Man aangehouden voor stiekem opnemen rechtszaak

ds30 / Pixabay

Tijdens een zitting bij het Gerechtshof in Leeuwarden is dinsdagochtend een 71-jarige man uit Assen aangehouden, las ik in de Leeuwarder Courant (spiegel). Hij maakte daar heimelijk geluidsnames van een zitting, en wel ten behoeve van het slachtoffer dat thuis was. Het Hof noemt het een “unieke situatie”; de verdachte en zijn advocaat hebben allebei aangifte gedaan. Ik moet zeggen, dit voelt erg raar aan.

Een medewerker van de parketpolitie zag tijdens de hogerberoepzitting van een diefstalzaak dat een man op de publieke tribune bezig was met opnames maken op zijn iPhone. Dat is verboden onder de huisregels van de rechtbanken. De reden daarvoor is niet dat rechters heel ouderwets zijn, maar omdat kort gezegd het de waarheidsvinding niet ten goede komt.

De Raad voor de Rechtspraak publiceert regelmatig motivaties waarom zij pers of opnames niet toestaat. Een korte selectie:

  • “De rechtbank heeft aanwijzingen dat de opnames verdachtes vrijheid om open en eerlijk te verklaren zeer waarschijnlijk belemmert.”
  • “Vanwege veiligheidsrisico’s heeft de voorzitter in deze specifieke zaak het verzoek van het Openbaar Ministerie ingewilligd en daarom mogen de officieren van justitie niet in beeld worden gebracht. “
  • “Dat bezwaar honoreert de voorzitter gelet op de zorgen van de verdediging over stigmatisering of negatieve beeldvorming bij die media-aandacht.”
  • “Het verzoekschrift dat tijdens de zitting besproken wordt, gaat over het houden van een getuigenverhoor in een in veel opzichten gevoelige kwestie waarmee grote financiële en andere belangen gemoeid zijn. Het is van belang om die bespreking in alle rust te kunnen laten plaatsvinden. “
Voor mij is de kern dat het de voortgang van de rechtszaak verstoort. Als mensen weten dat ze opgenomen worden, leidt dat ze af. Misschien willen ze dan niets meer zeggen, misschien worden ze boos omdat ze zich verspreken en dat nu opgenomen is. En misschien zijn ze bang dat de opname verkeerd in de media komt zodat ze (hoewel ze onschuldig zijn) als grote crimineel afgeschilderd gaan worden.

Bij een geheime opname zou dat niet moeten spelen, je weet per definitie niet dat dat gebeurt. Maar die risico’s van misbruik en dergelijke spelen dan net zo goed, daarom is het stiekem afluisteren en opnemen van gesprekken strafbaar gesteld (art. 139a en 139b Strafrecht).

Mijn eerste gedachte was wel: hoezo is dit afluisteren, je kunt moeilijk volhouden dat je een privégesprek aan het voeren bent in een openbare rechtszitting. Maar de wet gaat verder dan alleen met een richtmicrofoon twee babbelaars op een bankje op band krijgen. Het wetsartikel is al wat ouder, bij invoering (1967) zei de minister:

[Overigens] moet in het wetsontwerp het woord „afluisteren” niet worden opgevat in de beperkte zin van: „ongemerkt of heimelijk luisteren”, zoals dit in het gewone spraakgebruik wel geschiedt. Onder „afluisteren” wordt in het wetsontwerp, evenals trouwens in wetsontwerp no. 8911, verstaan elk luisteren naar een gesprek door een buitenstaander, het „beluisteren” dus.
Ik zie wel hoe je “beluistert” door op de publieke tribune te zitten en dan een opname te maken.

Natuurlijk voelt het behoorlijk paradoxaal: een rechtszitting is openbaar, je mag van alles verslag doen achteraf dus hoezo ben je dan aan het “afluisteren” als je dat verslag niet maakt door meeschrijven maar door opnemen. Maar de kern is dus dat het opnemen de rechtszaak verstoort en daarom niet mag.

Arnoud

29 reacties

  1. Ik vindt het ook vreemd, en eigenlijk ook ongewenst. Bij openbare rechtszaken lijkt het mij prima dat burgers en journalisten aantekeningen maken, en je zou zelfs het hele proces verbaal kunnen overschrijven. Sterker nog, de rechtbank doet dit zelf ook aangezien er ook een griffier aanwezig is. Waarom is het dan zo’n bezwaar als iemand de rechtszaak opneemt met digitale apparatuur? Ik mag wel een super accurate schets maken van de verdachte of getuige, maar geen foto?

