Nederlandse politie wil gebruikmaken van particuliere DNA-databank in VS

De coldcaseteams van de Amsterdamse en Rotterdamse politie willen de Amerikaanse particuliere DNA-databank GEDmatch inzetten om de identiteit van onbekende doden te achterhalen. Dat meldde NRC gisteren. GEDmatch is een openbare, Amerikaanse databank waarin genetische gegevens van allerlei mensen zitten, en daarin kan iedereen zoeken op potentiële matches. Daarmee is in theorie de mogelijkheid voor de politie om ook te zoeken naar bijvoorbeeld een verdachte, of een bloedverwant van een slachtoffer. Maar het roept de nodige vragen op, omdat juridisch niet duidelijk is of men dit überhaupt mag.

Genetische informatie zoals DNA valt onder de AVG onder de strenge regels voor bijzondere persoonsgegevens. Deze mogen niet zomaar worden gebruikt, omdat er zeer gevoelige informatie uit afgeleid kan worden. Je eigen DNA in zo’n databank plaatsen mag in principe wel, wanneer daarbij duidelijk wordt gezegd wat en hoe er gaat gebeuren – je geeft dan uitdrukkelijke toestemming. Maar een complicatie is dat DNA ook informatie over anderen bevat, en dan kun je dus zeggen dat je andermans persoonsgegevens staat te uploaden.

Voor de politie en het OM geldt de AVG niet. Zij moeten zich houden aan de Wet politiegegevens en het Wetboek van Strafvordering. Onder de Wet politiegegevens mag er iets meer; als verwerking “onvermijdelijk is voor het doel van de verwerking” waarvoor andere gegevens worden gebruikt. Ik denk niet dat je daar snel aan komt met genetisch materiaal uit een openbare databank.

In het Wetboek van Strafvordering staan een aantal bevoegdheden over inzet en onderzoek van DNA-materiaal, en er is ook een Besluit DNA-onderzoek in strafzaken met nadere regels. Maar het probleem is eigenlijk vrij simpel: al deze regels gaan uit van matches in individuele zaken. Er is DNA bij het slachtoffer gevonden en dat willen we matchen aan de verdachte, even kort door de bocht. Er is gewoon geen regel die toeziet op het gebruik van grootschalige bronnen van DNA-materiaal. Dat is niet gek, want die regels zijn gemaakt voordat dergelijke databanken bestonden.

Dit maakt de situatie voor de cold case teams erg ingewikkeld, want in principe geldt voor opsporingsdiensten dan de regel dat het niet mag. De politie mag niets tenzij de wet zegt van wel, even weer heel kort door de bocht. Maar dat voelt specifiek bij het oplossen van oude zaken wel heel erg cru. Dit is wellicht de laatste kans om de zaak nog op te lossen, en het gaat om ernstige zaken zoals moord zodat het maatschappelijk belang wel héél zwaarwegend voelt.

Voor het identificeren van slachtoffers ligt dat anders. De AVG geldt niet bij overledenen, en datzelfde geldt op de Wet politiegegevens. Ik denk dus dat DNA materiaal wel mag worden gebruikt om te achterhalen wie een onbekende is, mits dat uitsluitend wordt ingezet voor het doel van informeren van de nabestaanden.

Arnoud

11 reacties

  1. Ik denk dus dat DNA materiaal wel mag worden gebruikt om te achterhalen wie een onbekende is, mits dat uitsluitend wordt ingezet voor het doel van informeren van de nabestaanden.

    Het wordt natuurlijk nooit alleen ingezet voor het informeren van de nabestaanden. De identiteit is zo ongeveer de eerste stap in je onderzoek (als ik op mijn ervaring als TV kijker mag vertrouwen). Je gaat immers na waar het slachtoffer is geweest, wie de familie en bekenden zijn, etc.

    In de VS lijkt het vaak dat al het bewijs wat voortkomt uit zo’n onrechtmatig verkregen bewijs dan niet toegelaten wordt. Is dat in Nederland ook zo?

    1. In het Nederlandse strafrecht wordt er gekeken in hoeverre een verdachte in zijn rechten is geschaadt door het onrechtmatig verzamelen van bewijs. De rechter kan het bewijs na de afweging opzij zetten.

      In het civiele recht wordt “onrechtmatig verkregen” bewijs veel makkelijker geaccepteerd.

  2. Voor het identificeren van slachtoffers ligt dat anders. De AVG geldt niet bij overledenen, en datzelfde geldt op de Wet politiegegevens. Ik denk dus dat DNA materiaal wel mag worden gebruikt om te achterhalen wie een onbekende is, mits dat uitsluitend wordt ingezet voor het doel van informeren van de nabestaanden.
    Waarom zou het uitsluitend ingezet mogen worden voor informeren van nabestaanden. Als je weet wie het slachtoffer is ga je de zaak toch ook weer verder onderzoeken. En als je de nabestaanden informeert vraag je toch ook naar diens omstandigheden uit de tijd van de vermissing of van het misdrijf.

  3. Er bestaan m.i. twee kanten bij dit voornemen. De ene kant, die nu als reden geneomd wordt, is natuurlijk de identificatie van een slachtoffer. Voor de nabestaanden biedt de identificatie en de mededeling dat een familielid eindelijk is gevonden de mogelijkheid een bepaalde episode af te sluiten. De onzekerheid “leeft iemand nog” is vaak vermurwender dan de zekerheid, dat iemand toch is overleden. Ik denk b.v. aan de recnet opgeloste verdwijning van Toos van der Valk. Van dit standpunt uit vind ik dat het zoeken naar een match met dit doel legitim is, ook als je hiervoor het wettelijke kader misschien iets kreativer moet interpreteren. De andere kant ist natuurlijk de vervolging van een mogelijke dader, waarbij gezegd mot worden, niet iedereen die niet geidentificeerd wordt is slachtoffer van een misdrijf. Dat de identificatie van het slachtoffer een eerste stap kan zijn bij de oplossing van een strafbaar feit is juist, dat alleen door de identificatie de dader(s) echter zo wordt geschaad, dat je het verkregen bewijsmateriaal niet meer zou kunnen gebruiken vind ik dan wel weer erg ver gaan.

