Nederlandse staat is aansprakelijk voor uitlatingen over illegaal downloaden

De Nederlandse staat is aansprakelijk voor uitlatingen die bewindslieden hebben gedaan over downloaden uit illegale bron. Dat meldde Tweakers gisteren. De rechtbank Den Haag heeft in een principezaak bepaald dat wanneer bewindslieden uitspraken doen die in strijd zijn met Europees recht, je als burger de staat mag aanspreken voor schade die daaruit het gevolg is. Ook als de bewindslieden te goeder trouw dachten dat de uitspraak waar was en de einduitspraak van het Hof van Justitie best wel een verrassing was. Zoals dus met illegaal downloaden. Het is overigens nog maar zeer de vraag welke schade de Staat nu concreet moet gaan vergoeden.

De uitspraak is een gevolg van het downloadverbod dat het Hof van Justitie in 2014 uitsprak. In deze zaak (ACI Adam geheten, onder juristen) bepaalde de hoogste Europese rechter dat de Nederlandse thuiskopieregeling in strijd was met Europees recht. Dat recht eist namelijk dat uitzonderingen op het auteursrecht beperkt worden uitgelegd, en Nederland had juist een brede thuiskopieregeling – volgens de Staat zelfs zó breed dat downloaden uit illegale bron er onder viel.

Door deze gezaghebbende opvattingen, die breed in de media werden uitgedragen (kuch en in mijn thuiskopie-artikel met liefde geciteerd werden kuch) ontstond een breed gedragen beeld dat downloaden uit illegale bron écht mocht, zolang je maar niet uploadde. Vele Nederlanders hebben daarnaar gehandeld, mag je veronderstellen, en hebben dus dingen gedaan die achteraf gezien eigenlijk gewoon onrechtmatig waren tegen de rechthebbenden.

Dat kun je die mensen moeilijk verwijten, want de wet wás nu eenmaal zo geformuleerd en als de staatssecretaris dan ook nog zégt dat dat zo is, dan mag je als burger daar op af gaan. Maar blijkt het niet te kloppen, dan mag je als slachtoffer de Staat aanspreken voor die onjuiste opvatting. Dit is in algemene zin allemaal standaardjurisprudentie. Je mag als burger vertrouwen op de overheid, en blijkt het niet te kloppen dan is de Staat aansprakelijk en niet de burger die de overheid volgde.

De rechtbank snijdt wel flink in de uitlatingen waarvoor men concreet aansprakelijk is. Een groot deel van de gewraakte uitlatingen kwamen namelijk uit het parlementaire debat, en daarvoor hebben Kamerleden en bewindslieden volledige immuniteit (artikel 71 Grondwet). Als dus in Kamerstukken komt te staan dat downloaden uit illegale bron mag, dan is daar niets tegen te doen.

Uitlatingen tegenover de pers zijn wél problematisch als ze niet blijken te kloppen. Ook als daarin exact hetzelfde staat als in zo’n parlementaire uiting. En ook – zo bepaalt de rechtbank – als het gaat om een uitlating die verdedigbaar was binnen het Nederlands recht, en waarvan helemaal niet uitgemaakt was dat die in strijd was met Europees recht. Enkel dat achteraf het Hof zegt dat Nederland altijd fout zat, maakt de uiting verwijtbaar.

Daarmee is de Staat echter niet aansprakelijk voor de gederfde winst van iedere legale aanschaf die men in theorie tegenover een illegale download kan stellen. Het aansprakelijkheidsrecht eist namelijk dat er een causaal verband is tussen de gewraakte handeling en de schade die wordt geclaimd. In deze procedure werd nog geen concrete schade geëist, het was namelijk een principezaak om vast te stellen of überhaupt aansprakelijkheid bestond. Dat wordt dus erkend, maar niet algemeen:

Vanwege deze specifieke omstandigheden van het geval, zijn de onder 4.53 bedoelde uitingen van de staatssecretaris van justitie in het persbericht van Rijksoverheid.nl van 11 april 2011 (het in 2.7 weergegeven citaat) en het interview op diezelfde dag, dat is gepubliceerd op de website van de NOS (het in 2.8 weergegeven citaat) en in het nieuwsbericht van de NOS van 21 december 2012 (het in 2.10 weergegeven citaat) onrechtmatig jegens [eisers].

Voor schade die het gevolg is van deze concrete uitingen, kunnen de eisers dus een claim indienen. Ik ben heel erg benieuwd tot welke berekening men komt, want ik ken geen onderzoek dat op basis van deze (en alléén deze) persberichten/nieuwsitems veranderingen in downloadgedrag kon aantonen.