    Het idee dat het de rechtszaak niet mag verstoren begrijp ik, maar zolang jij je beleefd gedraagt en niet in de weg loopt, vindt ik het je journalistieke recht dat je verslag kunt doen van de zitten. Ook met moderne technieken. De stelling dat getuigen zich misschien stil houden omdat er nu opeens opnames worden gemaakt vindt ik ook ver gezocht… je ziet de zwarte kip gewoon mee typen met elk woord dat je zegt!

    Nu volgt natuurlijk wel de hamvraag; Hoeveel herrie mag een mechanische typemachine of krassende ganzenveer maken voordat de portier je eruit gooit?

    1. Het probleem wat ik er wel mee heb is dat het een ongelijkheid creëert.

      Ik zat ooit in het bestuur van een vereniging en wij hadden een notuliste die steno beheerste; zij kon woordelijk teruglezen wat er gezegd was. Als je alleen maar aantekeningen mag maken ben je dus in het nadeel t.o.v. iemand die steno beheerst.

      Ik zie daarom meer in toestaan van opnames, maar een verbod en zware straf op het gebruik van die opnames voor een ander doel dan uitschrijven van wat er gezegd is.

      En ook ik zie echt geen verschil tussen een opname en een woordelijk verslag door de stenograaf voor een getuige die over gevoelige zaken spreekt of bang is zich te verspreken.

  2. Een aspect dat hier niet genoemd wordt is dat je in een geluidsopname van redelijke kwaliteit de spreker kunt herkennen. Dit herkenningsproces is te automatiseren en daarmee komt de privacy van verdachten onder druk te staan. In de geschreven samenvatting van de verslaggever is geen stemprofiel van de verdachten te vinden.

    Voor het maken van foto’s geldt iets vergelijkbaars; gezichtsherkenning kan vanaf de foto. Een rechtbanktekenaar heeft niet de tijd om een fotorealistische tekening van de verdachte te maken en met de karikaturale schets die hij maakt kan een gezichtsherkennend algoritme niet veel.

    1. Wat is het probleem met stemherkenning dan? Zelfs als je met een vervormer opneemt; in een rechtszaak staat zwart op wit met naam en toenaam genoteerd wie er een verklaring aflegt. Iedereen is dus sowieso geïdentificeerd.

      Het enige verschil met een stenograaf wat ik wel zie is dat je een stenograaf van liegen zou kunnen beschuldigen, terwijl manipulatie van een opname aantoonbaar is. (Alhoewel je daar steeds meer expertise voor nodig hebt.)

      1. Bij publicatie van verslagen en vonnissen worden namen van betrokken personen verwijderd of vervangen door initialen. Dan wil je niet dat achteraf personen geïdentificeerd worden. (En voor eeuwig opgeslagen worden bij Amerikaanse databrokers)

        1. Dat is bij publicatie door de rechtbank zelf, maar wat als een derde (die in het publiek zat) de publicatie doet. Er wordt eerder genoemd dat het maken van woord-voor-woord aantekeningen geen probleem is. Een stenograaf in het publiek zou dus en theorie een volledig verslag kunnen publiceren, inclusief identificeerbare elementen.

          1. Iemand in het publiek kan de namen opschrijven en publiceren bij zijn verslag van de rechtszaak…. Daar is geen steno voor nodig. Maar de maatschappelijke gebruiken zijn om die namen niet te publiceren. Iemand die ze toch publiceert kan daardoor in ((civielrechtelijke) problemen komen.

            1. Een journalist zal namen misschien niet publiceren, maar zal ze wel degelijk noteren. Zoals ik elders al zeg waarom is het opnemen verboden in plaats van het publiceren. Laat maar een opname maken voor de meesten onder ons de enige oplossing die net ze goed werkt als steno leren (wat geen realistische oplossing is).

              Het verbod is m.i. op het verkeerde ‘niveau’ geimplementeerd voor de gebruikte rechtvaardiging. Er is een minder ingrijpend verbod dat hetzelfde bereikt.

