Tienduizend Nederlanders slaan handen ineen voor Nachtwacht op Reddit, wie heeft het auteursrecht?

Deze ‘gepixelde’ versie van de Nachtwacht prijkt prominent op Reddit, maar daar waren tienduizend Nederlanders en flink wat organisatie voor nodig. Dat meldde Apparata onlangs. De kunst-in-vereniging is een resultaat van r/place: een sociaal kunstinitiatief, begonnen als 1-aprilgrap maar ondertussen een zeer indrukwekkend experiment geworden. Wel met natuurlijk het juridische haakje: wie is er rechthebbende op dit ontwerp?

Het basisidee achter r/place was dus een 1-aprilgrap, want het klinkt te simpel om waar te zijn. Zoals Tweakers uitlegt:

Place bestond uit een leeg canvas van 16 miljoen tegels van een pixel groot. Reddit-gebruikers konden een keer per kwartier een pixel een kleur geven. Dat konden ook pixels zijn die andere gebruikers net daarvoor hadden ingekleurd. Hoewel het project aanvankelijk chaotisch verliep, ontstonden er na de introductie allerlei community’s die samenwerkten om een bepaald gebied op het canvas gezamenlijk om te toveren tot bijvoorbeeld de Mona Lisa, het Nederlandse volkslied of de tragedie van Darth Plagueis The Wise.
Je zou, het internet indachtig, totale chaos en vandalisme verwachten, maar bij r/place blijkt niets minder waar: er zijn zo veel positief gestemde samenwerkende mensen actief dat sporadisch vandalisme snel wordt verwijderd, en ondertussen bouwen groepjes aan hun eigen kunstwerkjes, daarbij elkaars ruimte respecterend. Tot de Witte Leegte alles overnam, maar dat mocht de pret niet drukken.

Diverse lezers vroegen me, wie heeft er eigenlijk auteursrecht op zo’n massaal samenwerkingsproject? Hoofdregel van de Auteurswet is dat de rechten liggen bij de partij die het creatieve werk heeft gedaan. Als twee mensen werk doen, dan ontstaan er dus twee auteursrechten naast elkaar. Of twintigduizend, als er twintigduizend mensen werk doen.

Ingewikkelder wordt het als de bijdragen van de verschillende makers eigenlijk niet los van elkaar te scheiden zijn. Er is dan sprake van een gemeenschappelijk auteursrecht, één recht dat aan al die makers samen toekomt. De Hoge Raad had in 1949 een prachtig criterium:

beslissend is of [het gezamenlijk] werk is ontstaan door zodanige samenwerking der kunstenaars, dat ieders afzonderlijke bijdrage daarvan niet meer is te scheiden, zodat het buiten het verband van het geheel geen afzonderlijk voorwerp van artistieke beoordeling kan zijn.
Ik denk dat dit criterium heel goed past bij wat er op r/place gebeurt. Die individuele pixel is niet te zien als een afzonderlijk, zelfstandig werk. Je klikt gewoon een kleur aan, meer niet. Het creatieve zit hem in de locatie van die pixel binnen het groter geheel, per definitie dus in het samenwerkingsverband met de andere pixelklikkers. Die zijn dus allemaal samen houder van het auteursrecht (één auteursrecht) op het canvas.

Een complicatie is natuurlijk dat het werk elke seconde kan wijzigen – elk kwartier per pixelklikker, maar die zijn er zo veel dat er per seconde iets significants kan veranderen. Het werk bestaat dan maar zo kort, dat een auteursrecht daarop nogal illusoir is. Als iedereen over je werk heen kan en mag pixelen, wat moet zo’n recht nog voorstellen?

Arnoud