Internetrecht door Arnoud Engelfriet

Een nieuwe toevoeging aan het opensourcefirmament: de Hippocratische licentie, grofweg de MIT licentie met de toevoeging dat de software niet mag worden ingezet voor doelen die de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens schenden. Iets preciezer: die mensen in gevaar brengt of hun well-being aantast op een wijze in strijd met de UVRM. Een nobel idee natuurlijk, maar het gaf herrie in de tent, want opensourcelicenties horen neutraal te zijn over het ‘field of endeavor’ waarvoor de software wordt ingezet. Deze eis staat ook zo vanaf het begin in de Open Source Definition. Maar is dat nog wel actueel om die eis te stellen?

De auteur van de licentie motiveert haar keuze kort gezegd als volgt:

Developers don’t want their labor being used to do harm, and the current structure of open source software strips any power from creators to prevent this from happening. We are being exploited. Human freedom is being traded for so-called “software freedom”.

Toen de Open Source Definition werd geschreven, was de kijk op de wereld heel anders. De discussie ging daar vaak over of bedrijven (commercial entities) al dan niet de software mochten gebruiken. Veel licenties van gratis beschikbare software verboden commercieel gebruik, of stelden extra eisen aan bedrijfsmatig gebruik. Voor het succes van open source zou dat onwenselijk zijn geweest, vandaar dat de Open Source Definition (en al eerder de Debian Free Software Guidelines) expliciet eiste dat de licentie neutraal was op toepassingsgebied:

The license must not restrict anyone from making use of the program in a specific field of endeavor. For example, it may not restrict the program from being used in a business, or from being used for genetic research.

Het ‘genetic research’ voorbeeld is later toegevoegd, en laat zien hoe de discussie verschoven is. Want controverse over zakelijk gebruik van gratis beschikbaar gestelde software is er nauwelijks meer; de controverse over onethisch gebruik van software des te meer. En dan is ‘genetic research’ nog een zwak voorbeeld: wat te denken van inzet van je software voor concentratiekampen, killer robots of systemen voor manipulatie of onderdrukking van bevolkingsgroepen.

Het doet denken aan de discussie over de Do No Evil-licentie en de antibarrearbeidsomstandighedenlicentie. Hoe baken je af wat “evil” is. Deze auteur sluit aan bij een definitie die voor juristen algemeen aanvaard en redelijk duidelijk is: de definitie van mensenrechten die al sinds 1948 wijd geaccepteerd is (althans in het Westen). Dat is de klassieke juridische truc voor afbakeningen waar je niet uitkomt; kies een fraaie formulering of open norm en laat de interpretatie over aan de arme collega (of rechter) die over vijf jaar moet duiden waar je aan toe bent.

Bij die antibarrearbeidsomstandighedenlicentie zie ik ergens nog wel een juridisch sprankje hoop. Die verbiedt grofweg alleen dingen die toch al tegen de wet zijn. Het lijkt me lastig verdedigbaar dat de Open Source Definitie zo breed opgevat moet worden dat ook het field of endeavor van de illegale zaken toegelaten moet zijn. Ik weet niet hoe ik dit neutraal opschrijf, het voelt gewoon te onredelijk en onlogisch dat een licentiegever moet toelaten dat zijn licentienemers de software voor wetsovertredingen inzetten. Die dingen mogen gewoon niet. En dan is het volgens mij geen reële beperking als ik zeg “ik sta niet toe dat je mijn software daarvoor gebruikt”.

Datzelfde argument zou wat mij betreft hier opgaan. Het kan niet waar zijn dat mensen moeten toestaan dat mensenrechten worden geschonden met hun software. Daar kan ik alleen cultuurrelativistisch tegenover zetten dat het mensenrecht van de een het privilege van de ander is. Als kinderarbeid bij mij legaal is, waarom moet jouw licentie dat dan verbieden? Als de overheid iets een detentiefaciliteit noemt, terwijl anderen het een concentratiekamp noemen, mag die software daar dan voor worden ingezet of niet?

Daar kom je niet uit zonder gerechtelijke toetsing, en daar zit precies de pijn: hoe ga je hier een rechtszaak over voeren? Als je licentienemer werkelijk de wet overtreedt, dan kan hij daarop aangesproken worden. Voegt het dan wat toe dat je als licentiegever ze aanklaagt voor softwaregebruik bij kinderarbeid? En als het lokaal niet tegen de wet is om zoiets te doen, dan kom je per definitie ook nergens met een claim wegens licentieschending. Die is er dan immers niet, het is legaal. Dus ik denk dat deze bepaling vooral een signaal is om ethiek hoger op de agenda te zetten, en geen afdwingbare juridische clausule.

Arnoud

Het Hof van Justitie in Luxemburg heeft bepaald dat er geen EU-regels zijn die zich verzetten tegen een verplichting voor hostingproviders als Facebook om commentaren te verwijderen die sterk gerelateerd zijn aan eerdere onwettig verklaarde commentaren. Dat las ik bij Tweakers. Nogal een omweg om te zeggen dat rechters providers kunnen verplichten om onrechtmatig verklaarde inhoud ook werkelijk down te hóuden, bijvoorbeeld door met filters te herkennen dat iets vrij sterk lijkt op eerder, geweerd commentaar. Maar ze moesten wel, want er is geen EU-regel die letterlijk zegt dat rechters dit mogen doen. Daarmee is eindelijk een grondslag gekomen voor wat in het jargon notice and stay down heet; je hoeft niet apart een procedure te voeren over iedere repost met een toegevoegde komma of een zin “hear hear” er boven geplakt.