                1. Ik heb niet de indruk dat het mensen zijn die stiekem opnamen maken die ze pakken. Eerder mensen die open en bloot met een telefoon zitten. Wat ik op de websites van de rechtbanken zie mag je die apparatuur gewoon meenemen. Soms moet die expliciet uit staan, soms mag die niet gebruikt worden. Als je heimelijk wil opnemen kost dat werkelijk geen enkele moeite, de enige die je pakt zijn de mensen die zich van geen kwaad bewust zijn. Je kan tegenwoordig een gehoor apparaat al als opname apparaat gebruiken met je telefoon in je tas of zak met scherm uit. Zijn slechthorenden dan vanaf nu verbannen van de publieke tribunes?

                  Dat gezegd hebbend begrijp ik nu wel waarom de opname verbieden makkelijker is. Als je publiceren verbied ben je er niet bij als de onwetende persoon die opname online zet en ben je achteraf aan het proberen iets van het internet te verwijdern (veel succes daarmee)

      1. Ik heb even de moeite genomen om wat van haar werk op het Internet op te zoeken, ik ben ervan onder de indruk. Maar dan blijft de vraag in hoeverre een gezichtsherkenningssysteem met deze tekeningen overweg kan en of er misschien kleine afwijkingen in de geometrieweergave zitten waarover de herkenner struikelt.

  3. Wat verwachten ze te bereiken door officieren van justitie niet in beeld te brengen als er wel publiek bij een zaak wordt toegelaten. Met 800 officieren van justitie verspreid over 11 arrondissement moet het niet zo moeilijk zijn te achterhalen welke specifieke officieren van justitie bij een zaak betrokken zijn. En als je dat eenmaal weet komt iemand met voldoende motivatie er ook wel achter waar ze wonen (waar ze werken is immers al bekend). En zelfs zonder publiek is er nog altijd de advocaat van de verdachte die de informatie “per ongeluk” kan laten uitlekken.

  4. Ik heb een aantal vragen voor je, Arnoud. 1. Oke, valt de rechtzaal onder een woning, besloten lokaal of erf? 2. Als je partij bent, zijn die huisregels dan in strijd met het grondrecht op vrije meningsuiting? Een opname kan nutting zijn bij een wrakingsverzoek. 3. Pleeg je een strafbaar feit door een gehoorapparaat te gebruiken terwijl je in het publiek zit?

      1. Nee, maar in artikel 139b Strafrecht staat dan ook “elders dan woning/lokaal/erf”. Het artikel over afluisteren in woningen is 139a.
      2. Er is inderdaad een inperking van de VVMU. Of die gerechtvaardigd is, komt neer op de vraag of het verbod (met optie tot toestemming als de rechtbank geen bezwaar ziet) een noodzakelijke ingreep is in een democratische samenleving. Dat zou dan moeten volgen uit het recht op een eerlijk proces (bv. artikel 6 EVRM) waar dan die redenering bij hoort dat verdachten anders reageren op opnames, dat het niet eerlijk is dat bij sommige verdachten de opnames de hele wereld rond gaan en dat er een scheef beeld ontstaat. Ik zie daar wel wat in.
      3. Je gehoorapparaat in hebben impliceert niet het oogmerk om alle gesprekken binnen gehoorsafstand op te nemen. Als jij, na het lezen van de huisregels “geen opnames” de rechtszaal binnengaat en je opname-functie op je smartphone activeert, dan ben je wel strafbaar.

      Iets lastiger is als je die opnamefunctie ’s ochtends bij het opstaan aanzet en het dan vergeet. Dan ontbreekt je oogmerk, jij wilde het niet, het gebeurde per ongeluk. Ik zou dat buitengewoon moeilijk te geloven vinden.

        1. Oke. 2. De rechtspraak zou ook kunnen volstaan met Ja, tenzij, zoals ze inmiddels ook hanteren voor de professionele journalistiek. Daarnaast meen ik dat het aan de wetgever om hier uitzonderingen voor te scheppen indien zij meent dat dit gewenst (lid 2). 3. Het gaat bij afluisteren toch niet alleen om opnemen?
        1. De nee tenzij is de uitkomst van de noodzakelijkheidstoets. Kennelijk is de gedachte dat je iedere zaak individueel moet beoordelen en voor de zekerheid eerst nee zegt. Dat is het veiligst voor de verdachte (die immers voor onschuldig gehouden wordt, en dus óók niet door het publiek met een geluidsopname aan de schandpaal gehesen mag).

          Volgens mij kun je deze regels zien als wet in materiële zin. Ik weet zo niet de wet in formele zin die deze bevoegdheid regelt.

