon wat tegengeluid geven op school. Ze opvoeden hun eigen mening te vormen en onderbouwen en goede bronnen te herkennen. Daarmee worden ze betere volwassenen.

            Overigens, over de kip en het ei: Het ei was eerst want dino’s.

          2. [OFF TOPIC] Rechts / links, dom / slim… zijn IMHO niet echt bruikbare begrippen om mensen in te delen. Als je alle rassenideologie uit het Nazisme haalt ziet het er ineens behoorlijk links uit. Mark Rutte zou in de VS een linkse rakker zijn. Als je voor homorechten bent bent ben je links, maar Pim Fortuyn was rechts (wel tegen homohuwelijk trouwens). Vegetariers zijn links, maar Hitler was ook vegetarier. De Sovjet-Unie was links, maar spendeerde zo’n 25% van zijn budget aan het leger = rechts. Domme mensen worden rechts? Ik zou maar eens wat beter rondkijken als je nog nooit slimme mensen tegen bent gekomen die ‘rechts’ zijn (wat dat dan ook is).

            1. Rechts en links zijn behoorlijk afhankelijk van perspectief. Iets wordt rechts om het rechtser is dan links en andersom. Bovendien worden ze nogal eens gebruikt waar eigenlijk progressief en conservatief gebruikt had moeten worden (lijkt op elkaar, maar in politicologie zijn dat volgens mij twee verschillende assen). Nazisme werd ook extreem-rechts genoemd, zelfs als sommige ideeën vrij links waren. En, zoals alles, het is vrij ongewoon dat iemand alleen maar linkse of alleen maar rechtse ideeën heeft. Het gaat uiteindelijk om wat je gemiddeld gezien bent, op een soort schaal van welke mening je hebt over een groot aantal onderwerpen en hoe belangrijk je die onderwerpen vindt. Hoe links of rechts een partij is is ook erg afhankelijk van het politieke klimaat in een land. Wellicht zou Rutte links zijn in de VS, maar dat hangt ook samen met hoe ver je een kant uit kunt hangen zonder je draagvlak te verliezen. Misschien zouden de Democraten in de VS wel linkser willen zijn, of Rutte hier rechtser, maar dat kan niet, want dan verlies je draagvlak en wordt er niet op je gestemd.

              Bovendien praatten we volgens mij allebei niet in absoluten. We hadden het over “meer vatbaar voor” en “komt meer voor bij”. Nuances die overigens in discussies tegenwoordig te vaak ontbreken. Bij “domme mensen” heb ik het vooral over mensen die, om wat voor reden dan ook, een weinig onderbouwde mening hebben en makkelijk nepnieuws geloven. Mensen die cynisme gebruiken en denken dat het zo lijkt alsof ze kritisch kunnen denken. De mensen die geloven dat een politicus al hun problemen zal oplossen omdat die politicus zegt dat politici stom zijn. Nepnieuws speelt daarin een belangrijke rol, omdat die woede en angst voedt met valse berichtgeving, waarin verhalen verzonnen of verdraaid worden. Daar gaat hier de discussie over, over hoe je kunt voorkomen dat nepnieuws zo’n effect heeft, en wie daarin de kwetsbare groepen zijn.

          3. “Maar moet je dat in het onderwijs stoppen, zodat ook kinderen die het allang kunnen en weten dat moeten ondergaan, en zich zitten te vervelen, en er minder tijd voor wiskunde, economie, taal etc overblijft?”

            Maar dat is een algemeen probleem. Als de helft van de klas nog precies weet hoe een staartdeling werkt en de andere helft niet, dan wordt het gewoon opnieuw uitgelegd. En dat geldt dus ook voor andere onderwerpen. Er zullen altijd kinderen zijn die zich vervelen omdat ze iets al weten.

            Verder ben ik het overigens volledig met je eens.

