Tienduizend Nederlanders slaan handen ineen voor Nachtwacht op Reddit, wie heeft het auteursrecht?

Deze ‘gepixelde’ versie van de Nachtwacht prijkt prominent op Reddit, maar daar waren tienduizend Nederlanders en flink wat organisatie voor nodig. Dat meldde Apparata onlangs. De kunst-in-vereniging is een resultaat van r/place: een sociaal kunstinitiatief, begonnen als 1-aprilgrap maar ondertussen een zeer indrukwekkend experiment geworden. Wel met natuurlijk het juridische haakje: wie is er rechthebbende op dit ontwerp?

Het basisidee achter r/place was dus een 1-aprilgrap, want het klinkt te simpel om waar te zijn. Zoals Tweakers uitlegt:

Place bestond uit een leeg canvas van 16 miljoen tegels van een pixel groot. Reddit-gebruikers konden een keer per kwartier een pixel een kleur geven. Dat konden ook pixels zijn die andere gebruikers net daarvoor hadden ingekleurd. Hoewel het project aanvankelijk chaotisch verliep, ontstonden er na de introductie allerlei community’s die samenwerkten om een bepaald gebied op het canvas gezamenlijk om te toveren tot bijvoorbeeld de Mona Lisa, het Nederlandse volkslied of de tragedie van Darth Plagueis The Wise.
Je zou, het internet indachtig, totale chaos en vandalisme verwachten, maar bij r/place blijkt niets minder waar: er zijn zo veel positief gestemde samenwerkende mensen actief dat sporadisch vandalisme snel wordt verwijderd, en ondertussen bouwen groepjes aan hun eigen kunstwerkjes, daarbij elkaars ruimte respecterend. Tot de Witte Leegte alles overnam, maar dat mocht de pret niet drukken.

Diverse lezers vroegen me, wie heeft er eigenlijk auteursrecht op zo’n massaal samenwerkingsproject? Hoofdregel van de Auteurswet is dat de rechten liggen bij de partij die het creatieve werk heeft gedaan. Als twee mensen werk doen, dan ontstaan er dus twee auteursrechten naast elkaar. Of twintigduizend, als er twintigduizend mensen werk doen.

Ingewikkelder wordt het als de bijdragen van de verschillende makers eigenlijk niet los van elkaar te scheiden zijn. Er is dan sprake van een gemeenschappelijk auteursrecht, één recht dat aan al die makers samen toekomt. De Hoge Raad had in 1949 een prachtig criterium:

beslissend is of [het gezamenlijk] werk is ontstaan door zodanige samenwerking der kunstenaars, dat ieders afzonderlijke bijdrage daarvan niet meer is te scheiden, zodat het buiten het verband van het geheel geen afzonderlijk voorwerp van artistieke beoordeling kan zijn.
Ik denk dat dit criterium heel goed past bij wat er op r/place gebeurt. Die individuele pixel is niet te zien als een afzonderlijk, zelfstandig werk. Je klikt gewoon een kleur aan, meer niet. Het creatieve zit hem in de locatie van die pixel binnen het groter geheel, per definitie dus in het samenwerkingsverband met de andere pixelklikkers. Die zijn dus allemaal samen houder van het auteursrecht (één auteursrecht) op het canvas.

Een complicatie is natuurlijk dat het werk elke seconde kan wijzigen – elk kwartier per pixelklikker, maar die zijn er zo veel dat er per seconde iets significants kan veranderen. Het werk bestaat dan maar zo kort, dat een auteursrecht daarop nogal illusoir is. Als iedereen over je werk heen kan en mag pixelen, wat moet zo’n recht nog voorstellen?

Arnoud

16 reacties

  1. Ok, er is dus één gemeenschappelijk auteursrecht. Maar wat nu als ik dat auteursrecht schendt (ik verkoop bv t-shirts met die afbeelding), kan één individu dan een zaak tegen mij aanspannen of heeft hij toestemming nodig van de anderen?

