Politie mocht iPhone verdachte onder dwang via duim ontgrendelen

De politie heeft in een onderzoek naar een phishingbende de iPhone van een verdachte onder dwang via zijn duim mogen ontgrendelen, las ik bij Security.nl. In drie vonnissen besliste de rechtbank Noord-Holland dat deze opsporingstechniek legitiem is, ook nu er geen specifieke wettelijke regeling is. Dat bevestigt de eerdere lijn uit februari waarin ook de Marechaussee dit mocht doen.

In deze zaak ging het om verdenkingen van phishing (juridisch: diefstal in vereniging en oplichting), waarbij de verdachten in voorlopige hechtenis waren genomen. Daarbij werd een iPhone aangetroffen, die de politie wilde ontgrendelen waarvoor de vinger van de verdachte nodig was. Die weigerde dat, waarop de officier besloot dat de verdachte weerspannig was en hem liet boeien, waarna de vinger door een agent op de telefoon werd gezet. Daarna was de telefoon toegankelijk voor onderzoek.

Het juridische probleem hierachter is dat er geen specifieke regels zijn over het doorzoeken van telefoons die als bewijs in beslag zijn genomen. Dat moet eigenlijk wel, omdat dergelijke apparaten tegenwoordig veel persoonlijke informatie bevatten. Om diepgaand te treden in de privacy van een verdachte, is een wettelijke regeling nodig. Denk aan huiszoeking of snuffelen in iemands mailbox.

De Hoge Raad bepaalde in 2017 dat de politie terughoudend moet zijn met telefoondoorzoekingen. Even kijken naar “een gering aantal bepaalde gegevens” bij een concrete aanleiding kan nog net, de gehele telefoon van 0 tot 255 doornemen zou te ver gaan tenzij daar héél zwaarwegende redenen voor zijn. In de praktijk komt dit erop neer dat hoe ernstiger de verdenking, hoe verder men mag kijken.

Leuk en aardig maar als die telefoon niet open gaat, dan houdt al het onderzoek snel op. De laatste jaren is er dan ook veel discussie geweest over hoe de politie een telefoon mag open forceren als ze niet zelf de pincode of andere unlockinformatie kan achterhalen. De vinger op de sensor forceren werd al snel een centraal punt in die discussie. Is dat nu gewoon een vingerafdruk nemen (zoals al sinds jaar en dag gebeurt) of is dit iemand dwingen tegen zichzelf te getuigen?

De lijn die bij dit nemo tenetur-beginsel in mensenrecht-jurisprudentie getrokken wordt, is of de gedwongen actie iets is dat al dan niet onafhankelijk van de wil van de verdachte plaats kan vinden. Hem fotograferen of een vingerafdruk afnemen voor het dossier, is iets dat kan of hij dat nu wil of niet. Zeggen waar het lijk ligt, vereist zijn wil. Je mag in die lijn dan ook wel een verdachte dwingen in de lens te kijken of zijn vinger op een stempelkussen te duwen en daarna op een papiertje, maar niet op een kaart te markeren waar het lijk te vinden is.

Anders dan de situatie waarin verdachte wordt gedwongen de toegangscode van zijn telefoon te geven, hetgeen een verklaring van verdachte vereist, maakt het plaatsen van de duim van verdachte op zijn iPhone naar het oordeel van de rechtbank geen inbreuk op het nemo tenetur-beginsel. Het betreft hier namelijk het dulden van een onderzoeksmaatregel die geen actieve medewerking van verdachte vereist. Daar komt bij dat de vingerafdruk met een zeer geringe mate van dwang is verkregen. Dat met het plaatsen van de duim van verdachte op de iPhone toegang wordt verkregen tot mogelijk wilsafhankelijke en voor hem belastende gegevens, maakt dit naar het oordeel van de rechtbank niet anders.

De rechtbank weegt daarbij mee dat er maar weinig andere mogelijkheden waren, onder meer omdat een telefoon zich na een bepaald aantal pogingen permanent vergrendelt. En de verwachting was zeer groot dat er wat te vinden zou zijn. Dat alles bij elkaar maakt dat het ontgrendelen legitiem wordt geacht.

De uiteindelijk gevonden informatie blijkt vervolgens ook relevant voor de strafzaak. Ik ben dan nog wel benieuwd hoe dit uit zou pakken als blijkt dat de politie verkeerd zat, maar de lijn dat een vinger afdwingen mag, lijkt daarmee wel definitief gezet.

Arnoud

10 reacties

  1. In hoeverre mag de politie je letterlijk dwingen een bepaalde vinger op de telefoon te leggen? Als je drie keer de verkeerde vinger pakt, dan vergrendelt de telefoon immers weer.

    Dat erbij, misschien dat telefoonmakers naast de standaard vergrendelingstechnieken (vaak verkeerd, of drie keer op de lock-knop duwen) ook een ‘lock-vinger’ of ‘lock-uitdrukking’. Gebruik je je middelvinger? Direct versleuteld, niet pas na drie keer. Linkeroog dicht en je mond open? Direct versleuteld.

    Ik was na de nieuwsberichten wel blij dat hier in ieder geval wel nog toestemming, controle en noodzaak per geval nodig lijkt te zijn.

    1. Het lijkt me niet dat je ze hoeft te vertellen welke vinger de juiste is. Ik ben ook wel benieuwd of het gevolgen (anders dan boze agenten) heeft als je bewust een aantal keer de ontgrendeling verpest door de verkeerde vinger of te veel te bewegen zodat de telefoon alleen nog maar met pin kan worden ontgrendeld.