              1. Ik denk eigenlijk dat een gemiddelde leerling dat niet leert thuis, of, in ieder geval, dat je daar niet vanuit moet gaan. Ik heb discussiëren wel geleerd bij het natafelen bij het avondeten, maar ik ken zat leeftijdsgenoten die niet aan tafel aten, of waar gewoon niet gediscussieerd werd. Mijn ouders hebben niet al te hoog onderwijs genoten, dus pas toen ik statistiek krijg bij mijn studie begreep ik het probleem met enquêtes. Pas bij psychologie hoorde ik over dingen als confirmation bias. En natuurlijk wist ik al wel een beetje van dat soort dingen, maar ik herken in zat leeftijdsgenoten dat ze zich niet bewust zijn van dit soort fenomenen. Bovendien, zoals ik al zei, heeft onderwijs, en dan met name basisonderwijs, ook een belangrijke opvoedkundige functie. Dat is niet alleen mijn mening, dat is daadwerkelijk onderdeel van het PABO-curriculum. Deze opvoedkundige gaat wat meer naar de achtergrond op de middelbare school, maar zelfs daar krijg je nog maatschappijleer en vaak ook een vak als godsdienst, levensbeschouwing of, zoals het op mijn school heette, oriëntatie op mens en wereld. Het is dus niet een hele gekke gedachte dat school helpt betere mensen te vormen. Mijn suggestie is alleen om dit uit te breiden of de focus te verleggen zodat kinderen beter onderlegd raken in het vormen van een mening, waaronder het waarderen van bronnen.

      2. Inderdaad lekker kort door de bocht.

        Het gaat al mis met de definitie van nepnieuws. Dit kan varieren van een Roemeens jochie die reclame inkomsten krijgt door controversiele onderwerpen te beschrijven (spam), tot een trollenboerderij uit Moskou die geraffineerd astroturfed op social media (koude informatie-oorlog), tot een “fact-free” opinie artikel in een conservatief blaadje (politiek ongewelvallige mening).

        Dat nepnieuws de laatste tijd vooral door extreem rechts wordt gebruikt is eerder een toevalligheid.

        De wetenschappers, politici, en journalisten die met een oplossing voor nepnieuws bezig zijn, zijn vooral progressieve linkse mensen. Zo las ik bijvoorbeeld een (wetenschappelijk gesponsorde) zwarte lijst van domeinen die nepnieuws zouden verspreiden. Het overgrote merendeel daarvan was politieke rechtse blogs, forums, en publicaties. Deze lijst focuste zich op de Amerikaanse markt (Infowars, 4chan/pol/), maar in Nederland zou Geenstijl daar ook bij staan (terwijl Indymedia waarschijnlijk zou worden overgeslagen).

        Dan heeft Trump met zijn campagne het begrip nepnieuws nog meer uitgebreid, en toegepast op zeer gerespecteerde media als CNN en de New York Times.

        Je hebt volledig gelijk dat de kern van het nepnieuwsprobleem een probleem is dat a-politiek is. Maar we zitten dus nog niet op die kern, maar moeten eerst het politieke ervan afwassen. Dit lijkt mij een zeer lastig, op moment onoplosbaar, probleem.

        Het grote probleem is…. waarom trappen mensen er toch zo gemakkelijk in?

        Dit is een makke van de huidige informatievoorziening. Als je een ingebakken visie hebt, dan is er altijd wel iemand op het internet die ook die visie deelt. Het speelt ook in op onze onzekerheden op social media: “clickbait met politiek sausje” doet het gewoon altijd erg goed. De afnemers van nepnieuws zullen niet snel erkennen dat ze nepnieuws consumeren, maar meer in de trant van: de gevestigde orde wil ons graag censureren. En ja, als je favoriete site op een zwarte lijst staat, dan wordt je censuratie-claim een stuk sterker. Daarnaast geven we vrijelijk erg veel psychologische informatie op social media (wie volg je, wie volgt jou, wat retweet je, wat like je, en zelfs die: welke pokemon ben jij? antwoord 10 vragen.), wat het gemakkelijker maakt om memes en nepnieuws te verspreiden.