    1. In Nederland mag iedere rechthebbende individueel optreden zonder de anderen te hoeven vragen. Het is het exploiteren dat samen afgesproken moet worden. Je mag afspreken dat er alleen gezamenlijk gehandhaafd wordt, maar als je niets daarover zegt (zoals bij r/place) dan kan iedere creatieve pixelaar zelfstandig optreden.

      In de VS is het precies andersom, daar mag iedere rechthebbende afzonderlijk het hele werk exploiteren zoals hem goeddunkt, inclusief licenties verkopen en het geld zelf houden (zonder te delen). Ook hier weer, je mag afspraken maken om het anders te regelen. Dit is waarom ze in de VS een gemeenschappelijk auteursrecht (joint copyright) niet zo handig vinden, want er moet dan een zwik afspraken bij.

      1. Maar goed, kan die individuele rechthebbende dan ook schadevergoeding eisen? Schadevergoeding bestaat pas als er schade is, en zonder een soort gedeeld idee over de exploitatie (hoeveel vragen we voor een licentie) kun je niet stellen dat er schade is.

        Bovendien zal die individuele rechthebbende nog een behoorlijke kluif hebben aan welk gedeelte van de schadevergoeding hem/haar ten deel moet vallen. Je zou kunnen zeggen: op basis van percentage door die persoon geplaatste pixels. Maar niet alle pixels dragen evenveel bij aan het eindresultaat, en is er sowieso wel een register van wie welke pixel wanneer ingekleurd heeft?

        1. Ik twijfel of je overleg nodig hebt voor de begroting van de schade. Voor exploitatie (licenties) is toestemming nodig, maar het vorderen van schadevergoeding is volgens mij geen exploitatie. Los daarvan zou ik denk ik winstafdracht vorderen, dat is makkelijk te beoordelen (wat was jouw winst bij het verkopen van mijn werk, geef je administratie maar aan de rechter) en die winst hoef ik niet te delen met de rest.

          1. Bij mijn weten komt winstafdracht pas ter sprake bij kwader trouw. Zolang er geen kwader trouw bewezen kan worden is winstafdracht geen optie. Dat is in ieder geval bij andere vormen van IE zo.

            ‘Die winst hoef ik niet te delen met de rest’. Tja, dat weet ik zo net nog niet. Dan zou de inbreukpleger gedwongen kunnen worden meermaals zijn winst af te dragen, namelijk aan iedere gedeeltelijke rechthebbende. Dat is natuurlijk ook niet de bedoeling van de wet.

  2. Ik neem aan dat iedere gebruiker niet zelf de nachtwacht heeft gepixeleerd om te weten welke kleur het vakje moet worden dat hij op dat moment gaat inkleuren. Mijn verwachting is dat er ergens een coördinerend kanaal is waar de groep mensen die deze Nachtwacht heeft gemaakt, samenkomen. Daar is dan een enkel persoon die een gepixeleerde versie van de Nachtwacht heeft gemaakt met de kleuren die beschikbaar zijn in /r/place. Vervolgens hebben andere gebruikers (en waarschijnlijk bots) deze 1-op-1 overgetekend in /r/place.

    In mijn ogen hebben de gebruikers die in dit geval een pixel hebben ingekleurd geen enkel auteursrecht, ze hebben geen enkel creatief werk gedaan. Het is ook nog een vraag hoeveel creativiteit er zit in het gegenereerde plan. Er zijn namelijk programma’s die dit voor jou doen, zie bijvoorbeeld deze link voor een generator die het met de Lego kleuren doet: https://lego-art-remix.com/.

    In het geval van de nachtwacht in /r/place heeft de organisator alleen bepaald welke van de vele foto’s van de Nachtwacht hij als input gebruikte (waar hij waarschijnlijk geen auteursrecht op heeft), hoe groot het eind resultaat moet zijn en op welke plek in /r/place hij het gemaakt wilt hebben.

