Is er eigenlijk geen ouderlijke toestemming nodig voor afstandsles met minderjarigen?

Een lezer vroeg me:

Als school in het voortgezet onderwijs werken wij nu met videolessen. Dat gaat prima, en wat erg prettig werkt is dat de leerlingen ook in beeld komen. Dat voelt voor iedereen persoonlijker. Echter, nu vragen wij ons toch af of dit wel mag van de AVG, een aantal ouders gaf aan dat ze het vreemd vonden dat er geen toestemming was gevraagd. Is dat inderdaad nodig? En wat moeten we doen als ouders toestemming weigeren?

In de huidige crisistijd is het zo goed als onvermijdelijk dat er op afstand wordt samengewerkt, niet alleen op het werk maar ook in het onderwijs. Video is daarbij een eveneens onvermijdelijk hulpmiddel

Voor docenten is het denk ik nu onontkoombaar dat ze in beeld komen bij videolessen. Hetzelfde geldt voor thuiswerkers, zou ik zeggen. Dat is onder normale omstandigheden een lastig punt; mag je een werknemer dwingen op video te verschijnen die via internet gestreamd wordt? Die discussie komt neer op de vraag of het noodzakelijk is voor het werk, en dat is eigenlijk niet zo (tenzij je televisiepresentator bent of bent aangenomen voor webinars).

Maar onder de huidige omstandigheden is het inderdaad noodzakelijk dat je via video met elkaar samenwerkt, dus daar moet je aan meewerken. Uiteraard moet de video als zodanig wel nodig zijn. Je kunt niet vragen dat mensen van 9 tot 5 de webcam aanzetten en ondertussen gewoon gaan werken, dat is een té grote inbreuk op de privacy. Maar mensen met video laten meedoen in een meeting of in een 1-op-1 overleg is denk ik gewoon te verplichten.

Voor leerlingen zou datzelfde gelden zou je zeggen, maar je kunt je natuurlijk afvragen of je écht je leerlingen in beeld moet hebben tijdens de les. In ieder geval moet je daar een specifieke reden voor hebben. Gaat dat om ordehandhaving (en hoezo is dat een probleem als iedereen individueel thuis zit), gaat het om controleren op afkijken/samenwerken bij proefwerken of iets anders?

Maar áls je die reden rondkrijgt, dan heb je niet nog apart toestemming nodig van de ouders. Inderdaad staat in de AVG dat bij minderjarigen toestemming nodig is van de ouders (art. 8 AVG en art. 5 UAVG). Maar dat is alleen van toepassing wanneer je werkt met toestemming als grondslag. En dat doe je hier niet; je beroept je op een noodzaak voor de onderwijsovereenkomst en/of een eigen legitiem belang namelijk goed onderwijs (een wettelijke plicht onder de wet voortgezet onderwijs reken ik ook goed). En als er geen toestemming nodig is, dan is er dus ook geen reden om aan de ouders toestemming te vragen.

Dat neemt niet weg dat het natuurlijk netjes kan zijn om het te vragen. In ieder geval móet je het melden. In gewone taal, met uitleg over de beveiliging en hoe je de videodienstverlener hebt gebonden aan beperkingen dat deze niet zelf analytics van de leerlingen verzamelt of anderszins zelf met de gegevens werkt.

Arnoud

25 reacties

  1. Maakt het hierbij nog uit welke software wordt gebruikt? En dat de dienstverlener ook geen analytische gegevens aan derden verstrekt? Zoom stuurt bijvoorbeeld data naar Facebook.

    Overigens maakt het hierbij veel uit of het om leerlingen (mogelijk minderjarig) of medewerkers (mogelijk minderjarig) gaat?

    1. Ja, dat maakt zeker wat uit. Over Zoom en privacy worden (zelfs in Amerika) al de nodige vragen gesteld. In het kort: Zoom mag de inhoud van de video analyseren (met speech to text) maar ook met gezichtsherkenning en het scannen van boektitels in je boekenkast. En verkoopt die gegevens. Zoom houdt zich zeker niet aan de AVG. De host in Zoom kan de sessie als video opnemen. En als op Youtube zetten. Er zijn volop alternatieven, ook non-profit alternatieven uit Europa. Zie deze recente discussie op Security.nl

  2. Dat neemt niet weg dat het natuurlijk netjes kan zijn om het te vragen.

    Dit vind ik een wat vreemde opmerking. Als je geen toestemming hoeft te vragen moet je dat m.i. ook niet doen. Want als je het vraagt en iemand zegt nee – dan is het gek om daarna te zeggen “ik vroeg het, je zei nee, maar ik doe het toch want eigen legitiem belang”. Is er op een vraag geen optie om nee te zeggen, stel hem dan ook niet.