          En 139a en 139b gaan náást afnemen ook apart over opnemen. Je kunt dus strafbaar zijn zonder ooit af te willen luisteren. Enkel willen opnemen is genoeg.

          1. 2a. Oneens. Vroeger hanteerde de journalistiek ook nee, tenzij, maar daar is men vanaf gestapt. Kennelijk is nee, tenzij, maar ingegeven door gemakt dan noodzaak.

            2b. Nee, die regels zijn geen wetgeving.

            3. Je hoort me wel, maar begrijpt mij niet. Afluisteren = beluisteren en als je naar de zitting gaat dan kom je toch om te beluisteren? En dat doe je dan ook nog eens met een technisch hulpmiddel!

            1. 2a. Waarop baseer je dat het gemak is? Mijn inschatting is dat men de belangen van de verdachte en een goede rechtsgang boven de VVMU zet. Dat is niet a priori onmogelijk. 2b. Art. 139a en 139b Strafrecht wel. Maar ik weet vrij zeker dat de regels bij rechtszaken meer zijn dan het bordje “Stropdas verplicht” bij een corporaal café. 3. Ik lees de wet: daar staat steeds “af te luisteren of op te nemen”. Het is dus niet zo dat je pas strafbaar bent als je afluistert (of dat oogmerk had). Enkel opnemen is genoeg. Verder staat er natuurlijk ‘heimelijk’ bij, en ‘wederrechtelijk’. Dus ook als je legaal daar zit om te komen beluisteren (en dus per definitie niet afluistert) dan is het heimelijk maken van opnames van exact wat je beluistert een strafbaar feit.

              1. 2a. Dat maak ik op uit het feit dat men deze regel ook voor de journalistiek hanteerde en heeft aangepast. Hoe dan ook, ja, tenzij, is minder ingrijpend.

                2b. Ja, maar als je partij bent dan overtreed je die wetsartikels niet als je het gesprek opneemt, omdat je dan deelnemer bent aan het gesprek. De vraag was: “Als je partij bent, zijn die huisregels dan in strijd met het grondrecht op vrije meningsuiting?”

                1. Duidelijk. Opnemen vereist geen afluisteren. Beide artikels bevatten NIET het bestandsdeel “wederrechtelijk”.
  5. Nu vraag ik mij wel af hoe dat gaat met doven en slecht horenden.

    In tegenstelling tot de Corona briefings van onze ministers staat er in de rechtbank geen doventolk. Gelukkig voor deze groep gaat de technologische ontwikkeling snel en is er redelijk goede en steeds beter wordende software voor speecht-to-text/live transcription. Alleen zal je dan wel een computer of telefoon aan moeten zetten die het geluid opneemt om dit te verwerken.

    Mogen doven en slechthorenden in ons land ook van hun recht gebruik maken om openbare zittingen bij te wonen of is het dan ‘jammer had je maar niet doof moeten zijn?’ Dat laatste is m.i. discriminatie en een schending van grondrechten die veel verder gaat dan ‘alleen’ vrijheid van nieuwsgaring opzij zetten.

    1. Allereerst denk ik niet dat men snel een slechthorende zal betrappen. Het was hier ook wel een uitzondering, omdat de man zo pontificaal met zijn iPhone op zat te nemen. Als niemand je het feit ziet plegen, was het dan wel gepleegd?

      Je kunt ook zeggen dat hier dan sprake is van een uitzonderlijke situatie waardoor de wederrechtelijkheid ontbreekt. Natuurlijk mag de slechthorende dan niet de opname vervolgens publiceren of met derden delen.

    1. Ja, het verbod geldt dan ook, de huisregels maken geen uitzondering. Ik kan eigenlijk geen andere reden bedenken dan ‘het leidt af’: je moet de microfoon goed positioneren, de opname starten, en misschien zelfs nog controleren of het goed werkt. Een parkeerboete is wel een onbenullig voorbeeld. Bij een strafzaak waar je zelf de enige verdachte bent of een belastingzaak zijn de belangen wat groter, maar ook dan kun je je afvragen wat je belang is bij de opname. Als je bijvoorbeeld kunt aantonen dat de rechter een zitting verkeerd weergeeft in het vonnis, wat kun je dan doen anders dan in beroep gaan? En wat heb je dan aan je opname?