    1. Precies wat jij zegt. Ik denk niet dat een van de betrokken personen auteursrecht heeft. Maar omdat dit ook automatisch omgezet is op basis van een afbeelding waar mogelijk wél auteursrecht op zit (eerder van Rembrandt dan van de fotograaf) is het daar toch een rechtstreeks afgeleid werk van? Er zit echter geen auteursrecht op de Nachtwacht (wetgeving is van na die tijd en meneer is al even overleden).

      Dus dan zit er toch helemaal geen auteursrecht op dit pixel-resultaat?

      Ps. Ik kon elke 5 minuten een pixel plaatsen, niet slechts elk kwartier.

    2. Als ik het goed begrepen heb, hebben de Nederlanders alles gecoordineerd via een Discord of zo. Inderdaad heeft een pixel-artiest de Nachtwacht gepixeleerd, waarna ze alle coordinaten in een Excel hebben gestopt met welke coordinaat welke kleur moet krijgen. Vanaf daar hebben de redditors het overgenomen.

      Hetzelfde geldt voor alle andere Nederlandse waren op /r/place, zoals het meisje met de parel en hoeheetdatschilderijmetdatVOC-schipookalweer.

  3. Het grotendeels van de pixels zijn gezet door bots/scripts (die afaik niet zijn toegestaan door Reddit). Het lijkt mij erg lastig om recht te gaan claimen op iets dat gezet is door iets wat tegen de voorwaarden in gaat.

        1. Daar is iemand op afgestudeerd. Ik neig er naar te zeggen dat je het werk hebt verminkt (artikel 25 Auteurswet), tenzij jouw verwijdering leidt tot een inhoudelijke aanpassing zeg maar, iets dat je een verandering noemt in het normale spraakgebruik. De helft witkalken is geen verandering maar stukmaken. Dat mag jij in beginsel niet, maar ik zou als rechter hier de schade van de kunstenaar wegstrepen tegen jouw schade van het moeten overschilderen en je allebei naar huis sturen.

          (Een alternatief argument is dat de verminking geen schade oplevert omdat niemand weet wie de artiest is, de schade zit hem per definitie in reputatieschade immers bij verminking. Geen naam = geen reputatie = geen reputatieschade.)

          1. Interessante scriptie. Een argument ’tegen’ de grafittimaker, dat in de scriptie niet aan bod is gekomen, maar dat ik zou aanvoeren is dat de kunstenaar willens en wetens een bepaald medium gekozen heeft voor zijn kunstuiting.

            Als een dergelijk medium bederfelijk is (de pindakaasvloer) of om een andere reden niet lang meegaat, of naar verwachting door zijn eigenaar voor een ander doel zal worden aangewend (neutraal schilderen) of vernietigd zal worden (zoals een gebouw dat na X jaren niet meer aan de dan geldende redelijke eisen voor bruikbaarheid voldoet), dan lijkt dat wat mij betreft gewoon een bewuste risicoaanvaarding (op vernietiging/verminking) door de kunstenaar, waar zhij, als het gebeurd, niet over moet zeuren. Dan had hij maar een ander medium moeten kiezen voor zijn/haar kunstwerk.

          2. Ik niet.

            1. De huiseigenaar heeft het recht om de muurschildering van zijn muur te verwijderen, al dan niet op kosten van de auteur. De schade is nog steeds niet opgeheven dus een ongedaanmakingsvordering komt nog steeds voor toewijzing in aanmerking.

            2. De auteur heeft het recht om zich tegen iedere wijziging te verzetten, tenzij dat verzet in strijd met de redelijkheid zou zijn. Het is zeker in strijd met de redelijkheid om eerst de muur van een ander te beschadigen en daarna je te verzetten tegen een mislukte verwijderingsactie.

            3. De auteur heeft het recht om zich tegen elke misvorming, verminking of andere aantasting van het werk, welke nadeel zou kunnen toebrengen aan de eer of de naam van de maker of aan zijn waarde in deze hoedanigheid. Een mislukte schoonmaakactie brengt de auteur niet per definitie het hiervoor genoemde nadeel. En een structurele oplossing ligt in een succesvolle schoonmaakactie.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.