        Weet je wie dit grote probleem van onwaarheden zou kunnen oplossen? Google zit in de beste positie! Net als die gele kaders om advertenties heen, zou men het web kunnen verrijken met kaders om “politieke propaganda”, “spam”, “trol”, “nepnieuws” heen. Maar Google wil zich hier niet aan branden. Ze zouden extreem snel verbannen worden uit landen als Turkije en China. Ze zouden de “rol” van de gevestigde oude media overnemen, en grote gedeeltes van het web factueel naar links/progressief trekken. In sommige ethiekscholen geld het lemma: Als je je bezighoud met het probleem, dan wordt het jouw probleem. Misschien wil Google helemaal niet verantwoordelijk zijn voor de Waarheid, maar alleen voor de informatie (die beide waar en onwaar kan zijn).

        Maar de overheid die zich bemoeid met nepnieuws (als dit buiten koude informatie-oorlog valt) is gevaarlijk. Dan bepaald de overheid wat nieuws en nepnieuws is, en niet de journalistiek zelf. 75 jaar geleden was het “not done” om te zeggen dat homo’s mentaal gezond zijn. Daar kwam geleidelijk verandering in, omdat een kleine mondige groep tegen de stroom inging. Als de overheid het onmogelijk of lastig maakt tegen de stroom in te gaan, dan bevriezen we het huidige klimaat met haar meederheidsfeiten en onvolwassen standpunten voor de toekomst. (maar dan wel even wachten tot Trump is afgetreden natuurlijk).

        1. Het is sowieso altijd een kat-en-muis-spelletje. Weet je nog dat RTL4 openbaar maakte dat er een geheime deal was met het Koningshuis? Rutte riep meteen dat dat niet waar was, zonder het te hebben onderzocht. Wie er op dat moment gelijk had, doet er niet toe, de vraag is namelijk: wie gaan ze geloven bij het nepnieuws-bestrijdingsteam? Een nieuwsmedium of DÉ minister-president?

          En dat soort situaties zal dus altijd zo blijven en dat maakt het lastig om te beoordelen wat nepnieuws is en wat niet.

    2. Beetje off-topic, maar hoezo is links altijd beter? Heb je niet gezien hoe Maduro Venezuela naar de ondergang aan het helpen is? En hij wordt door alle pers (dus ook de Nederlandse!) bestempeld als extreem-links. Dus nee, ook bij links zitten rotte appels en dat is bij het nieuws net zo.

  5. Zodra informatie juridisch gezien “iets” wordt, inplaats van “data is niets” dan kunnen we legale stappen ondernemen tegen informatievervuiling. Net zoals je een boete kunt krijgen voor milieuvervuiling. De opruimkosten zijn voor rekening van de vervuiler.

  6. Ik zie niets in een vergunningensysteem. De overheid is veel te veel belanghebbende; een vergunningensysteem is een gevaarlijk instrument waarmee de overheid ongemakkelijke waarheden kan verbergen. Dit vermindert de mate waarin de burger de overheid kan controleren, en daarmee de gezondheid van de democratie.

    Ik zie meer heil in “fact checking”; je ziet dit nu al op allerlei plaatsen ontstaan. Het gevaar is wel dat een fact checking site juist meer aandacht schenkt aan onjuiste berichten; er schijnt een psychologisch effect te zijn dat een ontkracht verhaal toch als “waarheid” in onze gedachten kan blijven hangen. Het is misschien beter om de checking al wel bij de newsfeed te doen, en wel te filteren, maar met een filter dat handmatig te “overriden” is. Afgekeurde berichten kunnen dan toch (met enige moeite) gelezen worden; mocht een bericht ten onrechte worden afgekeurd, dan is dat natuurlijk op zich nieuwswaardig, en vermindert dit de reputatie van de fact checker. Zie ook: Streisand effect.

    Van mij mag de overheid onder deze voorwaarden wel als “fact checker” actief zijn, en dus filters aanbieden op nieuws-sites. Ik denk niet dat de overheid de enige “fact checker” moet zijn: private partijen moeten dat ook kunnen doen. Uiteindelijk is dat ook het ouderwetse systeem: vroeger waren de kranten, het journaal en dergelijke onze “fact checkers”, die ons alleen gaven wat zij dachten dat zinvol nieuws was. Iedereen kon wel zelf kiezen welke “fact checker” ‘ie betrouwbaar vond, of zelfs zijn eigen “fact checking” beginnen.