    1. Kan toch netjes zijn om iets te vragen, ook al hoeft het juridisch niet. Maar dan moet er inderdaad wel een redelijke optie zijn om geen toestemming te kunnen geven.

      “Voor het vak ‘gebarentaal’, is het noodzakelijk dat de docent en uw kind elkaar kunnen zien. Daarom bieden wij de mogelijkheid om dit vak middels een 1-op-1 videoverbinding tussen de docent en uw kind te onderwijzen. Geeft u toestemming voor deze 1-op-1 videoverbinding?”

      “Indien u geen toestemming geeft zal uw kind dit vak op een later tijdstip moeten inhalen, met mogelijk studievertraging tot gevolg.”

        1. Het kan dan wel nodig zijn voor het onderwijs (in jouw optiek als docent), maar als je het niet vraagt, weet je niet of de leerling/zijn ouders meer prijs stellen op hun privacy of op het krijgen van onderwijs.

          Kortom, eigenlijk kom je er niet met ‘het is nodig voor het onderwijs’.

        2. Het toch vragen was m.i. je eigen suggestie:

          Dat neemt niet weg dat het natuurlijk netjes kan zijn om het te vragen.
          Maar, kun je je beroepen op de grondslag noodzaak dan wel eigen belang als je eerst toestemming vraagt welke geweigerd wordt?

            1. Kom je aardig in een catch-22 als je om toestemming vraagt voor een verwerking waartoe je wettelijk verplicht bent: dan mag het niet meer, en moet het tegelijkertijd….

              De eigenlijke les van de AVG: vraag NOOIT om toestemming voor het verwerken van gegevens, doe het als het moet, en anders niet. (Zelfs voor het opsturen van een nieuwsbrief hoef je geen AVG toestemming te vragen: je doet een aanbod tot het sturen van een nieuwsbrief, en als die wordt aanvaard heb je noodzakelijkerwijs het recht de noodzakelijke gegevens te verwerken om die overeenkomst uit te voeren.)

  3. Maar onder de huidige omstandigheden is het inderdaad noodzakelijk dat je via video met elkaar samenwerkt, dus daar moet je aan meewerken. Uiteraard moet de video als zodanig wel nodig zijn. Je kunt niet vragen dat mensen van 9 tot 5 de webcam aanzetten en ondertussen gewoon gaan werken, dat is een té grote inbreuk op de privacy. Maar mensen met video laten meedoen in een meeting of in een 1-op-1 overleg is denk ik gewoon te verplichten.

    Video noodzakelijk in een meeting? Die kan ik écht niet volgen. Het heeft weinig toegevoegde waarde ten opzichte van audio only. Als je je telefoon gebruikt doe je dat toch ook alleen met audio, niemand die dan gaat facetimen met collegas.

  4. dit volg ik niet. noodzakelijk om deel te nemen aan een video meeting? dat lijkt mij niet juist/haalbaar. deelnemen aan overleg wel overigens, audio wellicht ook maar de noodzaak van video zie ik niet (behoudens omstandigheden waar video een bepaalde functie heeft).

  5. Ik heb er nu twee weken thuiswerken opzitten en overleg kan prima zonder video is mijn ervaring. Ik heb de camera simpelweg uitgezet, in het begin een paar vragen over gehad en nu kijkt niemand er meer van op. Scherm delen is wel onmisbaar gebleken, gebruik je beeld voor wat nuttigs!

  6. Video is inderdaad zelden “noodzakelijk” en dat is nu eenmaal de duidelijke voorwaarde in de AVG.

    Gebarentaal lijkt me een uitzondering, Een aantal goede lesgevers ook.

    Voor een lesgever kan het nuttig zijn als hij van enkele leerlingen de feedback ziet, maar dat hoeft niet de ganse klas te zijn.