Wanneer iemand een onrechtmatige uiting plaatst op een platform zoals een website of een Facebookpagina, kun je een klacht indienen bij de beheerder. Die moet dan (als de klacht evident juist is) de uiting weghalen. Dat is notice & takedown zoals we dat al bijna 20 jaar kennen. Maar vaak speelt dan het probleem dat die content dan weer opnieuw wordt geplaatst door een ander, eventueel met kleine aanpassingen zodat het niet direct opvalt. Dan moet je als klager dus wéér aan de bak en die hele notice&takedown procedure doorlopen.

In een Oostenrijkse zaak had de eisende partij (dus de klager) tegen Facebook geëist dat deze stay down maatregelen zou nemen om een smadelijk bericht blijvend offline te houden. De rechter aldaar vond het belangrijk genoeg om dit aan het Hof van Justitie voor te leggen, dat dus niet alleen bevestigt dat die maatregelen er moeten komen maar ook dat de rechtbank mag vonnissen dat dat wereldwijd gevolg moet hebben.

En dus dat het ook moet gelden voor inhoudelijk grofweg dezelfde teksten. Dit omdat je anders nog steeds aan de gang blijft; iedere trol weet dat je een komma weg kunt halen of een zin toevoegen en dan een simpel algoritme kunt omzeilen. Het gaat alleen niet zo ver dat ieder bericht van gelijke strekking automatisch geweerd moet worden, ik denk echt dat het beperkt is tot tekstuele aanpassingen op het bericht, zeg maar even als we het plagiaat zouden noemen. Dit omdat de reden achter deze uitspraak is dat een verbod op herpublicatie niet te eenvoudig omzeild moet worden. Een volledig nieuwe tekst valt sowieso niet onder dat verbod, immers.

Bijzonder is nog dat het Hof expliciet zegt dat de rechter zo’n verbod ook wereldwijd mag opleggen. Althans, dat niets in het Europese recht zegt dat dat niet mag. Een paar weken terug zei het Hof nog wat anders bij het vergeetrecht. Maar het verschil is dat in die zaak de Europese wetgever vrij duidelijk niet aangedurfd had om een wereldwijd vergeetrecht aan te nemen. Bij dit soort klachten is er überhaupt weinig Europees recht, landen mogen dus zelf uitzoeken of zo’n vonnis wereldwijde werking mag hebben. Daarom kan de Europese rechter daar geen uitspraak over doen.

Arnoud

“Een ruime maand geleden schreef ik een column waarin ik mezelf voornam klimaatontkenners vanaf nu ‘klimaatcriminelen‘ te noemen.” Dat las ik bij Sargasso, en zowel die column als dit vervolg maakte een hele berg reacties los. Het leidde zelfs tot een formele definitie en een prijsuitreiking voor de klimaatcrimineel van het jaar. Veel van de discussie focuste op de soort-van juridische vraag of je dat wel mag zeggen, dat mensen criminelen zijn terwijl ze niets strafbaars doen. Is dat wel oké, mensen met een andersluidende mening wegzetten als wetsovertreders en ze zo buiten het debat zetten? Of is het gewoon ook een mening, ik vind jou een crimineel?

Juridisch beoordelen of een uitspraak strafbaar is, doe je nooit door te kijken naar de uitspraak alleen. Het gaat altijd om de gehele context waarin de uiting is gedaan, wat er zoal aan vooraf ging en waar de spreker op uit was. De omstandigheden van het geval, zo luidt dan de juridische standaardfrase. Wat zoveel betekent als, er is geen algemene regel, maak maar een inschatting.

Een belangrijke factor daarbij is wel in hoeverre de uitspraak deel is van een groter debat. Zomaar iemand crimineel noemen, of in een verhitte discussie na vele uitwisseling van argumenten terugvallen op “je bent gewoon crimineel” zijn twee heel verschillende dingen. Zeker als er al vaker stevige uitspraken voorbij zijn gekomen, en dat zie je hier zeker: insinuaties dat klimaatalarmisten onder valse voorwendselen handelen, dat klimaatwetenschappers frauderen en ga zo maar door. En ook de andere kant op: dat klimaatontkenners opzettelijk liegen en verdraaien, dat het trollen zijn en niet geïnteresseerd zijn in discussie. En het maakt dan op zeker moment niet meer uit wie er precies gelijk heeft.

