Gebruikers van Instagram en Facebook moeten meer controle krijgen over de inrichting van hun tijdlijn. Dat meldde Nu.nl onlangs. Het gaat specifiek over het moeten onthouden van de keuze van de volgorde waarin berichten worden getoond, iets dat Meta momenteel niet doet.
De zaak was aangespannen door digitaleburgerrechtenorganisatie Bits of Freedom. Zij kan onder de wet rechtszaken voeren namens haar achterban in brede zin, en daarbij vorderen dat organisaties aanpassingen doorvoeren of ergens mee stoppen (maar geen schadeclaims).
In dit geval ging het om wat het vonnis “aanbevelingssystemen” noemt, zeg maar je feed met berichten. Vroegâh was dat simpel omgekeerd-chronologisch: de nieuwste eerst. Nu gebruikt men termen als “for you”, “Most relevant” of “hot” en moet je maar hopen dat je alles ziet dat je wil zien.
Al in 2022 was dit een ding, vandaar dat de Digital Services Act (DSA) hier eisen aan stelt. De hoofdregel is artikel 27 lid 3 die voor alle platforms geldt (dus ook de niet-VLOPs):
Wanneer krachtens lid 1 verschillende opties beschikbaar zijn voor aanbevelingssystemen die de relatieve volgorde bepalen van de informatie die aan afnemers van de dienst wordt getoond, stellen aanbieders van onlineplatforms tevens een functionaliteit ter beschikking die de afnemer van de dienst de mogelijkheid biedt zijn voorkeursoptie te allen tijde te selecteren en te wijzigen.Oftewel je moet de door jou gewenste optie voor de volgorde kunnen maken en behouden. Het ging dan met name om deze vervolgzin:
Deze functionaliteit is rechtstreeks en gemakkelijk toegankelijk op het specifieke gedeelte van de online-interface van het onlineplatform waar aan de informatie prioriteit wordt gegeven.Ben je wél een VLOP (een zeer groot platform, zoals Facebook en Instagram dus) dan voegt artikel 38 toe dat er ten minste één optie moet zijn die niet gebaseerd is op jouw voorkeuren (profilering). En meer algemeen mogen platforms gebruikers niet misleiden of zodanig beïnvloeden dat ze niet meer vrijelijk kunnen kiezen wat ze doen met de dienst (artikel 25, de dark patterns in online interfaces).
Hoe werkt dat wijzigen van de volgorde in Instagram nou?
Ten aanzien van Instagram wordt als volgt geoordeeld. Op de startpagina van Instagram (iOS-app en website) en in de opmerkingensectie van Instagram (iOS, Android en website) kan de gebruiker rechtstreeks klikken of drukken op “Voor jou” en daarmee het aanbevelingssysteem wijzigen naar een chronologische feed (“Volgend”). Daarmee staat gebruikers een rechtstreeks en gemakkelijk toegankelijke functionaliteit ter beschikking, conform artikel 27 lid 3 DSA.
Maar dat gaat mis bij de Android-app:
Dit geldt niet voor de startpagina van Instagram op de Android-app. Daar kan de keuze voor een chronologische feed op de startpagina enkel worden gemaakt door op het Instagram-logo te klikken of drukken. Het wordt de gebruiker op geen enkele manier duidelijk gemaakt dat deze functionaliteit achter het logo verscholen zit, zodat deze niet rechtstreeks en gemakkelijk toegankelijk is.
Ook bij de Reels-sectie doet zich dit probleem voor: daar zit de functionaliteit verborgen achter de tekst “Reels”.
Zodra de gebruiker ‘swipet’ naar een volgende reel verschijnt de functionaliteit weliswaar alsnog, maar geoordeeld wordt dat dit niet voldoende rechtstreeks en gemakkelijk toegankelijk is. Van gebruikers wordt op deze manier immers gevergd dat zij voor het selecteren van een niet-geprofileerd aanbevelingssysteem ogenschijnlijk willekeurige handelingen uitvoeren die niets met het instellen van een aanbevelingssysteem te maken hebben (het klikken op de tekst “Reels” of het swipen naar een volgende reel).
Bij de Facebook-app gaat het ook mis:
Om het aanbevelingssysteem van de startpagina in de apps en/of website te wijzigen naar een chronologische weergave, moet een gebruiker eerst navigeren naar “Menu” en vervolgens naar de submenu’s “Instellingen” en “Voorkeuren”. De functionaliteit is aldus niet toegankelijk op het specifieke gedeelte van de online-interface van Facebook waar aan de informatie prioriteit wordt gegeven (de startpagina). Uit de naam van deze (sub)menu’s blijkt bovendien niet dat gebruikers via deze route kunnen kiezen voor een niet-geprofileerd aanbevelingssysteem op de startpagina. De functionaliteit is dus ook niet rechtstreeks en gemakkelijk toegankelijk.
Dit moet dus anders. Minstens zo irritant is dat de apps deze keuze niet persistent onthouden maar slechts zolang de gebruiker op dat specifieke onderdeel blijft. De rechtbank ziet niet letterlijk in artikel 27 of 38 een plicht om die keuze te onthouden, maar concludeert dat het niet onthouden van zo’n instelling geldt als een verboden dark pattern onder artikel 25:
Aannemelijk is dat deze praktijk tot keuzemoeheid van gebruikers leidt en daarmee een wezenlijke verstoring vormt van de autonomie van de gebruikers van Facebook en Instagram. Deze functionaliteit van de platforms betreft dan ook een door de DSA verboden donker patroon.
Wie nu denkt “tjeetje maar dat had Meta toch nooit kunnen bedenken, zulke vage termen”: in overweging 67 staat letterlijk dat “een afnemer van de dienst herhaaldelijk vragen een keuze te maken indien hij die reeds heeft gemaakt” per definitie een dark pattern is.
Een aanverwante tjeetje is het zielig doen van de Director of Product Management, namelijk dat zij onmogelijk binnen twee weken uitvoering kan geven aan deze bevelen, omdat dit ingrijpende wijzigingen voor haar platforms behelzen, waarvan implementatie ten minste zes tot twaalf maanden zal duren.
De rechter vindt dat gelukkig onzin: het gaat alléén over het onthouden van de sorteerinstelling van de feed, niet om een volledige overhaul van de gehele UI. Dat moet lukken binnen twee weken, op straffe van een dwangsom van een ton per dag gemaximeerd op 5 miljoen euro.
Uiteraard gaat Meta in hoger beroep, maar de uitspraak is uitvoerbaar bij voorraad en moet dus ook dan gewoon worden opgevolgd. Ik ben benieuwd, zei hij cynisch.
Arnoud