Onderzoeksbureau werkt in Nederland met vpn-app op telefoons voor marktonderzoek

Onderzoeksbureau Kantar (voorheen TNS/Nipo) vraagt voor zijn bereiksonderzoek om een vpn-app op Android-tablets en -smartphones te zetten. Dat meldde Tweakers begin deze week. Google en Facebook raakten eerder nog in opspraak vanwege het gebruik van vpn-apps voor onderzoek. De Kantar-app is bedoeld voor consumentenonderzoek naar het bereik van onder meer websites en videoplatforms online. Dat roept de vraag op, mag dat wel op deze manier, je internetverkeer omleiden om daarmee te tellen hoe populair bepaalde websites zijn?

Door internetverkeer vanaf de telefoon (of tablet) om te leiden met vpn-software, krijgt men inzicht in al het internetverkeer op detailniveau. In theorie kun je hiermee elke verzonden mail, elke opgevraagde webpagina en elk ingestuurd formulier mee lezen. Ook al is dat niet de bedoeling; zo werkt vpn als technologie nu eenmaal. Kantar zegt overigens dat het weliswaar alle gegevens verzamelt, maar alleen de voor het onderzoek relevante gegevens gebruikt en de rest weggooit.

De AVG biedt behoorlijk wat ruimte voor wetenschappelijk onderzoek. Artikel 89 AVG stelt vrij expliciet dat er veel mag, mits er passende waarborgen genomen worden waarbij met name het beginsel van minimale gegevensverwerking wordt gegarandeerd. Lidstaten mogen daarbij zelf regels stellen, en Nederland deed dat onder meer in artikel 24 Uitvoeringswet. Zo mag je bijzondere persoonsgegevens verwerken als dat nodig is voor het onderzoek. Ook hoef je (artikel 44) inzage en correctie niet toe te staan.

Wat wel gewoon blijft staan, is dat je een grondslag moet hebben voor je onderzoek. Toestemming dus, of een overeenkomst, of een eigen legitiem belang. Het is niet automatisch zo dat wetenschap of statistiek bedrijven je een grondslag geeft. Maar specifiek bij het soort onderzoek dat Kantar doet, zie ik dat belang wel. Natuurlijk zit je dan nog steeds met een privacy-afweging, waarbij je niet op voorhand weet of jouw belang zwaarder weegt dan de privacy van je onderzoekssubjecten.

Kantar doet het netjes door toestemming te vragen. Niet alleen bij de deelnemer zelf, maar ook bij zijn of haar huisgenoten, want iedereen moet meedoen, aldus de voorlichtingsfolder. Dat is op zich netter en overzichtelijker, maar het vereist wel dat je specifiek en duidelijk die toestemming geeft. En dat is dan dus niet alleen voor deelname aan het onderzoek, maar ook voor de nogal invasieve inzet van een VPN app.

Lastig is natuurlijk dat je dan ook nog eens in duidelijke en eenvoudige taal (artikel 12 AVG) moet aangeven wat je doet. En leg maar eens op dat niveau uit wat een VPN app is. Kantar doet haar best:

Door een link in de mail te activeren geeft u toestemming voor het plaatsen van een cookie of app en wordt het online gedrag bij de aangesloten omroepen en uitgevers vastgelegd. Daarnaast vragen wij u om op elk apparaat software te installeren waarmee wij uw online gedrag kunnen verzamelen. … Via de geinstalleerde software MediaTracker kan Kantar Media voor onderzoeksdoeleinden informatie over het internetgedrag van respondent verzamelen (welke websites zijn bezocht, welke zoekwoorden zijn gebruikt, welke applicaties zijn gebruikt en/of welke advertenties zijn gezien).

Dit komt een heel eind – en sowieso zou je natuurlijk al wel iets kunnen bedenken als je mee gaat doen aan een onderzoekspanel over je internetgedrag. Maar het blijft een ingewikkelde materie om uit te leggen. Helemaal omdat ik zelf ook niet doorhad tot ik er écht in dook dat het niet alleen Kantar is dat die gegevens verkrijgt:

Maar dat de informatie door Kantar wordt gedeeld met een ander bedrijf dat de inhoudelijke analyse doet, namelijk het bedrijf Wakoopa, wordt niet duidelijk.

Wakoopa is een bestaand bedrijf met als core business het tracken van mensen. Ik kan nergens vinden of ze dit voor Kantar doen in de rol van verwerker, maar het zou me ergens verbazen als die gegevens niet ook voor eigen doeleinden worden aangewend. En dát zou een gigantisch probleem zijn, nog los van hoe je de toestemmingsvraag goed krijgt.

Arnoud