    Daarnaast moeten we iets vinden op het probleem dat nieuws te veel op de voorgrond ligt en achtergronden te veel op, inderdaad, de achtergrond. Nieuws geeft een enorm vertekend beeld van de werkelijkheid, omdat alles wat normaal is, en veel voorkomt in werkelijkheid, juist niet in het nieuws komt. Je wereldbeeld en meningen baseren op het nieuws is dus eigenlijk een heel slecht idee. Eigenlijk zou elk nieuwsbericht in proportie moeten worden geplaatst in een context van achtergronden.

  7. Heeeeel toevallig net op het Radio 1 (staats)Journaal (11 uur) een onderzoek waaruit blijkt dat het klootjesvolk erg bang en onzeker is om/door nepnieuws. Dus ow, lieve overheid, perk alstublieft onze grondrechten in. Want we zijn bang, onzeker en vooral dom om zelf te kunnen bepalen wat we willen geloven. 2/3 van de ondervraagden maken zich zorgen dat de democratie wordt ondermijnd

    Godallemachtig! De Russen en de Noord-Koreanen komen ons brainwashen zeker. En ervoor zorgen dat we op ‘anderen’ gaan stemmen. En ondertussen natuurlijk geen woord over hoe wij andere volkeren ‘stemadvies’ geven.

    Ik word hier echt ontzettend pisnijdig van. Dát is pas nepnieuws! Ik geloof er geen bal van dat 2/3 bang is door nepnieuws. Rot toch op met dat volgen van die Trump in alles wat tegen een goed ontwikkeld Westers land in gaat. Ik maak zelf wel uit welk (nep)nieuws ik wil geloven. Blijf met je poten gewoon van de persvrijheid af!

    1. “2/3 van de ondervraagden maken zich zorgen dat de democratie wordt ondermijnd” Hé, daar maak ik me ook zorgen over; zeker nu het kabinet de referendumwet wil intrekken.

      Ik ben kritisch en probeer te bepalen hoeveel “kleur” er in diverse (nieuws)berichten zit… Omtrent overheidsberichten over “terrorisme”:

      • NCTB: Welke criteria en welke concrete aanwijzingen liggen er ten grondslag aan het “verhoogde risico op een aanslag” of maakt U de bevolking alleen maar bang?

      • Zijn terugkerende Syriëgangers nu echt zo gevaarlijk dat ze de cel in moeten (om verder te radicaliseren) of kunnen we ze beter een baan bezorgen (zodat ze herintegreren in de samenleving)?

    2. Mijnsinziens is de NOS vrij eerlijk in zijn nieuws. Soms zelfs te eerlijk, waar ze de alternatieve zienswijze, zelfs als die bewezen ongegrond is, plaatsen tegenover het nieuws. Denk aan het MH17 onderzoek, waar al snel duidelijk was dat Russische separatisten met de hulp van Rusland per ongeluk een passagiersvliegtuig had neergehaald. NOS voelde toch altijd de noodzaak te melden dat Rusland zei dat ze niets gedaan hadden en het toch echt de Oekraïners moesten zijn.

      Tegelijkertijd voel ik me genoodzaakt te melden: Enquêtes zijn heel moeilijk te interpreteren en wat mij betreft vaak waardeloos. Zelfs als de enquête goed in elkaar zit (wat vaak niet zo is) en er geen bias zit in de steekproef (ook vaak twijfelachtig), zelfs dan nog heb je dat mensen, zelfs anoniem, dingen invullen die ze denken dat sociaal wenselijk is, bijvoorbeeld in hun sociale kring. In dit specifieke onderzoek, bijvoorbeeld, is maar de vraag wie de vraag gesteld is. Was het bijvoorbeeld een open poll op het internet, want die trekken vaak mensen aan die een sterke negatieve mening hebben over het onderwerp. Hoe is de vraag gesteld? De vraag “Denkt u dat er een probleem is met nepnieuws?” is namelijk een vraag die voor verschillende mensen verschillende dingen betekent. In Amerikaanse context vinden mensen op rechts vaak dat de reguliere nieuwskanalen nepnieuws zijn, die Trump in een oneerlijk licht zetten, terwijl op links mensen juist problemen hebben met Fox News, Breitbart en soortgelijke nieuwskanalen die alle nadelige effecten van Trump wegpoetsen. Dat mensen bang zijn dat nepnieuws democratie ondermijnt, verbaast mij niets, maar het grote probleem is dat iedereen iets anders als nepnieuws identificeert. Hoe dan ook, enquêtes zijn lastig om serieus te nemen.