  4. Maar een complicatie is dat DNA ook informatie over anderen bevat, en dan kun je dus zeggen dat je andermans persoonsgegevens staat te uploaden.
    Als bepaalde gegevens meerdere personen betreffen, zouden ze dan juist geen persoonsgegevens meer zijn? “De verdachte was blank, ongeveer 1 meter 75 en droeg een donkerblauwe spijkerbroek en witte overhemd.” Zijn dit nu persoonsgegevens?

  5. Bij mij blijft de vraag, wie zijn die goedgelovigen die hun DNA profiel aan een commerciële partij geven om vrij toegankelijk te maken?

    En los daarvan het probleem: zelfs als jij dat niet doet, als genoeg familie dat wel heeft gedaan kan ook van jou een profiel worden opgesteld. En GEDMatch heeft de ruwe data, dus dat profiel is inclusief informatie over eventuele erfelijke aandoeningen.

    Met andere woorden, door jouw DNA te delen met zo’n databank deel je feitelijk ook het DNA van je ouders en/of kinderen en mogelijk zelfs van broers en zussen. Uit privacy oogpunt zou zo’n databank dus geheel verboden moeten zijn. En het is meteen ook duidelijk waarom de justitie zo graag wilde dat iedereen in zijn databank komt. Er is geen enkele rechtvaardiging om bijvoorbeeld blokkeer friezen in een dna databank op te nemen, maar ja hoe beter gevuld hoe beter ze een profiel van heel Nederland op kunnen bouwen. Als het nu gaat om delicten waarbij DNA vaak belangrijk bewijs is kan ik het begrijpen. Moord/verkrachting of zelfs inbraak. Maar voor kleine vergrijpen en vergrijpen die volledig in de openheid gebeuren zoals protest acties?

    Het wordt zo langzaam aan een beetje eng en mijn vertrouwen in de overheid (inclusief justitie) wordt er niet beter op. OT: daarbij helpt het ook niet dat als je gepest en uitgescholden wordt door straat tuig de politie niets doet en als je dan zelf met een bezemsteel een tik uitdeelt jij opeens vervolgt wordt. Laat me raden, die dame mag als ze veroordeeld wordt ook haar DNA afstaan…

    PVV pleit voor een uitgebreider recht om je te mogen verdedigen, je zou bijna op ze gaan stemmen in dit idiote land waar het OM de slachtoffers vervolgt.

  6. Snappen die mensen geen statistiek of zo?

    Als je persoon A (die al om wat voor reden dan ook verdacht is) zijn DNA matcht met een stukje DNA wat is gevonden bij het desbetreffende misdrijf, dan is de kan inderdaad een op een miljoen dat dat toeval is.

    Maar als je DNA ergens vindt en dan in een grote database met willekeurige personen gaat graven wie er een match is, en persoon A komt daaruit, dan is de kans niet een op een miljoen dat dat toeval is. Sterker nog, de kans dat het toeval is is dan ineens significant.

    Even wat wiskundiger: Stel dat de kans op een mismatch inderdaad een op een miljoen is. En stel dat in die database een miljoen mensen zitten. Dan is de kans dat je een mismatch krijgt 63.2%

    Graven in databases voor DNA matches is een erg dom idee, en die coldcaseteams moeten eens met iemand praten die wiskunde (om precies te zijn statistiek) snapt.

    1. Dat is inderdaad een probleem dat in de VS al speelt met een rijkelijk gevulde database in een groot land.

      Een DNA match is dan geen bewijs, maar kan op zich nog wel nuttig zijn.

      Als de match om de hoek blijkt te wonen van het plaats delict heb je een aanwijzing om daar verder onderzoek naar te doen. Met gevaar dat het een false positive is en je tunnelvisie krijgt, iets waar men zich ook beter bewust van zou moeten zijn, maar dat is een ander probleem dat niet alleen met DNA gegevens optreedt.

      Tevens is het mogelijk om duurdere DNA tests te doen met een kleinere kans op een flase positive op de positives die je uit de minder nauwkeurige data krijgt.

      Is het een nutiig opsporingsmiddel? Jazeker! Ben ik van mening dat het de breede schending van de privacy waard zoals het nu in Nederland is geregeld? Nee, absoluut niet!

      Als de zaak van Lucia de Berk ons iets geleerd heeft is dat de rechters een goede cursus statistiek moeten volgen.

  7. De VS en Nederland hebben in 2010 al een verdrag hierover getekend. https://tweakers.net/nieuws/70882/nederland-tekent-verdrag-met-vs-over-uitwisselen-dna-gegevens.html. Wel overigens “Volgens het ministerie worden de gegevens tijdens deze procedure ‘uitsluitend gekoppeld aan een registratienummer en zijn ze niet te herleiden tot de identiteit van de betrokken persoon” Waarbij je je kan afvragen, zoals een van de onderstaande reacties is, welk registratienummer gehanteerd wordt. Waarschijnlijk betekent de relatie met deze Amerikaanse particuliere DNA-databank GEDmatch alleen nog maar meer en meer gegevens. Je wil liever niet nadenken over een verkeerde koppeling van die gegevens en de verschillende wetgeving in Nederland of de VS over wie het bewijs moet aanvoeren.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.