      1. Precies. Ik kan me héél misschien wat voorstellen bij het aanvechten van het proces-verbaal van de zitting, maar zodra dat is geaccepteerd dan helpt er niets meer aan bewijs wat er wél gezegd is. Dit nog los van dat het echt zeldzaam is dat een griffier van een Nederlandse rechtbank verkeerd noteert wat er is gezegd (misschien interpretatieverschillen op basis van intonatie of jargon of lokaal taalgebruik, maar echt “ja” waar “nee” gezegd is, echt niet).

        1. Het zou kunnen helpen bij een wrakingsverzoek. De rechter maakt bepaalde opmerkingen die niet door de griffier worden opgeschreven omdat die niet relevant zijn voor de zaak, maar wel relevant bij een wrakingsverzoek.

  6. Ik snap dit wel. Nu meer dan jaren geleden. Trial by media wordt steeds meer gemeengoed. Met een beetje slim knip- en plakwerk kan je iedere verdachte als gewetenloze dader presenteren. Kijk maar wat bijvoorbeeld Denk en Forum doen met opnames van (plenaire) debatten. De verdraaien de werkelijkheid en presenteren hun eigen feiten. Dat kan je ook met opnames in de rechtszaal. Met als effect dat iemand die door de rechter vrijgesproken wordt, schuldig wordt gevoxpopt. Daarbij geldt ook nog dat voor het begrijpen van een zaak er ook kennis vereist is. Ik zie het te vaak dat een eis van het OM op social media vertaald wordt als de straf die de verdachte krijgt. Of leken die niet begrijpen dat een advocaat onschuldig pleit, maar vervolgens ook nog ingaat op de dagvaarding en deze downplayed. Men begrijpt niet dat je een pleidooi houdt om te gepresenteerde bewijzen voor doodslag te interpreteren als dood door schuld, als je eerst verkondigt dat je cliënt in zijnhaar geheel niet schuldig is. Zo’n pleidooi wordt opgevat als schuldbekentenis. Een opname daarvan leidt snel een eigen leven.

  7. Het lijkt mij een achterhoedegevecht. Erbij mogen zijn, tekeningen en aantekeningen te mogen maken, maar een opname niet? Wat is het verschil van een nauwkeurige verslaglegging (à la Amerikaanse rechtzaken de notulist(e)) en een opname; er is niets anders verschillend dan de methode van registratie. Natuurlijk kan in een opname geknipt en geplakt worden, in een tekst (denk aan MS Word) soms niet?! Het argument is de bescherming van de verdachte, van de getuige, de rechtsvinding en terzijde de functionarissen bij de rechtbank acterend. Bij ernstige misdaadzaken is het verbieden van opnames (incl. foto’s en filmen) jammer genoeg noodzakelijk en begrijpelijk, maar bij ‘gewone’ zaken?

    Wordt dan eigenlijk meer de rechter en de in de rechtbank optredende optredende functionarissen (Openbaar Aanklager, de rechters, de advocaten e.a.) beschermd tegen door hen ongewenst ervaren kritiek op hun functioneren? Lees eens na wat mr. Rinus Otte in zijn boek “De nieuwe kleren van de rechter” over de bureaucratie, de organisatorische en personele problemen schrijft. Zijn bevindingen lijken erop te duiden dat meer openheid over de dagelijkse gang van zaken geen slechte zaak zou zijn voor de professionalisering en verbetering van de rechtspraak. Minder kopschuw zijn voor externe ontwikkelingen en meer de hand in eigen boezem stekende. En die frisse wind zou ook wel eens het gevolg kunnen zijn van het toestaan van opnamen.

    In feite geven opnamen nog beter de (ont)stemming en de emoties van betrokkenen weer dan schriftelijke verslaglegging. Dat zou dus een betere beeldvorming bij het publiek mogelijk maken en dus ook meer begrip dus een betere oordeelsvorming bevorderen over bijvoorbeeld de kwaliteit en de motivatie van rechtsuitspraken. Zou het dan zo een vreemde gedachte zijn dat een 71-jarige man zijn bekende relatie (het slachtoffer) een objectieve weergave van de rechtszitting zou willen laten horen, zonder zijn subjectieve (on)gewilde (vertaal)keuzes in de schriftelijke verslaglegging te laten terugkeren? Het belang van het slachtoffer zou weleens zwaarder kunnen wegen dan de handhaving van een formele, interne rechtbankregel. Ik denk dat hier inderdaad sprake is van een achterhoedegevecht waarbij de rechtspraak zijn hoge status / imago wenst te handhaven door net als het Koningshuis niet alles zichtbaar te laten zijn.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.