      Het is ook duidelijk dat nepnieuws weldegelijk effect heeft op de democratie. Mensen stemmen op basis van tegenstrijdige feiten, wat betekent dat minstens één van die tegenstrijdige feiten fout moet zijn en dus nepnieuws is. Waarom dit nepnieuws is, kan veel verschillende redenen hebben. Soms is het gewoon een moeilijk onderwerp waar verschillende mensen verschillende dingen over geloven, maar soms is het ook omdat iemand er baat bij heeft dat mensen een leugen geloven. Denk bijvoorbeeld aan de tabaksindustrie, die flink probeerde de schadelijke gevolgen te ontkennen met gesponsorde onderzoeken die lieten blijken dat het allemaal wel meeviel. In zo’n geval is het slechts een groep bedrijven die op één onderwerp politieke invloed willen uitoefenen, maar het gebeurt ook breder. Rijken hebben baat bij het geloof dat belastingen zo laag mogelijk moeten. Rusland heeft baat bij verdeeldheid onder geallieerde landen en een isolationistische golf. Dat betekent niet dat, omdat ze er baat bij hebben, dat ze dit ook sowieso doen, daar heb je andere bewijzen bij nodig. Maar het laat wel zien dat er wel degelijk machten zijn die baat hebben bij nepnieuws.

      Wat mij betreft is het niet zo’n groot probleem als een politiek leider uit een land zegt dat hij hoopt dat een bepaalde partij of politicus uit een ander land de verkiezing wint, of dat een referendum een bepaalde uitkomst heeft. Al helemaal omdat de media hiernaar zal vragen, en het als zwak wordt gezien door de achterban als hij neutraal blijft. Echter dreigen dat het met een bepaalde keuze tot oorlog komt, is wel een probleem. Ik kan me wel voorstellen dat het frustrerend kan zijn om te zien dat een land met weinig persvrijheid een bepaalde keuze gaat maken die slecht voor de bevolking is, en het is moeilijk daar een bevredigend antwoord bij te geven.

      Overigens is persvrijheid op dit moment bepaald niet volledig. De NOS is nog redelijk vrij, maar veel andere nieuwsbronnen zijn afhankelijk van reclame. Ik hoorde op “Dit was het nieuws” dat er bij een gerenommeerde krant een artikel was gepubliceerd over de nadelige gevolgen van cola, en dat de adverteerder daar bepaald niet blij mee was. De eindredacteur beloofde niet direct dat hij het niet meer zou doen, maar stond ook bepaald niet op zijn persvrijheid. Daarbij is voor adverteerders belangrijk dat veel mensen het nieuws consumeren, dus is het belangrijk dingen te zeggen die mensen willen horen. Dat kan je doen door te claimen dat jij durft te zeggen wat andere niet durven te zeggen, zelfs als dit nepnieuws is om de confirmation bias te voeden van de consument. Het kan moeilijk zijn nepnieuws te herkennen, zelfs voor de kritische consument, en dus is het belangrijk dat we proberen mensen te helpen nepnieuws te identificeren en nieuwsbronnen minder afhankelijk te maken van adverteerders. Dat kan, wat mij betreft, door nieuwsbronnen te subsidiëren, met als enige voorwaarde dat ze geen conflicterende andere inkomsten mogen hebben (naast verkoop aan consumenten en subsidie). De politiek mag dan natuurlijk niet de subsidie intrekken op basis van de inhoud (tenzij die inhoud wijst op verborgen extra inkomsten, maar het moet goed dichtgetimmerd zitten).

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.