Publeaks is een website waarop veilig en anoniem tips en documenten kunnen worden gelekt naar de media, las ik bij Nu.nl. Het initiatief, dat tot stand kwam in samenwerking met Stichting Publeaks, is bedoeld om klokkenluiders te beschermen, misstanden aan de kaak te stellen en onderzoeksjournalistiek te ondersteunen. Mensen kunnen anoniem documenten aanleveren waar aangesloten journalisten dan toegang tot kunnen krijgen om zo een onderbouwde publicatie te doen.
De website Publeaks biedt een omgeving om veilig en anoniem informatie te lekken naar de pers. “Pers” is juridisch een ongedefinieerd begrip, maar Publeaks vult dit in als een rechtspersoon met journalistieke taak in hun statuten plus een onderschrijving van de Code van Bordeaux, de standaard ethische code voor journalisten. Mijn blog is dus geen ‘pers’ maar Nu.nl wel. Wat verder niet erg is; sterker nog het is denk ik juist goed want zorgvuldig handelen is een van de belangrijkste aspecten van omgaan met lekken en klokkenluiders.
Het systeem van Publeaks zorgt er voor dat de afzender, locatie en andere gegevens van het versturen van documentatie niet te herleiden is. Daarmee is het dan feitelijk onmogelijk (althans dat is de bedoeling) dat de bron van een lek achterhaald wordt door iemand die met advocaten gaat smijten richting Publeaks. En gezien de doelstelling van die site zal dat zeker met enige regelmaat gaan gebeuren.
Of klokkenluiden legaal is, is al heel lang onderwerp van juridisch debat. Hoofdregel uit de wet is namelijk dat je geen bedrijfsgeheimen (of staatsgeheimen) mag onthullen, en in dat wetsartikel staat geen uitzondering voor “tenzij het heel belangrijk is”. Maar dat belang kan tóch een uitzondering op de hoofdregel vormen, namelijk omdat het klokkenluiden dan onder de vrijheid van meningsuiting gerechtvaardigd is. En dat grondrecht kán andere wetten, ook strafrecht, opzij zetten.
Heel snel zit je niet aan die uitzondering, zeker niet als werknemer. De Hoge Raad oordeelde vorig jaar dat een werknemer die een misstand aan de orde wil stellen, pas vertrouwelijke informatie naar buiten mogen brengen als er geen andere wegen meer zijn die voor de werkgever minder schadelijk zijn. Je móet dus intern klagen en pas als al je klachten tot niets leiden, hoe hard je het ook hebt geprobeerd, dan mag je eventueel naar buiten toe. Daarnaast moet er bij de publicatie ook een zwaarwegend algemeen belang gediend zijn. Een hoge grens dus.
Bij staatsgeheimen geldt ongeveer dezelfde regel maar dan nóg strenger. In mijn blog over Wikileaks noemde ik de EHRM-zaak Guja vs. Moldavië waarin een ambtenaar stukken lekte over corruptie bij het Openbaar Ministerie. Dat werd toegestaan want dat is een zeer ernstige misstand en er was geen effectief middel binnen de organisatie om daarover te klagen.
In mei vorig jaar werd een wetsvoorstel ingediend dat meer bescherming aan klokkenluiders moet bieden. De werkgever mag de werknemer niet benadelen wegens klokkenluiden, zo wordt daarin gesteld en in de wet wordt dan ook onder meer bepaald dat een werkgever een werknemer niet mag ontslaan wegens “de omstandigheid dat de werknemer te goeder trouw en naar behoren een melding heeft gedaan”. Dat zou een heel eind schelen, hoewel je natuurlijk blijft zitten met de nadelige positie van werknemers die geen dure procedures bij de rechter kunnen betalen als hun werkgever ze lekker tóch ontslaat (al dan niet met verzonnen alternatieve aanleiding).
Publeaks omzeilt deze hele discussie een heel eind door simpelweg de bron van het lek anoniem te houden. Een werkgever kan dus niet bij Publeaks onthulling afdwingen (nog even afgezien van of dat onder journalistieke bronbescherming wel zou mógen). Wél zou men de stichting zelf aansprakelijk kunnen houden voor de schade die het bedrijf lijdt door de publicatie van het gelekte geheim. Maar dat zal niet meevallen: aan de kaak stellen van misstanden is een kerntaak van de journalistiek en een rechter zal dus niet snel een dergelijke journalistieke publicatie onrechtmatig verklaren enkel omdat als bron gelekte documenten zijn gebruikt.
Hebben jullie nog tips voor werknemers of andere tipgevers die écht anoniem willen blijven? Is Publeaks echt wel veilig genoeg?
Arnoud