    1. Het hangt heel erg van de setting af. Als je het gesprek normaal gesproken via de telefoon zou doen, zie ik de meerwaarde van video niet. Dat gezegd hebbende, ik heb inmiddels twee weken online onderwijs (WO) achter de rug, en ik moet zeggen dat ik toch heel graag de video van (in ieder geval een paar) studenten heb. Daarbij gaat het inderdaad vooral om non-verbale communicatie. Als je totaal geen feedback krijgt (audio staat vaak ook op mute), is het ontzettend moeilijk een goed verhaal neer te zetten, of om te zien of men het begrijpt. Meer algemeen merk merk ik dat ik het vaak wel prettig vind een videoverbinding te hebben, om de reactie van je gesprekspartner te kunnen zien tijdens brainstormsessies en om zelf gefocust te blijven, net zoals bij fysieke meetings. Daarin is alleen audio voor mij vaak onvoldoende.

  7. hoe je de videodienstverlener hebt gebonden aan beperkingen dat deze niet zelf analytics van de leerlingen verzamelt of anderszins zelf met de gegevens werkt.

    Dit voelt een klein beetje aan als trollen, Arnoud. De meeste scholen hebben hier natuurlijk geen enkel idee van en hebben hier verder ook helemaal niet naar gekeken.

    1. De meeste scholen hebben hier natuurlijk geen enkel idee van en hebben hier verder ook helemaal niet naar gekeken.

      Het probleem is dat die scholen dit niet als hun probleem zien. Hoe krijg je ze zover, dat ze dat wel als hun probleem ervaren?

  8. “Uiteraard moet de video als zodanig wel nodig zijn.” Juist die noodzakelijkheid is er m.i. niet. Wij hebben als gezin een jaar in het buitenland gewoond waarbij onze kinderen in het VO gewoon het Nederlandse onderwijs op afstand volgden. Zonder beeldverbinding van hun zijde, dat was eigenlijk bijna nooit nodig en al helemaal niet noodzakelijk. Noodzakelijk voor een audioverbinding? Ja, leerlingen moeten immers antwoorden kunnen geven op vragen gesteld door de docent of moeten zelf vragen kunnen stellen. Noodzakelijk voor een videoverbinding? Lijkt me niet.

  9. Er wordt beslist over videobellen nagedacht in het onderwijs. Zie vo.lesopafstand.nl : via het linker menu Privacy en beveiliging: Veilig gebruikmaken van video in je les.

    En op andere plaatsen… (DuckDuckGo is je vriend) In de meeste gevallen heeft de functionaris gegevensbescherming en de softwareleverancier van de school dit allang goed geregeld. Er bestaat al jaren een privacyconvenant in het onderwijs. Familieleden in het onderwijs melden dat er ook juist nu wordt uitgevraagd door de FG’s op welke wijze de gegevens verwerkt worden, zowel in PO als VO.

    Voor de AVG heb je geen toestemming nodig, voor leerplichtigen is er de wet, voor niet-leerplichtigen een (onderwijs-)overeenkomst. Dat is je grondslag. De vraag om toestemming waar Arnoud over spreekt is vooral wellevendheid en om te peilen of er nog bezwaren leven vanuit de ouders. (Een kind van een bedreigde ouder moet anoniem kunnen deelnemen). En toestemming is juridisch een bonus voor het portretrecht: het binnen de klas weergeven van het gezicht via een electronisch medium.(Juridisch is dat nu eenmaal wat anders dan zelf in de klas aangekeken worden)

  10. Volgens mij hangt het ook af van de grootte van de groep en de leeftijd van de leerlingen. Ik ben er zeker van dat velen in mijn klas van 18 leerlingen van 15/16 jaar andere tabs open hebben tijdens de online lessen. Dit is iets wat je absoluut niet kan checken als leerkracht. Ik heb er nu 7 weken van online lesgeven opzitten, zonder camera voor de leerlingen. Zelf zet ik de camera WEL aan omdat ik het bij talenonderwijs een meerwaarde vind om je gelaatsuitdrukking te kunnen tonen en ook om de stand van de mond te laten zien voor een correcte uitspraak. Eerst en vooral mis ik mijn leerlingen heel erg en ik zou het prettig vinden ze te zien. Ik krijg nu niets mee van non-verbale communicatie en dat vind ik ook erg jammer.

Geef een reactie

Handige HTML: <a href=""> voor hyperlinks, <blockquote> om te citeren, <UL>/<OL> voor lijsten, en <em> en <strong> voor italics en vet.