Burgemeesters weten nog altijd niet precies wat ze aanmoeten met online-provocaties die kunnen escaleren op straat. Dat las ik in het Friesch Dagblad, dat ik ook niet elke dag opensla. Uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen en NHL Stenden Hogeschool blijkt dat preventief ingrijpen na een online dreiging een meerwaarde kan zijn bij het voorkomen van erger op straat. Dit type probleem escaleert online snel, en als je pas ingrijpt nadat het is overgeslagen naar de straat in je eigen woonplaats dan heb je als burgemeester een forse achterstand. Alleen heb je als burgemeester nu net geen goede bevoegdheden om online al in te kunnen grijpen. Dit is gek maar ook weer niet.
De burgemeester speelt ten aanzien van de openbare orde in de gemeente een belangrijke rol. Hij heeft bijzondere bevoegdheden daarin onder de Gemeentewet. Zo oefent hij toezicht uit op openbare evenementen, kan hij gebouwen sluiten (ook woningen) en mag hij gebieden tot risicogebied verklaren zodat de politie vergaande maatregelen mag nemen. Uniek is zijn positie bij “oproerige beweging, van andere ernstige wanordelijkheden of van rampen” – hij mag dan alle bevelen geven die nodig zijn om dit te bestrijden, en mag daarbij de wet negeren (behalve de Grondwet) als dat nodig is.
Zouden er in een gemeente bijvoorbeeld mensen uit het hele land samenkomen per trein met de bedoeling een oproer te beginnen, dan mag de burgemeester het station sluiten en die treinen terugsturen. Kan dat niet, dan mag hij die mensen bij aankomst in hechtenis nemen en ze op zijn gemak terugsturen naar waar ze vandaan komen. En bij dat laatste hoeft hij dus (als het inderdaad écht niet anders kan, en geen uur langer dan nodig) geen rechter nodig die strafbare feiten vaststelt en een gevangenisstraf uitspreekt.
Die mensen kwamen samen omdat er op zeg Twitter werd opgeroepen tot het een of ander. Veel handiger zou dan zijn geweest dat de burgemeester die Twitteraars had kunnen aanspreken op wat ze deden, net zoals hij een demonstratie op straat kan verbieden. Maar dat is ingewikkeld. Om te beginnen omdat die Twitteraar zijn grondrecht van uitingsvrijheid uitoefent, en de burgemeester mag de Grondwet nu net niet passeren. Maar ten tweede omdat de Twitteraar waarschijnlijk niet in de eigen gemeente woont, zodat de burgemeester niet bevoegd is om wat dan ook met hem te doen. De burgemeester van diens eigen woonplaats natuurlijk wel, alleen je doet in Amsterdam onder het gemeenterecht niets verkeerd als je oproept naar Haren te gaan om daar te gaan rellen.
Ook zit je natuurlijk met het punt dat je niet vooraf kunt inschatten wat het effect zal zijn van een digitale oproep. Soms heeft het groot effect (zoals inderdaad het Haren-gebeuren, Project X) maar heel vaak ook niet. En iemand preventief in hechtenis nemen of van Twitter af trekken als overheid omdat er ‘misschien’ wat misgaat, is natuurlijk ook weer zo wat.
Wat te doen? Je kunt natuurlijk zeggen, dit moet nationaal geregeld worden. Daar hebben we de landelijk opererende politie voor. Alleen gaat het dan in principe om misdrijven, terwijl ordeverstoringen vaak van veel geringere omvang zijn, zeker in het begin. Daar moet dus een wetswijziging voor komen. Ook een optie is dat de burgemeester de social media in kwestie vraagt berichten te verwijderen (notice/takedown) maar ook dan kom je snel in de sfeer van het censuurverbod. Dat lijkt me dus minstens zo heikel. Maar wat moet je dan?
Arnoud