De Europese Commissie verbiedt per direct de toegang in de EU tot de zenders van het Russische RT en het persbureau Sputnik. Dat meldde RTL Nieuws afgelopen woensdag. De gestrafte media zijn volgens de EU ‘instrumenten van het Kremlin’ om Russische propaganda in de oorlog tegen Oekraïne te verspreiden. De wettelijke maatregel geldt voor de transmissie en distributie via satelliet, kabel, onlinevideokanalen en zowel nieuwe als bestaande apps. Uniek volgens mij, zo’n Europese maatregel om twee specifieke media uit de lucht te krijgen. Maar welke juridische basis heeft het?
De formele basis is makkelijk te vinden: Verordening 2022/350, met superspoed aangenomen en per direct van kracht. De verordening bevat een wijziging van de Verordening uit 2014 met anti-Rusland maatregelen vanwege diens “illegale inlijving van de Krim en Sebastopol”. De wijziging komt neer op één toevoeging:
Het is exploitanten verboden inhoud die door de in bijlage XV vermelde rechtspersonen, entiteiten of lichamen wordt verstrekt, uit te zenden of de uitzending van die inhoud mogelijk te maken, te faciliteren of anderszins daartoe bij te dragen, onder andere door transmissie of distributie, ongeacht het middel, bijvoorbeeld via kabel, satelliet, IP-TV, internetproviders, internetplatforms of applicaties voor het delen van video’s, ongeacht of deze nieuw of voorgeïnstalleerd zijn.
(Lid 2 beveelt schorsing van uitzendlicenties, niet relevant omdat op de Nederlandse kabel geen RT of Sputnik te ontvangen is.)
Dit is uniek bij mijn weten: nog nooit heeft de Europese wetgever een specifieke informatiebron op deze formele manier verboden in Europa. En het is een breed verbod ook, niemand mag behulpzaam zijn bij de toegang tot deze bronnen. Geen kabelzenders, maar ook geen internetproviders en “applicaties voor het delen van video’s” waarmee denk ik Youtube bedoeld wordt. Dat is nogal wat, en geen wonder dat een hoop mensen nu toch hun censuurgezicht trekken.
Er zijn heel weinig precedenten, dat maakt het lastig in te schatten waar de EU staat. Maar wat er is, is weinig hoopvol voor de advocaat die hier (als dat mag van de Orde) bezwaar tegen gaat maken. De meest relevante uitspraak is uit 1999 toen het Europese Hof voor de Rechten van de Mens Turkije veroordeelde. In die zaak werden een wetenschapper en een uitgever strafrechtelijk veroordeeld vanwege publicatie van “propaganda”, namelijk een publicatie over de Koerdische onafhankelijkheidswens. Die zou ingaan tegen het beginsel van de ondeelbaarheid van de Turkse staat en dus staatsondermijnende propaganda zijn.
Het Hof erkende dat er voor de veroordeling een wettelijke grondslag was (net als hier) en die wet als doel had de bescherming van de nationale veiligheid en de territoriale integriteit (net als hier). Maar een verbod moet echt een uiterste middel zijn, immers ook meningen die dienen om te shockeren, beledigen en aanstoot geven zijn legale vrijheid van meningsuiting. Het Hof vond de veroordeling te ver gaan, met name omdat de straffen erg zwaar waren en er geen sprake was van oproep tot geweld of zelfs maar het steunen van de Koerden.
Er zijn er meer, ook over de Armeense genocide, allemaal dezelfde strekking: een breed verbod met als doel het tegengaan van ‘propaganda’ kan eigenlijk niet. Ook onwelgevallige meningen moeten kunnen, ook als men de staatsopvatting tegenspreekt of zelfs een gehate partij steunt die zich wil afscheiden.
Nou kun je natuurlijk wat RT zegt ook “maar een mening” noemen, maar volgens mij is er ondertussen overtuigend bewijs genoeg dat het bij RT niet alleen gaat om een andere politieke stellingname. Zoals het US Department of State het zegt:
RT and Sputnik are key state-funded and directed global messengers within this ecosystem, using the guise of conventional international media outlets to provide disinformation and propaganda support for the Kremlin’s foreign policy objectives. RT and Sputnik also interact with other pillars of the ecosystem by amplifying content from Kremlin and Kremlin-aligned proxy sites (some of which are connected to Russian intelligence), weaponizing social media, and promoting cyber-enabled disinformation.
Dat is voor mij wel andere koek dan de bestaande jurisprudentie, waarbij ook de term “propaganda” wordt gebruikt door de overheid maar wel tegen meer oprecht onderzoekend of reflecterende publicaties. In ieder geval niet waarbij de publicisten door een vreemde mogendheid werden gefinancierd met het doel om het land te beïnvloeden. Dat maakt RT en Sputnik echt wel uniek, en ook gevaarlijk. Zoals de EU het formuleert in de Verordening, overweging 6:
De Russische Federatie voert een systematische internationale campagne waarbij de media worden gemanipuleerd en feiten verdraaid om haar strategie van destabilisering van haar buurlanden, en van de Unie en de idstaten van de Unie te ondersteunen. De propaganda richt zich met name herhaaldelijk en consequent op Europese politieke partijen, met name tijdens de verkiezingsperioden, alsook tegen het maatschappelijk middenveld, asielzoekers, Russische – etnische minderheden, genderminderheden, en de werking van democratische instellingen in de Unie en haar lidstaten.
En ondertussen staat ook echt wel vast dat van zo’n campagne sprake is. Dat maakt zware maatregelen zoals een verbod eerder gerechtvaardigd. Hierbij weegt voor mij dan mee dat er weinig andere middelen zijn; ze bij de bron verbieden of ingrijpen gaat niet, ze zitten immers in Rusland. Eigen tegeninformatie publiceren is geen doen,
flooding the zone with shit is vele malen makkelijker dan alles netjes debunken. Ook is belangrijk dat er geen strafmaatregelen volgen tegen de journalisten of uitgevers (zoals in die jurisprudentie dus wel gebeurde), er zitten geen boetes of celstraf in de lucht.
Daarmee is het voor mij wel duidelijk: dit verbod zal standhouden, gezien de unieke situatie en positie van deze twee partijen. (Ik zie dus weinig in een glijdende-schaalargument dat straks iedereen alleen nog maar de EU-propaganda mag nakauwen, want deze regels gáán niet over iedereen, en de jurisprudentie is duidelijk dat dat ook onmogelijk is.)
Arnoud
Inkoopvoorwaarden: onze volgende robot lust ze rauw