    1. Nee, dit is absoluut niet wat wordt aangeraden, omdat het niet afdoende is.

      Je wordt namelijk gewoon gedongen te unlocken of je komt het land niet in en als ze echt toegang willen je telefoon in beslag genomen.

      Als je eenmal binnen bent maar binnen 100mi van een grens (inclusief luchthavens midden in het land) bent kunnen ze alsnog een ‘border search’ doen en als je dan weigert te unlocken wordt de telefoon in beslag genomen en jij het land uit gezet.

      Het enige juiste advies bij een reis naar de VS (of eigenlijk iedere reis buiten de EU) is dan ook om je telefoon op te schonen voor vertrek en geen accounts met vertrouwelijke informatie te activeren op de telefoon. Ik heb zelf hiervoor aparte Google, Facebook en Twitter accounts, waar ik af en toe wat super neutraals op zet. Zodat ik ook niet meteen verdacht ben omdat al die accounts leeg zijn.

  2. Ik heb het idee dat hier de letter van de wet gevolgd wordt en niet de geest van de wet, wat normaal de bedoeling hoort te zijn. Als je geen pincode mag vragen, omdat dat iemand dwingen is tot meewerken is aan eigen veroordeling, mag je dat m.i. ook op geen andere wijze doen. Het is erg flauw om de ene methode wel toe te staan en de andere niet. Want het gaat m.i. in dit soort gevallen niet om de methode van ontgrendelen, maar om het feit van ontgrendelen. Dat ontgrendelen zelf door de verdachte, is namelijk wat hier gedwongen wordt. En als dat via de pincode niet mag, mag dat dan ook niet via biometrie (of nog een andere methode waaraan de verdachte gedwongen moet meewerken), omdat het hetzelfde resultaat (het ontgrendelen) heeft.

    Ik snap wel dat men dat ontgrendelen graag wil kunnen, maar dan moet je de wet aanpassen en niet op deze manier te werk gaan. Tevens komt hierdoor rechtsongelijkheid tussen mensen die een pincode gebruiken voor het vergrendelen en zij die een vingerafdruk gebruiken.

    1. Een paar weken geleden hadden we deze discussie hier ook, en toen was de conclusie zo’n beetje ‘zolang het niet tussen je oren zit mag het’. Op deze manier onder lichamelijke dwang iemands vingerafdruk gebruiken om een telefoon te ontgrendelen vind ik wel heel dicht tegen schending van lichamelijk integriteit aanzitten. Het is dan maar een heel klein stapje om iemand amytal sodium (‘waarheidsserum’) toe te dienen als je toch echt een PIN-code nodig hebt, maar dat is dan weer verboden. En dat is dan weer gek, want dat middel is verder volstrekt onschuldig terwijl iemand die een beetje tegenstribbelt met z’n vinger op zijn telefoon makkelijk een vinger kan breken. En wat doe je dan als OM? Joh: we hebben iemands vinger gebroken om info te krijgen, maar dat was echt helemaal OK en legitiem en zijn eigen schuld hoor!

    2. Die mening deel ik niet; de scheiding van dulden en actieve meewerking is expliciet zo bedoeld door de wetgever. Het is, net als nagenoeg alles, geen absoluut recht. Zoals jij de deur niet voor de politie hoeft te openen van je huis (of sekskelder oid, om het even heeeel prive voorbeeld te noemen), moet je wel dulden dat ze een woning doorzoeken in het geval van een doorzoeking ter inbeslagneming (110 Sv) en daarvoor toch binnentreden. Je hoeft geen DNA af te geven, maar wel te dulden dat ze het afnemen. Je hoeft niet aan te wijzen waar je de drugs in de auto verstopt zit, maar wel toestaan dat het doorzocht wordt. Men kan zelfs moeten toestaan dat baard en snor wordt afgeschoren. Alles met inkleding van de juridische voorwaarden.

      Of, in actieve vorm: denk bijvoorbeeld aan actieve medewerking bij een alcoholcontrole; bij een ademanalyse weigeren actief mee te werken levert je zelfs de maximale straf op. En ook dit is gewoon een misdrijf.

      Meer over maatregelen in het belang der onderzoek en hoe zich dit verhoudt tot het nemo tenetur is te vinden op: https://www.wodc.nl/binaries/ob305-volledige-tekst_tcm28-72390.pdf

      Disclaimer: politiemeneer.

  3. Wat natuurlijk belangrijk is om in context te zetten, is waarom het nemo tenetur-beginsel bestaat in het mensenrecht. Zonder, zou het namelijk de deur open zetten voor het martelen van verdachten. Als je iemand onder druk mag zetten met fysiek en/of emotioneel geweld om zo een zelf belastende getuigenis te krijgen, dan is het recht snel zoek. Denk bijvoobeeld aan de de zaak van Lucia de B, welke uiteindelijk onterecht vast zat wegens en schending van het nemo tenetur-beginsel.

    In die context is een portretfoto of vingerafdruk niet echt beschermd. Immers, je verspreid deze ‘passief’ de hele dag door. Een agent die je dan vriendelijk doch dwingend vraagt om even recht vooruit te kijken, vraagt je niet om iets bekend te maken wat niet al openbaar is. Hij vraagt het hoogstens zodat er het betere ellebogenwerk er niet bij aan te pas hoeft te komen.

    Echter ben ik het er ook wel mee eens dat hier zorgvuldig en terughoudend mee moet worden omgesprongen. Net zoals dat er een toets is voor wanneer geweld toegestaan is, moet ook niet zomaar ieders vingerafdrukken of DNA (kuch, blokkeerfriesen, kuch) worden afgenomen.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.