Arnoud

11 reacties

  1. De hoogte van de thuiskopievergoeding was voor 2014 al gebaseerd op en ter compensatie van het feit dat downloaden uit illegale bron zou zijn toegestaan. Dus de eventuele schade is daarmee al (tenminste deels) gecompenseerd (en de thuiskopievergoeding had na 2014 ook verlaagd moeten worden, waar wachten we nog op?).

  2. Teeven had zich gewoon wat slimmer, juridischer uit moeten drukken. Ook vanuit de rechtswetenschap waren er voldoende mensen die hetzelfde standpunt aanhielden volgens mij. Daar had hij zich gewoon achter moeten verschuilen, met daarnaast een soort algemeen caveat. Geldt niet eigenlijk voor nagenoeg elke wet dat in theorie een Europese rechter kan zeggen dat hij niet deugt? Kun je dan als minister of staatssecretaris dan nooit meer iets stelligs zeggen over een Nederlandse wet? Blijf het een vreemd verhaal vinden.

    1. Wel, inderdaad, dat vroeg ik me ook af. Het zou fijn zijn als een zeer juridisch onderlegde deelnemer (Arnoud zelf?) hierop zou kunnen antwoorden.

      ‘Kun je dan als minister of staatssecretaris dan nooit meer iets stelligs zeggen over een Nederlandse wet?’ Dat lijkt me toch een zeer onwenselijk bij-effect.

  3. “dan is de Staat aansprakelijk en niet de burger die de overheid volgde.” … uuh … lood om oud ijzer. De burger is uiteindelijk gewoon de sjaak. Want onze belastingcenten moeten dus gewoon daar naartoe.

    Zegt de rechter trouwens helemaal niks over de thuiskopieregelijk (zoals ook Arnold aanhaalt) ?

    “Ik ben heel erg benieuwd tot welke berekening men komt” … Ik ook. Maar de uitkomst van die berekening hadden ze blijkbaar in 2016 al: 1’000’000’000 euro.

    Of hadden ze die berekening al in 1997 al ?

  4. Even een dwarsstraat.

    De uitzondering voor het maken van een privé-kopie is bij mijn weten nooit uit de Nederlandse wet gehaald. Na de uitspraak van de hierboven genoemde rechter is er algemeen uitgegaan van een downloadverbod.

    Is de situatie dan niet genuanceerder? Dat er in Nederland nog steeds een uitzondering geldt, eentje die strijdig is met de Europese wet, en die nog steeds niet is gepatched?

  5. Dat is hoe ik dacht dat het zit. Echter, Justitie heeft direct na het arrest van het HVJ een persverklaring gegeven dat je gewoon onze wet moet lezen als richtlijnconform: er staat nergens expliciet dat het ook uit illegale bron mag, dus staat er impliciet dat het niet uit illegale bron mag. Daarmee is onze wet dus eigenlijk altijd in lijn geweest met de Europese wet – maar daardoor klopten de opmerkingen van de staatssecretaris dus niet.

    Het is een duivels dilemma want als ze de wet hadden aangepast, hadden ze erkend dat de wet fout was en dan waren ze aansprakelijk geweest voor álle schade als gevolg van illegaal downloaden dat mocht vanwege de foute wet. De oplossing van die persverklaring was dus eigenlijk een hele slimme, geef ik achteraf toe.

  6. Ik snap eerlijk gezegd niet helemaal hoe dit proces gevoerd is kunnen worden losstaand van de vraag over de hoogte van de schadevergoeding. Immers

    Het is overigens nog maar zeer de vraag welke schade de Staat nu concreet moet gaan vergoeden.
    Dat kan dus ook uitdraaien op ‘geen vergoeding verschuldigd’. Omdat de schade al voldoende gecompenseerd is bijvoorbeeld of omdat er misschien wel geen schade is. Een download is immers niet per definitie gelijk aan een lost-sale. Maar wat is dan nog het procesbelang om vast te stellen of er onrechtmatig gehandeld zou zijn ?

    1. Als je de moeite neemt om het vonnis te lezen, kun je zien dat het bepalen van aansprakelijkheid op zich al een complexe juridische aangelegenheid is. Het bepalen van de hoogte van de schade is in zaken als deze ook complex en zal waarschijnlijk inzet van deskundigen aan beide kanten vragen.

      Nu de vraag over de hoogte van de schade afgesplitst is van de vraag over de aansprakelijkheid kan men het inschakelen van deskundigen achterwege laten als de rechter besluit dat er geen aansprakelijkheid is, dit scheelt kosten voor beide partijen.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.