Wat een hele goede factor in het voordeel van Sargasso is, is dat ze gekozen hebben voor een expliciete definitie van wat een klimaatcrimineel is:

(1) door middel van een autoriteitsclaim – omdat een beroep op autoriteit/gezag/kennis meer gewicht geeft aan het standpunt en dus meer invloed heeft op de discussie/meningsvorming,
(2) mis- of desinformatie – het gaat om informatie die niet gefundeerd is op voor die tijd logische of empirisch houdbare hypothesen en theorieën, die bijvoorbeeld niet onderworpen zijn aan peer review, opzettelijk of onopzettelijk,
(3) op het gebied van klimaatwetenschap en/of antropogene – door de mens veroorzaakte – klimaatverandering,
(4) actief onder het publiek verspreiden – de standpunten moeten actief onder een breder publiek en in het openbaar verspreid worden.
Als je aan deze vier voorwaarden voldoet, dan is het aannemelijk dat je schade veroorzaakt doordat je bijdraagt aan uitstel of afstel van klimaatactie.

Met zo’n duidelijke en gemotiveerde afbakening én een onderliggend algemeen belang is het toegestaan om zo’n kwalificatie aan mensen toe te dichten. Dat concludeer ik uit het Kwakzalverij-arrest uit 2009 van de Hoge Raad. Het klimaat is een maatschappelijk belangwekkend onderwerp, en als je daarin dingen mis ziet gaan door mensen die aan bovenstaande vier factoren voldoen dan mag je die mensen een heel stevig verwijt maken. De term ‘crimineel’ kan ik dan wel billijken.

Natuurlijk is het gek om zo’n juridische term te gebruiken voor iets dat niet juridisch verboden – laat staan strafbaar – is. Maar de term ‘crimineel’ heeft niet alleen een juridische betekenis (wie echte purist is, zal concluderen dat de wet de term crimineel in het geheel niet noemt), ook een maatschappelijke. Mensen vatten die term niet alleen op alsof iemand de strafwet overtreedt. En er hoeft dus ook geen sprake te zijn van een strafbaar feit voordat je iemand ‘crimineel’ mag noemen.

Ik zou het bepaald onprettig vinden om zo’n label op me geplakt te krijgen als ik te goeder trouw meende dat ik het algemeen belang diende door klimaatalarmisme te bestrijden. Zeker als ik daar bewijs voor had en mezelf als autoriteit zag. Maar ik zou in dat geval juridisch echt pech hebben als ik een smaadzaak of iets dergelijks wilde starten. Heel kort door de bocht, dat is nu eenmaal hoe dit klimaatdebat gaat vandaag de dag.

(NB inhoudelijke discussie over klimaatverandering onder deze blog is offtopic)

Arnoud

Twitter gaat vanaf donderdag tweets van politici die de regels voor gebruik van het sociale netwerk overtreden, niet langer verwijderen. Dat meldde Tweakers onlangs. Het moet daarbij gaan om een tweet die het Amerikaanse sociale netwerk normaal zou verwijderen, maar die afkomstig is van een politicus en die dus beschikbaar moet blijven voor het publieke… Lees verder

Het YouTube-kanaal van het Regionaal Archief Alkmaar is offline gehaald vanwege haatzaaien. Dat las ik op NRC. De aanleiding zouden beelden uit de Tweede Wereldoorlog zijn geweest, die “herhaalde of ernstige schendingen” van de richtlijnen van YouTube op zouden hebben geleverd. Na duizenden boze reacties ging de videosite overstag; het kanaal is weer hersteld. Maar… Lees verder

Talpa-oprichter John de Mol spant een kort geding aan tegen Facebook. Hij eist dat het sociale netwerk stopt met het tonen van nepadvertenties voor bitcoinproducten waarin zijn naam en foto worden gebruikt. Dat meldde het FD onlangs. De ondernemer is niet de enige: ook foto’s van zanger Waylon, presentator Matthijs van Nieuwkerk en techondernemer Alexander… Lees verder

Via Twitter: mag je van de AVG een foto met leesbaar kenteken op Twitter plaatsen om zo een verkeersovertreding te tonen? In dit geval ging het om een persoon die parkeerde op een gehandicaptenplaats, zonder een vergunning daarvoor te hebben. “Wie kent de eigenaar van deze auto ? Hij mag onze #invalideparkeerkaart hebben als hij… Lees verder

Alweer wat ouder nieuws, maar toch: sms-berichten en appjes van ambtenaren vallen onder de Wet openbaarheid van bestuur. Dat besliste de Raad van State enige tijd terug. Iets formeler gezegd: het medium waarin informatie wordt opgeslagen of verstuurd, is niet relevant. Of iets nu in een sms bericht staat of in een papieren brief: als… Lees verder

Een nieuw fenomeen in licentieland: de Anti 996 licentie, een variant op de opensource BSD licentie die een unieke beperking kent. De licentienemer (gebruiker van de software) mag in zijn bedrijf geen onwettige arbeidsomstandigheden toelaten. De term “996” komt uit een Chinese praktijk- van 9 tot 9 werken, 6 dagen per week – dat leidde… Lees verder

Wanneer een vrijwilliger uit eigen beweging een Facebookpagina (of groep) aanmaakt, dan is die van hem en niet van de vereniging. Dat maak ik op uit een recent vonnis uit Rotterdam over de beheerrechten (“eigendom”) van een Facebookpagina van een lokale politieke partij. Die had een geschil met een ex-lid die de officiële verenigingspagina en… Lees verder